Hixhabi a e pengon zhvillimin shoqëror?

Njerëzit që janë të impresionuar nga civilizimi modern besojnë se hixhabi (mbulesa islame) është një shenjë prapambetjeje që e pengon gruan të zhvillohet dhe e dëmton përparimin dhe individualitetin e saj. Sipas tyre, hixhabi është një pengesë që i ndalon gratë të përparojnë në sferat e zhvillimit personal dhe shoqëror.

Ne u bëjmë pyetje këtyre njerëzve: “Çfarë lidhje ka hixhabi me zhvillimin dhe teknologjinë? A është një parakusht për civilizim dhe zhvillim që gratë të ekspozohen përpara burrave? A është parakusht për zhvillim që gratë të kenë marrëdhënie të paligjshme seksuale me burra? A është një parakusht që gratë të shndërrohen në trupa pa shpirt, pa ndjenjën e turpit apo ndërgjegjes?”

A është vallë mbajtja e hixhabit arsyeja pse nuk përparojmë në aspektin tekniko-teknologjik?

Gratë muslimane në shumë vende me shumicë muslimane hoqën dorë nga hixhabi dhe dolën të punonin krah për krah me burrat në të gjitha fushat. A u zhvilluan këto vende për shkak të heqjes së hixhabit nga gratë e tyre? A e arritën ato vendet e tjera të zhvilluara kur gratë e tyre filluan të përziheshin lirisht me burrat? A u bënë këto vende të fuqishme sa vendet e tjera të zhvilluara? A i zgjidhën ndonjë nga këto vende të gjitha problemet e tyre ekonomike, arsimore dhe shoqërore? Përgjigjet për këto pyetje janë të qarta dhe nuk kanë nevojë për shpjegim. Prandaj, duhet të shtrojmë pyetjen: Pse ende ka njerëz që kërkojnë që gratë të heqin hixhabin dhe të përzihen me burrat?

Ata që propagandojnë këtë ide në të vërtetë nuk kanë asnjë dëshirë për civilizim apo zhvillim. Ata thjesht duan që gratë të jenë pranë tyre në çdo kohë që t’i kenë në dispozicion për të plotësuar epshet e tyre, duan që gruaja të jetë një objekt i hapur për kënaqësinë e tyre – një lodër për të luajtur sa herë që duan. Ata duan që gratë të shndërrohen në mall në tregun e imoralitetit. Duan t’i zhveshin gratë nga dëlirësia dhe turpi, dhe dëshirojnë që mënyra e tyre e të menduarit dhe objektivat të jenë të perëndimizuara. Ata dëshirojnë që gratë të bëhen eksperte në këngë, vallëzim dhe aktrim. Me pak fjalë, duan që gruaja muslimane të jetë pa fe, pa besim, pa pastërti, pa moral dhe pa ndershmëri.

Akuza të rreme kundër përkrahësve të hixhabit

Ata që hedhin akuza të rreme ndaj përkrahësve të hixhabit janë zakonisht gënjeshtarë dhe e dinë mirë këtë. Ata thonë se ata që thërrasin për ruajtjen e ndershmërisë së gruas e shohin atë si një trup dhe asgjë më shumë, dhe se nëse grave do t’u jepej liria të visheshin si të donin, kjo ide do të zhdukej dhe marrëdhënia midis burrave dhe grave do të bazohej në respekt të ndërsjellë.

E vërteta është se askush nuk mund ta mohojë që realiteti e përgënjeshtron këtë pretendim, dhe dëshmia për këtë është ajo që ndodh realisht në shoqëritë ku gratë vishen si të duan dhe dalin me kë të duan. A është ky lloji i marrëdhënieve midis burrave dhe grave në këto shoqëri që supozohet të kenë “respekt të ndërsjellë”?

Statistikat përgjigjen për këtë pyetje:

Statistikat e dokumentuara tregojnë se 19 milionë gra në Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë përdhunuar.
Bashkimi Italian për Psikiatrët kreu një sondazh publik, ku 70% e burrave italianë pranuan se kishin tradhtuar gratë e tyre duke shkuar me gra të tjera.
Një milion fëmijë të paligjshëm lindin dhe një milion aborte kryhen çdo vit në SHBA.
Një sondazh i kryer nga Universiteti Cornell në Nju Jork tregoi se 70% e grave që punojnë në atë qytet janë ngacmuar seksualisht.
35,000 gra përdhunohen çdo vit në Gjermani.

A nuk tregojnë këto statistika se sa të pavërteta janë pretendimet e këtyre njerëzve? Apo mos vallë këto krime janë pjesë e atij “respekti të ndërsjellë” për të cilin ata pretendojnë se po punojnë?

Hixhabi është ndihma më e madhe për gruan që të ruajë ndershmërinë dhe turpin, sepse e mbron atë nga shikimet e liga dhe epshndjellëse.

Ata që kanë shijuar hidhësinë e “modernizimit” dhe që nuk kanë respektuar rregullat islame për veshjen dhe përzierjen me burra, e kanë pranuar këtë fakt. Dhe në të vërtetë, dëshmia më e mirë është ajo që jepet nga kundërshtarët!

H. Stanberry, një gazetare perëndimore që kaloi disa javë në kryeqytetin e një vendi arab, u kthye në vendin e saj dhe deklaroi:

“Shoqëria arabe është e shëndoshë dhe e pothuajse e përsosur. Kjo shoqëri i përmbahet traditave të saj dhe i vendos të rinjtë dhe të rejat brenda kufijve të arsyeshëm. Kjo shoqëri është ndryshe nga shoqëritë evropiane dhe amerikane, ata kanë zakone të trashëguara që vendosin kufij për vajzat e reja, kërkojnë respekt për prindërit dhe, më e rëndësishmja, ndalojnë shthurjen që ka shkatërruar komunitetet dhe familjet amerikane dhe evropiane. Ata ndalojnë përzierjen e lirë mes burrave dhe grave që në esencë janë të huaj mes veti, kufizojnë lirinë e vajzave të reja dhe kthehen në epokën e hixhabit, sepse kjo është më e mirë për ju sesa shthurja dhe mungesa e turpit që mbizotëron në komunitetet amerikane dhe evropiane.”

A nuk është koha që gratë muslimane të ndjehen krenare për hixhabin e tyre, të sigurta që e ardhmja i përket këtij besimi dhe se fundi i mirë është për të drejtët – edhe nëse këtë e urrejnë ata me zemra të sëmura?

Përktheu dhe përmblodhi: Enis Arifi

Thesari

Funksionet e sektorit publik zakonisht ndahen në dy drejtime kryesore: degën e shpërndarjes së pasurisë dhe degën e ndarjes së burimeve. Edhe pse kjo strukturë i ngjan sistemit islam, ekzistojnë disa dallime mes tyre..

Dega shpërndarëse në sistemin islam është përgjegjëse për mbledhjen si dhe shpërndarjen e Zekatit. Dega ndarëse merr përgjegjësinë për burimet minerale të cilat përgjithësisht konsiderohen si pronë shoqërore. Kjo i shton një tjetër veçori degës ndarëse, e cila tradicionalisht njihet për financimin dhe prodhimin e mallrave publike.

Trajtimi i monopoleve, sigurimi i tregjeve të rregullta, korrigjimi i efekteve të jashtme dhe të ngjashme mund të vendosen në një degë tjetër që do të quhet “dega e korrigjimit të tregut”.

Dega shpërndarëse

Një taksë shpërndarëse vendoset mbi sa vijon:

Pasuritë monetare të mbajtura për një vit, përfshirë para në dorë, depozita rrjedhëse dhe borxhe.
Titujt e pasurive reale të mbajtura për një vit, p.sh. aksione, fonde pjesëmarrjeje në fitim, etj.
Ari, metalet e çmuara dhe diamantet, në bazë të vlerës së tyre aktuale në treg, kur mbahen për një vit.
Fitimet neto nga pasuritë që nuk përfshihen në kategoritë e mësipërme.

Normat e taksave, të cilat ndryshojnë nga një kategori pasurie në tjetrën, zbatohen mbi zotërimet që tejkalojnë një nivel të caktuar. Personat që kanë të ardhura nën një nivel “minimal” të quajtur nisab, kanë të drejtë për një pjesë të procesit të Zekatit, derisa të arrijnë atë nisab. Qeverisë i lejohet të rrisë mbledhjen e Zekatit nëse të ardhurat nën nisab vazhdojnë, pavarësisht mbledhjes (dhe shpërndarjes) së normave të zakonshme dhe për aq kohë sa shpërndarja aktuale e pasurisë lejon një rishpërndarje të mëtejshme.

Dega ndarëse

(a) Divizioni i burimeve minerale

Prona shtetërore mbi burimet minerale nuk nënkupton domosdoshmërisht prodhim shtetëror. Shteti mund t’u japë të drejtën prodhuesve privatë për këtë qëllim. Megjithatë, shteti mund të përfshihet në prodhimin e mineraleve përmes ndërmarrjeve shtetërore.

Divizioni i burimeve minerale merr, drejtpërdrejt ose tërthorazi, përgjegjësinë për prodhimin e mineraleve dhe të ardhurat nga ky prodhim i shtohen Thesarit për t’u përdorur në financimin e operacioneve qeveritare.

(b) Divizioni i mallrave publike

Mallrat publike janë mallra të cilat konsumohen në mënyrë kolektive, p.sh. mbrojtja, arsimi, kategori të caktuara të shërbimeve shëndetësore, e kështu me radhë. Ndërsa detajet e ofrimit të tyre përcaktohen përmes procesit politik, shteti është përgjegjës për zbatimin e tyre.

Mallrat publike mund të prodhohen drejtpërdrejt nga ndërmarrjet në pronësi të qeverisë ose nga ndërmarrjet e sektorit privat. Ato financohen nga të ardhurat neto të Divizionit të Burimeve Minerale dhe nga taksa të tjera. Disa nga mallrat publike, si mbrojtja, mund të financohen nga të ardhurat e Zekatit nëse fondet nga ky burim janë të mjaftueshme.

(c) Divizioni i rregullit të tregut

Funksionimi i tregjeve të lira mund të shqetësohet gjithmonë nga shfaqja e monopoleve, ekzistenca e efekteve të jashtme dhe “çrregullimeve” të tjera të tregut. Trajtimi i këtyre problemeve mund të përfshijë një rrjet taksash dhe subvencionesh ose rregullore të drejtpërdrejta nga qeveria. Shumicën e kohës, kërkohet një skemë taksë-subvencion. Në raste ekstreme, mund të nevojitet kontroll i drejtpërdrejtë. Këto operacione mund të financohen përmes balancimit të mbledhjes së taksave me pagesat e subvencioneve. Gjithashtu mund të kërkohet vendosja e taksave të veçanta për të financuar mirëmbajtjen e “tregjeve të rregullta”.

Banka qendrore

Një bankë qendrore është një institucion i ngarkuar me menaxhimin e furnizimit me para. Kjo përfshin emetimin e parasë fiat (para e letrës) si dhe kontrollin e bankave tregtare.

(a) Krijimi i parasë fiat

Zakonisht, banka qendrore është e gatshme të emetojë para kundrejt pretendimeve që sjellin interes ndaj qeverisë. Banka qendrore krijon para në dy raste: së pari, kur qeveria huazon drejtpërdrejt nga ajo, dhe së dyti, kur ajo (banka qendrore) vendos të kryejë një “operacion të tregut të hapur” ekspansionist.

Në rastin e parë, qeveria merr hua për të financuar një deficit në buxhet, i cili përcaktohet politikisht. Në rastin e dytë, banka qendrore përpiqet të stabilizojë ekonominë përmes operacioneve të tregut të hapur. Vendimi për të marrë hua nga banka qendrore është politikisht më i lehtë sesa rritja e taksave dhe më pak i kushtueshëm sesa huamarrja nga qytetarët. Kjo e bën më tërheqëse për qeveritë të drejtohen nga banka qendrore, e cila është gjithmonë e gatshme të ndihmojë. Financimi i nismave të papëlqyera politikisht, si dhe i një pjese të rëndësishme të aktiviteteve të qeverive të dobëta politikisht ose me strukturë taksash joefikase, gjithmonë bëhet përmes kësaj metode. Edhe pse të dyja mënyrat i sjellin qeverisë burimet që dëshiron, huamarrja nga qytetarët dhe huamarrja nga banka qendrore nuk janë të ngjashme për sa i përket efekteve ekonomike.

Huamarrja nga qytetarët e mban nivelin aktual (nominal) të ofertës monetare të pandryshuar. Megjithatë, përderisa ajo rrit detyrimet tatimore në të ardhmen, ajo rishpërndan pasurinë nga brezat e ardhshëm te ata të tanishëm. Ndërsa huamarrja nga banka qendrore e ndryshon ofertën nominale të parasë. Kjo ka ndikim në çmime dhe, për rrjedhojë, në shpërndarjen e pasurisë. Prandaj, ajo mund të ndikojë si në efikasitetin ashtu edhe në barazinë ekonomike. Nuk përjashtohet mundësia që ndryshimet në ofertën monetare të kenë pasoja të rëndësishme edhe në sektorin real të ekonomisë, sidomos në rrethana të caktuara.

Të veprojë si huadhënës i fundit për qeverinë nuk është një funksion thelbësor për bankën qendrore. Për më tepër, ekziston një alternativë që është ekonomikisht — edhe nëse jo politikisht — më e përshtatshme: huamarrja nga qytetarët. Megjithatë, nëse banka qendrore nuk emeton para fiat në këmbim të aseteve që gjenerojnë interes, mund të perceptohet sikur nuk po ushtron autoritetin e saj për të kontrolluar ofertën monetare dhe, rrjedhimisht, nivelin e çmimeve. Më poshtë do të tregojmë se ekzistojnë mënyra të tjera për ta realizuar këtë funksion.

(b) Përcaktimi i furnizimit me para

Funksioni i menaxhimit të ofertës monetare ka të bëjë me përmbushjen e nevojave të komunitetit për transaksione, veçanërisht në një ekonomi që është në rritje. Prandaj, banka qendrore duhet të përcaktojë nivelin e ofertës monetare në atë pikë që siguron sasinë “maksimale” të shërbimeve për transaksione, duke ruajtur njëkohësisht qëndrueshmërinë e nivelit të çmimeve.

Është e rëndësishme të vihet re se është njësia reale dhe jo ajo nominale e parasë që prodhon shërbime transaksionesh. Kjo nënkupton se një rritje në furnizimin me para (nominale) do të ofrojë më shumë shërbime transaksionesh për komunitetin vetëm nëse niveli i çmimeve mbetet i qëndrueshëm; ose rritet më pak proporcionalisht sesa furnizimi me para.

(c) Paraja, rritja dhe çmimet

Një rritje në normën e rritjes së parasë krijon kërkesë të tepërt për mallra (ofertë të tepërt të parasë) me ritme më të shpejta. Duke supozuar që tregjet janë të qëndrueshme, ekuilibrat do të rikthehen. Megjithatë, normat e reja të rritjes së çmimeve do të ndryshojnë nga ato të vjetrat në varësi të shpejtësisë së përshtatjes së çmimeve krahasuar me shpejtësinë e përshtatjes së sasisë në të gjitha tregjet.

Shpejtësia e përshtatjes mund të lidhet me tre faktorë: kuadrin institucional të ekonomisë, shkallën e plotësimit dhe zëvendësueshmërisë midis mallrave, si dhe shkallën e rritjes së ekonomisë.

Shpejtësitë e përshtatjes mund të pengohen nga elementët jokonkurrues në anën institucionale të tregut, p.sh. rregulloret qeveritare, monopole etj. Ato gjithashtu varen nga shkalla e zëvendësueshmërisë dhe komplementaritetit midis mallrave.

Duke pasur parasysh rregullimet institucionale si dhe shkallën e zëvendësueshmërisë midis mallrave, shpejtësitë e përshtatjes varen nga norma e rritjes ekonomike. Kjo ndodh sepse shpejtësia e përshtatjes së sasisë është më e lartë me norma më të larta të rritjes, pasi bëhet më e lehtë të plotësohen kërkesat e tepërta në këtë rast. Prandaj, mund të themi se, duke mbajtur të pandryshuara kushtet e tjera (ceteris paribus), sa më e lartë të jetë shkalla e rritjes ekonomike, aq më e ulët do të jetë shkalla e inflacionit që vjen nga një rritje e caktuar e ofertës monetare (M).

Sasia optimale e parasë është ajo shkallë e rritjes monetare që maksimizon shërbimet e transaksioneve për komunitetin; dhe politika monetare optimale është ajo që e barazon rritjen monetare me këtë shkallë. Meqenëse fokusi është te shërbimet që ofrojnë njësitë reale të parasë, është e domosdoshme të bëhet një krahasim midis rritjes monetare dhe shkallës së inflacionit.

Krahasimi midis normës së rritjes së furnizimit me para (M) dhe normës së rritjes së çmimeve (P) mund të bazohet në një marrëdhënie të supozuar midis këtyre dy variablave. Sa më e shpejtë të jetë rritja e parasë, aq më i fortë është efekti i saj mbi sektorin real në drejtim të rritjes së kërkesës dhe, për pasojë, aq më e shpejtë është rritja e çmimeve.

Prandaj, mund të kuptojmë se ekzistojnë nivele të zgjerimit monetar që janë mjaftueshëm të ulëta sa për të mos shkaktuar aspak inflacion, duke marrë parasysh rritjen reale të ekonomisë dhe pritshmëritë. Ndërsa rritet M (oferta monetare), P (çmimet) fillojnë të rriten si përgjigje, por fillimisht në mënyrë më pak se proporcionale. Më pas, herët a vonë, rritja e M sjell ndryshime proporcionale në P.

Është e mundur që rritja e M të prodhojë më shumë se një ndryshim proporcional në P, kur rritja më e lartë monetare jep arsye për të pritur më shumë të njëjtën gjë në të ardhmen. Megjithatë, këtë rast e përjashtojmë për thjeshtësi.

(d) Ndryshimi i furnizimit me para

Ndryshimet në furnizimin me para mund të realizohen përmes hapjes së llogarive investuese nga banka qendrore në bankat anëtare, në të cilat banka qendrore depoziton çfarëdo para që krijon dhe nga të cilat tërheq çfarëdo para që tërhiqet nga qarkullimi. Bankat anëtare, siç do të shihet më poshtë, do t’i investojnë këto depozita në sektorin real në përputhje me politikat e tyre të investimit. Fitimet e përfituara nga këto depozita mund të përdoren për të mbuluar koston e operacioneve të bankës qendrore. Këto depozita do të quhen depozita qendrore, ose DQ (CDs).

Ndërsa DQ-të (depozitat qendrore) mund të përdoren si një mjet i politikës monetare, ato gjithashtu mund të shërbejnë si një formë ndërmjetësimi financiar, çka do të përbënte shërbime monetare shtesë. Banka qendrore mund të krijojë një instrument që mund të quhet “çertifikatë depozite qendrore”. Këto çertifikata mund të shiten publikut dhe të ardhurat prej tyre të investohen në DQ nëpërmjet gjithë sistemit bankar. Është e qartë se çertifikatat e depozitës qendrore ofrojnë një shkallë më të ulët të rrezikut financiar, pasi secila prej tyre përfaqëson titull pronësie mbi një portofol investimi më të diversifikuar sesa ç’mund të ofrojë ndonjë bankë anëtare individualisht. Norma e kthimit mbi aDQ-të do t’i afrohet mesatares së normës së fitimit nga investimet për të gjithë ekonominë.

Shërbimet bankare

Shërbimet më të rëndësishme që ofrohen nga bankat islame:

Llogaritë rrjedhëse – zbatohen sipas praktikave të zakonshme bankare; dallimi i vetëm është se bankat islame marrin pëlqimin e qartë të depozituesve për të përdorur fondet e tyre në aktivitete të tjera me karakter investues. Këto llogari janë të garantuara nga vetë banka.
Llogaritë e kursimit – ky shërbim bankar ofrohet falas. Nuk jepet interes ose fitim, por në këmbim, disa banka mund të japin privilegje të veçanta për depozituesit, si financimi i projekteve të vogla dhe shitja me këste e mallrave të konsumit ose mallrave prodhuese, dhurata etj. Kjo konsiderohet si një nxitje për kursimtarët e rregullt për të inkurajuar depozitat.
Depozitat investuese – kjo lloj llogarie është karakteristik për bankat islame. Është ekuivalenti i depozitave fikse ose afatgjata në bankat tradicionale. Megjithatë, ka disa dallime thelbësore:

Teorikisht nuk është një ‘depozitë’ por para të dhëna ose ofruara nga ‘depozituesi’ që banka t’i investojë në emër të tij — mbi bazën e Mudarabas — depozituesi është financuesi (Rabul Mai) dhe banka në këtë rast është menaxheri (Mudarib) — ose agjenti.
Jepet me miratimin e qartë të depozituesit që do të jetë subjekt i fitimit dhe humbjes. (ndarja e rrezikut është karakteristikë bazë e financimit islam).
Mbajtësi i llogarisë së investimit ka të drejtë — në rast fitimi — për të gjithë fitimin e realizuar nga llogaria e investimit (minus përqindjen e bankës nga fitimi si shpërblim për përpjekjen menaxheriale). Prandaj, bankat islame nuk mund të përcaktojnë paraprakisht nivelin e kthimit që mund t’u japin mbajtësve të llogarive të investimit (depozituesve).

Shërbimet bankare korrespondente – bankat islame ofrojnë gjithashtu shërbimet e tyre në fushën e financimit të tregtisë ndërkombëtare përmes bankave korrespondente.

Për ta bërë këtë, ato krijojnë marrëdhënie bashkëpunimi me banka të tjera për të lehtësuar ofrimin e shërbimeve në emër të tyre. Në rastin e transferimeve të drejtpërdrejta të parave, nuk nevojitet një marrëdhënie e veçantë përveç mbajtjes së bilanceve të gatshme në llogarinë rrjedhëse për të përmbushur këto detyrime. Banka korrespondente mund të kërkojë legjitimisht komisionin e saj për këto shërbime. Nuk ka ndalim nga Sheriati për këtë.

Megjithatë, bankat islame mund t’i kërkojnë një banke korrespondente të shtojë konfirmimin e saj në letrat e kreditit të hapura në emër të furnitorëve të huaj për llogari të importuesve. (Furnitorët e kërkojnë këtë si një siguri shtesë për pagesat e tyre). Ose bankat islame mbajnë suficite të mëdha në llogarinë e tyre me bankën korrespondente për të mbuluar detyrimet ndaj palës së tretë (pra, furnitorëve), ndërkohë që përpiqen të rifreskojnë llogarinë e tyre me bankën korrespondente. Kjo në fakt do të ishte një ‘huadhënie’ nga banka korrespondente, për të cilën bankat islame nuk do të pranonin të paguanin interes. Si e zgjidhën bankat islame këtë problem?

Bankat e huaja pranuan të bashkëpunojnë me bankat islame mbi bazën e marrëveshjeve të ndërsjella, të këshilluara dhe të pranuara përmes shkëmbimit të thjeshtë të letrave, për t’u ofruar bankave islame mundësinë e konfirmimeve deri në një kufi të rënë dakord, pa ngarkuar interes nëse llogaritë kalojnë në bilanc negativ. Si kundërshpërblim, bankat islame angazhohen të respektojnë sa vijon:

Të mbajnë një shumë të arsyeshme parash në llogarinë e tyre rrjedhëse pranë bankave konfirmuese.
Të përpiqen të mbulojnë çdo debit sa më shpejt të jetë e mundur. (Është pjesë e marrëveshjes që banka islame të mos kërkojë asnjë shpërblim për ndonjë bilanc që i detyrohet asaj, nëse banka tjetër i përdor këto fonde në mënyrë fitimprurëse. Prandaj, nuk vendoset asnjë kusht nga pala tjetër nëse llogaria e bankës islame kalon përkohësisht në bilanc negativ.)

Si siguri e pjesshme, banka korrespondente, kur shton konfirmimin e saj, do të debitojë bankat islame me një ‘marzh cash’ të caktuar të cilin do ta transferojë menjëherë në llogarinë e saj. (Ato janë të autorizuara ta bëjnë këtë automatikisht). Kështu, bankat islame kanë nevojë vetëm të mbajnë bilance të mjaftueshme në llogarinë e tyre me bankën korrespondente për të mbuluar marzhet e letrave të kreditit dhe jo vlerën e plotë të këtyre letrave.

Ofrohen të gjitha llojet e transferimeve të parave, si transferime bankare vendase, ashtu edhe ndërkombëtare.
Inkasim – inkasimi i faturave (por jo diskontimi i tyre).
Letrat e kreditit dhe garancitë – të gjitha format e letrave të kreditit dhe letrave të garancisë. Bankat islame ngarkojnë tarifa për këto shërbime. Kjo është e lejueshme në Islam.
Kasaforta – shërbimet e ruajtjes së sigurt janë gjithashtu të disponueshme në disa banka islame.

Sistemi ekonomik islam

Sistemi ekonomik islam përbëhet nga një bashkësi rregullash, vlerash dhe parimesh që rregullojnë jetën ekonomike dhe mënyrën se si ndërtohen marrëdhëniet ekonomike në një shoqëri islame. Këto rregulla dhe parime janë të bazuara në mësimet e Islamit, të përcaktuara në Kuran dhe Sunet, si edhe në trashëgiminë e pasur të jurispudencës islame, e cila është zhvilluar gjatë 1400 viteve nga mijëra dijetarë që u janë përshtatur ndryshimeve dhe nevojave të kohës në jetën e myslimanëve në mbarë botën.

Tre aspekte të sistemit ekonomik zakonisht përmenden si elementet kryesore dalluese të çdo sistemi ekonomik.

1.1 Prona

Në sistemin islam, pasuria shihet si një amanet i dhënë nga Allahu (Subhanahu Wa Ta’ala). Pronari i vetëm dhe i vërtetë është Allahu, ndërsa njeriu është vetëm kujdestar dhe përfaqësues në përdorimin e saj. Prandaj, mënyra se si njeriu e administron pasurinë është e kufizuar nga rregullat dhe udhëzimet që ka vendosur Allahu, dhe duhet të shërbejë për qëllime të mira, në përputhje me vullnetin e Tij. Ndryshe nga sistemi kapitalist, e drejta për pronë në Islam nuk është e pakufizuar. Ajo rregullohet jo nga forca e shtetit, por nga forca e besimit dhe përkushtimi për të jetuar si mysliman i devotshëm. Si rezultat, e mira e përbashkët dhe kujdesi për të tjerët bëhen pjesë natyrshme e çdo vendimi ekonomik. Mund të thuhet se është një formë e socializmit, por që lind nga vetëdija fetare, e jo nga detyrimi shtetëror.

Duke marrë parasysh qëllimin e jetës së njeriut sipas këndvështrimit islam, edhe këto të drejta të kufizuara pronësie nuk janë pa qëllim. Pasuria në Islam është një mjet për të përmbushur me përgjegjësi detyrën e njeriut si zëvendës i Allahut në tokë dhe për të arritur mirëqenie për veten, për myslimanët e tjerë dhe për të gjithë njerëzit. Askund nuk shfaqet më qartë kjo zëvendësi sesa në ligjet e trashëgimisë të përcaktuara nga Sheriati. Këto ligje e konsiderojnë se pas vdekjes së një personi, pasuria e tij i rikthehet pronarit të vërtetë — Allahut — i cili përcakton saktësisht se kujt duhet t’i kalojë ajo. Ligjet e trashëgimisë saktësojnë me detaje se si duhet të ndahet pasuria, pa marrë parasysh dëshirën apo pëlqimin e pronarit të ndjerë. Ai lejohet të lërë me testament vetëm një të tretën e pasurisë së tij, por edhe kjo duhet t’i jepet dikujt që nuk është trashëgimtar ligjor ose të përdoret vetëm për qëllime bamirësie të njohura nga Sheriati.

1.2 Shpërndarja

Pasi el-adl (drejtësia dhe barazia) është një nga vlerat themelore të rendit ekonomik islam, drejtësia në shpërndarjen e pasurisë përbën një ndër shqetësimet kryesore të këtij sistemi. Një shpërndarje e drejtë dhe e barabartë e të ardhurave dhe pasurisë është, pra, një qëllim më vete. Në mënyrë praktike, kjo arrihet përmes disa institucioneve që përbëjnë shtyllat kryesore të sistemit të sigurisë sociale në Islam. Shembuj të tillë janë:

1.2.1 Zekati

Zekati është shtylla e tretë e fesë islame. Është një sistem unik i sigurisë sociale. Zekati nuk është një ndihmë nga të pasurit për të varfrit. Ai është e drejtë e atyre që nuk kanë në pasurinë e atyre që kanë. Është një masë e projektuar për të transferuar drejtpërdrejt një pjesë të pasurisë nga të pasurit te të varfrit dhe jo te qeveria. Për shkak se qëllimi është rishpërndarja e të ardhurave dhe pasurisë, pa krijuar një shoqëri klasore, zekati u vendoset pothuajse të gjithëve. Edhe ata që nuk janë shumë të pasur, japin zekat. Ai mund të marrë gjithashtu zekatin e të tjerëve në të njëjtën kohë. Zekati vendoset çdo vit mbi vetë pasurinë dhe jo mbi individin apo të ardhurat, me një normë të përgjithshme prej 2½ % në vit. Kjo nuk është e gjitha. Zekati është një detyrim. Megjithatë, një mysliman inkurajohet gjithmonë të mos e kufizojë bamirësinë e tij vetëm në këtë detyrim, por të dhurojë gjithashtu lëmoshë (sadaka).

1.2.2 Ligjet e trashëgimisë

Nuk do të ishte e mundur të garantohej funksionimi i sistemit pa padrejtësi pa një mekanizëm të brendshëm për të parandaluar riprodhimin e padrejtësisë brez pas brezi. Studimet tregojnë se një nga shkaqet kryesore të pabarazisë në shpërndarjen e të ardhurave është shpërndarja e pasurisë. Një nga rezultatet kryesore të ligjeve islame të trashëgimisë është të parandalojë përqendrimin e pasurisë. Kjo sepse trashëgimia shpërndahet sipas përqindjeve të përcaktuara që marrin parasysh nevojën dhe afërsinë me të ndjerin. Megjithatë, të ndjerit i jepet e drejta të caktojë një pjesë të pasurisë së tij (jo më shumë se 1/3) për përdorime bamirëse.

1.3 Liria ekonomike

Liria është një shtyllë e rëndësishme në sistemin ekonomik islam. Në fakt, ajo është kaq e thelbësore saqë i gjithë mesazhi i Islamit ka ardhur për ta çliruar njeriun nga çdo lloj skllavërie. Liria e vullnetit është një kusht i domosdoshëm për vlefshmërinë e të gjitha kontratave. Të drejtat themelore të njeriut, që tani janë pjesë e ligjeve të shteteve të qytetëruara, kanë qenë pjesë e sistemit ligjor të Islamit që nga koha e Profetit (Paqja qoftë mbi të). Në fakt, ato të drejta që njihen si Magna Carta janë shijuar si të drejta themelore individi në Islam për shekuj me radhë. Për më tepër, për të siguruar konkurrencën në treg dhe lirinë e transaksioneve, Profeti (Paqja qoftë mbi të) miratoi shumë masa. Ndalohej monopolizimi, manipulimi i çmimeve dhe kufizimi i hyrjes në treg, janë disa prej masave të tilla.

1.4 Ekonomia islame është pa interes

Tregtia dhe biznesi i sotëm në mbarë botën funksionojnë mbi bazën e borxhit me interes. Nëse shikojmë tregjet monetare dhe kapitale në cilëndo shtet, shohim se ato janë në thelb tregje për shkëmbimin e detyrimeve financiare dhe të ardhurave të pritura. Nuk është çudi që vetëm mendimi se norma e interesit mund të rritet (ose ulet) mund të shkaktojë trazira në të gjitha sektorët e ekonomisë. Analiza standarde ekonomike tregon se normat e interesit luajnë role të rëndësishme në ekonomi. Së pari, ato japin nxitje për kursime, dhe së dyti, kryejnë një funksion ndarjeje në lidhje me kapitalin. Argumenti paraqitet kështu:

Kursimi është thelbësor për çdo ekonomi, sepse prej tij varet shkalla e investimit dhe, rrjedhimisht, shkalla e rritjes ekonomike dhe pasuria e qytetarëve të saj. Meqenëse zhvillimi ekonomik është objektiv i çdo shoqërie, përmirësimi i shkallës së kursimit bëhet një kërkesë bazë për arritjen e një rritjeje ekonomike të qëndrueshme dhe të realizueshme. Meqë kursimi i tepërt mund të jetë po aq jo produktiv sa edhe kursimi i pamjaftueshëm, normat e interesit, për më tepër, ofrojnë një mjet politikash në lidhje me kursimet, ku kjo normë kontrollohet në një mënyrë të tillë që të arrihet masa e duhur e kursimeve, sipas rrethanave ekonomike ekzistuese.
Sa i përket funksionit shpërndarës të interesit, besohet se norma e interesit luan rol si një matës (referencë) për vlerësimin e mundësisë së projekteve të investimit dhe përdorimeve të tjera të burimeve të kufizuara. Pasi kapitali është i kufizuar, ekonomia ka nevojë për një mjet përmes të cilit ky burim të drejtohet në përdorimin më të mirë, pra në atë që sjell kthimin më të lartë. Pa një mjet të tillë, është mjaft e mundur që kapitali të shkojë në projekte relativisht të dobëta, ndërsa ato të shëndosha të mbeten pa kapital investimi. Me mjetin e normës së interesit, fitimet e pritura krahasohen gjithmonë me normën e interesit. Pasi kjo e fundit mat koston e kapitalit, vetëm ato projekte që sjellin më shumë fitime se sa “kostoja” do të financohen. Edhe financimi vetjak do të jetë nën ndikimin e një matësi të tillë, pasi interesi luan si një “alternativë” për çdo mundësi investimi (pra, një kosto mundësie).

Efikasiteti është një qëllim i çdo ekonomie moderne. Për të arritur “më shumë” efikasitet, burimet në ekonomi duhet të shpërndahen në mënyrë që të arrihet kthimi maksimal i mundshëm (norma e rritjes për ekonominë).

Shumë ekonomistë menduan se asnjë ekonomi moderne nuk mund të funksionojë pa “interes”, sepse në të kundërt, kursimet do të ishin shumë të ulëta dhe shfrytëzimi i burimeve të kufizuara nuk do të ishte efikas.

Një ekonomi islame është e lirë nga transaksionet me kamatë, prandaj financat me bazë interesi nuk lejohen. Kjo mund të duket e paarritshme në këtë epokë moderne. Ekonomistët islamë pretendojnë se kjo jo vetëm që është e mundur, por është edhe superiore ndaj sistemit me interes. Së pari, duhet të sqarojmë disa nga deklaratat që sapo përmendëm. Edhe në një ekonomi kapitaliste, norma e interesit nuk është “arsyeja e ekzistencës” së kursimit. Kursimet nuk varen nga interesi. J.M. Keynes, në teorinë e tij të famshme të Përgjithshme, tregoi se volumi i kursimeve varet në thelb nga të ardhurat. Nëse të ardhurat rriten, edhe kursimet do të rriten, pavarësisht nga niveli i interesit. Studime empirike, për më tepër, kanë treguar në të gjitha vendet kryesore industriale vlefshmërinë e këtij përfundimi. Motivet për kursim, në shumicën e rasteve, nuk lidhen me normën e interesit.

Prandaj, në një shoqëri ku interesi nuk përdoret, nuk mund të thuhet se kursimet nuk do të ekzistojnë, apo se do të jenë më të ulëta. Megjithatë, norma e interesit luan një rol efektiv në tërheqjen e kursimeve në sistemin bankar.

Kjo sepse interesi konsiderohet si një “shpërblim” për kursimtarin. Në një ekonomi islame pa interes, kursimtarët do të shpërblehen gjithsesi. Çdo sistem bankar, islam apo tjetër, do të dështojë të tërheqë kursime pa këto shpërblime. Megjithatë, shpërblimi do të varet nga performanca e përdoruesve të fondeve, pra një pjesëmarrje në fitimet e gjeneruara përmes përdorimit të kursimeve, dhe jo një kthim i paracaktuar dhe fiks. Prandaj, nuk mund të supozohet se kursimi do të duhet të bjerë në një sistem ku interesi nuk përdoret.

Mund të pretendohet se depozitat në një sistem bankar me ndarje fitimi/humbjeje (PLS) do të mbajnë një shkallë më të lartë rreziku krahasuar me një sistem bankar konvencional. Prandaj, kursimtarët në një sistem pa interes janë në disavantazh. Megjithatë, kjo është e vërtetë vetëm nëse normat e kthimit në një sistem bankar pa interes janë të barabarta me normat e interesit në sistemin bankar konvencional, ndërsa rreziku në të parin rritet. Meqenëse kthimet do të rriten ndjeshëm në një sistem PLS, më shumë rrezik do të tolerohet nga depozituesit, sepse ai kompensohet me normë më të lartë kthimi. Më e rëndësishmja, megjithatë, është se shitjet me pagesa të vonuara, të cilat përbëjnë shtyllën e veprimtarive bankare islame, janë të ngjashme në profilin e tyre të rrezikut me huadhënien me interes. Nuk mund të pretendohet, pra, se ato do të kenë një ndikim të ndryshëm mbi kursimin.

Sa i përket funksionit shpërndarës, interesi do të luajë rolin e një shpërndarësi efikas vetëm në një treg që është në mënyrë të përsosur konkurrues, dhe ku produktiviteti margjinal i çdo projekti është i njohur në mënyrë të përsosur dhe i krahasueshëm me normën e interesit në treg. Në realitet, nuk ekziston një treg i tillë. Edhe në ekonomitë industriale të përparuara, tregjet monetare dhe tregjet e kapitalit vuajnë nga “papërsosmëri” të mëdha. Një aspekt i tillë papërsosmërie është fakti se aftësia e kreditit të huamarrësit është shumë më e rëndësishme për huadhënësin sesa fizibiliteti i projektit. Ka shumë projekte të mira, shkalla e kthimit e të cilave e tejkalon normën e interesit dhe që i plotësojnë kriteret e efikasitetit të përshkruara më sipër, por që mbeten pa financim. Arsyeja është se ato janë shumë të pasigurta nga pikëpamja bankare, e cila fokusohet vetëm në rrezikun e kreditit dhe jo në përfitueshmëri. Për më tepër, qeveritë pothuajse kudo, rrallë mbështeten plotësisht në forcat e tregut në shpërndarjen e burimeve të kufizuara. Ato ndikojnë në mekanizmin e tregut, duke drejtuar burimet në përputhje me konsideratat “shoqërore” dhe prioritetet politike, larg produktivitetit margjinal.

Norma e interesit është një matës financiar. Investimet në sektorin e prodhimit, që prodhojnë mallra dhe shërbime reale, nuk do të prodhojnë “interes”, por fitim. Prandaj, për qëllime efikasiteti dhe alokimi optimal të burimeve, norma e fitimit është një tregues më i rëndësishëm se interesi. Jo vetëm që norma e fitimit është një tregues “real” (jo monetar), por përdorimi i saj për alokimin e burimeve do të reduktojë dominimin e sektorit financiar mbi sektorin e prodhimit në ekonomi. Kjo do të sjellë një shkallë më të lartë qëndrueshmërie në sistem. Pas gjithë kësaj, ata që investojnë në prodhimin e mallrave dhe shërbimeve reale marrin fitim, jo interes.

1.5 Kamata në jurisprudencën islame

Kamata është po aq e vjetër sa vetë paraja. Pothuajse të gjitha shoqëritë njerëzore që nga kohërat më të hershme e kanë praktikuar kamatën dhe pothuajse gjithmonë janë përballur me reformatorë dhe njerëz të ditur që kanë ndjerë, madje para ardhjes së feve, se kamata është e padrejtë. Ka pak ose aspak dallim midis kamatës që praktikohej në lashtësi dhe asaj të një banke moderne financiare.

Në kohën e ardhjes së Islamit, mekasit ishin kryesisht tregtarë. Ekonomia e Mekës, një qytet në zemër të shkretëtirës, varej nga udhëtimi vjetor tregtar i kryer nga këta tregtarë. Për të financuar karvanin e tyre që përfshinte jo më pak se 2000 deve, të ngarkuara me mallra nga Arabia jugore deri në kufijtë e perandorisë romake, mekasit vareshin shumë nga kamata. Është pikërisht kjo lloj kamate (e quajtur riba në arabisht) që u ndalua në Kuran. Riba në thelb është dy lloje: një që ka të bëjë me borxhin dhe tjetra që ndodh në disa lloje shitjesh. Riba e borxhit ndahet në dy lloje: një rritje e përcaktuar në kredi dhe një rritje kompensuese në vlerën nominale të borxhit kur pagesa shtyhet. Këto nuk janë të ndryshme nga praktikat bashkëkohore bankare. Lloji tjetër i riba-s, që nuk përmendet në Kuran por transmetohet përmes haditheve autentike nga Profeti Muhamed (Paqja qoftë mbi të), quhet riba e shitjes. Kjo riba është ndaluar për të penguar kthimin te forma kryesore e kamatës, që është riba e borxhit. Profeti (Paqja qoftë mbi të) përmendi gjashtë artikuj (mallra) dhe vendosi rregulla të veçanta për shkëmbimin e tyre. Pika e përbashkët e këtyre gjashtë artikujve është aftësia e tyre për t’u përdorur si mjet shkëmbimi. Në krye të listës janë ari dhe argjendi, si monedha ashtu edhe në formë të papërpunuar. Rregullat janë si më poshtë: Kur kontrata e shkëmbimit përfshin ar për ar, atëherë nuk lejohet të përfundohet shitja përveçse nëse sasia e shkëmbyer është saktësisht e njëjtë dhe transaksioni kryhet pa vonesë në dorëzimin e asnjërës palë. Në transaksionet që përfshijnë ar dhe argjend (ose dirhem dhe dinar), barazia në sasi nuk është e domosdoshme. Megjithatë, kontrata është e pavlefshme nëse ka vonesë në dorëzimin e ndonjërës palë. Dijetarët bashkëkohorë bien dakord unanimisht për zbatimin e rregullave të shkëmbimit të arit dhe argjendit në transaksionet moderne me para letre. Një shkëmbim që përfshin dollarin ($) dhe paundin (£) duhet të bëhet menjëherë (spot delivery). Nuk lejohet vonesë. Nuk është e vështirë të shihet se nëse lejohet një vonesë e tillë, atëherë do të ishte e lehtë të anashkalohej ndalimi i interesit.

1.6 A është interesi Riba?

Nuk është e vështirë të shihet se interesi në bankat konvencionale është riba. Ai përputhet me përkufizimin: një shtesë e përcaktuar në një kontratë huaje. Kredia e dhënë nga banka klientëve të saj që bazohet në interes është qartazi e tillë. Por edhe depozitat me afat dhe llogaritë rrjedhëse nuk janë gjë tjetër veçse kontrata huaje (huadhënësi është depozituesi dhe huamarrësi është banka), ku në shumicën e rasteve ka një shtesë të përcaktuar (interes). (Llogaritë rrjedhëse janë hua pa shtesë të përcaktuar). Për më tepër, kreditë e vazhdueshme janë një lloj huaje ku përllogaritja e interesit bazohet në borxhin e pa paguar, pra në vonesë të pagesës. Prandaj, të thuhet se interesi nuk është riba është e papranueshme.

1.7 Vlera e kohës në përdorimin e parave

A do të thotë ndalimi i interesit në Islam që sistemi ekonomik islam nuk e njeh vlerën e kohës në përdorimin e parave? Përgjigjja është jo. Sheriati e njeh vlerën e kohës në para. Ka shumë dëshmi që tregojnë se vlera monetare në transaksionet e lejuara nga Sheriati lidhet me kohën.

Për shembull, në Sheriat është e lejuar që çmimi në shitjet me pagesë të vonuar të jetë më i lartë në përputhje me gjatësinë e afatit të borxhit që lind nga ajo shitje. Dijetarët e Sheriatit e njohin këtë dhe shumë prej tyre lejojnë shitësin të ulë çmimin nëse blerësi paguan më herët. Argumenti i tyre është se një pjesë e çmimit lidhet me kohën — tani që “koha” është më e shkurtër, edhe çmimi duhet të jetë më i ulët. Ka udhëzime të ngjashme edhe në rregullat e kontratave të tjera të shkëmbimit. Veçanërisht kontrata Salam e tregon shumë qartë se Sheriati e njeh vlerën e kohës për paratë: kjo është një shitje me parapagesë për mallra që do të dorëzohen në të ardhmen. Kjo tregon se ajo që po paguhet është kryesisht “koha”.

Pra, vetëm në rastin e huave dhe borxheve ekzistuese nuk lejohet rritje që lidhet me kohën. Në të gjitha kontratat reale të tregtisë, vlera e kohës njihet dhe merret parasysh.

Megjithatë, edhe ndalimi i rritjes në këto dy transaksione tregon njohjen nga Sheriati të vlerës së kohës së parave. Për shembull, në huadhënie, Sheriati thotë qartë që shpërblimi për huadhënie në botën tjetër është edhe më i madh se ai i dhënies së lëmoshës për të kompensuar humbjen e përdorimit të parave të dikujt që ka huazuar pa interes. Është transmetuar nga Profeti (paqja qoftë mbi të) se marrësi i huasë ka më shumë nevojë se ai që merr lëmoshë. Është e rëndësishme të kujtojmë këtu që qëllimi i huasë në Sheriat është bamirësia dhe filantropia pa fitim. Përdorimet fitimprurëse të fondeve duhet gjithmonë të financohen përmes marrëveshjeve të ndarjes së fitimeve dhe humbjeve. Dhenia më shumë kohe debitorëve që vërtet nuk janë në gjendje të bëjnë pagesat e tyre në kohë, vetë konsiderohet një lloj dhurimi dhe shpërblehet bujarisht në botën tjetër.

Por pse Sheriati, ndërsa njeh vlerën e kohës së parave, lejon që ajo të ketë një konsideratë monetare vetëm në disa transaksione? Më interesante, pse ndalohet që t’i vihet një vlerë monetare kohës në shitje, por jo në hua?

Tani mund ta kuptojmë mençurinë e një ndalimi të tillë. Lejimi i huadhënësve të gjenerojnë të ardhura nga transaksionet thjesht monetare (dmth. që nuk përfshijnë mallra ose shërbime) do të krijonte një sektor financiar në ekonomi që gjeneron të ardhurat vetëm nga kalimi i kohës, pa u lidhur me sektorin real ku prodhohen mallra dhe shërbime. Kjo do të çonte në krijimin e një ndarjeje në ekonomi, duke shkaktuar pasiguri (rritje dhe rënie) dhe duke shpërndarë të ardhurat dhe pasurinë në një sektor apo tjetrin, në varësi të gjendjes së ekonomisë. Kështu krijohet padrejtësi.

1.8 Modeli islam i ndërmjetësimit financiar

Funksioni i bankave është ndërmjetësimi financiar. Ndërsa ekspertët mund të kenë mendime të ndryshme mbi historinë e veprimtarisë bankare, nuk ka dyshim që rëndësia e ndërmjetësimit financiar është njohur edhe nga shoqëritë antike. Pikërisht për këtë arsye, gjejmë se njerëzit në lashtësi gjithmonë kishin marrëveshje për të realizuar një funksion të tillë. Tempujt dhe kapelat në kohën e Faraonëve dhe në kohën e Hamorabit realizonin funksionin e ndërmjetësimit financiar duke organizuar transferimin e fondeve ndërmjet huadhënësve dhe huamarrësve. Grekët kishin marrëveshje më të avancuara për ndërmjetësimin financiar.

Ajo që solli lindjen e këtij ndërmjetësimi financiar është fakti që shoqëritë njerëzore, që nga koha e lashtë, ishin të ndara në dy grupe. Njëri grup kishte më shumë burime sesa i duhen tani dhe tjetri kishte nevojë për më shumë burime tani se sa kishte. Njerëzit e zbuluan shumë herët që mirëqenia e të dy grupeve do të përmirësohej ndjeshëm nëse do të nisej një proces transferimi burimesh nga grupi i parë tek grupi i dytë. Sepse çdo individ në shoqëri është i prirur të jetë në grupin e parë ose të dytë, është shumë e dobishme për të gjithë që të marrin pjesë në këtë proces.

Në agimin e mesjetës, u zhvillua një lëvizje sociale për ndarjen e punës dhe specializimin. Kjo përfshinte institucionalizimin e shumë aktiviteteve që dikur kryheshin si pjesë e marrëdhënieve fetare apo sociale.

“Bankat” si institucione për ndërmjetësim financiar lindën.

Ishte krejt natyrale që një institucion i tillë të ndërtohej mbi të njëjtën marrëveshje që ka qenë baza e ndërmjetësimit financiar në shumicën e fazave historike, pra kontratën e huasë.

Banka është e bazuar në një marrëdhënie huamarrës-huadhënës. Banka huazon (dhe depozituesit japin hua) dhe më pas huazon (dhe përdoruesit e huave marrin hua).

Në të dyja anët e bilancit të bankës, atë të aseteve dhe detyrimeve, kjo marrëdhënie huamarrës-huadhënës është lehtësisht e dukshme. Termi “hua” nuk përdoret kurrë në lidhjen e bankës me burimet e saj të fondeve (depozituesit). Megjithatë, kjo nuk fsheh faktin ligjor dhe real që të gjitha depozitimet në bankë janë huamarrje; huamarrësi është banka dhe huadhënësi është klienti i bankës.

Por pse kursimtarët nuk shkuan drejtpërdrejt te huamarrësit dhe nuk e shkurtuan koston e ndërmjetësit? Me fjalë të tjera, pse ekziston banka? Përgjigja lidhet me kostot e informacionit. Një institucion që specializohet në analizën e kredive është më efikas në minimizimin e rrezikut që përfshihet në huadhënie për shkak të aftësisë së tij për të mbledhur dhe analizuar informacionin. Pikërisht për këtë arsye, roli i bankave po pakësohet pasi kostoja e informacionit është ulur, duke i dhënë më shumë hapësirë tregjeve financiare ku kursimtarët zgjedhin opsionet e tyre për investime.

Pjesëmarrja e punonjësve në rrezikun e të ardhurave të kompanisë

Baza themelore e ndarjes së fitimeve nënkupton që punonjësit të heqin dorë nga një pjesë e pagës së tyre, në kuptimin që, nga një të ardhur relativisht të sigurt, ata fitojnë një të drejtë për një pjesë të fitimeve të pasigurta të ardhshme të kompanisë. Duke bërë kështu, punonjësit marrin një rrezik shtesë vetëm nëse pjesëmarrja është e organizuar për një periudhë kohe të ardhshme, për të cilën ende nuk ka vlerësime të besueshme të fitimit të kompanisë. Vetëm në këtë rast të pjesëmarrjes ex-ante (nën pasiguri), mund të pritet që avantazhi i të ardhurave ex-post të rezultojë, mesatarisht, si një shpërblim për rrezikun e marrë përsipër.

Nëse ndarja e fitimeve është e lidhur me kontratën e punës, kjo do të nënkuptonte që, në rast se ndodh rreziku, punonjësit pranojnë gjithashtu përgjegjësi direkte. Duke qenë se një pjesë e shpërblimit të punonjësve në ndarjen e fitimeve përfaqëson një kërkesë të kushtëzuar, punonjësi duhet të heqë dorë nga disa të ardhura të tij të punës nëse kompania nuk arrin të krijojë fitime. Duke pasur parasysh se kapitali njerëzor përdoret drejtpërdrejt si një burim i të ardhurave të mbetura, është e qartë që nga fillimi përgjegjësia e punonjësve është e kufizuar në një pjesë të të ardhurave të tyre aktuale. Ndryshe nga rasti kur kapitali njerëzor përdoret si kolateral për marrjen e kreditit, heqja e këtij kufizimi të përgjegjësisë do të kërkonte rregullime të veçanta institucionale, si marrëveshje për pagesa shtesë obligative nga punonjësit ose leje për të transportuar humbjet përpara. Detyrimi për të bërë pagesa shtesë do të lidhte përsëri kalimin e rrezikut me asetet kapitale, ndërsa transportimi i humbjeve përpara do të shpërndante përgjegjësinë direkte të kapitalit njerëzor në disa periudha kohore.

Megjithatë, mundësia e shpërndarjes së rrezikut duket e vogël nëse ndarja e fitimeve është e lidhur me punësimin e punonjësve. Kufijtë e marrjes së rrezikut nga punonjësit mund të arrihen shpejt nëse punonjësit do të ndanin rrezikun e një kompanie të vetme, fitimi i parashikuar i së cilës do të përcaktonte perspektivat e punësimit të punonjësve. Fakti që kompanitë ndjekin politika të gjera për të shpërndarë rrezikun nuk e zgjidh parimisht kontradiktën. Punonjësit vetë mund të vendosin një sistem jo-tregu për ndarjen e rrezikut duke krijuar një fond të përbashkët investimi, ku ndarja e fitimeve në kompani të ndryshme bashkohet — ndarja kolektive e fitimeve. Në parim, ata mund të arrijnë një shkallë të ngjashme të përzierjes së rrezikut si pronarët e kapitalit duke diversifikuar portofolët e tyre individualë. Duke marrë parasysh masën e transferimit të rrezikut dhe ndikimin e tij në të ardhurat e punonjësve, do të ishte e rëndësishme të praktikohej një lloj kolektiv i ndarjes së fitimeve. Vetëm në këtë mënyrë mund të pritet një përmirësim i konsiderueshëm në ndarjen e rrezikut.

A është ndarja e fitimeve më e favorshme sesa marrja e kredisë mbi kapitalin njerëzor? Nëse ndarja e fitimeve përfshihet në kontratën e punës, atëherë si ndarja e fitimeve ashtu edhe pjesëmarrja në rrezik përfundojnë kur mbaron marrëdhënia e punës. Një punonjës që shkarkohet nuk ndjehet më përgjegjës për rreziqet e të ardhurave të firmës. Po ashtu, nëse ai vetë e ndërpret kontratën e punës, nuk mund të vazhdojë të marrë pjesë në fitimet e firmës. Nga këndvështrimi i punonjësit, kjo përbën një efekt shtesë dhe kufizues në përgjegjësinë që ai mban. Përfshirja e ndarjes së fitimeve në kontratën e punës është e ngjashme me një marrëveshje për ndarjen e rrezikut që përmban një klauzolë shpëtimi. Një pjesëmarrje e ngjashme në rrezik, e bazuar në kredi të marra ndaj kapitalit njerëzor, do të duhej t’u garantonte punonjësve të drejtën për t’u liruar në çdo kohë nga përgjegjësitë e mëtejshme. Kjo lloj kontrate, që nuk do të ishte subjekt i një njoftimi afatgjatë, do të ishte i paimagjinueshëm në tregun e kapitalit, ku shitësit e aktiveve të rrezikshme gjithmonë duhet të përballojnë humbje të mundshme. Për më tepër, bankat do të kishin frikë se punonjësit mund të joshen të marrin pjesë në projekte me rrezik të lartë.

Situata është ndryshe kur punonjësit ndajnë rrezikun e të ardhurave me kompanitë ku janë të punësuar. Ndarja e fitimeve të punonjësve, në parim, nuk është e personalizuar individualisht. Ngjashëm me një marrëveshje kolektive pagash, ndarja e fitimeve që nuk është e bazuar në vendime individuale përfaqëson për punonjësin një marrëveshje kolektive. Edhe pse punonjësi mund ta ndërpresë kontratën e punës individualisht, ai nuk ka mundësi, duke parashikuar vendimin e tij për të lënë kompaninë, të ndikojë në hartimin e një skeme ndarjeje fitimesh që është subjekt i një marrëveshjeje kolektive.

Opsioni i punonjësve për të lënë kompaninë mund të mos e rrezikojë përgjegjësinë në një skemë ndarjeje fitimesh aq seriozisht sa duket në shikim të parë. Nëse pritshmëritë për fitimin përkeqësohen, punonjësit mund të bëhen më të interesuar për të kërkuar punë alternative, ndërkohë që kompania mund të ketë gjithashtu një interes në rritje për të krijuar papunësi në mënyrë që të kursejë kostot fikse të punës. Por në një skemë të pjesëmarrjes së drejtpërdrejtë në rrezik, të dyja palët do të ndiqnin të njëjtin interes, atë të shmangies së përgjegjësisë ose të anulimit të kontratës. Përplasja e interesave ndodh vetëm kur reagimi i punonjësve ndaj uljes së fitueshmërisë i kalon interesat e përbashkëta të firmës për të reduktuar stafin. Megjithatë, një reagim i tillë ka pak gjasa të jetë i tepruar, pasi punonjësi do të krahasojë kostot e kërkimit për një vend të ri pune me pagën fikse minimale që ai mund të marrë duke qëndruar në firmën aktuale. Kështu, përgjegjësia e punonjësve mbetet e garantuar. Një raport i balancuar ndërmjet pagës fikse dhe pjesës në fitim mund të sigurojë që punonjësit më pak të lëvizshëm të mos mbajnë mbi vete një barrë të tepërt përgjegjësie.

Natyrisht, probleme nuk paraqiten kur priten fitime të favorshme. Në një situatë të tillë, lëvizshmëria e punonjësve nuk ka ndikim të kufizuar mbi përgjegjësinë. Në këtë rast, ndërprerja e kontratës së punës nga ana e punonjësve — dhe për rrjedhojë edhe e angazhimit të tyre ndaj përgjegjësive të ardhshme — zakonisht nuk çon në një ulje të përgjithshme të nivelit të përgjegjësisë për firmën, pasi punonjësit që largohen mund të zëvendësohen me të njëjtat kushte. Mund të imagjinohet gjithashtu se problemet që lidhen me lëvizshmërinë do të humbnin rëndësinë e tyre nëse ndarja e fitimeve lidhet me një fond ku derdhen dividendët. Kjo do ta zhvendoste interesin e punonjësit nga fitimi i një firme të vetme drejt performancës së përgjithshme të fitimit të grupit që përbën fondin.

Nga sa u tha më sipër, bëhet e qartë se, në tërësi, ndarja e drejtpërdrejtë e fitimeve me punonjësit lejon një shkallë më të lartë të transferimit të rrezikut sesa skemat për marrjen e kredisë mbi kapitalin njerëzor, të cilat janë të realizueshme në tregjet e kapitalit. Duke e parë nga një këndvështrim tjetër, ndarja e fitimeve e bën të mundur transferimin e rrezikut në kushte më të favorshme sesa ato që mund të ofrojnë bankat. Çdo përfitim që u shkon punonjësve është, në thelb, rezultat i gatishmërisë së tyre për të marrë përsipër rreziqe shtesë për të ardhurat. Këto përfitime nuk burojnë nga një rishpërndarje që injoron forcat e tregut. Ato mund të shfaqen gjithashtu në formën e uljes së rrezikut të papunësisë, e cila është një kërcënim serioz dhe barrë për punonjësit, jo vetëm në aspektin ekonomik.

Pika kritike për studim në ndërtimin e një Ekonomie Islame pa interes

Reforma e kornizës monetare dhe institucionale në perspektivën Islame

Korniza aktuale monetare dhe institucionale në vendet myslimane është produkt i një epoke në të cilën shoqëritë myslimane kishin humbur dinamizmin dhe orientimin e tyre ideologjik. Është e domosdoshme të shqyrtohet se çfarë ndryshimesh janë të nevojshme në këtë kornizë ekzistuese për të arritur objektivat e një shoqërie islame. Një shqyrtim i tillë mund të nxjerrë në pah nevojën për themelimin e disa institucioneve të reja si dhe reformimin e disa prej institucioneve ekzistuese. Sistemi financiar islam bazohet në financimin përmes kapitalit aksionar (ekuitetit), por kjo fushë ka mbetur e anashkaluar në shumë vende myslimane. Bursat e aksioneve, të cilat specializohen në trajtimin e çështjeve të ekuitetit, nuk janë të zhvilluara mirë. Disa nga praktikat ekzistuese në bursat e aksioneve gjithashtu mund të mos jenë në përputhje me Sheriatin. Vetëm pak vende disponojnë fonde investimi (trust investimi). Institucionet bashkëpunuese të financimit gjithashtu nuk janë të zhvilluara mirë. Do të ishte e dobishme të studiohet korniza monetare dhe institucionale aktuale në vendet myslimane dhe të propozohen masa reformimi në dritën e mësimeve islame.

Mekanizmat e krijimit të kredisë dhe shpërndarja e drejtë e saj në një shoqëri islame

Debati nëse bankat tregtare duhet t’i nënshtrohen kërkesës për rezervë 100% apo të lejohen të krijojnë kredi ka qenë i pranishëm ndërmjet ekonomistëve myslimanë për një kohë të gjatë. Megjithatë, pikëpamjet e ndryshme mbi këtë çështje nuk janë të papajtueshme. Ekziston nevoja për një studim të thelluar që do të ndihmonte në arritjen e një konsensusi për këtë temë. Meqenëse polemika rreth legjitimitetit të krijimit të kredisë nga bankat tregtare lidhet kryesisht me ndikimin e saj mbi drejtësinë shpërndarëse, ky aspekt duhet të marrë një vëmendje të veçantë në studimet e mëtejshme mbi këtë temë.

Financimi i nevojave të sektorit qeveritar

Qeveritë kanë nevojë për marrje huaje për të financuar një pjesë të deficitit buxhetor, pasi taksimi përtej një kufiri të caktuar shkakton pasoja të padëshiruara ekonomike. Vlen të studiohet se si mund të plotësohen në mënyrën më të përshtatshme këto nevoja për huamarrje të qeverisë. Një mundësi është indeksimi i huave qeveritare, që është përmendur tashmë. Mundësia tjetër është që nevojat për huamarrje të qeverisë të plotësohen përmes huamarrjes nga bankat tregtare ose nga banka qendrore pa interes. Megjithatë, mënyrat e ndryshme të huamarrjes do të kenë pasoja të ndryshme ekonomike. Efektet ekonomike të huamarrjes nga bankat tregtare do të jenë të ndryshme në disa aspekte nga ato të huamarrjes nga banka qendrore. Do të ishte e dobishme të studiohet kjo çështje dhe të përcaktohet nëse mund të zhvillohen ndonjë kriter që të shërbejë si udhëzues në këtë fushë.

Ekonomia e ndarjes së fitimit

Ekziston një literaturë e konsiderueshme mbi këtë temë. Megjithatë, ka hapësirë të madhe për rafinim dhe zgjerim të analizës. Është e nevojshme t’i kushtohet vëmendje e veçantë faktorëve kryesorë që përcaktojnë kërkesën dhe ofertën për burime të investueshme në një ekonomi islame. Duhet të studiohen në mënyrë rigoroze edhe pasojat që sjell futja e ndarjes së fitimit mbi kërkesën dhe ofertën e parasë. Ndërveprimi ndërmjet sektorit monetar dhe atij real në një ekonomi pa interes duhet të ndiqet në të gjitha aspektet e tij. Po ashtu, është e domosdoshme të zhvillohet një kornizë alternative analitike që mund të zëvendësojë në mënyrë të përshtatshme modelin e njohur IS-LM, i cili zbatohet në ekonomitë me interes.

Si duhet të llogaritet norma e zbritjes për qëllime të vlerësimit të projekteve në praktikë

Në teori, mund të jetë bindëse që norma e kthimit nga projekte me rrezik të ngjashëm mund të shërbejë si normë zbritjeje (discount rate) në vlerësimin e projekteve. Por si do të llogaritet kjo normë e kthimit, si do të përkufizohet dhe llogaritet rreziku, dhe si do të harmonizohen dallimet midis normave të kthimit dhe niveleve të rrezikut – këto janë çështje që duhet të zgjidhen para se koncepti të mund të zbatohet në praktikë. Përkufizimi i një norme zbritjeje për projektet e sektorit publik është një tjetër çështje që ende kërkon zgjidhje. Në teori, norma sociale e kthimit të kapitalit mund të konsiderohet si norma e përshtatshme e zbritjes, por mënyra se si kjo normë do të llogaritet në praktikë është një temë e hapur për kërkuesit. Po ashtu, duhet të merret në konsideratë përgatitja e një manuali të vlerësimit të projekteve nga perspektiva Islame, në mënyrë që të jetë i disponueshëm për planifikuesit në vendet myslimane për përdorim praktik.

Çmimi pa interes i kapitalit dhe ekuilibri i përgjithshëm në një Ekonomi Islame

Në një kornizë ekonomike islame, norma pozitive e interesit nuk do të jetë më e vlefshme për çmimin e mallrave kapitale. Norma e interesit luan një rol vendimtar në marrëdhëniet e ekuilibrit të përgjithshëm në ekonomitë që bazohen në interes. Prandaj, është e nevojshme të zhvillohet një kornizë e ekuilibrit të përgjithshëm për një ekonomi islame ku interesi nuk ekziston.

Ku do të na çojë kapitalizmi?

Gjatë tri dekadave të fundit të kapitalizmit, fokusi është zhvendosur nga ekonomia reale drejt një zgjerimi financiar që ka natyrë besimi (fiduciare), me lidhje minimale me krijimin e pasurive fizike. Flluska po zmadhohet me zgjerimin e derivateve, opsioneve dhe pretendimeve – një mori derivatesh të mallrave dhe të kreditit. Nuk po merremi më aq me zhvillimin real fizik të ekonomisë reale. Nuk po merremi më me pasuri reale, madje as me pretendime mbi pasuri të prekshme, siç janë aksionet dhe obligacionet. Në vend të kësaj, po merremi gjithnjë e më shumë me pretendime fiktive mbi pretendime për pasuri. Jemi nën thundrën e një ekonomie virtuale – në gjendje të prodhojë milionerë e miliarderë, por jo të ushqejë miliona të uritur apo të sigurojë punë për miliona të papunë.

Le të krijojmë një përfytyrim për formën reale të kësaj ekonomie. Tregtia botërore, pra e gjithë tregtia ndërkombëtare me mallra dhe shërbime, përbën vetëm një të pesëdhjetën (1:50) e tregtisë me këmbim valutor. Raporti ndërmjet këmbimit valutor të nevojshëm për tregtinë reale botërore dhe tregtisë me derivate valutore është 1:50. Çdo ditë, derivate valutore me vlerë 1.3 trilionë dollarë amerikanë ndërrojnë duar në tregjet ndërkombëtare valutore – kjo është 50 herë më shumë se tregtia reale fizike ditore në botë. Le të marrim një tjetër tregues: ndërsa Prodhimi Kombëtar Bruto i të gjitha vendeve të botës së bashku është rreth 30–32 trilionë dollarë amerikanë, qarkullimi vjetor i derivateve ka tejkaluar tashmë 500 trilionë dollarë. Duke lënë mënjanë faktin që njëri është ‘rrjedhë’ e tjetri ‘stoku’, duhet të ekzistojë një lidhje e brendshme ndërmjet ekonomisë fizike të bazuar në pasuri dhe ekonomisë monetare, e cila në thelb ka për funksion të lehtësojë prodhimin dhe shkëmbimin e mallrave dhe shërbimeve reale, për të siguruar mirëqenien e të gjithë njerëzve. Kjo qendër e vëmendjes tani është shkatërruar. Kush janë përfituesit e kësaj lojë? Kush janë lojtarët kryesorë? Disa institucione financiare dhe një grusht miliarderësh po nxjerrin fitime nga kjo. Ata nuk po fitojnë duke rritur rrjedhën e mallrave dhe shërbimeve, e për pasojë duke e përmirësuar dhe pasuruar jetën e të gjithë njerëzve. Ata po fitojnë duke krijuar vetëm më shumë para, para virtuale. Interesi (kamata) po luan një rol kyç në këtë proces. Ndërsa arena e vërtetë dhe shtëpia financiare e kësaj ekonomie të fryrë është SHBA-ja dhe vendet e zhvilluara të Perëndimit, e gjithë ekonomia botërore – nga individët te firmat private, nga ekonomitë kombëtare te ekonomia globale – po tërhiqet në këtë vorbull fiduciare.

Duke kaluar në anën tjetër të kësaj loje globale të pushtetit, pohohet sërish se, ndonëse huatë dhe borxhet kanë ekzistuar gjithmonë në histori – qoftë për nevoja personale apo në situata të vështira, qoftë për të lehtësuar tregtinë dhe për të rritur prodhimin – për herë të parë në historinë njerëzore, nga ekonomia kombëtare deri te ajo globale, gjithçka po bëhet e varur nga borxhet dhe institucionet financiare që i kontrollojnë dhe i menaxhojnë ato. Bankat dhe institucionet financiare janë lojtarët globalë që po krijojnë kredi, po përfitojnë nga frytet e saj, dhe po i mbajnë të tjerët peng në këtë formë të re të skllavërisë globale. Borxhi është instrumenti më i fuqishëm i kontrollit dhe ndërhyrjes në këtë ekonomi moderne. Skllavëria përmes borxhit është forma më moderne e skllavërisë. Statistikat për Shtetet e Bashkuara mund të na japin një ide se si funksionon ky sistem.

Borxhi kombëtar i SHBA-së, vendi më i pasur në botë, ishte vetëm 1 miliard dollarë në vitin 1901, viti i parë i shekullit XX. Në vitin e fundit të shekullit XX, borxhi publik kishte kaluar në mbi 4 trilionë dollarë. Nëse përfshihet edhe borxhi ndërkombëtar (dhe ironia qëndron në faktin se Amerika është vendi më i zhytur në borxhe në nivel ndërkombëtar), i cili kap shifrën e rreth 1.4 trilionë dollarëve, atëherë kjo superfuqi – që tani është e vetmja superfuqi – mban mbi shpinë një mal borxhesh prej 5½ trilionë dollarësh, dhe kjo vetëm në sektorin publik. Nëse përfshihen edhe borxhet private, veçanërisht kreditë për shtëpi, barra e borxhit i shton edhe 4–5 trilionë dollarë të tjerë vendit më të pasur të botës. Por kjo nuk është veçse gjendja e Amerikës; shumica e vendeve të botës ndodhen në një situatë të ngjashme. Vendet e Botës së Tretë janë viktima të një strategjie zhvillimi ekonomik të bazuar mbi borxhet e jashtme. Pas dyzet vitesh eksperimentimi me këtë strategji zhvillimi të mbështetur në borxh, vështirë se mund të shihet ndonjë zhvillim ekonomik në tokat e tyre. Janë vetëm malet e borxhit ato që po ua thyejnë shpinën.

Kur India dhe Pakistani fituan pavarësinë, ata kishin bilance të papaguara me sundimtarët kolonialë. Gjatë luftës, sasi të mëdha parash iu dhanë hua Qeverisë Britanike. Pakistani ishte në kredit dhe Britania në borxh. Po cila është gjendja sot? Borxhi i jashtëm i përgjithshëm i Pakistanit është rreth 38 miliardë dollarë. Ironia qëndron në faktin se në vitin 1971, kur Pakistani u nda më dysh dhe iu desh të merrte mbi vete tërë barrën e borxhit, borxhi i tij i përgjithshëm ishte vetëm 3 miliardë dollarë. Gjatë 30 viteve të fundit, vendi ka shlyer rreth 30 miliardë dollarë. Por pas shlyerjes së 30 miliardë dollarëve për një hua fillestare prej 3 miliardësh dhe disa huave të tjera, vendi ende është i zhytur në borxhe në masën e 38 miliardë dollarëve.

Brazili, një nga vendet më të zhvilluara me ritme të shpejta në Amerikën Latine, ka paguar rreth 70 miliardë dollarë gjatë 29 viteve të fundit dhe ende ka borxh rreth 200 miliardë dollarë. Borxhi i përgjithshëm i vendeve të Botës së Tretë ka kaluar tashmë shifrën prej 2 trilionë dollarësh. Çdo vit, vendet e Botës së Tretë paguajnë rreth 220 miliardë dollarë në formë interesi dhe amortizimi, dhe megjithatë ky borxh vazhdon të rritet. Ato detyrohen të marrin borxhe të reja vetëm për të paguar borxhet e mëparshme, me ç’rast në disa vende pagesat për shërbimin e borxhit i kalojnë tërësisht të ardhurat nga eksportet.

Tashmë ka një transferim neto të burimeve nga vendet e varfra drejt vendeve të pasura të botës. Afrika është bërë më e varfër gjatë 30 viteve të fundit. Sipas disa studimeve të fundit, për çdo 1 dollar neto që vendet e Botës së Tretë marrin në formë huash apo ndihmash të reja, ato paguajnë mbrapsht 11 dollarë. Nëse kjo nuk është skllavëri përmes borxhit, atëherë si duhet ta quajmë?

Ndërtimi i së ardhmes islame : Globalizimi

Islami i thërret myslimanët në një mision, një qasje dhe një përpjekje të rrënjosur në një kuadër moral shoqëror-politik, të orientuar drejt idealeve të përmendura më sipër. Nëse myslimanët janë të gatshëm të marrin përsipër këtë barrë, atëherë e tashmja është sfidë, ndërsa e ardhmja u përket atyre. Por kjo kërkon përkushtim të qartë dhe përpjekje serioze në drejtimin e duhur. Një strategji për t’u përballur me këtë sfidë duhet të përfshijë, të paktën, këta elementë:

Së pari: Një vizion i qartë për objektivat, identitetin moral dhe civilizues, dhe misionin si umet.

Së dyti: Të bëhen përpjekje serioze për të reformuar dhe rindërtuar jetën individuale dhe shoqërinë në përputhje me vlerat dhe parimet e Islamit. Kjo duhet të realizohet me përkushtim të plotë ndaj Allahut (xh.sh.) dhe Profetit të Tij (paqja qoftë mbi të), me besnikëri të sinqertë ndaj shpalljes hyjnore të përmbajtur në Kur’an dhe Sunet. Duhet të garantohet liria dhe mundësia për çdo anëtar të shoqërisë, pasi Islami udhëzon që çështjet e përbashkëta të drejtohen me konsultim të ndërsjellë (shura), sundim të ligjit, ndjekje të drejtësisë dhe respektim të të drejtave të Allahut (Hukukullah) dhe të të drejtave të njerëzve (Hukukul Ibad).

Së treti: Myslimanët duhet të kuptojnë se përgatitja e mirëfilltë dhe sistematike për t’u përballur me sfidat është po aq e rëndësishme sa edhe besimi i palëkundur në misionin dhe përgjegjësinë tonë. Dija, karakteri, madhështia morale, fuqia ekonomike, ndikimi politik, aftësia ushtarake, përparimi teknologjik dhe kohezioni shoqëror janë elementë thelbësorë të kësaj përgatitjeje. Pa vendosur rregull në shtëpinë tonë dhe pa mobilizuar të gjitha burimet që kemi në dispozicion për t’u përgatitur për rolin që na takon në botë, nuk mund të arrihet asgjë.

Së katërti: Umeti mysliman nuk ka asnjë alternativë tjetër veçse të ecë drejt një bashkëpunimi më të gjerë, uniteti më të fortë dhe vetëbesimi kolektiv. Grupimet rajonale, marrëveshjet tregtare dhe financiare, aleancat arsimore dhe teknologjike, si dhe koordinimet politike janë hapa të domosdoshëm drejt një rendi global më të balancuar dhe më të drejtë, i cili përfaqëson një gjendje të drejtë ekuilibri midis kombeve, sistemeve shoqërore-politike dhe civilizimeve të ndryshme. Uniteti mysliman mund të shërbejë si një garanci efektive kundër shkatërrimit të vendeve myslimane dhe zhdukjes së identitetit të tyre civilizues përballë goditjeve të globalizimit të pakontrolluar.

Myslimanët nuk duhet të qëndrojnë thjesht në anën që vetëm pranon dhe reagon; ata duhet të planifikojnë dhe të përgatiten për të luajtur një rol aktiv dhe pozitiv — si për të mbrojtur identitetin dhe interesat e tyre, ashtu edhe për ta bërë botën një vend më të mirë për të gjithë.

Së fundi: Myslimanët duhet të kuptojnë se shpërthimet emocionale dhe përballjet e pamenduara nuk janë përgjigje ndaj sfidave të shumta dhe të ndërlikuara që përballet ummeti sot. Në fakt, si një ummet me një mision, rruga e duhur për myslimanët është dialogu, kontakti, pjesëmarrja dhe bashkëpunimi në nivel global. Kjo duhet të jetë një pjesë thelbësore e strategjisë së tyre. Reagimi ndaj sfidave globale duhet të jetë proaktiv dhe pozitiv — kjo është e vetmja mënyrë, jo vetëm për të mbijetuar, por edhe për të lënë gjurmë në histori.

Perspektiva islame për unitetin njerëzor dhe globalizimin

Mesazhi i Kuranit: Le të shohim çfarë thotë Kurani në këtë drejtim. Islami nuk është një fe e re. Ai pasqyron vazhdimësinë e besimeve dhe vlerave të të gjitha feve të shpallura. Zoti i dërgoi të Dërguarit e Tij, paqja dhe mëshira e Zotit qofshin mbi të gjithë ata, për të gjithë njerëzit në botë në kohë të ndryshme. Të gjithë këta të Dërguar erdhën me të njëjtin Mesazh, siç theksohet qartë në Kuran: “Ty [Muhamed] nuk të thuhet asgjë që nuk i është thënë të Dërguarve para teje” (41:43). Një i Dërguar i ri vinte vetëm kur Mesazhi i të Dërguarit të mëparshëm ishte humbur ose shtrembëruar. Të gjithë këta të Dërguar erdhën për të bashkuar njerëzit dhe jo për t’i ndarë ata, veçanërisht në rastin e Islamit. Pse? Arsyeja është shumë e thjeshtë: të gjithë njerëzit janë khalifa ose zëvendës të Zotit dhe, për rrjedhojë, janë vëllezër me njëri-tjetrin. Prandaj, ata duhet të jetojnë së bashku në paqe në këtë botë si vëllezër, për të siguruar mirëqenien ose falah-un (mirëqenien) e të gjithëve.

Duke pasur parasysh konceptet e një Zoti dhe të unitetit të njerëzimit në Islam, gjykimi i Kuranit është:

Njerëzimi u krijua si një komb i vetëm, por ata u ndanë për shkak të dallimeve mes tyre. (19-10)

Pyetja është: nëse ata u krijuan si një komb i vetëm, pse u ndanë? Edhe për këtë pyetje Kurani ka një përgjigje. Ai thotë:

Ata u ndanë edhe pasi njohuria u kishte ardhur, për shkak të padrejtësisë që ushtronin ndaj njëri-tjetrit. (24-14)

Kjo dije që u ka ardhur atyre përfaqëson një botëkuptim, i cili në kuadrin e paradigmave fetare përkufizohet si sistem besimesh dhe vlerash morale, ndërsa në ekonominë institucionale njihen si institucione dhe norma që drejtojnë sjelljen njerëzore.

Një nga qëllimet kryesore të të gjithë të Dërguarve që Zoti ka dërguar në këtë botë ka qenë t’i japin njerëzimit vlerat dhe rregullat e nevojshme të sjelljes. Këto rregulla tregojnë se si njerëzit duhet të sillen me njëri-tjetrin në këtë botë, në mënyrë që të mbizotërojnë drejtësia, ndershmëria, bashkëpunimi dhe solidariteti ndërmjet kombeve të ndryshme, grupeve të ndryshme shoqërore dhe brenda vetë familjes. Megjithatë, drejtësia, bashkëpunimi dhe solidariteti nuk kanë qenë gjithmonë të pranishme. Arsyeja, sipas Kuranit, është padrejtësia dhe shkelja që njerëzit u bëjnë njëri-tjetrit. Shkaku i kësaj padrejtësie janë interesat vetjake, padrejtësia, paragjykimi, shfrytëzimi, mosrespektimi i marrëveshjeve dhe detyrimeve, si dhe keqpërdorimi i pushtetit. Këta faktorë e kanë penguar bashkëjetesën dhe integrimin paqësor. Për ta përmirësuar këtë gjendje, Zoti ka dërguar të Dërguarit e Tij në këtë botë, përfshirë edhe Muhamedin, paqja dhe mëshira e Zotit qofshin mbi të. Allahu në kuran thotë:

Ne të kemi dërguar si mëshirë për njerëzimin. (21:107)

Mëshira nuk mund të qëndrojë bashkë me padrejtësinë, shfrytëzimin dhe ndarjen. Ajo mund të jetë vetëm me plotësimin e nevojave të të gjithëve, integrimin familjar, solidaritetin shoqëror, paqen dhe harmoninë. Kjo është ajo që nënkuptohet me mëshirë. Islami ka ardhur për të bashkuar njerëzit dhe jo për t’i ndarë ata. Kurani mbron unitetin e njerëzimit. Janë vetë njerëzit ata që kanë dështuar të krijojnë atmosferën e duhur për këtë qëllim.

Mesazhi i Sunetit: Kurani është vetëm një pjesë e mësimeve islame, pjesa tjetër është Suneti. Dhe gjykimi i Sunetit është gjithashtu shumë i qartë:

Më i miri prej jush është ai që është më i miri për familjen e tij, dhe unë jam më i miri për familjen time.”

Kjo familje nuk përbëhet vetëm nga myslimanët. Ajo përfshin të gjithë njerëzit, pa marrë parasysh nëse janë myslimanë apo jobesimtarë, të bardhë apo të zinj, të pasur apo të varfër, burra apo gra. Nuk ka asnjë dallim. Profeti (paqja qoftë mbi të) në hutben e lamtumirës tha:

“O njerëz! Dëgjoni, Zoti juaj është Një dhe babai juaj është një. Një arab nuk ka përparësi ndaj një joarabi, as një joarab ndaj një arabi, as një i bardhë ndaj një të zi, as një i zi ndaj një të bardhi, përveçse përmes devotshmërisë dhe sjelljes së mirë.”

Profeti (paqja qoftë mbi të) gjithashtu tha:“Tregoni mëshirë ndaj atyre që janë në tokë, që të ju mëshiroj Ai që është në Qiej.”

Të gjithë njerëzit janë krijesa të Zotit dhe janë të barabartë. Ata jo vetëm që duhet të trajtohen me dinjitet dhe respekt, por gjithashtu duhet të ndihmohen. Është detyra e një myslimani të bëjë më të mirën e tij për ta. Kjo është në thelb mësimi i Islamit në lidhje me bashkimin e njerëzimit dhe globalizimin. Vrasja e njerëzve, shkatërrimi i pasurive të tyre, rrënimi i tërë një vendi me armë shkatërrimi në masë, nuk mund të jetë në harmoni me mësimet e Islamit apo të ndonjë feje tjetër të shpallur.

Na ndiq

Moti