Dallimet ndërmjet Istisna dhe Salam

Duke marrë parasysh natyrën e veçantë të kontratës së istisnas, ekzistojnë disa dallime të rëndësishme midis istisnas dhe salam, të cilat ndikojnë në mënyrën e funksionimit dhe aplikimit të secilës prej këtyre marrëveshjeve. Këto dallime mund të përmbledhen dhe shpjegohen në detaje si më poshtë:

(i) Subjekti i kontratës: Në istisna, objekti i kontratës është gjithmonë një send që kërkon prodhim, përgatitje apo ndërtim, pra një gjë që nuk ekziston ende në momentin e kontraktimit dhe duhet të bëhet ose përpunohet sipas specifikimeve të klientit. Ndërkaq, salam është një kontratë që mund të aplikohet për çdo lloj objekti, qoftë ai ekzistues apo jo, pavarësisht nëse kërkon apo jo ndonjë prodhim apo përpunim të mëtejshëm. Kjo bën që salam të jetë më i përgjithshëm dhe më i gjerë në përdorim, ndërsa istisna ka një fokus më specifik në prodhimin e objekteve të reja.

(ii) Mënyra e pagesës: Një nga dallimet kyçe mes dy kontratave është se në salam, çmimi duhet të paguhet plotësisht dhe paraprakisht në momentin e nënshkrimit të kontratës. Ky është një kusht i domosdoshëm për vlefshmërinë e kontratës salam dhe siguron që shitësi të ketë fondet paraprake për të përmbushur detyrimet e tij. Në istisna, nga ana tjetër, nuk është e detyrueshme që pagesa të bëhet plotësisht para dorëzimit të produktit. Pagesa mund të bëhet edhe pjesërisht paraprakisht, pjesërisht më vonë, ose në këste sipas marrëveshjes midis palëve. Kjo i jep më shumë fleksibilitet palëve në negocimin dhe realizimin e kontratës.

(iii) Mundësia e anulimit të kontratës: Kontrata e salam është e prerë dhe pasi të ketë hyrë në fuqi, ajo nuk mund të anulohet njëanshëm nga asnjëra prej palëve. Kjo është për shkak të natyrës së pagesës paraprake dhe detyrimeve që lindin menjëherë për palët. Në kontratën e istisnas, megjithatë, ekziston mundësia që ajo të anulohet para se prodhuesi të fillojë punën mbi objektin e kontratës. Kjo ofron një mundësi më të madhe për fleksibilitet dhe rishikim nga palët, sidomos në rastet kur kushtet ndryshojnë ose kur palët bien dakord për ndryshime para fillimit të prodhimit.

(iv) Koha e dorëzimit: Në salam, koha e dorëzimit është një element thelbësor i kontratës dhe duhet të jetë i përcaktuar qartë. Dorëzimi duhet të bëhet brenda periudhës së caktuar, dhe kjo është një kusht i pandryshueshëm i kontratës. Ndërkaq, në istisna, nuk është e domosdoshme që koha e dorëzimit të jetë fikse apo e përcaktuar me saktësi në momentin e nënshkrimit të kontratës. Koha mund të jetë fleksibël dhe palët mund të bien dakord për një afat maksimal ose një periudhë të përgjithshme për dorëzim, duke lënë mundësinë e ndryshimeve gjatë procesit të prodhimit. Kjo ndihmon në përshtatjen me natyrën më komplekse të prodhimit apo ndërtimit që kërkon istisna.

Në përmbledhje, këto dallime tregojnë qartë se istisna dhe salam janë dy kontrata me qëllime dhe rregulla të ndryshme, secila me avantazhet dhe përdorimet e saj specifike në ekonominë islame. Istisna është më e përshtatshme për projekte që kërkojnë prodhim të veçantë dhe kohë të gjatë për realizim, ndërsa salam përdoret për blerje të mallrave që mund të dorëzohen shpejt dhe ku pagesa paraprake është e domosdoshme. Kjo ndihmon palët të zgjedhin kontratën më të përshtatshme sipas nevojave dhe natyrës së transaksionit të tyre.

Istisna – Koha e dorëzimit

Siç u përmend më parë, në kontratën e istisna nuk është domosdoshmëri që koha e dorëzimit të jetë e fikse apo e përcaktuar në mënyrë të prerë. Kjo do të thotë se palët nuk janë të detyruara të vendosin një datë të saktë për dorëzimin e produktit apo shërbimit, dhe koha mund të mbetet fleksibël sipas marrëveshjes së tyre. Megjithatë, blerësi ka të drejtë të caktojë një kohë maksimale për dorëzimin, e cila përbën një kufi mbi të cilin dorëzimi nuk duhet të kalojë. Në rast se prodhuesi ose ofruesi i shërbimit vonon dorëzimin pas kësaj kohe të përcaktuar, atëherë blerësi nuk është i detyruar të pranojë mallin dhe as të paguajë çmimin për të. Kjo siguron një mbrojtje për blerësin kundrejt vonesave të padëshiruara dhe mungesës së përmbushjes së kushteve nga ana e prodhuesit.

Për të garantuar që mallrat apo shërbimet do të dorëzohen brenda periudhës së caktuar, në praktikën bashkëkohore janë shtuar edhe klauzola penale në marrëveshjet e istisnas. Këto klauzola përcaktojnë se nëse prodhuesi vonon dorëzimin pas datës së caktuar, ai do të jetë i detyruar të paguajë një gjobë, e cila llogaritet në bazë ditore për çdo ditë vonese. Ky penalizim synon të nxisë përmbushjen në kohë të detyrimeve dhe të kompensojë blerësin për dëmin që i shkaktohet nga vonesa.

Në lidhje me këtë, lind pyetja nëse një klauzolë e tillë penale mund të përfshihet në kontratën e istisna në përputhje me parimet e Sheriatit. Juristët klasikë islam nuk kanë diskutuar drejtpërdrejt këtë çështje për istisnan, por kanë lejuar një kusht të ngjashëm në rastin e kontratës ixharah (qiradhënie). Për shembull, ata shpjegojnë se nëse dikush kontrakton një rrobaqepës për të qepur rroba, pagesa mund të ndryshojë në varësi të kohës së dorëzimit. Në këtë rast, personi që porosit rrobat mund të deklarojë se do të paguajë një shumë më të madhe nëse punimi bëhet brenda një dite, dhe një shumë më të ulët nëse dorëzimi bëhet pas dy ditësh. Kjo praktikë është pranuar sepse e lidh pagimin me kohëzgjatjen e shërbimit dhe inkurajon përmbushjen në kohë.

Duke u mbështetur në këtë parim, çmimi në kontratën e istisna mund të lidhet me kohën e dorëzimit dhe kjo do të jetë e lejuar nëse palët bien dakord që në rast vonese të dorëzimit, çmimi të ulet për një shumë të caktuar për çdo ditë vonese. Kjo qasje është në harmoni me parimet e drejtësisë dhe barazisë në kontrata, pasi krijon një stimul për prodhuesin që të përmbushë detyrimet në kohë dhe të kompensojë blerësin për çdo vonesë të mundshme. Në këtë mënyrë, marrëveshjet moderne të istisna mund të përfshijnë elemente të tilla fleksibël dhe efektive për menaxhimin e riskut dhe garantimin e interesave të të dy palëve në përputhje me Sheriatin.

Istisna – Mënyrë e Financimit

Istisna mund të përdoret si një formë financimi në disa lloje transaksionesh, veçanërisht në sektorin e financimit të banesave. Nëse klienti ka tokën e tij dhe kërkon financim për ndërtimin e një shtëpie, financuesi mund të ndërmarrë ndërtimin e saj në atë tokë të lirë, në bazë të kontratës Istisna. Ndërsa, nëse klienti nuk ka tokë dhe dëshiron të blejë edhe tokën, atëherë financuesi mund të angazhohet për t’i ofruar atij një shtëpi të ndërtuar mbi një truall të caktuar.

Meqenëse në kontratën Istisna nuk është e domosdoshme që çmimi të paguhet paraprakisht, as në momentin e dorëzimit, pagesa mund të shtyhet për çdo kohë sipas marrëveshjes midis palëve. Prandaj, afati i pagesës mund të përcaktohet në çfarëdo mënyre që ata dëshirojnë. Pagesa mund të bëhet gjithashtu me këste.

Nga ana tjetër, nuk është e nevojshme që vetë financuesi të ndërtojë shtëpinë. Ai mund të lidhë një kontratë paralele Istisna me një palë të tretë, ose të punësojë një kontraktor (që nuk është vetë klienti). Në të dy rastet, ai mund të llogarisë kostot e tij dhe të përcaktojë çmimin e kontratës Istisna me klientin në një mënyrë që i siguron një fitim të arsyeshëm mbi koston. Pagesa me këste nga ana e klientit mund të fillojë që nga dita e nënshkrimit të kontratës Istisna nga palët dhe mund të vazhdojë gjatë ndërtimit të shtëpisë dhe pas dorëzimit të saj. Për të siguruar pagesën e kësteve, financuesi mund të mbajë si garanci dokumentet e pronësisë së shtëpisë, tokës ose ndonjë pasurie tjetër të klientit, deri në shlyerjen e plotë të këstit të fundit.

Në këtë rast, financuesi mban përgjegjësinë për ndërtimin e shtëpisë duke respektuar plotësisht specifikimet e përshkruara në marrëveshje. Nëse gjatë procesit lind ndonjë mospërputhje, financuesi është i detyruar të bëjë, me shpenzimet e veta, të gjitha rregullimet e nevojshme për ta përputhur ndërtimin me kushtet e kontratës.

Instrumenti i Istisna mund të përdoret gjithashtu për financimin e projekteve në mënyrë të ngjashme. Nëse një klient dëshiron të instalojë një impiant kondicionimi në fabrikën e tij dhe ky impiant duhet të prodhohet, financuesi mund të angazhohet për prodhimin e tij përmes kontratës Istisna, duke ndjekur të njëjtën procedurë të përshkruar më parë. Në të njëjtën mënyrë, kontrata Istisna mund të aplikohet për ndërtimin e një ure apo një autostrade.

Marrëveshjet moderne BOT (Bli, Opero dhe Transfero) mund të bazohen gjithashtu në kontratën Istisna. Për shembull, nëse një qeveri dëshiron të ndërtojë një autostradë, mund të lidhë një kontratë Istisna me një ndërtues. Në këtë rast, çmimi i kontratës mund të jetë e drejta e ndërtuesit për të menaxhuar autostradën dhe për të mbledhur tarifat e kalimit për një periudhë të përcaktuar kohore.

Salam-i paralel në praktikën islame

Meqenëse bankat dhe institucionet financiare islame moderne po përdorin instrumentin e salamit paralel, është e nevojshme të zbatohen disa rregulla për vlefshmërinë e kësaj marrëveshjeje:

Në një marrëveshje salami paralel, banka hyn në dy kontrata të ndryshme. Në njërën prej tyre, banka është blerëse dhe në tjetrën banka është shitëse. Secila prej këtyre kontratave duhet të jetë e pavarur nga tjetra. Ato nuk mund të lidhen në një mënyrë të tillë që të drejtat dhe detyrimet e një kontrate të varen nga të drejtat dhe detyrimet e kontratës paralele. Çdo kontratë duhet të ketë forcën e saj dhe zbatimi i saj nuk duhet të varet nga tjetra.

Për shembull, nëse A ka blerë nga B 1000 thasë grurë përmes salamit që do të dorëzohen më 31 dhjetor, A mund të kontraktojë një salam paralel me C për t’i dorëzuar atij 1000 thasë grurë më 31 dhjetor. Por gjatë kontraktimit të salamit paralel me C, dorëzimi i grurit te C nuk mund të kushtëzohet me marrjen e dorëzimit nga B. Prandaj, edhe nëse B nuk e dorëzon grurin më 31 dhjetor, A ka për detyrë të dorëzojë 1000 thasë grurë te C. Ai mund të kërkojë çdo mjet ligjor që ka kundër B-së, por nuk mund të lirohet nga përgjegjësia për të dorëzuar grurin te C.

Po ashtu, nëse B ka dorëzuar mallra me defekte që nuk përputhen me specifikimet e dakorduara, A është ende i detyruar të dorëzojë mallrat te C sipas specifikimeve të dakorduara me të.

2. Salami paralel lejohet vetëm me një palë të tretë. Shitësi në kontratën e parë nuk mund të bëhet blerës në kontratën paralele të salamit, sepse kjo do të ishte një kontratë blerjeje-prapa, e cila nuk lejohet në Sheriat. Edhe nëse blerësi në kontratën e dytë është një person juridik i veçantë, por që është në pronësi të plotë të shitësit në kontratën e parë, marrëveshja nuk do të lejohet, sepse praktikisht do të jetë një marrëveshje “blerjeje-prapa”. Ja një version i përmirësuar dhe i natyrshëm në shqip i paragrafit që më dërgove:

Për shembull, A ka blerë 1000 thasë grurë përmes një kontrate salami nga B, një shoqëri aksionare. B ka një degë (nënkompani) C, e cila është një person juridik më vete, por që është në pronësi të plotë të B-së. Në këtë rast, A nuk mund të lidhë një kontratë salami paralel me C, sepse kjo do të përbënte një marrëveshje “blerjeje-prapa”, e cila nuk lejohet në përputhje me Sheriatin. Megjithatë, nëse C nuk është në pronësi të plotë të B-së, atëherë A mund të lidhë një kontratë salami paralel me të, edhe nëse disa nga aksionarët janë të përbashkët mes B-së dhe C-së.

Salam – Mënyrë financimi

Është e qartë nga diskutimi i mësipërm se salam është lejuar nga Sheriati për të përmbushur nevojat e fermerëve dhe tregtarëve. Prandaj, në thelb është një mënyrë financimi për fermerët dhe tregtarët e vegjël. Kjo mënyrë financimi mund të përdoret nga bankat moderne dhe institucionet financiare, veçanërisht për të financuar sektorin bujqësor. Siç është përmendur më herët, çmimi në salam mund të caktohet më i ulët se çmimi i atyre mallrave që dorëzohen menjëherë. Në këtë mënyrë, ndryshimi midis dy çmimeve mund të jetë një fitim i vlefshëm për bankat ose institucionet financiare. Për të siguruar që shitësi do ta dorëzojë mallin në datën e rënë dakord, atij mund t’i kërkohet të ofrojë një garanci, e cila mund të jetë në formën e një garancie personale ose në formë hipoteke ose kolaterali. Në rast të mungesës së dorëzimit, garantuesi mund të kërkohet të dorëzojë të njëjtin mall, dhe nëse ka hipotekë, blerësi / financuesi mund ta shesë pronën e hipotekuar dhe të ardhurat nga shitja mund të përdoren ose për të siguruar mallin e kërkuar duke e blerë atë nga tregu, ose për të rikuperuar çmimin e dhënë paraprakisht.

Problemi i vetëm në salam që mund të shqetësojë bankat dhe institucionet financiare moderne është se ato do të marrin mallra të caktuara nga klientët e tyre, dhe jo para. Duke qenë të mësuar të merren vetëm me para, duket e rëndë për ta që të pranojnë mallra të ndryshme nga klientë të ndryshëm dhe t’i shesin ato në treg. Ata nuk mund t’i shesin këto mallra para se t’i marrin në të vërtetë, sepse kjo është e ndaluar në Sheriat.

Por sa herë që flasim për mënyrat islame të financimit, nuk duhet të harrojmë një pikë thelbësore: koncepti që institucionet financiare të merren vetëm me para është i huaj për Sheriatin Islam. Nëse këto institucione dëshirojnë të fitojnë një përfitim hallall, ato duhet të merren në një formë apo një tjetër me tregtinë e mallrave, sepse Sheriati nuk lejon përfitim nga dhënia e huave pa kundërvlerë reale. Prandaj, ndërtimi i një ekonomie islame kërkon një ndryshim themelor në qasjen dhe vizionin e institucioneve financiare. Ato duhet të krijojnë një njësi të veçantë që të merret me mallra. Nëse kjo njësi krijohet, nuk do të jetë e vështirë që mallrat të blihen përmes kontratave salam dhe të shiten më pas në tregjet me pagesë të menjëhershme.

Megjithatë, ka dy mënyra të tjera për të përfituar nga kontrata e salam.

Së pari, pasi një institucion financiar të ketë blerë një mall përmes kontratës salam, ai mund ta shesë të njëjtin mall përmes një kontrate paralele salam, me të njëjtën datë dorëzimi. Meqenëse periudha e salam në transaksionin e dytë (paralel) është më e shkurtër, çmimi mund të jetë pak më i lartë se ai i transaksionit të parë, dhe ndryshimi midis këtyre dy çmimeve përbën fitimin e institucionit. Sa më e shkurtër të jetë periudha e salam, aq më i lartë është çmimi, dhe aq më i madh është fitimi. Në këtë mënyrë, institucionet mund të menaxhojnë portofolin e tyre të financimeve afatshkurtra.

Së dyti, nëse një kontratë paralele salam nuk është e realizueshme për ndonjë arsye, ato mund të marrin një premtim për blerje nga një palë e tretë. Ky premtim duhet të jetë i njëanshëm nga blerësi i pritshëm. Duke qenë thjesht një premtim dhe jo një shitje e vërtetë, blerësit e tyre nuk do të kenë nevojë të paguajnë çmimin paraprakisht. Prandaj, mund të caktohet një çmim më i lartë dhe sapo institucioni ta marrë mallin, ai do t’i shitet palës së tretë me një çmim të rënë dakord më parë, sipas kushteve të premtimit.

Një opsion i tretë herë pas here propozohet që, në datën e dorëzimit, malli t’i shitet përsëri shitësit me një çmim më të lartë. Por ky propozim nuk është në përputhje me kërkesat e Sheriatit. Nuk lejohet kurrë nga Sheriati që malli i blerë t’i shitet përsëri shitësit para se blerësi ta marrë atë në dorëzim, dhe nëse kjo bëhet me një çmim më të lartë, kjo do të përbënte kamatë, e cila është rreptësisht e ndaluar. Edhe nëse malli i shitet përsëri shitësit pas dorëzimit, kjo nuk mund të jetë e parapërcaktuar në kohën e shitjes fillestare. Prandaj, ky propozim nuk është i pranueshëm fare.

Salam – Shpjegim i detajuar

Salam është një shitje në të cilën shitësi merr përsipër të furnizojë blerësin me disa mallra të caktuara në një datë të ardhshme, në këmbim të një çmimi të paguar paraprakisht në tërësi në momentin e marrëveshjes.

Këtu çmimi paguhet menjëherë në para, ndërsa dorëzimi i mallrave të blera shtyhet për më vonë. Blerësi quhet “rabb-us-salam”, shitësi “muslam ilaih”, çmimi i paguar quhet “ra’s-ul-mal”, ndërsa malli i blerë quhet “muslam fih”. Por, për thjeshtësi, do të përdor termat përkatës në anglisht.

Salam është lejuar nga Profeti (paqja qoftë mbi të) me disa kushte. Qëllimi bazë i kësaj shitjeje ishte të plotësonte nevojat e fermerëve të vegjël që kishin nevojë për para për të mbjellë të lashtat dhe për të ushqyer familjen deri në kohën e korrjes. Pas ndalimit të kamatës, ata nuk mund të merrnin hua me kamatë. Prandaj, atyre iu lejua të shisnin produktet bujqësore paraprakisht.

Po ashtu, tregtarët e Arabisë zakonisht eksportonin mallra në vende të tjera dhe importonin disa mallra të tjera në vendin e tyre. Ata kishin nevojë për para për të ndërmarrë këtë lloj tregtie. Nuk mund të merrnin hua me kamatë pas ndalimit të saj. Prandaj, atyre iu lejua të shisnin mallrat paraprakisht. Pasi të merrnin çmimin në para, ata mund të ndërmerrnin lehtësisht këtë biznes.

Salam ishte i dobishëm për shitësin, sepse ai merrte çmimin paraprakisht, dhe ishte i dobishëm edhe për blerësin, sepse zakonisht çmimi në salam ishte më i ulët se çmimi në shitjet e menjëhershme. Lejueshmëria e salam ishte një përjashtim nga rregulli i përgjithshëm që ndalon shitjet e ardhshme, prandaj u shoqërua me disa kushte të rrepta. Këto kushte janë përmbledhur më poshtë:

Para së gjithash, për vlefshmërinë e salam është e nevojshme që blerësi të paguajë çmimin e plotë tek shitësi në momentin e kryerjes së shitjes. Kjo është e domosdoshme sepse, nëse blerësi nuk e paguan çmimin e plotë, transaksioni do të konsiderohej si shitje e një borxhi kundrejt një borxhi, gjë që është rreptësisht e ndaluar nga Profeti (paqja qoftë mbi të). Për më tepër, urtësia bazë pas lejimit të salam është përmbushja e nevojave të menjëhershme të shitësit. Nëse çmimi nuk i paguhet atij plotësisht, qëllimi kryesor i marrëveshjes dështon. Prandaj, të gjithë juristët myslimanë janë të një mendimi se pagesa e plotë e çmimit është e nevojshme në salam. Megjithatë, Imam Maliku është i mendimit se shitësi mund të japë një tolerim prej dy ose tre ditësh për blerësin, por kjo tolerancë nuk duhet të jetë pjesë e marrëveshjes.
Salam mund të kryhet vetëm për ato mallra cilësia dhe sasia e të cilëve mund të specifikohen saktësisht. Gjërat cilësia apo sasia e të cilave nuk mund të përcaktohet me specifikim nuk mund të shiten përmes kontratës së salam. Për shembull, gurët e çmuar nuk mund të shiten mbi bazën e salam, sepse çdo copë e gurëve të çmuar ndryshon zakonisht nga tjetra ose në cilësi, ose në madhësi apo peshë, dhe specifikimi i saktë i tyre zakonisht nuk është i mundur.
Salam nuk mund të bëhet për një mall të veçantë ose për një produkt nga një arë apo fermë e caktuar. Për shembull, nëse shitësi merr përsipër të furnizojë grurin e një are të caktuar ose frutin e një peme të caktuar, salam nuk është i vlefshëm, sepse ekziston mundësia që prodhimi i asaj are ose fruti i asaj peme të shkatërrohet para dorëzimit, dhe, për shkak të kësaj mundësie, dorëzimi mbetet i pasigurt. I njëjti rregull zbatohet për çdo mall furnizimi i të cilit nuk është i sigurt.
Është e nevojshme që cilësia e mallrave (që synohet të blihen përmes salam) të përcaktohet plotësisht, pa pasur ndonjë paqartësi që mund të çojë në mosmarrëveshje. Të gjitha detajet e mundshme në këtë drejtim duhet të përmenden shprehimisht.
Është e domosdoshme që sasia e mallrave të jetë e përcaktuar qartë dhe pa asnjë dyshim. Nëse malli matet nëpërmjet peshës, sipas zakonit të tregtarëve, duhet të specifikohet pesha e tij saktësisht. Nëse matet me njësi volumetrike, duhet të përcaktohet sasia e saktë në ato njësi. Mallrat që zakonisht maten me peshë nuk mund të maten me njësi volumetrike, dhe anasjelltas.
Data dhe vendi i dorëzimit duhet të specifikohen saktësisht në kontratë.
Salam nuk mund të kryhet për gjërat që duhet të dorëzohen menjëherë. Për shembull, nëse blihet ar në këmbim të argjendit, është e nevojshme sipas Sheriatit që dorëzimi i të dyjave të jetë njëkohësisht. Në këtë rast, salam nuk mund të zbatohet. Po ashtu, nëse gruri shkëmbehet me elb, është e nevojshme që dorëzimi i të dy mallrave të jetë njëkohësisht që shitja të jetë e vlefshme. Prandaj kontrata e salam në këtë rast nuk lejohet. Të gjithë juristët myslimanë janë të një mendimi se salam nuk është i vlefshëm nëse të gjitha këto kushte nuk përmbushen plotësisht, sepse ato bazohen në hadithe të qarta të Profetit (paqja qoftë mbi të). Hadithi më i njohur në këtë kontekst është ai në të cilin Profeti (paqja qoftë mbi të) ka thënë:

“Kushdo që dëshiron të hyjë në kontratë të salam, ai duhet ta kryejë salam sipas masës së specifikuar, peshës së specifikuar dhe datës së specifikuar të dorëzimit.”

Megjithatë, ekzistojnë disa kushte të tjera që kanë qenë pikë dallimi midis shkollave të ndryshme të jurisprudencës islame. Disa nga këto kushte janë diskutuar më poshtë:

(1) Sipas shkollës Hanefite, është e nevojshme që malli (për të cilin bëhet kontrata e salam) të jetë i disponueshëm në treg që nga dita e marrëveshjes e deri në datën e dorëzimit. Prandaj, nëse një mall nuk është i disponueshëm në treg në kohën e kontratës, salam nuk mund të kryhet për atë mall, edhe nëse pritet që ai do të jetë i disponueshëm në treg në datën e dorëzimit.

Megjithatë, tre shkollat e tjera të Fikhut (Shafite, Malikije dhe Hanbelie) janë të mendimit se disponueshmëria e mallrave në kohën e kontratës nuk është kusht për vlefshmërinë e salam. Sipas tyre, e rëndësishme është që malli të jetë i disponueshëm në kohën e dorëzimit.

Ky mendim mund të pranohet në rrethanat aktuale.

(2) Sipas shkollave Hanefite dhe Hanbelite, është e nevojshme që koha e dorëzimit të jetë të paktën një muaj nga data e marrëveshjes. Nëse koha e dorëzimit caktohet më herët se një muaj, salam nuk është i vlefshëm. Argumenti i tyre është se salam është lejuar për të përmbushur nevojat e fermerëve dhe tregtarëve të vegjël dhe, për këtë arsye, atyre duhet t’u jepet mjaftueshëm kohë për të siguruar mallin. Ata mund të mos jenë në gjendje të furnizojnë mallin përpara një muaji. Për më tepër, çmimi në salam zakonisht është më i ulët se çmimi në shitjet e menjëhershme. Kjo ulje në çmim mund të justifikohet vetëm kur dorëzimi bëhet pas një periudhe që ka ndikim real mbi çmimet. Një periudhë më e shkurtër se një muaj zakonisht nuk ndikon në çmime. Prandaj, koha minimale e dorëzimit nuk duhet të jetë më pak se një muaj.

Imam Maliku mbështet mendimin se duhet të ketë një periudhë minimale për kontratën e salam. Megjithatë, ai mendon se kjo periudhë nuk duhet të jetë më pak se pesëmbëdhjetë ditë, sepse çmimet në treg mund të ndryshojnë brenda një jave.

Ky mendim, megjithatë, kundërshtohet nga disa juristë të tjerë, si Imam Shafiu dhe disa juristë Hanefi gjithashtu. Ata thonë se Profeti (paqja qoftë mbi të) nuk ka specifikuar ndonjë periudhë minimale për vlefshmërinë e salam. Kushti i vetëm, sipas hadithit, është që koha e dorëzimit të jetë e përcaktuar qartë. Prandaj, nuk mund të përcaktohet ndonjë periudhë minimale. Palët mund të caktojnë çdo datë dorëzimi me marrëveshje të ndërsjellë.

Ky mendim duket të jetë më i preferueshëm në rrethanat aktuale, sepse Profeti (paqja qoftë mbi të) nuk ka përcaktuar ndonjë periudhë minimale. Juristët kanë përcaktuar periudha të ndryshme që variojnë nga një ditë deri në një muaj. Është e qartë se ata e kanë bërë këtë bazuar në qëllime praktike dhe duke marrë parasysh interesin e shitësve të varfër. Por këto qëllime praktike mund të ndryshojnë nga koha në kohë dhe nga vendi në vend. Po ashtu, ndonjëherë është në interesin e shitësit që të caktohet një datë më e hershme. Sa i përket çmimit, nuk është kusht i domosdoshëm në salam që çmimi të jetë gjithmonë më i ulët se çmimi i tregut në atë ditë. Shitësi vetë është gjykuesi më i mirë për interesin e tij, dhe nëse ai pranon një datë më të hershme të dorëzimit me vullnet dhe pëlqim të lirë, nuk ka arsye pse t’i ndalohet kjo.

Disa juristë bashkëkohorë kanë pranuar këtë mendim si më të përshtatshëm për transaksionet moderne.

Istisna

Istisna do të thotë t’i kërkosh dikujt të ndërtojë, prodhojë ose realizojë një pasuri të caktuar. Në financat islame, istisna është një kontratë afatgjatë në të cilën një palë angazhohet të prodhojë, ndërtojë ose realizoj një pasuri, dhe prodhuesi ka detyrimin ta dorëzojë atë tek klienti sapo të përfundojë punën. Në praktikë, përparësia kryesore e kontratës istisna është fleksibiliteti që i ofron klientit, pagesat mund të bëhen në këste të lidhura me fazat e përfundimit të projektit, në momentin e dorëzimit, ose pas përfundimit të projektit. Në kontrast me istisnan, kontrata e salam kërkon që pagesa të bëhet e gjitha paraprakisht dhe në mënyrë të menjëhershme.

Zbatimi i istisna: Shembuj

Projektet e infrastrukturës janë shembuj tipikë të zbatimit të kontratës istisna. Këtu përfshihen: ndërtimi i centraleve elektrike, fabrikave, rrugëve, shkollave, spitaleve, objekteve të ndërtimit dhe banesave. Palët e përfshira në një kontratë istisna janë:

Prodhuesi ose ndërtuesi
Banka (financuesi)
Klienti (blerësi i pasurisë)

Figura 1: Struktura e istisna

Diagrami i mëposhtëm paraqet strukturën e kontratës istisna.

Struktura e mësipërme njihet gjithashtu si “istisna e thjeshtë”, ku supozohet se blerësi ka financimin e nevojshëm për të bashkëpunuar drejtpërdrejt me prodhuesin në realizimin e projektit. Në rast se blerësi nuk e ka financimin, atëherë mund të përdoret struktura e mëposhtme e istisnasë paralele.

Figura 2: Struktura e Istisna’së Paralele

Istisna paralele përfshin:

Klientin (blerësin),
Bankën islame (shitësin),
Prodhuesin (në disa raste përfshihen edhe nënkontraktorë).

Në këtë rast, blerësi siguron financimin përmes bankës islame. Diagrami i mëposhtëm paraqet strukturën e istisnasë paralele.

Vlefshmëria, ndryshimet dhe anulimet e istisna

Që një kontratë istisna të jetë e vlefshme, çmimi duhet të përcaktohet që në fillim. Në rast se ndodh ndonjë ngjarje e paparashikuar që shkakton vonesë në dorëzim, çmimi i kontratës mund të ndryshohet, por vetëm nëse të dyja palët bien dakord. Pasi prodhuesi ka filluar punën, kontrata nuk mund të anulohet në mënyrë të njëanshme.

Parandalimi e rreziqeve në istisna

Rreziku	Përshkrimi	Masa për parandalim
Rreziku i dorëzimit	Vonesë në dorëzimin e mallrave nga prodhuesi tek klienti në përfundim të projektit.	Lidhja e çmimit të kontratës me kohën e dorëzimit.
Mospërmbushja	Prodhuesi nuk është në gjendje ose nuk pranon të realizojë mallrat brenda afatit të përcaktuar.	Pagesa të bëhet me këste të lidhura me përparimin e punimeve.
Rreziku i cilësisë	Prodhuesi dorëzon mallra me defekte ose me cilësi të dobët, të cilat zbulohen vetëm në momentin e dorëzimit.	Marrëveshje për garanci cilësie, ku prodhuesi detyrohet të korrigjojë çdo defekt.
Rritja e kostove të prodhimit	Kostot reale të prodhimit dalin më të larta se sa ishin parashikuar, duke rrezikuar përfundimin e kontratës.	Prodhuesi mban përgjegjësi për kostot shtesë, përveç rasteve kur ato vijnë nga ngjarje të paparashikuara.
Rreziku i magazinimit	Në istisna paralele, pas dorëzimit nga prodhuesi, mallrat mbeten në përgjegjësi të bankës deri në shitjen te klienti.	Sigurimi (takaful) për mbrojtjen e mallrave gjatë periudhës së magazinimit.

Dokumentacioni i istisna

Janë tre grupe dokumentesh që përfshihen në kontratën istisna:

Marrëveshja kryesore e istisna
Kjo marrëveshje nënshkruhet midis bankës dhe klientit, dhe përcakton termat dhe kushtet për prodhimin e mallrave, duke përfshirë: çmimin e kostos, vendin e dorëzimit, sasinë dhe cilësinë.
Marrëveshja e agjencisë
Në rastin e marrëveshjes së agjencisë, banka emëron prodhuesin e mallrave si agjent të saj për të shitur mallrat. Zakonisht, ky dokument përcakton edhe tarifat për agjencinë (njoftim për emërim).
Garancia korporative
Kjo marrëveshje bëhet midis bankës dhe klientit dhe garanton detyrimin e pagesës në rast mospërmbushjeje. Kjo mund të përfshijë hipotekë ose garanci mbi të ardhurat.

Në praktikë, kontratat e istisna mund të kombinohen me marrëveshje të tjera të përputhshme me Sheriatin, si: kafalah (garanci), takaful (sigurim islam), rahn (garanci në formë të mbajtjes së sendit), hamish gedyyah (depozit sigurie) ose arbun (pagesë paraprake)

Istisna: Hadith

Thelbi islam i istisna gjendet në dy hadithe të mëposhtme:

Profeti (paqja dhe mëshira e Zotit qofshin mbi të) kërkoi të ndërtohej një minber (platformë) për predikim. [Bukhari 2/908]
Profeti (paqja dhe mëshira e Zotit qofshin mbi të) kërkoi që për Të të prodhohej një unazë. [Bukhari 5/220 dhe Muslim 3/1655]

Salam dhe istisna – Hyrje

Në të drejtën islame (Sheriat), një nga parimet themelore për vlefshmërinë e një kontrate shitjeje është që malli që do të shitet të jetë në posedim të shitësit në momentin e marrëveshjes. Ky posedim mund të jetë fizik (pra, malli ndodhet realisht në duart e shitësit) ose ndërtuar (nënkupton që shitësi ka kontroll të plotë mbi mallin edhe nëse nuk e mban fizikisht). Ky parim synon të sigurojë drejtësi dhe transparencë në transaksionet tregtare dhe të mbrojë të drejtat e palëve të përfshira.

Ky kusht përmban tre elemente kryesore:

Së pari, malli duhet të jetë i pranishëm dhe ekzistues në kohën kur realizohet shitja. Nëse një mall nuk ekziston ende – për shembull, nëse është ende në fazë prodhimi ose planifikimi – atëherë nuk lejohet shitja e tij, pasi kjo do të krijonte pasiguri dhe rrezik për blerësin.
Së dyti, shitësi duhet të jetë pronari ligjor i mallit që po shet. Edhe nëse malli ekziston fizikisht, nëse ai nuk është në pronësi të shitësit, atëherë ai nuk ka të drejtë ta shesë. Ky rregull pengon shitjen e mallrave që nuk janë në zotërim të ligjshëm dhe mbron nga mashtrimi.
Së treti, përveç pronësisë, kërkohet që malli të jetë nën kontrollin apo posedimin e plotë të shitësit – qoftë fizikisht apo përmes një përfaqësuesi ose agjenti. Nëse një person e zotëron një mall por nuk e ka marrë ende në dorëzim, nuk lejohet që ai të bëjë shitjen e tij, sepse nuk mund të garantojë dorëzimin dhe cilësinë e tij.

Përjashtimisht, Sheriati lejon dy forma të veçanta të shitjes që nuk përmbushin plotësisht këto kushte, por janë të pranuara për shkak të nevojave praktike dhe për të lehtësuar zhvillimin ekonomik: salam dhe istisna.

Të dyja këto lloje shitjesh janë të strukturuara në mënyrë të tillë që lejojnë shitjen e mallrave që nuk ekzistojnë ende në momentin e marrëveshjes, por që do të prodhohen apo dorëzohen në një datë të mëvonshme. Këto kontrata janë të rëndësishme në financimin islam, veçanërisht në sektorin e bujqësisë, ndërtimit dhe prodhimit, ku porositë paraprake janë të domosdoshme.

Në këtë kapitull do të shpjegohet në mënyrë më të detajuar se çfarë janë kontratat e salam dhe istisna’, si funksionojnë ato, cilat janë kushtet për vlefshmërinë e tyre dhe në çfarë mënyrash mund të përdoren për qëllime financimi në përputhje me parimet islame.

Mënyrat e financimit: Sistemi bankar islam

Banka Shtetërore e Pakistanit kishte përcaktuar 12 mënyra financimi që duhet të përdoren nga kompanitë bankare për t’u ofruar financim klientëve të tyre. Këto mënyra janë shpërndarë përmes qarkores nr. 13 të Bankës Shtetërore, datë 20 qershor 1984. Detajet jepen më poshtë:

Financimi përmes huadhënies

Hua pa interes, për të cilën banka mund të rikuperojë një tarifë shërbimi që nuk i kalon kostot proporcionale të operacionit, duke përjashtuar koston e fondeve dhe rezervat për borxhet e këqija dhe të dyshimta. Tarifa maksimale e shërbimit e lejuar për çdo bankë do të përcaktohet nga Banka Shtetërore kohë pas kohe.
Huatë Qard-e-Hasan jepen për arsye humane, pa asnjë interes apo tarifë shërbimi, dhe kthehen vetëm nëse huamarrësi është në gjendje të paguajë.
2 .Mënyrat e lidhura me tregtinë

Blerja e mallrave nga bankat dhe shitja e tyre te klientët me një rritje çmimi të përshtatshme me pagesë të shtyrë. Në rast vonese, nuk duhet të ketë rritje të mëtejshme mbi rritjen fillestare.
Blerja e faturave tregtare.
Blerja e pronës së luajtshme ose të paluajtshme nga bankat prej klientëve të tyre me marrëveshje për riblerje.
Qiradhënia.
Blerje me këste.
Financimi për zhvillim prone mbi bazën e një tarife zhvillimi.
Mënyra të tipit investimi
Musharakah ose ndarja e fitimit dhe humbjes.
Pjesëmarrja në kapital dhe blerja e aksioneve.
Blerja e çertifikatave të pjesëmarrjes në afat dhe çertifikatave të bashkëpunimit.
Ndarje e qirasë.

Duke pasur parasysh përvojën e kaluar, ka nevojë për ndryshime në mënyrat e përcaktuara. Mënyrat ekzistuese të mëposhtme të financimit duhet të hiqen:

Blerja e pronës me marrëveshje për riblerje. E përdorur gjerësisht në mënyrë të gabuar nga bankat.
Blerja e faturave tregtare. Sipas parimeve të përcaktuara, bankat duhet të blejnë mallrat që përfaqësohen nga këto fatura, dhe jo vetë faturat tregtare pa përgjegjësi për mallrat.
Qiraja financiare. Në praktikë përdoret si hua për blerje mallrash të qëndrueshme, duke e bërë qiramarrësin përgjegjës për të gjitha detyrimet lidhur me pasuritë me qira.
Financimi mbi bazën e tarifave të zhvillimit. Nuk ka prova të mjaftueshme që ta mbështesin si të pranueshme.

Mënyrat e reja të mëposhtme të financimit duhet të shtohen në listën e mënyrave të miratuara të financimit:

Bai salam, pra blerja e mallrave dhe produkteve nga bankat prej klientëve të tyre mbi bazën e pagesës së menjëhershme të çmimit, por me dorëzim të vonuar të mallrave dhe produkteve. Kjo mënyrë mund të eliminojë një vështirësi që haset nga sektori prodhues, pra, ndërsa lënda e parë mund të blihet nga bankat dhe t’u shitet klientëve me pagesë të shtyrë, nuk ekziston asnjë dispozitë për të mbuluar koston e shpenzimeve të përgjithshme dhe shpenzimeve të tjera administrative. Financimi përmes bai salam mund të mbulojë pjesën e vlerës së shtuar të produktit. Megjithatë, bankat duhet ta përdorin këtë mënyrë me kujdes dhe maturi, në mënyrë që të mos ngecin me mallra të pashitura.
Financimi mbi bazën e ndarjes së fitimit përmes marrëveshjes mudaraba. Aktualisht, bankat mund të ofrojnë financim për klientët mbi bazën e musharakah, por jo mbi bazën e mudaraba. Ajo që lejohet për momentin është që bankat mund të blejnë çertifikata mudaraba të lëshuara nga kompani të regjistruara si kompani mudaraba për qëllimin e hedhjes në treg të mudarabave. Si e tillë, bankave nuk u lejohet të ofrojnë financim për një person teknikisht të kualifikuar që ka aftësi por ka nevojë për financim. Gjithashtu, ka nevojë për ndryshime në terminologjinë që përdoret në transaksionet bankare. Për shembull, propozohet që terma si “çertifikatë bai muaxhxhal” të përdoren për TFC (çertifikata financimi me afat) dhe “çertifikatë musharakah” të përdoret për PTC (çertifikata e pjesëmarrjes me afat). Fjala “bai muaxhxhal” duhet të përdoret në mënyrë të qartë dhe të standardizuar.

Financimi i bazuar në Havalah

Një shembull i dukshëm i financimit të bazuar në Havalah mund të gjendet në Kooperativën Islame Propindo, Indonezi. Ai mund të përdoret në sektorin tregtar që përfshin Institucionet Financiare Islame (IFI), veçanërisht institucionet islame mikrofinanciare. Financimi i bazuar në Havalah është prezantuar nga Kooperativa, një kooperativë islame e pavarur e krijuar nga një grup tregtarësh të vegjël në Xhakarta, Indonezi (Devi dhe Kasri, 2011). Në lidhje me këtë, Kooperativa synon të ofrojë kapital shtesë pune për anëtarët e saj të Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme (SME), sepse zakonisht këto ndërmarrje marrin pagesën brenda 1-3 muajve për mallrat e furnizuara. Në të njëjtën kohë, SME-të kanë nevojë për kapital të mjaftueshëm pune për të vazhduar prodhimin ndërsa presin pagesën nga partneri. Kjo situatë krijon një barrë shtesë për SME-të në ruajtjen e qëndrueshmërisë së biznesit të tyre. Prandaj, financimi i bazuar në Havalah ofrohet nga Kooperativa për të zgjidhur problemin.

Në thelb, ky mekanizëm përfshin tre palë: partneri është debitori kryesor, kooperativa është marrësi i transferimit, dhe SME është kreditori. Situata fillon kur krijohet një borxh midis partnerit (që është debitori kryesor) dhe SME-së (që është kreditori). Havalah realizohet kur SME-ja ia kalon këtë borxh kooperativës. Kooperativa pastaj ofron para në dorë, bazuar në vlerën e borxheve të SME-së, dhe më vonë mbledh këto borxhe nga partnerët (partnerët tregtarë të SME-së). Kështu, kooperativa vepron si një palë e tretë që merr përsipër borxhet e SME-së dhe ofron “para të shpejta” për kapital pune për SME-në. Në këmbim, kooperativa merr një tarifë havalah nga SME-ja. Një ilustrim i qartë i transaksionit mund të shihet në diagramin më poshtë.

Rrjedha e transaksionit të financimit të bazuar në Havalah

Figura e mësipërme tregon rrjedhën e transaksionit të financimit të bazuar në Havalah ndërmjet tre palëve të përfshira dhe shpjegimi është si më poshtë:

SME furnizon mallra të caktuara për partnerin.
Pas kontrollit të cilësisë dhe sasisë së mallrave të porositura, partneri lëshon një çek pagesash me afat që mund të arkëtohet brenda një periudhe të caktuar.
SME ia kalon llogarinë rrjedhëse kooperativës.
SME më pas kontrollon origjinalitetin dhe vlefshmërinë e instrumentit financiar të lëshuar.

Kooperativa lëshon një çek që mund të arkëtohet dhe të përdoret nga SME-ja si kapital pune. Në këmbim, ajo merr një tarifë (uxhrah) për shërbimin e ofruar, bazuar në marrëveshjen me SME-në.

Çështje të Sheriatit në financimin e bazuar në Havalah

Një nga çështjet që lidhet me Sheriatin në këtë lloj financimi është rreziku i mospërputhjes, për shkak të mungesës së qartësisë në përcaktimin dhe vendosjen e përqindjes së tarifës që aplikohet në transaksion. Edhe pse është e lejuar marrja e një tarife, qëndrimi strikt i Sheriatit kërkon që kjo tarifë të justifikohet në bazë të kostove reale për ofrimin e shërbimit. Ekziston mundësia që klientët ta keqpërdorin këtë situatë, duke vonuar pagesat ndaj bankave.

1...456...714 Faqja 5 nga 714

Ekonomia Islame