Krijimi i bankave islame

Ky vit shënon përvjetorin e njëzet e nëntë të krijimit të bankës së parë moderne islame në qytetin e vogël egjiptian të Mit Ghamr. Kjo ishte një bankë e vogël orientuar nga kursimet. Për arsye politike, ajo nuk u quajt islame, dhe për të njëjtat arsye u mbyll. Vetëm disa vjet më vonë, megjithatë, ndodhi fillimi i madh, në mes të viteve 1970, me hapjen e Bankës Islame të Zhvillimit në vitin 1975; si një agjenci ndërkombëtare ndihme për të avancuar fonde në një bazë pa interes. Në fushën e bankave komerciale, viti 1975 po ashtu dëshmoi hapjen e Bankës Islame të Dubait, e cila do të pasondej në vitin 1978 nga Bankat Islame Faisal të Egjiptit dhe Sudanit dhe Shtëpia e Financës e Kuvajtit. Viti pasues pa dyshim, pa dyshim, do të shihte fillimin e punës së Bankës Islame të Jordanisë për Financim dhe Zhvillim. Banka Islame e Bahreinit filloi pak më vonë, por shpejt u bë një forcë e rëndësishme në bankimin e shitjeve të brendshme. Tani ekzistojnë rreth 50 banka islame në rreth 23 shtete – disa prej të cilave jashtë botës islame të mirëfilltë.

Dr. Rodney Wilson nga departamenti i ekonomisë, Universiteti i Durham-it thotë se;

‘Institucionet e hershme tani janë rritur dhe kanë arritur një sukses të konsiderueshëm në terma të përhapjes në treg. Kjo është edhe më e jashtëzakonshme, duke pasur parasysh se tregjet në të cilat ato u krijuan, veçanërisht në Gjirin, konsideroheshin të mbingarkuara me banka. Më të suksesshmet nga të gjitha në terma të përhapjes në tregun lokal, siç thotë përsëri Dr. Wilson, ka qenë Shtëpia e Financave e Kuvajtit, me 14 degë, pasi ajo përbën pothuajse një të pestën e të gjitha depozitave bankare në Kuvajt. Pak kush do të kishte besuar në vitet 1970 se ajo do të kishte tejkaluar bankat lokale të njohura si Banka e Kuvajtit dhe Banka e Lindjes së Mesme, pasuesja e Bankës Britanike të Lindjes së Mesme, Emiratet, banka e parë moderne.

Shtëpia e Financave e Kuvajtit tani renditet e katërta në treg pas Bankës Komerciale të Kuvajtit, Bankës së Gjirit dhe Bankës Al-Ahli. Ajo është gjithashtu në listën e 100 bankave më të mëdha në Botën Arabe, të publikuar nga Euromoney.

Banka Islame e Bahreinit ka pasur pothuajse po aq sukses, në një treg të shitjeve më të vogël. Ajo operon me tre degë dhe përbën rreth 16 përqind të depozitave totale.

Banka Islame e Bahreinit ka tejkaluar Standard Chartered, bankën komerciale më të vjetër në Gjirin, e cila është themeluar për herë të parë si Banka Lindore në vitin 1920.

Suksese të tjera të rëndësishme në tregje, ku bankat komerciale të bazuara në interes dominojnë, janë arritur në Egjipt, Sudan dhe Jordani. Në Egjipt, Banka Islame Faisal ka 24 degë, rrjeti më i madh i çdo banke islame, i cili shtrihet në të gjithë vendin nga Aswani në Aleksandri. Për më tepër, Banka Islame Ndërkombëtare për Investime dhe Zhvillim, e cila u themelua në vitin 1981 si një njësi krejtësisht e veçantë, ka 7 degë, kryesisht në Kajro dhe në Deltën e Nilit.

Këto institucione së bashku përbëjnë pothuajse 17 përqind të depozitave private bankare në Egjipt dhe paraqesin një sfidë të vërtetë për katër bankat më të mëdha egjiptiane, që rezultuan nga nacionalizimi i sistemit financiar të Nasirit: Banka Kombëtare e Egjiptit, Banka Misr, Banka e Kajros dhe Banka e Aleksandrisë.

Sudani ka numrin më të madh të bankave islame në çdo vend islam, me Bankën Al-Baraka, Bankën Islame Faisal, Bankën Islame e Sudanit Perëndimor, Bankën Islame e Zhvillimit Kooperativ, Bankën Islame Sudanese dhe Bankën IslameTadamon, që të gjith ofrojnë bankim pa “Riba”. Pjesa e tregut është pothuajse një e pesta, ndonëse shumica e tyre datojnë vetëm nga viti 1984.

Banka Islame e Jordanisë për Financim dhe Investim është një tjetër bankë islame e vendosur mirë me një rekord të suksesshëm. Ajo ka 14 degë në Jordani, nga Irbidi në veri deri në Akaba në jug, dhe përbën rreth 9 përqind të depozitave bankare në Mbretëri. Banka ka mbi 65,000 depozitues, kryesisht nga ata me mjete të modeste nga komuniteti i biznesit, dhe është veçanërisht e fortë jashtë Ammanit, në qendrat më të vogla. Ndryshe nga shumica e bankave islame, ajo është një kompani e listuar publikisht, aksionet e së cilës tregtohen në bursën e Ammanit. Aksionet e saj kanë kaluar ato të bankave të tjera jordaneze gjatë gjithë viteve 1980 dhe ajo ka mbijetuar pasojat e recesionit pas vitit 1983 në Jordani mjaft mirë. Në fakt, depozitat kanë vazhduar të rriten me qëndrueshmëri, ndërsa ato të bankave të bazuara në interes janë stagnuar ose kan rënë.

“Turqia ofron ndoshta mundësitë më të mira për zgjerimin e bankimit islam në Lindjen e Mesme!”

Në vitin 1985, dy grupet kryesore të financimit islam hynë në tregjet turke, me hapjen e Shtëpisë së Financave Al Baraka Turkish në Stamboll dhe FFI – Institucionin e Financës Faisal, pjesë e grupit Dar-Al-Mal al Islami. Gjatë vitit 1985, Al-Baraka tërhoqi mbi 5,000 klientë pas nëntë muajsh funksionimi. Rritja e shpejtë ka vazhduar, por ndërkohë që të dyja institucionet akoma përbëjnë më pak se një përqind të të gjitha depozitave bankare turke, hapësira për zgjerim është padyshim e madhe.

Tashmë vlerësohet se fondet nën menaxhim vetëm nga bankat islame mund të jenë në nivelin e 15 miliardë dollarëve.

Si një masë e suksesit të bankave islame, disa banka tradicionale të bazuara në interes kanë filluar të imitojnë këto banka duke hapur dritare islame ose ofruar fonde investimesh islame, fonde të besimit ose duke menaxhuar llogari islame për individë. Ndër këto banka janë Klientwort Benson (Fondi i Besimit), Credit Suisse dhe First Boston (llogari investimi personale), UBS (fonde të besimit) dhe Banka e Austriake Leader (Fondi i Besimit). Në Egjipt, Banka Misr ka degë islame.

Por nëse bankat islame nuk aplikojnë interes, si mund të funksionojnë ato? Çfarë shërbimesh ofrojnë?

Eliminimi i interesit

Duke pasur parasysh urdhrat e qarta dhe të pakundërshtueshme të Kuranit të Shenjtë mbi këtë çështje, eliminimi i interesit është detyrë e një shteti islam. Kushtetuta e Pakistanit e vitit 1973, në nenin 227, parashikon që të gjitha ligjet ekzistuese të harmonizohen me urdhrat e Islamit, ashtu siç janë përcaktuar në Kuranin e Shenjtë dhe Sunetin. Neni 31 thotë se duhet të ndërmerren hapa për t’u mundësuar myslimanëve të Pakistanit, individualisht dhe kolektivisht, të jetojnë jetën e tyre në përputhje me parimet themelore dhe konceptet bazë të Islamit. Neni 37, që ka të bëjë me parimet e politikës, e detyron shtetin të eliminojë interesin sa më shpejt të jetë e mundur. Ekziston unanimitet i plotë midis të gjitha shkollave të mendimit fetar që termi interes përfshin interesin në të gjitha format e tij.

Është për të ardhur keq që gjatë tri dekadave të para të ekzistencës së vendit si shtet i pavarur, nuk iu kushtua vëmendje eliminimit të interesit. Puna për të gjetur mënyra dhe mjete për eliminimin e interesit filloi me seriozitet vetëm pasi presidenti i Pakistanit, gjenerali Muhammad Zia-Ul-Haq, më 29.9.1977, i kërkoi Këshillit të Ideologjisë Islame të përgatiste një plan për një sistem ekonomik pa interes dhe më vonë, me rastin e 12 Rabiul-Evvelit 1399, vendosi një afat prej tre vitesh për eliminimin e interesit nga ekonomia. Gjatë gjithë kësaj kohe, presidenti jo vetëm që ka treguar një interes të madh në punën e këshillit, por edhe në zbatimin praktik të rekomandimeve të tij. Si rezultat, veprime konkrete janë ndërmarrë tashmë nga qeveria mbi raportin e këshillit për futjen e zekatit dhe ushrit si dhe mbi rekomandimet e tij të përkohshme që lidhen me eliminimin e interesit nga operacionet e Trustit Kombëtar të Investimeve, Korporatës së Investimeve të Pakistanit dhe Korporatës së Financimit të Ndërtimit të Shtëpive.

Për të ndihmuar këshillin në detyrën delikate të gjetjes së mënyrave dhe mjeteve për të eliminuar interesin (ribën) nga ekonomia e vendit dhe për të riformuar sistemin ekonomik dhe financiar në përputhje me urdhrat e Islamit, këshilli emëroi një panel të ekonomistëve dhe bankierëve në nëntor të vitit 1977. paneli dorëzoi raportin e tij në këshill në shkurt të vitit 1980, i cili u shqyrtua nga këshilli në disa mbledhje. Gjatë shqyrtimit të raportit, këshilli modifikoi ose zëvendësoi disa nga rekomandimet për t’i sjellë ato në përputhje me Sheriatin dhe më në fund miratoi një raport të konsoliduar në mbledhjen e mbajtur në Karachi më 15 qershor 1980.

Raporti, është produkt i përpjekjeve të përbashkëta të ekspertëve të ekonomisë dhe bankës dhe atyre të Sheriatit. Tani, këshilli, me modesti, ia paraqet këtë raport publikut në përgjithësi.

Ky raport, përveç hyrjes, përbëhet nga 5 Seksione me një përmbledhje të përfundimeve dhe rekomandimeve në fund. Në seksionin hyrës, raporti diskuton natyrën dhe arsyetimin e ndalimit të intersit në Islam. Seksioni I, i titulluar “Çështjet, problemet dhe strategjia”, trajton në mënyrë të plotë konsideratat praktike për zbatimin e sistemit të ndarjes së fitimit/humbjes, pajisjet e tjera të mundshme për zëvendësimin e interesit dhe masat mbrojtëse për suksesin e sistemit të ri. Seksioni II diskuton në detaje mekanizmat për eliminimin e interesit nga operacionet e bankave tregtare. Ai ofron udhëzime të detajuara për riorientimin e operacioneve financiare të bankave tregtare sa i përket ndihmës së ofruar për industrinë, bujqësinë, tregtinë, ndërtimin, transportin dhe sektorët e tjerë në mënyrë që të eliminohet interesi. Në lidhje me depozitat bankare, këshilli ka rekomanduar një sistem alternativ, sipas të cilit, pas një periudhe kalimtare, depozitat e kursimeve dhe ato me afat do të ndalojnë së dhëni një kthim të fiksuar, por në vend të tij do të kenë një kthim të ndryshueshëm.

Seksioni III trajton mënyrat dhe mjetet për eliminimin e interesit nga operacionet e institucioneve financiare të specializuara. Seksioni IV trajton Bankën Qendrore dhe politikat monetare në një ekonomi pa interes. Për të ndikuar në shpërndarjen e burimeve prodhuese në sistemin pa interes, raporti rekomandon që Bankës Shtetërore t’i jepet fuqia për të caktuar dhe ndryshuar normat e ndarjes së fitimit në lidhje me ndihmën financiare që ajo ofron bankave dhe institucioneve të tjera financiare, në lidhje me financimet e dhëna prej tyre.

Seksioni i fundit i raportit trajton eliminimin e interesit nga transaksionet e qeverisë. Raporti thekson se pas heqjes së interesit, nuk do të jetë e mundur që qeveria të huazojë nga institucionet financiare ose nga publiku i gjerë mbi bazën e interesit. Kërkesat e huamarrjes së qeverisë do të duhet të përmbushen kryesisht nga Banka Shtetërore mbi bazë pa interes. Megjithatë, do të duhet të sigurohet që hyrja e parasë së Bankës Qendrore në ekonomi të mbahet brenda kufijve të sigurt. Huamarrja e qeverisë nga burimet e jashtme do të duhet të vazhdojë përkohësisht mbi bazën e interesit. Këshilli ka rekomanduar që të bëhen përpjekje për të zvogëluar varësinë nga ndihma e huaj në përgjithësi dhe nga ndihma e jashtme me interes në veçanti. Për më tepër, duhet të bëhen përpjekje për të nxitur bashkëpunim më të madh ekonomik midis vendeve myslimane në mënyrë që të promovohet lëvizja e kapitalit mbi bazën e ndarjes së fitimit/humbjes ose mbi baza të tjera jo-interesi. Me një bashkëpunim të lartë ekonomik midis vendeve myslimane, nuk përjashtohet mundësia që me kalimin e kohës edhe vendet jomyslimane dhënëse të ndihmave dhe institucionet financiare ndërkombëtare të fillojnë të bashkëpunojnë me vendet myslimane në një mënyrë që përputhet me Sheriatin.

Këshilli ka rekomanduar që të përgatitet një plan i detajuar për kalimin në sistemin pa interes nga ana e Qeverisë, në dritën e rekomandimeve të Këshillit, deri në fund të dhjetorit 1980. Ai ka rekomanduar ngritjen e grupeve të studimit për të realizuar ndryshimet e nevojshme në ligjet bankare dhe legjislacionin tjetër që kërkohen nga kalimi i propozuar. Këshilli kërkon veprim të menjëhershëm për të njohur personelin bankar me mënyrat e reja të financimit dhe për t’i motivuar ata që të zbatojnë sistemin e ri me zell misionar. Raporti shpreh shpresën se Qeveria e Pakistanit do ta miratojë Raportin e Këshillit për eliminimin e interesit si një element thelbësor të paketës së politikës kombëtare dhe do të përparojë me zbatimin praktik pa humbur kohë.

Këshilli ka theksuar se alternativat ideale ndaj interesit në një sistem ekonomik islam janë ndarja e fitimit/humbjes dhe kard-hasanah. Megjithatë, duke marrë parasysh vështirësitë në zbatimin praktik të sistemit të ndarjes së fitimit/humbjes në disa fusha, këshilli ka miratuar rekomandimet e panelit të ekonomistëve dhe bankierëve që metoda të tjera si leasing-u, blerja me qira, bai muaxhxhal, ankandi i investimeve dhe financimi mbi bazën e një norme normale të kthimit me një dispozitë të qartë për rregullimin në bazë të rezultateve aktuale operative të përdoren gjithashtu në operacionet bankare pa interes. Duke paralajmëruar për rrezikun që këto metoda të tjera të keqpërdoren si një mënyrë për të hapur një derë të pasme për interesin, këshilli ka kërkuar që të merret një vendim themelor politik që, me kalimin e kohës, fusha operative e ndarjes së fitimit/humbjes dhe kard-hasanah të zgjerohet gradualisht, ndërsa ajo e alternativave të tjera të reduktohet.

Këshilli ka theksuar gjithashtu se eliminimi i interesit është vetëm një pjesë e sistemit të përgjithshëm të vlerave të Islamit, dhe kjo masë e vetme nuk mund të pritet të transformojë të gjithë sistemin ekonomik në përputhje me vizionin islam. Prandaj, ai ka theksuar nevojën për masa reformuese në ndërtimin moral dhe çrrënjosjen e vlerave të gabuara. Gjithashtu, ka rekomanduar një rivlerësim të gjithanshëm të sistemit të taksave si dhe një reformë të thellë të sistemit aktual të auditimit për të siguruar suksesin e bankimit pa interes.

Këshilli njeh vështirësitë në eliminimin e interesit nga transaksionet që lidhen me tregtinë dhe ndihmën ndërkombëtare dhe, për këtë arsye, ka rekomanduar që fillimisht objektivi të jetë eliminimi i interesit nga transaksionet e brendshme. Në këtë kontekst, ai ka rekomanduar një plan veprimi të ndarë në tre faza, në mënyrë që të arrihet eliminimi i plotë i interesit nga transaksionet e brendshme deri në fund të dhjetorit 1981. Këshilli ka shprehur kundërshtimin e tij të fortë ndaj krijimit të ndonjë banke model ose hapjes së sporteleve të veçanta pa interes në bankat tregtare, pasi, sipas tij, masa të tilla ka gjasa të çojnë në përjetësimin e sistemit të bazuar në interes dhe të minojnë përpjekjet për të futur bankimin pa interes në vend.

Asgjë në botë nuk është e përsosur dhe asnjë fjalë nuk është fjala e fundit në ndonjë degë të dijes, aq më pak në fushën e koncepteve islame dhe praktikave ekonomike, veçanërisht duke pasur parasysh kompleksitetet e sistemit dhe praktikave moderne fiskale dhe ekonomike të zhvilluara në botën perëndimore. Përpjekjet e këshillit do të shpërblehen siç duhet nëse ky raport arrin të ofrojë një drejtim drejt objektivit përfundimtar të eliminimit të interesit (riba) nga ekonomia e botës islame në përgjithësi dhe ajo e Pakistanit në veçanti.

Eliminimi i interesit zë një vend kyç në vendosjen e rendit islam. Fjalët e ajeteve të Kuranit të Shenjtë si dhe të haditheve që dënojnë institucionin e interesit e portretizojnë qartë këndvështrimin islam mbi këtë çështje. Duke qenë se Pakistani është një shtet ideologjik, heqja e interesit që nga fillimi ka qenë pjesë integrale e politikës shtetërore, siç është sanksionuar në kushtetutën e tij. Në këtë kuadër, Këshilli i Ideologjisë Islame është thirrur shpesh për të përcaktuar kuptimin e vërtetë të interesit dhe për të sqaruar ajetet e Kuranit të Shenjtë që lidhen me të. Këshilli ka shprehur vazhdimisht mendimin se termi interes përfshin interesin në të gjitha format e tij, pa marrë parasysh nëse ai lidhet me kredi për qëllime konsumi ose për qëllime prodhimi, nëse kreditë janë të natyrës personale ose të tipit komercial, nëse huamarrësi është një qeveri, një individ privat apo një subjekt, dhe nëse norma e interesit është e ulët apo e lartë. Megjithatë, deri më tani ka pasur shumë pak përparim të dukshëm në drejtim të eliminimit të interesit nga ekonomia e vendit. Megjithatë, së fundmi, presidenti i Pakistanit, gjenerali Muhammad Zia-Ul-Hak jo vetëm që i ka ngarkuar Këshillit të Ideologjisë Islame detyrën e përgatitjes së një plani të një sistemi ekonomik pa interes, por gjithashtu ka vendosur një afat prej tre vjetësh për eliminimin e interesit nga ekonomia. Për më tepër, deklarata presidenciale në lidhje me afatin kohor është bërë pjesë e një dispozite kushtetuese përmes një amendamenti në kushtetutë, i cili parashikon që përjashtimi i ligjeve që lidhen me çështjet financiare nga juridiksioni i gjykatave të Sheriatit do të jetë i vlefshëm vetëm për një periudhë prej tre vjetësh.

Për të hartuar një kornizë për riorganizimin e sistemit ekonomik në përputhje me urdhrat dhe mësimet e Islamit, këshilli, menjëherë pas rikonstituimit të tij, emëroi një panel të ekonomistëve dhe bankierëve, të cilit iu caktua përgjegjësia, ndër të tjera, të shqyrtonte aspektet teknike të eliminimit të interesit dhe të rekomandonte mënyra dhe mjete për riorganizimin e sistemit bankar të vendit në përputhje me Sheriatin. Paneli, në përputhje me këtë, i ka paraqitur këshillit rekomandimet e tij, të cilat ofrojnë një bazë të zbatueshme për eliminimin e interesit nga ekonomia, në masën maksimale të mundshme sipas rrethanave aktuale, duke treguar në vija të përgjithshme drejtimet mbi të cilat duhet të organizohet sistemi i ri. Këshilli i ka miratuar këto rekomandime dhe ky raport i tanishëm i këshillit bazohet kryesisht në punën e realizuar nga paneli. Megjithatë, gjatë miratimit të këtyre rekomandimeve, Këshilli ka përfshirë amendamente, aty ku ka qenë e nevojshme, për të siguruar përputhshmërinë e plotë me Sheriatin. Këshilli shpreh shpresën e tij të madhe që presidenti i Pakistanit dhe bashkëpunëtorët e tij do ta adoptojnë këtë raport si një element thelbësor të paketës së politikave kombëtare dhe do të ecin përpara me zbatimin praktik të tij pa humbur kohë.

Këshilli dëshiron të shprehë vlerësimin e tij thellë për kontributin e bërë nga paneli për përpjekjet e tyre të palodhshme, sinqeritetin e qëllimit dhe përkushtimin maksimal të fuqive të tyre intelektuale dhe aftësive teknike, të cilat i mundësuan atyre të paraqesin tre raporte të vlefshme në një periudhë relativisht të shkurtër prej dy vjetësh e një çerek. Raporti i parë i panelit lidhet me futjen e sistemit të zekatit në Pakistan, i cili u pasua nga një raport i përkohshëm mbi eliminimin e interesit nga veprimtaritë e disa institucioneve financiare të përzgjedhura. Këto dy raporte, së bashku me komentet dhe sugjerimet e këshillit, i janë paraqitur tashmë qeverisë. Raporti i tretë i panelit përfaqëson kulmin e përpjekjeve të tij, të cilat filluan me punën për raportin e përkohshëm. Ky raport trajton më gjerësisht çështjet që lidhen me eliminimin e interesit nga ekonomia në tërësi dhe gjithashtu paraqet me mjaft hollësi masat e nevojshme për arritjen e këtij objektivi. Sipas mendimit të këshillit, ky raport i panelit është një dokument historik që jo vetëm ofron një bazë praktike për eliminimin e interesit në këtë vend, por gjithashtu do të shërbejë si burim frymëzimi dhe udhëzimi për të tjerët si në formulimin e politikave, ashtu edhe në studime dhe kërkime të mëtejshme mbi këtë temë. Në sajë të përmasave dhe teknikës së tij, ky dokument është ndoshta trajtimi i parë i plotë i shkruar në botën islame bashkëkohore përmes përpjekjeve të përbashkëta të ekspertëve të ekonomisë dhe bankimit, të cilët kishin si përvojë praktike në fushë ashtu edhe njohuri të thella në aspektet teorike të detyrës së vështirë që iu ishte besuar. Meqë puna bazë është përfunduar, hapi tjetër që duhet ndërmarrë menjëherë nga qeveria është krijimi i grupeve të punës që do të ngarkohen me detyrën e përpunimit të hollësive të plota të sistemit të ri dhe të propozojnë ndryshimet e nevojshme në ligjet përkatëse ose të përgatisin projektligjet e reja që mund të konsiderohen të domosdoshme për zbatimin efektiv të ndryshimeve të dëshiruara dhe për formulimin e një plani të plotë dhe të zbatueshëm për veprim. Këto grupe pune duhet ta nisin punën e tyre me ndjenjë të vërtetë urgjence dhe detyre kombëtare. Gjithashtu, duhet theksuar se gjatë gjithë këtij procesi duhet treguar kujdes të shtuar për të siguruar që kërkesat themelore të sistemit të ri të respektohen me përpikëri.
Këshilli mbështet plotësisht pikëpamjen e shprehur nga paneli se eliminimi i interesit është vetëm një pjesë e sistemit të vlerave të përgjithshme të Islamit dhe kjo masë e vetme nuk mund të pritet që të transformojë sistemin e gjithanshëm ekonomik në përputhje me vizionin islam. Për më tepër, kur të ndërmarrim hapa në këtë drejtim, do të jetë e nevojshme të kemi parasysh faktin se një sistem bankar pa interes mund të funksionojë me sukses dhe vërtet të ketë një ndikim pozitiv vetëm nëse, paralelisht me prezantimin e tij, bëhen përpjekje të mëdha në një front të gjerë për të edukuar shoqërinë me virtyte themelore si frika nga Zoti, ndershmëria, besueshmëria, ndjenja e detyrës dhe atdhedashuria. Fatkeqësisht, në kontekstin e hyrjes në fuqi të ligjeve islame, ky aspekt deri tani nuk ka marrë vëmendjen që meriton. Nevoja për masa reformuese në ndërtimin moral dhe eliminimin e vlerave të gabuara të jetës është theksuar nga këshilli më herët gjatë paraqitjes së rekomandimeve të tij për ligjet e hududit dhe futjen e zekatit. Megjithatë, tani, kur vendi është gati për të hyrë në një sistem bankar pa interes, kjo nevojë është rritur në mënyrë të papërshkrueshme në urgjencë. Këshilli, për këtë arsye, përsëri thekson me shumë rëndësi rekomandimet e tij që mediat masive të mobilizohen menjëherë për të nisur një fushatë të menduar mirë dhe bindëse, e cila do të sjellë te populli detajet e sistemit të ri, nevojën për kalimin në sistemin e ri si nga pikëpamja e kësaj bote ashtu edhe në botën tjetër, si dhe obligimet që rrjedhin për ta për të bërë të suksesshëm këtë sistem të ri. Qëllimi i fushatës duhet të jetë jo vetëm që të bëjë popullin të vetëdijshëm për kuptimin dhe qëllimin e plotë të sistemit të ri, por gjithashtu të bëjë që ata ta pranojnë atë me dëshirë dhe plotësisht, dhe të veprojnë me entuziazëm misionar.
Këshilli dëshiron të theksojë se, me qëllim që të sigurohet sukses i sistemit të ri bankar, është jashtëzakonisht e rëndësishme që qeveria të kryejë një rishikim të thelluar të sistemit të taksave, duke iu kushtuar vëmendje të veçantë nevojës për thjeshtimin e madh të sistemit të tatimit mbi të ardhurat. Nevoja për këtë masë ishte theksuar më herët nga këshilli gjatë paraqitjes së raportit mbi futjen e zekatit dhe ishte theksuar në këtë kontekst se mbledhja e duhur e zekatit do të ishte e vështirë të realizohej deri sa sistemi i tatimit mbi të ardhurat të thjeshtohej dhe bëhej mjaft i lehtë për tatimpaguesit. Megjithatë, fatkeqësisht, ky rekomandim i këshillit ende nuk është vënë në praktikë. Në paraqitjen e raportit të tij aktual, këshilli dëshiron të shprehë shqetësimin e tij të thellë në lidhje me këtë çështje, veçanërisht duke pasur parasysh faktin se një reformë e thellë e sistemit të tatimit mbi të ardhurat është një kusht i domosdoshëm për suksesin e një sistemi bankar pa interes. Kjo për faktin se, nën sistemin e ri, të ardhurat e bankës do të varen thelbësisht nga fitimet e bizneseve që marrin asistencë financiare prej tyre. Nëse sistemi aktual i tatimit mbi të ardhurat mbetet siç është, bizneset do të vazhdojnë praktikat e gabueshme të fshehjes së fitimeve dhe mbajtjes së llogarive të shumta, gjë që do të privonte bankat nga pjesa e tyre e merituar në fitimet e këtyre bizneseve dhe do të ndikonte negativisht në të ardhurat e bankave.

Në lidhje me aspektet operative të sistemit bankar pa interes, këshilli e konsideron të rëndësishme të theksohet që në fillim se, idealisht, alternativat reale ndaj interesit në një sistem ekonomik islam janë ndarja e fitimit/dhënia e humbjes ose kard-hasanah, pra huadhënia pa tarifa shtesë mbi shumën e kapitalit. Edhe pse rekomandimet që përmban ky raport janë kryesisht të bazuara në parimin e ndarjes së fitimit/dhënies së humbjes, disa nga rekomandimet mbështeten gjithashtu në metoda të tjera si “qiradhënia”, “blerja me këste”, “bai muaxhxhal” dhe “shitjet me ankand investimi”, duke pasur parasysh vështirësitë e hasura në zbatimin praktik të sistemit të ndarjes së fitimit/dhënies së humbjes në formën e tij të pastër, për shkak të standardeve morale që mbizotërojnë në shoqëri. Këshilli, ka inkorporuar modifikimet e nevojshme në këto metoda alternative për të eliminuar mundësinë e ndonjë elementi të brendshëm të interesit në to. Megjithatë, duhet theksuar se këto metoda alternative, megjithëse të lira nga elementi i interesit në formën në të cilën ato janë specifikisht të përcaktuara në këtë raport, nuk janë më shumë se një zgjidhje e dytë më e mirë nga pikëpamja e një sistemi ekonomik islam ideal. Për më tepër, ka edhe rrezik që ato mund të keqpërdoren si një mënyrë për të hapur një derë pasuese për interesin dhe të keqiat që i shoqërojnë ato. Prandaj, është thelbësore që përdorimi i këtyre metodave të mbahet në minimumin e nevojshëm që mund të jetë i patjetërsueshëm sipas kushteve të caktuara, dhe përdorimi i tyre si teknika të përgjithshme financimi nuk duhet lejuar kurrë. Këshilli rekomandon, që të merret një vendim themelor politik që me kalimin e kohës fusha operative të ndarjes së fitimit/dhënies së humbjes dhe kard-hasanah të zgjerohet gradualisht, ndërsa ajo e alternativave të tjera të zvogëlohet.

Këshilli është i mendimit se aktualisht janë dy faktorëqë pengojnë një aplikim të gjerë të parimit të ndarjes së fitimit/dhënies së humbjes, të cilët janë: (1) përhapja e praktikave të pahijshme në shoqëri, dhe (2) analfabetizmi. Prandaj, është e nevojshme të eliminohen të dy këta faktorë nëse synohet krijimi i një sistemi ideal islam. Kurani i Shenjtë dhe Hadithet theksojnë shumë rëndësinë e ndershmërisë dhe drejtësisë në marrëdhëniet dhe gjithashtu rëndësinë e fitimit të njohurive. Faktikisht, Kurani i Shenjtë i inkurajon besimtarët të shkruajnë transaksionet e huave, gjë që ndihmon shumë në sigurimin e drejtësisë në marrëdhënie mes dy palëve. Ne, prandaj, duhet të përqendrojmë të gjitha energjitë dhe burimet tona në promovimin e ndershmërisë tek populli dhe në zhdukjen e analfabetizmit. Pasi të arrihet një përmirësim i konsiderueshëm në standardet e ndershmërisë në shoqëri dhe kur analfabetizmi të eliminohet, atëherë metodat alternative të përmendura më sipër do të bëhen automatikisht të panevojshme dhe institucionet financiare do të mund të operojnë thjesht mbi bazën e ndarjes së fitimit/dhënies së humbjes dhe kard-hasanah.

Në epokën moderne, sistemi bankar luan një rol të rëndësishëm në fushën ekonomike. Për të rindërtuar sistemin bankar në përputhje me parimet islame, është e domosdoshme të bëhen ndryshimet e nevojshme në lidhje me të gjitha çështjet që kanë ndikim në operacionet e bankave. Sipas kësaj, ligjet ekzistuese që lidhen me shitjen e mallrave, hipotekën, qiradhënien, qiramarrjen, agjencinë, huatë, besimin, partneritetin dhe mashtrimin etj., duhet të ndryshohen në mënyrë që të jenë në përputhje me Shariatin. Këshilli, për këtë arsye, rekomandon që paralelisht me fillimin e procesit të eliminimit të interesit, të niset edhe detyra e ndryshimit dhe rindërtimit të këtyre ligjeve.

Filozofia ekonomike e islamit

Ideja për një Zot të gjithfuqishëm, i Cili është Krijuesi dhe Ruajtësi i burrave dhe grave dhe i Cili urdhëron gjithçka që është në natyrë, është duke u kujdesur drejtpërdrejt për mirëqenien e tyre duke bërë të gjitha llojet e mundësive për ta, dhe duke i mësuar ata për një jetë të mirë përmes shpalljes, përcakton perspektivën e duhur për marrëdhënien e tyre me natyrën në jetën e tyre ekonomike. Njeriu është në një natyrë që është miqësore dhe e pasur. Ai ka vetëm për të shfrytëzuar burimet që ofrohen në mënyrën e duhur për të arritur ekselencën më të lartë morale, si dhe rehatinë maksimale materiale.

I vetëdijshëm për borxhin e madh të mirënjohjes që i detyrohen Allahut, burra dhe gra kthehen me dëshirë tek Ai në nënshtrim të plotë ndaj Vullnetit të Tij. Ky është thelbi i marrëdhënies së njeriut me Zotin, kënaqësia e të Cilit bëhet qëllimi i të gjitha përpjekjeve njerëzore. Kënaqësia e Tij qëndron në nënshtrimin ndaj Vullnetit të Tij, i cili, për këtë arsye, ka vlerë për njeriun. Fakti që jeta nuk mbaron me vdekjen, por shtrihet në Botën e Përtejme, i jep më shumë peshë këtyre qëllimeve, pasi e mira e jetës pas vdekjes varet nga realizimi i këtyre vlerave nga burrat dhe gratë në jetën e tyre në tokë.

2. Vlerat, siç pasqyrohen në Vullnetin e Zotit, shfaqin një hierarki të caktuar. Vlerat shpirtërore që lidhen me marrëdhënien e njeriut me Zotin, dhe vlerat morale, që lidhen me marrëdhënien e njeriut me të tjerët dhe me veten e tij, janë të parat në këtë hierarki ndaj vlerave materiale që lidhen me marrëdhënien e njeriut me pasuritë tokësore – objekti i menjëhershëm i ‘punës së zakonshme të jetës’ që është aktiviteti ekonomik. Këto të fundit bëhen nënshtruese të atyre të parave dhe duhet të jenë instrumentale në realizimin e vlerave më të larta morale dhe shpirtërore

3. Ekonomia, siç është zhvilluar gjatë dy shekujve e gjysmë të fundit, ka qenë “një trup i mendimit sistematik mbi mënyrën se si mund të arrihet Mirëqenia Ekonomike.” Mirëqenia Ekonomike shihet si ajo pjesë e mirëqenies totale, që buron nga sigurimi i mallrave dhe shërbimeve. Por, është e vështirë të hidhet poshtë se mënyra se si bëhen këto sigurime, dhe përdorimi që njeriu u bën atyre, ka lidhje të fortë me “mirëqenien totale,” për të cilën mirëqenia ekonomike është vetëm një aspekt dhe jo një pjesë. Krijimi kryesor i sistemit normativ të Islamit është, për këtë arsye:

me marrëdhënien që njeriu krijon me njeriun në sigurimin e mallrave dhe shërbimeve për veten e tij, dhe
me qëllimet që ai kërkon të arrijë përmes këtyre sigurimeve.

Pika e parë lidhet me mënyrat e sjelljes dhe rregullimet institucionale dhe e dyta lidhet me qëllimet përfundimtare që shërbehen nga mjetet materiale, vlerat që burrat dhe gratë kërkojnë të realizojnë përmes tyre.

Ne, prandaj, do të vazhdojmë të përcaktojmë vlerat më të larta që Allahu dëshiron që njeriu të kërkojë përmes aktivitetit ekonomik dhe llojin e marrëdhënies që Ai është i kënaqur të shohë midis njeriut dhe njeriut. Këto vlera më të larta janë: liria në nënshtrim ndaj Zotit, barazia, drejtësia dhe bashkëpunimi dhe mirëqenia ekonomike. Liria në nënshtrim ndaj Zotit është vlera shpirtërore më e lartë, barazia, drejtësia dhe bashkëpunimi janë vlerat më të larta morale dhe, brenda këtij kuadri, mirëqenia ekonomike është vlera materiale që Islami e vlerëson.

Nënshtrimi i plotë i njeriut ndaj Allahut, dhe vetëm Allahut, nënkupton lirinë e tij nga çdo lidhje tjetër, nga çdo nënshtrim tjetër. Kjo do të thotë një refuzim total i çdo burimi vlere tjetër përveç Vullnetit të Zotit. Asnjë vlerë nuk i takon asaj që njeriu dëshiron, individualisht ose kolektivisht, përveç nëse vullneti njerëzor është nënshtruar dhe shpreh Vullnetin e Zotit, duke synuar t’i pëlqejë Atij. Të gjithë burrat dhe gratë janë të lirë dhe asnjë individ ose entitet kolektiv nuk mund të imponojë vullnetin e tij mbi askënd. Njeriu është po aq i lirë përballë Natyrës, objekteve të saj të veçanta ose gjithësisë së saj. Në të vërtetë, njeriu është i ngarkuar me një ndjenjë superioriteti ndaj Natyrës, pasi ajo është e ekspozuar për t’u shfrytëzuar nga njeriu, ashtu siç është Vullneti i Zotit. Burrat dhe gratë janë gjithashtu të lirë nga çdo kategori mendore të shpikur dhe nga institucionet e krijuara nga njeriu që mund të kërkojnë besnikërinë e tyre ose të paraqiten si burime vlere, të pavarura nga burimi i vetëm i vlerës, që është Vullneti i Zotit. Liria njerëzore është e kufizuar vetëm nga nënshtrimi ndaj Vullnetit të Zotit, i cili, me fat, është plotësisht i përmbajtur dhe i përcaktuar me përfundim në shpalljen e fundit Hyjnore, që është Kur’ani.

Kjo liri esenciale e njeriut, megjithatë, nuk është një ligj natyre që vepron pavarësisht nga vullneti njerëzor. Ajo është një normë që duhet realizuar nga burrat dhe gratë në jetën e tyre në tokë. Në kontekstin e aktivitetit ekonomik, njeriu duhet të përpiqet të ruajë këtë liri në sigurimin e mallrave dhe shërbimeve për veten e tij. Rendi ekonomik duhet të jetë i përshtatshëm për një liri të tillë për çdo individ dhe të gjithë. Ai nuk duhet t’i bëjë burrat dhe gratë të dorëzohen ndaj njerëzve të tjerë, për shkak të nevojës ekonomike. Ai duhet t’i çlirojë burrat dhe gratë nga presioni mbytës i nevojave fizike të paplotësuara, nga varfëria e mjerë dhe uria. Të gjitha format e shtypjes dhe tiranisë, institucionalet apo të tjera, duhet të eliminohen. Vetja duhet të pastrohet duke larguar lakminë, xhelozinë, rivalitetin dhe tendencat e tjera joetike. Jeta duhet të jetë e lirë nga frika, përveç frikës nga Zoti, e cila në të vërtetë reduktohet në frikën e pasojave të sjelljeve joetike dhe të liga.

Liria në nënshtrim ndaj Zotit është, pra, një normë për sjelljen individuale, si dhe një qëllim për politikën shoqërore. Islami parashikon një shoqëri të lirë në kuptimin e gjerë të një shoqërie ku të gjitha sjelljet janë të orientuara nga vlera dhe të gjitha tendencat ndaj pavlerës shmangen dhe shuhen.

Që të gjithë burrat dhe gratë janë krijuar nga Zoti i njëjtë dhe vijnë nga prindërit e njëjtë, dhe se ata janë të udhëhequr nga i njëjti Ligj Moral, që urdhëron se të gjithë burrat dhe gratë janë të barabartë. Islami e pohon barazinë dhe vëllazërinë e njeriut në terma të qartë. Dallimet në ngjyrën e lëkurës, në gjuhë, racë, apo vendbanim nuk duhet të ndajnë njerëzit. Ndarësia e vetme e vlefshme midis njeriut dhe njeriut është ajo që bazohet në kritere etike. Por, duke qenë se sjellja etike është e vullnetshme, ajo nuk është e pandryshueshme. E keqja mund të bëhet e mirë; mosbesimi mund të kthehet në besim. Dallimet në fe gjithashtu, prandaj, nuk kanë rëndësi, dhe vëllazëria e njeriut është vërtet universale. Pasi marrëdhëniet njerëzore të bazohet në barazinë e njeriut, liria në nënshtrim ndaj Zotit nuk mund të ruhet, në asnjë kuptim real. Barazia është, për këtë arsye, një nga vlerat më të larta në sistemin normativ të Islamit. Mënyrat e sjelljes, institucionet shoqërore, dhe proceset e Ligjit dhe Politikës, duhet të jenë të gjitha në përputhje me ruajtjen e barazisë së njeriut.

Në kërkimin e tij për mirëqenien ekonomike maksimale, njeriu në histori ka shkelur shpesh këtë normë. Dallimet në aftësi dhe nismë, të cilat janë përforcuar shpejt nga pasuria e trashëguar dhe pushteti i uzurpuar, kanë ndihmuar pakicat për të nënshtruar shumicën për prodhimin dhe përvetësimin e pasurisë. Pasi fillon, procesi çon pashmangshmërisht në shpërndarje të keqe, padrejtësi dhe pabarazi më të madhe. Ai shkatërron lirinë, shtrembëron vlerat dhe dehumanizon masat e njerëzimit. Ndërsa Islami pranon të drejtat e të aftëve dhe sipërmarrësve për frytet e zgjuarsisë së tyre dhe refuzon nocionin aritmetik të barazisë në shpërndarjen e të ardhurave dhe pasurisë, ai garanton barazi mundësish dhe të drejtën për mjete të mjaftueshme jetese për të gjithë, në kuadrin e lirisë dhe barazisë së njeriut. Liria dhe barazia nuk mund të sakrifikohen për hir të rritjes ekonomike, sepse kjo e fundit është një mjet për të arritur të parën.

Barazia dhe liria në nënshtrim ndaj Zotit nxit një qëndrim respekti dhe dashamirësie ndaj burrave dhe grave. Një qëndrim i tillë karakterizohet më mirë nga termat e fuqishëm të drejtësisë dhe mirësisë. Allahu është i drejtë, Ai pëlqen drejtësinë dhe dëshiron që burrat dhe gratë të jenë të drejtë me njëri-tjetrin. Padrejtësia krijon pabarazi dhe shkatërron lirinë. Njeriu duhet të japë me vullnet të tjerëve atë që u takon dhe të heqë dorë nga kërkimi ndaj të tjerëve përtej asaj që i takon atij. Njeriu më tutje inkurajohet të jetë mirënjohës dhe të bëjë sakrifica për promovimin e të mirës së të tjerëve. Mirësia plotëson drejtësinë. Urdhërimet e drejtësisë mund të jenë herë pas here të vështira për tu kuptuar, por shtytjet e mirësisë janë gjithmonë të qarta dhe të padiskutueshme. Ndërsa Islami ka përcaktuar kërkesat e drejtësisë në shumë situata jetësore, theksi është kryesisht tek vullneti për të bërë drejtësi dhe tek prirja për mirësinë. Me këtë vullnet dhe këtë prirje, formimi i sjelljes së drejtë në situata të ndryshueshme nuk do të ishte i pamundur.
Drejtësia sociale dhe ekonomike do të sigurohej vetëm kur ajo është e rrënjosur fort në drejtësi dhe mirësi që karakterizojnë sjelljen individuale dhe institucionet shoqërore. Megjithatë, detyra e ruajtjes së drejtësisë ndërmjet njerëzve dhe sigurimi i një rendi shoqëror të drejtë nuk lihet plotësisht në dorë të veprimit vullnetar. Në fund të fundit, Autoriteti Social është i ngarkuar me këtë detyrë, ashtu si dhe me atë të ruajtjes së lirisë dhe barazisë.
Bashkimi i qëllimit dhe interesat e përbashkëta përfundimtare janë burimet e një fryme bashkëpunimi midis anëtarëve të lirë dhe të barabartë të vëllazërisë universale të njeriut. Rivaliteti dhe konkurrenca e egër nuk kanë kuptim në këtë kontekst. Burrat dhe gratë duhet të bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në realizimin e vlerave më të larta, promovimin e së mirës dhe eliminimin e së keqes që lind nga ndjekja e vlerave të rreme, ato që janë kundër Vullnetit të Zotit. Ky është mentaliteti që Allahu e ka dëshiruar shprehimisht. Qëndrimi i njeriut në aktivitetet që drejtohen për sigurimin e mallrave dhe shërbimeve duhet të jetë gjithashtu i njëjtë nëse këto të fundit do të jenë mjete për realizimin e vlerave më të larta.
Liria, barazia, drejtësia dhe bashkëpunimi të gjitha vijnë natyrshëm nga doktrina qendrore islame e Tevhidit ose Bashkimit, e Vërteta në të cilën çdo gjë që është e vërtetë duhet të përputhet patjetër. Realizimi i këtyre vlerave e bën jetën të mirë dhe të bukur. Megjithatë, realizimi i vlerës kërkon që jeta të jetë aktive dhe efikase. Jeta njerëzore është xhevahiri i krijimit, objekti më i çmuar në kozmos, ai për të cilin është drejtuar Vullneti i Zotit. Zoti do që burrat dhe gratë të jetojnë, dhe që ata të jetojnë një jetë të shëndetshme, efikase dhe aktive në ndjekjen e vlerave, që do të thotë përmbushjen e Vullnetit të Tij. Jeta, ruajtja e saj dhe ajo që e bën jetën të shëndetshme dhe efikase, në përmbledhje mirëqenia ekonomike, është prandaj një vlerë e çmuar nga Islami. Mallrat dhe shërbimet që burrat dhe gratë kanë nevojë, teknikat dhe idetë që ndihmojnë në këtë kontekst dhe që janë mjet për mirëqenien ekonomike, fitojnë vlerë për këtë arsye.
Mirëqenia ekonomike, megjithatë, nuk është një vlerë e realizuar në izolim nga ose pavarësisht vlerave më të larta morale dhe shpirtërore. Ajo është i njëjti akt i pandashëm i jetës, në të cilin çdo vlerë dhe të gjitha vlerat duhet të realizohen. Burrat dhe gratë duhet të prodhojnë, shpërndajnë dhe konsumojnë pasuri në një mënyrë që ata të jenë në gjendje të jetojnë një jetë të siguruar mirë, të lirë në nënshtrim ndaj Allahut si anëtarë të barabartë të familjes njerëzore, duke bërë drejtësi me njëri-tjetrin dhe duke bashkëpunuar mes tyre.

Duke pasur parasysh rëndësinë e këtij pika në Filozofinë Ekonomike të Islamit, kërkohet një analizë e mëtejshme e mënyrës se si vlerat më të larta veprojnë dhe ndërveprojnë me realizimin e vlerave ekonomike.

Në fillim, vlerat më të larta shërbejnë si qëllime përfundimtare, përtej mirëqenies ekonomike, duke nxitur burrat dhe gratë në aktivitetin ekonomik.
Së dyti, këto qëllime më të larta vazhdojnë të jenë relevante në zgjedhjen e mjeteve alternative për arritjen e qëllimeve ekonomike të menjëhershme.
Së treti, ato shërbejnë si kufizime mbi sjelljen njerëzore, individuale dhe shoqërore, në realizimin e vlerave ekonomike.

Në këtë mënyrë, vlerat më të larta motivojnë, kushtëzojnë dhe integrojnë aktivitetin njerëzor në biznesin e zakonshëm të jetës. Prodhimi, shpërndarja dhe konsumimi i pasurisë janë frymëzuar nga vizioni i shoqërisë së mirë që mirëqenia ekonomike duhet të shërbejë si një mjet për ta sjellë. Ato bëhen në një mënyrë që promovon të mirën, dhe mënyrat dhe mjetet që dëmtojnë lirinë dhe barazinë, ose që janë kundër drejtësisë dhe frymës së bashkëpunimit, duhet të shmangen.

Islami ka përcaktuar disa rregulla të sjelljes individuale dhe shoqërore që sigurojnë një realizim të integruar të vlerave, ekonomike ashtu si dhe ato morale dhe shpirtërore. Këto rregulla janë ato që formojnë bazën e ligjeve përkatëse, të përjetësuara në Shariat, dhe shërbejnë si udhëzues për legjislacionin e ri islam në situata të ndryshueshme. Disa nga këto rregulla përmenden shkurtimisht më poshtë:

Plotësimi i nevojave bazike njerëzore për ushqim, veshmbathje, strehim dhe, në rast sëmundjeje, kujdes mjekësor, është një e drejtë themelore njerëzore. Shoqëria ia detyron këtë çdo individi të saj, i cili, megjithatë, pritet të menaxhojë atë vetë.
Ata që kanë pasuri kanë një obligim ndaj atyre që nuk kanë, të cilët kanë të drejtën të marrin një pjesë të pasurisë së të pasurve.
Pasuria është një besim, që përfshin obligime ndaj të tjerëve dhe është e nënshtruar ndaj kufizimeve morale në fitimin, përdorimin dhe shpërndarjen e saj.
Barazia e mundësive duhet të sigurohet.
Liria e kontratave njihet në përputhje me kufizimet morale që mbrojnë interesat e të tjerëve dhe ato të shoqërisë në tërësi.
Ndërmarrjet e përbashkëta duhet të jenë mbi bazën e bashkëpunimit, fitimet duhet të shpërndahen nga të gjithë ata që mbajnë pasojat e pasigurisë. Dhenia e huasë që kërkon një kthim të garantuar është e lejueshme vetëm për shumën e huasë dhe interesat janë të ndaluara.
Interesi publik është më i rëndësishëm se interesi privat, dhe e mira më e madhe e shumicës duhet të sigurohet, edhe kur kjo përfshin zvogëlimin e së mirës më të vogël për pakicën.
Koncentrimi i pasurisë duhet të shmanget dhe pabarazia në shpërndarjen e të ardhurave dhe pasurisë duhet të reduktohet. Një studim i sistemit normativ të përcaktuar nga vlerat dhe rregullat e sjelljes dytësore të diskutuar më sipër në lidhje me sjelljen ekonomike dhe politikën është detyra e Filozofisë Ekonomike të Islamit. Ky studim do të sigurojë bazën mbi të cilën Ekonomia Islame mund të fillojë të shqyrtojë mënyrat e ekzistuese të sjelljes dhe politikat ekonomike të zakonshme me qëllim propozimin e alternativave që mund të jenë vërtet islame.

Integrimi ekonomik: Qasja Islame

Integrimi ekonomik është absolutisht i domosdoshëm sepse rrit varësinë e ndërsjellë, dhe sa më e madhe të jetë kjo varësi, aq më e vogël është mundësia për konflikt dhe luftë. Ekonomia e ndërlidhur rrit tregtinë, e cila nxit zhvillimin dhe forcon më tej varësinë e ndërsjellë. Ibn Khalduni argumentoi se zhvillimi nuk varet nga yjet (d.m.th., fati) apo ekzistenca e minierave të arit dhe argjendit. Ai varet nga aktiviteti ekonomik, ndarja e punës dhe specializimi, të cilat, nga ana tjetër, varen nga madhësia e tregut.

Globalizimi ndihmon në zgjerimin e tregut. Kështu, ndihmon në rritjen e kërkesës për mallra dhe shërbime, promovon punësimin dhe një normë më të lartë të rritjes dhe përmirëson standardin e jetesës së të gjithë njerëzve. Nga kjo bëhet e qartë rëndësia e zgjerimit të tregtisë. Njerëzit mësohen me këtë standard jetese dhe kundërshtojnë gjithçka – përfshirë konfliktin – që e dëmton atë.

Norma e rritjes në vendet evropiane aktualisht është e ulët. Ka disa mënyra për ta rritur këtë normë. Njëra prej tyre është zgjerimi i tregut përmes globalizimit. Nëse vendet e varfra bëhen më të pasura, kërkesa e tyre për mallra dhe shërbime evropiane apo amerikane do të rritet. Ky zgjerim i madhësisë së tregut do të ndihmojë në përshpejtimin e zhvillimit, rritjen e të ardhurave dhe gjithashtu do të japë një shtysë për shkencën dhe arsimin. Pra, zgjerimi i tregut mund të jetë i dobishëm për të gjithë, si për vendet e zhvilluara ashtu edhe për ato në zhvillim.

Rëndesia dhe sfidat e globalizimit bashkëkohor

Ekonomia islame ka një bazë të fortë për promovimin e integrimit ekonomik. Kjo sepse, sa më i madh të jetë integrimi ekonomik, siç u përmend më herët, aq më e vogël është mundësia për konflikt. Dhe sa më e vogël të jetë mundësia për konflikt, aq më e madhe është mundësia për realizimin e qëllimit islam të unitetit të njerëzimit dhe globalizimit. Megjithatë, kjo nuk ka gjasa të realizohet përmes globalizimit ekonomik të llojit që përjetohet sot në botë. Ndërsa globalizimi ekzistues në botë thekson zgjerimin e tregut përmes liberalizimit, ai nuk e thekson drejtësinë. Drejtësia, në fakt, shumë shpesh harrohet.

Drejtësia kërkon që, ndërsa eksportet e vendeve industriale rriten, ato të vendeve në zhvillim të rriten gjithashtu, mundësisht me një normë më të lartë, nëse dëshirohet të reduktohen varfëria dhe papunësia në këto vende. Prandaj, globalizimi nuk duhet të fokusohet vetëm për zgjerimin e tregtisë së vendeve industriale; ai duhet të fokusohet edhe në zgjerimin e tregtisë së vendeve në zhvillim. Eksportet e vendeve në zhvillim nuk mund të rriten derisa të gjitha pengesat në rrugën e eksporteve të tyre të hiqen dhe kapaciteti i tyre prodhues të zgjerohet.

Prandaj, duhet të ndodhë heqja e pengesave që pengojnë eksportet e tyre. Kjo është pjesë e liberalizimit të tregtisë. Megjithatë, kjo mund të mos ndihmojë shumë nëse kapaciteti prodhues i vendeve në zhvillim nuk zgjerohet njëkohësisht për t’i mundësuar atyre të eksportojnë më shumë. Dhe kapaciteti prodhues nuk mund të zgjerohet pa zhvillimin e burimeve njerëzore dhe infrastrukturës fizike. Këto janë jashtëzakonisht të rëndësishme. Kjo nënkupton se kërkimi i vendeve në zhvillim për të hequr të gjitha tarifat e tyre pa u mundësuar atyre të përmirësojnë infrastrukturën e tyre sociale dhe fizike dhe kapacitetin e tyre prodhues do të çonte në një vërshim të mallrave të importuara dhe në shkatërrimin, ose pothuajse shkatërrimin, e industrive dhe bujqësisë së tyre.

Globalizimi në vendet në zhvillim mund të ndodhë vetëm gradualisht. Nëse imponohet me forcë, do të çojë në një sërë problemesh, njëri prej të cilëve është mbyllja e disa industrive të tyre. Do të dëmtojë gjithashtu bujqësinë e tyre, do të rrisë papunësinë, do të krijojë paqëndrueshmëri sociale dhe politike dhe do të sjellë rezultate që janë krejtësisht kundër asaj që synohet nga globalizimi.

Me fjalë të tjera, vendet në zhvillim mund të bëjnë përparim drejt globalizimit vetëm nëse kapaciteti i tyre prodhues zgjerohet dhe eksportet e tyre rriten. Kjo nuk po ndodh aktualisht. Ato kanë nevojë për ndihmë nga vendet industriale për të rritur kapacitetin e tyre prodhues përmes zgjerimit të infrastrukturës dhe zhvillimit të burimeve të tyre njerëzore. Duhet të bëhet një marrëveshje për të përmirësuar cilësinë e arsimit të tyre, teknologjinë, menaxhimin dhe metodat e prodhimit. Të gjitha këto përmirësime janë shumë të rëndësishme. Megjithatë, ato mund të jenë të vështira për t’u realizuar pa një rritje të ndihmës teknike dhe financiare për vendet në zhvillim. Në planin afatgjatë, vendet industriale do të përfitojnë gjithashtu. Tregu për mallrat dhe shërbimet e tyre do të zgjerohet në vendet në zhvillim, duke çuar në një normë më të lartë të rritjes dhe në uljen e papunësisë në vendet e tyre. Ato do të mund të përmirësojnë performancën e tyre ekonomike. Kështu, të gjithë do të përfitojnë.

Globalizimi që po ndodh aktualisht nuk është i këtij lloji. Një numër mallrash janë përjashtuar nga globalizimi. Nafta është e përjashtuar, ashtu si edhe petrokimikatet. Tekstilet ishin të përjashtuara dhe vetëm kohët e fundit janë përfshirë. Bujqësia mbetet ende e përjashtuar deri sot. Subvencionet për bujqësinë, të cilat ekzistojnë në botën industriale, si në Evropë, Amerikë dhe Japoni, pengojnë zgjerimin e bujqësisë në botën në zhvillim. Si rezultat i këtyre subvencioneve, mallrat bujqësore të vendeve në zhvillim nuk janë në gjendje të konkurrojnë në tregun botëror. Si rrjedhojë, prodhimi bujqësor i këtyre vendeve ka probleme, edhe pse ato kanë një avantazh krahasues në bujqësi.

Në thelb, bota e zhvilluar kërkon heqjen e tarifave mbi mallrat dhe shërbimet në prodhimin e të cilave ajo ka një avantazh krahasues, por nuk është e gatshme të bëjë të njëjtën gjë për mallrat në të cilat bota në zhvillim ka avantazh. Industrializimi që ka ndodhur në të gjitha vendet e zhvilluara, madje edhe në shekujt e hershëm të Islamit, është bërë përmes zgjerimit të bujqësisë. Pavarësisht nëse shikojmë Japoninë apo Amerikën, është bujqësia ajo që është zgjeruar e para. Ajo ka siguruar burimet që kanë ndihmuar industrializimin. Nëse bujqësia nuk zgjerohet në vendet në zhvillim, kjo do të dëmtojë zhvillimin e tyre dhe në fund të fundit do të dëmtojë edhe vendet industriale në mbarë botën. Prandaj, zgjerimi i bujqësisë është jashtëzakonisht i rëndësishëm për këto vende dhe heqja e subvencioneve është e domosdoshme.

Megjithatë, kjo nuk do të thotë se vendet industriale duhet të heqin subvencionet menjëherë. Një veprim i tillë mund të ishte vetëvrasës për partitë politike në pushtet. Ato mund ta bëjnë këtë gradualisht, me një kuptim të qartë se ky është një hap i nevojshëm për t’i mundësuar vendeve në zhvillim të zgjerojnë bujqësinë e tyre dhe të krijojnë burimet e nevojshme për zhvillimin industrial. Integrimi është një proces i ngadaltë dhe, për këtë arsye, nuk mund të pritet që vendet industriale të heqin subvencionet menjëherë. Megjithatë, ky ndryshim duhet të ndodhë, qoftë edhe gradualisht. Por kjo nuk po ndodh. Ka një përpjekje të vazhdueshme në botën industriale për të ruajtur subvencionet për bujqësinë dhe për të shtyrë heqjen e tyre. Me këtë qasje, globalizimi nuk mund të realizohet.

Një tjetër çështje që duhet pasur parasysh është se vendet në zhvillim ndodhen në faza të ndryshme të zhvillimit. Disa prej tyre janë shumë më të avancuara se të tjerat. Prandaj, ato nuk mund të trajtohen njësoj. Vendet relativisht më të varfra kanë nevojë të ndërtojnë institucione, të krijojnë sisteme financiare të forta dhe të qëndrueshme, të bëjnë rregullime strukturore dhe të zhvillojnë një sistem ligjor dhe gjyqësor të drejtë dhe të besueshëm. Të gjitha këto detyra do të ishin të vështira për t’u arritur pa një qeverisje të mirë. Megjithatë, ato janë të gjitha mjete të domosdoshme për përparimin e vendeve në zhvillim. Arritja e këtyre objektivave do të kërkojë kohë. Prandaj, është krejtësisht joreale të pritet që vendet në zhvillim të heqin tarifat e tyre menjëherë. Një hap i tillë do të sillte vetëm më shumë problemeve – jo vetëm për këto vende, por për gjithë botën. Prandaj, globalizimi në vendet në zhvillim duhet të kuptohet si një proces i ngadaltë. Duhet të ketë një program të mirë-menduar, ku tarifat e tyre të reduktohen gradualisht në përputhje me krijimin e kushteve të nevojshme për zhvillim.

Sa i përket naftës, edhe kjo është bërë një problem i madh. Të gjithë ankohen për çmimin e lartë të naftës. Megjithatë, çmimi i lartë i naftës nuk është domosdoshmërisht për shkak të vendeve prodhuese të naftës. Ai vjen për shkak të dy faktorëve kryesorë. Së pari, rritja e kërkesës globale për një burim natyror të pazëvendësueshëm dhe që po shterohet. Së dyti, normat e larta të taksimit të naftës në pothuajse të gjitha vendet industriale. Në disa vende, taksat përbëjnë pjesën më të madhe të çmimit të naftës në treg, ndërsa vetëm një pjesë e vogël shkon për vendet prodhuese të naftës. Për më tepër, ekzistojnë tarifa të larta mbi petrokimikatet. Arsyeja për këtë është se shumë nga industritë petrokimike në Evropë janë të vjetruara. Ndërsa në krahasim me këto, industritë petrokimike në vendet prodhuese të naftës kanë teknologjinë më të avancuar dhe, për këtë arsye, janë më efikase. Nëse petrokimikatet do të përfshiheshin në kuadrin e Organizatës Botërore të Tregtisë (WTO), vendet evropiane do të detyroheshin të modernizonin makineritë e tyre për t’i bërë industritë e tyre më konkurruese.

Ekzistojnë edhe disa probleme të tjera. Globalizimi aktual bazohet në negociata dhe jo në parime të mirëpërcaktuara. Fuqia negociuese e vendeve industriale si SHBA dhe vendet evropiane është shumë më e madhe se ajo e vendeve në zhvillim. Ato shkojnë në tryezën e negociatave të shoqëruara nga avokatët e tyre, ekonomistë të kualifikuar dhe këshilltarë ligjorë. Kur vendet e varfra marrin pjesë, ato mezi mund të dërgojnë një ose dy përfaqësues për t’i mbështetur në negociata. Mesatarisht, numri i ekspertëve të sjellë nga vendet industriale në negociatat komplekse është afërsisht shtatë, ndërsa vendet në zhvillim nuk arrijnë as gjysmën e këtij numri. Për më tepër, ekspertët e tyre shpesh nuk kanë të njëjtin nivel kualifikimi si ata nga vendet industriale. Atëherë, si mund të priten negociata të drejta dhe të barabarta? Kështu, e gjithë ideja duket e padrejtë që në fillim. Dr. Ahmad Ali, Presidenti i Bankës Islamike për Zhvillim, me të drejtë ka vënë në dukje: “Anëtarësimi i vendeve në zhvillim në WTO është si të kalosh përmes një xhungle të dendur të mbushur me vegjetacion të dendur, shtigje të ndërlikuara dhe përbindësha gjigantë por të heshtur.”

Globalizimi nuk mund të ndodhë pa drejtësi, dhe nëse drejtësia merret në konsideratë, një numër lëshimesh duhet të bëhen për vendet në zhvillim – jo të njëjtat për të gjitha vendet, por sipas fazës së tyre të zhvillimit.

Umer Chapra

Historia ekonomike e islamit

Historia ekonomike e islamit studion historinë e popujve muslimanë në kontekstin e realizimit të normave islamike për aktivitetin ekonomik. Ajo i seleksionon materialet historike të përgjithshme që janë të rëndësishme për historinë ekonomike, duke dhënë një paraqitje sistematike. Ajo e vlerëson këtë histori në dritën e normave islame për aktivitetin ekonomik. Duke bërë këtë, ajo has si përputhshmëri ashtu edhe devijim, analizon shkaqet e tyre dhe studion ndikimin e tyre në mirëqenien e njeriut. Suksesi në realizimin e vlerave islame të lirisë, drejtësisë dhe bashkëpunimit së bashku me mirëqenien ekonomike lidhet me sjelljen individuale, politikat e shtetit dhe veprimin e grupeve. Dështimi ndërlidhet me sjelljen e gabuar, politikat e drejtuara keq dhe veprimet joefikase. Gjendja e dijes, vullneti për mirësi dhe shkalla e zgjuarsisë që burra dhe gra mund të shfaqin janë në rrënjë të këtyre fenomeneve. Përveç kësaj, ekzistojnë edhe forca jashtëshoqërore. Njohësi i historisë ekonomike të Islamit do t’i vendosë faktet në perspektivën e duhur duke i lidhur ato me këto forca.

Njëzet e tre vitet e para të historisë islame janë unike, pasi Sunneti i caktuar nga shpallja e Profetit (paqja qoftë mbi të) është e lidhur me historinë njerëzore – historinë e një populli në kalimin nga jeta joislame në jetën islame. Si u pranuan, interpretuan dhe përkthyen në praktikë vlerat islame është për t’u studiuar. Çlirimi i njeriut nga robëritë e ndryshme dhe liria e tij në dorëzim ndaj Vullnetit të Zotit, kalimi gradual drejt barazisë dhe drejtësisë sociale përmes përhapjes së ideve për dinjitetin njerëzor dhe vëllazërinë universale; krijimi i barazisë para ligjit dhe krijimi i një qëndrimi bashkëpunues për jetesën, të forcuar nga dispozitat institucionale lidhur me sigurinë sociale, pronën publike dhe ligjet e trashëgimisë, etj., janë disa nga pikat e rëndësishme që duhet të studiohen.

Zhvillimi gjatë tridhjetë viteve që pasuan epokën e Profetit (paqja qoftë mbi të) duhet të vlerësohet në këtë kontekst. Politikat ekonomike të katër Kalifëve të Drejtë meritojnë një shqyrtim të thellë për të dalluar aspektet që shënuan përparim të vazhdueshëm nga ato që ndoshta morën një pengesë gjatë pjesës së vonshme të kësaj periudhe. Sjellja ekonomike e njeriut të zakonshëm, karakteri dhe roli i institucioneve të trashëguara nga periudha e mëparshme, dhe shfaqja e institucioneve të reja, midis shumë aspekteve të ekonomisë në zgjerim të shpejtë, meritojnë një studim dhe vlerësim të detajur.

Përgjithësisht pranohet që gjatë disa shekujve pas vitit 40 H.Xh. respektimi i normave islame nga shoqëria myslimane paraqitet me ulje-ngritje. Detyra e parë në këtë kontekst është të rregullohen regjistrat pas një rishikimi të plotë të të gjithë materialeve historike origjinale, një detyrë që ende nuk është përfunduar. Rënie të normave islame gjatë këtyre periudhave duhet të studiohen me qëllim për të zbuluar shkaqet e dështimit dhe rrethanat që mundësuan disa përparime në disa aspekte.

Ndërsa bota islame u zgjerua për të përfshirë shtete me kushte ekonomike të ndryshme dhe trashëgimi kulturore të ndryshme, parimet normative të Islamit vepruan në situata krejt të reja. Modelet ekonomike që në fund dolën kishin shumë ndikim nga kushtet para-islame të popujve përkatës, ndërkohë që ato gjithashtu mbartnin një ndikim të thellë nga etosi i ri. Një përcaktim i forcës relative të këtyre dy ndikimeve formuese është një detyrë e rëndësishme.

Me zgjerimin e madh të botës islame dhe diversifikimin në rritje të ekonomisë, krijuan institucione të reja dhe praktika të reja. U shënua një zgjerim i madh në tregtinë e brendshme dhe ndërkombëtare, shfaqën zanate të reja dhe sistemi i pronësisë së tokës gjithashtu ndryshoi. Paralelisht me rritjen e vëllimit të tregtisë, industrisë dhe financave, u prodhua literaturë juridike që vlerësonte praktikat e reja dhe analizonte institucionet e reja. Kjo literaturë pasqyron mendimin normativ-ekonomik të asaj periudhe. Po ashtu, ka pjesë të analizes ekonomike të shoqëruara me vlerësime kritike ose rekomandime për t’i zbatuar ligjet e Sheriatit. Literatura exegjetike dhe filozofike e periudhës gjithashtu merret me disa nga çështjet e përfshira. Traktatet mbi filozofinë politike, hishah dhe mbi artin e qeverisjes meritojnë vëmendje të veçantë. Subjekte të tilla si tatimet, shpenzimet publike dhe huamarrja nga pushtetarët, kontrolli i çmimeve dhe rregullimi i tregtisë dhe bizneseve, marrëdhëniet e punës dhe pagat, pronësia e tokës dhe ujitja janë trajtuar nga juristët dhe autorët laikë. Një shqyrtim i detajuar i këtij materiali të gjerë do të zbulojë se si mendimtarët muslimanë i janë përgjigjur rrethanave që ndryshonin, me dëshirën për t’u përputhur me normat islame, dhe gjithashtu se si ata e kuptuan funksionimin e sistemit ekonomik. Studime të tilla do ta pasurojnë historinë e mendimit islam dhe atë të mendimit ekonomik.

Mendimi i hershëm ekonomik

Njerëzit mendimtarë gjithmonë i kanë kushtuar vëmendje çështjeve ekonomike: varfërisë dhe pasurisë, shkëmbimit, parasë, tregtisë, luhatjeve të çmimeve, taksave dhe ndërhyrjeve nga sundimtarët. Ndonjëherë ata kanë reflektuar edhe mbi ngritjen dhe rënien e qytetërimeve, të shoqëruara nga prosperiteti dhe prapambetja ekonomike. Duke bërë këtë, ata kanë përshkruar si dhe kanë dhënë këshilla. Në përgjithësi, ata nuk ishin të kufizuar nga ndonjë metodë e veçantë, megjithëse induksioni mund të konsiderohet si më i përhapuri. Gjatë periudhave kur popullsi të mëdha ishin të frymëzuara nga njëra prej feve të mëdha, përkatësisht Hinduizmi, Budizmi, Judaizmi, Krishterimi apo Islami, urdhëresat e shkrimeve të shenjta dhe ligjet fetare diktonin politikat ose rekomandonin qasje që interpretoheshin dhe debatoheshin nga dijetarët, duke ofruar mendime të reja për reflektim. Kjo vlen edhe për mekanizmat e shmangies së disa ndalimeve, siç është interesi. Por frymëzimi fetar luajti një rol shumë më të madh në evolucionin e mendimit ekonomik. Ai ofroi një pikë referimi për kritika të mirëqëllimta mbi institucionet shoqërore, sundimtarët dhe klasat dominuese të shoqërisë.

Kjo ishte situata, në vija të përgjithshme, deri te Adam Smith dhe lindja e ekonomisë “klasike”. Merkantilizmi, rryma e mendimit që i parapriu shkollës klasike, ishte i zhveshur nga tendenca për të abstraguar, për të përgjithësuar ose për të nxjerrë përfundime apriori mbi sjelljen njerëzore. Shkrimtarët merkantilistë nuk krijonin modele imagjinare dhe as nuk përpiqeshin të zbulonin ligje universale. Ata ishin njerëz praktikë që mendonin dhe shkruanin si pjesëmarrës në një proces të krijuar për të arritur qëllime të caktuara. Nuk u shkonte kurrë në mendje të paraqiteshin si spektatorë të interesuar për të dhënë një analizë të shkëputur dhe pozitive të realitetit që vëzhgonin.

Duke u bazuar në trashëgimi

Studimi i fikhut nga ekonomistët profesionistë po rezulton të jetë produktiv. Një shembull i kohëve të fundit është një riklasifikim i faktorëve të prodhimit bazuar në mënyrën se si punëtorët shpërblehen në përputhje me ligjin islam, domethënë, nëse ata paguhen me paga kontraktuale apo nëse ndajnë fitimet dhe mund të jenë gjithashtu të përgjegjshëm për humbjet. Ky klasifikim vendos punën me pagë, tokën, ndërtesat dhe makineritë në një grup. Kapitali financiar, sipërmarrësi dhe toka apo kapitali fizik, pronarët e të cilëve dëshirojnë t’i ofrojnë ato mbi bazë të ndarjes së fitimeve në vend që t’i japin me qira, vendosen në grupin tjetër. Ky klasifikim është më i rëndësishëm për një studim mbi shpërndarjen e të ardhurave sesa klasifikimi konvencional në tokë, punë, kapital dhe ndërmarrje, i cili fokusohet në prodhimin. Tani ekziston një ndërgjegjësim i përgjithshëm, nga ana e ekonomistëve myslimanë, se detajet e literaturës së fikhut janë të domosdoshme për të marrë një qëndrim mbi çështje të tilla si bursat e aksioneve dhe mallrave, spekulimet dhe shitjet me dorëzim të mëvonshëm, dhe të tjera.

Ekonomistët myslimanë shpesh e gjejnë veten në një pozicion ku fillimisht duhet të dëgjojnë biznesmenët, bankierët dhe njerëzit e financave dhe më pas të diskutojnë problemet e parashtruara prej tyre me dijetarët e Sheriatit, me qëllim këshillimin. Kjo mund të shpjegohet më së miri me shembullin e murabahës, e cila është një kontratë midis A dhe B, ku B do të blejë një mall të caktuar për A, të cilin A do ta blejë nga B me pagesë të shtyrë dhe me një rritje mbi çmimin e blerjes së B. Juristi e bazon opinionin e tij në tekste juridike që lidhen me propozime të ngjashme. Por ekonomisti e analizon çështjen në terma të ndikimit të sjellës dhe ndikimit institucional dhe efektit të saj mbi sistemin ekonomik në tërësi. Si lehtësia e biznesmenëve ashtu edhe interesi i përgjithshëm i shoqërisë janë të përfshira. Çështja kryesore është nëse kontrata është në harmoni me ndalimin e interesit, si në kuptimin e saj të drejtpërdrejtë ashtu edhe në thelbin e saj. Analiza e ekonomistit mund të ndihmojë në mbushjen e boshllëkut midis vendimeve juridike kontradiktore mbi këtë çështje.

Zhvillime të tjera ka të ngjarë të kontribuojnë gjithashtu në procesin e islamizimit të ekonomisë. Dhjetëra teza doktorature po shkruhen mbi tema që lidhen me ekonominë islame. Ato që realizohen në universitetet perëndimore mbikëqyren kryesisht nga profesorë jo-muslimanë. Tema më e njohur ka qenë bankimi islam, por në disa raste janë zgjedhur gjithashtu mendimi ekonomik dhe zhvillimi ekonomik. Ndërveprimi midis koncepteve profesionale dhe parimeve islame gjatë procesit të shkrimit të këtyre tezave ka të ngjarë të jetë produktiv. Tezat që përgatiten në kolegjet e Sheriatit të universiteteve të ndryshme islame priren të përqendrohen në tema të ekonomisë islame që përfshijnë detaje të fikhut. Ka përpjekje për t’i siguruar studiuesit mbikëqyrjen e një dijetari të Sheriatit si dhe të një ekonomisti. Edhe këtu, ndërveprimi midis studiuesit dhe dy mbikëqyrësve po hap mundësi të reja. Natyrshmëria unike e ekonomisë islame, e cila duhet të mbështetet si në studimet e Sheriatit ashtu edhe në ekonominë moderne, i bën këto eksperimente të denja për vëmendje.

Mësimi i ekonomisë islame në disa kolegje të Sheriatit, si në nivelin bachelor ashtu edhe në atë master, po sjell më afër ekspertizën në Sheriat dhe ekonomi si për studentët ashtu edhe për mësuesit. Këto programe ofrojnë një mjedis në të cilin mund të ndodhë një sintezë midis trashëgimisë islame dhe njohurive moderne në fushën e ekonomisë. Mësimi i ekonomisë në universitetet moderne në botën islame nuk ka shkuar përtej një kursi mbi sistemin ekonomik të Islamit, ndërsa pjesa tjetër e kurseve vazhdojnë të mësohen sipas linjave konvencionale. Megjithatë, edhe ky hap fillestar ka hapur një dritare për një ndërgjegjësim të ri mbi rëndësinë e Islamit në ekonomi. Nevoja për të futur konceptet dhe vlerat islame në kurset e tjera të ekonomisë është përgjithësisht e njohur, por nuk ka literaturë të mjaftueshme as për studentët as për mësuesit. Disa materiale po prodhohen nga qendrat dhe institutet kërkimore që shërbejnë për ekonominë islame, por ato nuk janë të përshtatura për përdorim në klasë. Herët apo vonë, departamentet universitare duhet të marrin nismën për të plotësuar këtë nevojë, ku institutet kërkimore mund të bashkëpunojnë në mënyrë aktive.

Hapat praktikë drejt islamizimit të ekonomisë, të ndërmarrë së fundmi në disa vende myslimane, kanë dhënë shtysën më të madhe për ekonominë islame. Fushat kryesore të veprimit deri më tani kanë qenë mbledhja dhe shpërndarja e zekatit si dhe eliminimi i interesit. Tani ekonomia islame është bërë një çështje me rëndësi për të gjithë: bankierët, ekonomistët, biznesmenët dhe madje edhe investitorët e huaj po i kushtojnë vëmendje. Legjislaturat dhe ministritë e financave, planifikimit, tregtisë, etj., në disa vende myslimane po trajtojnë çështje që kërkojnë konsultimin e literaturës mbi ekonominë islame. Tashmë ka një ndërveprim midis administratorëve, dijetarëve të Sheriatit dhe ekonomistëve si rezultat i këtyre hapave të rinj, gjë që është një shenjë e mirë për përparimin e ekonomisë islame.

Çështja e përbashkët për të gjitha vendet myslimane është zhvillimi ekonomik. Ekonomia islame po shfaqet në skenë në një kohë kur strategjitë e importuara për zhvillim, qoftë kapitaliste apo socialiste, kanë dështuar. Nëse ekonomistët myslimanë kanë diçka për të thënë mbi këtë temë, ata do të dëgjohen. Ekonomia islame ka gjithashtu avantazhin e të qenit e vetmja shkollë vendase e ekonomisë në Botën e Tretë. Para shfaqjes së ekonomisë islame, shoqëritë e Botës së Tretë ishin të detyruara të zgjidhnin mes ekonomisë socialiste ose kapitaliste, dhe shoqëritë myslimane nuk bënin përjashtim. Për herë të parë, Bota e Tretë në përgjithësi dhe vendet islame në veçanti po njihen me një qasje të re ndaj problemeve të tyre ekonomike, e rrënjosur në idetë dhe trashëgiminë kulturore të popujve të tyre. Nëse përfaqësuesit e kësaj qasjeje të re kanë një vizion të qartë, ekziston çdo mundësi që ajo të ketë një provë të drejtë. Megjithatë, mbështetësit e kësaj qasjeje duhet të jenë më specifikë dhe të paraqesin më shumë detaje.

Karakteristikat dalluese të një ekonomie islame

Diskutimet në Seminar rezultuan në një rikonfirmim të mendimit, tashmë të kristalizuar mirë në literaturën mbi ekonominë islame, se mungesa e transaksioneve me interes dhe prania e një sistemi të Zekatit që funksionon mirë duhet të konsiderohen si dy veçoritë më dalluese të një ekonomie islame. Një ekonomi islame duhet të përputhet me udhëzimet e Sheriatit Islam. Duke pasur parasysh ndalimin e qartë të interesit në Islam, sistemi financiar i një ekonomie islame duhet të organizohet mbi një bazë që shmang interesin. Seminari ofroi një mundësi të shkëlqyer për të diskutuar mënyrat dhe mjetet për të riformësuar sistemet monetare dhe bankare të vendeve myslimane në përputhje me parimet e Islamit. Pikat kryesore të diskutimit rishikohen shkurtimisht në një seksion të veçantë të kësaj hyrjeje. Sa i përket sistemit të Zekatit, pjesëmarrësit në Seminar e konsideruan atë si një përbërës thelbësor të rendit ekonomik islam dhe një nga komponentët më të rëndësishëm të sistemit islam të sigurisë sociale.

Gjithashtu, në seminar u theksua se drejtësia sociale është tipari kryesor i sistemit ekonomik islam dhe se ndalimi i interesit dhe vendosja e sistemit të Zekatit duhen parë si dy mekanizma kryesorë institucionalë për krijimin e një rendi të drejtë shoqëror. Islami synon të promovojë virtytet e ‘Adl dhe Ihsan’ te ndjekësit e tij, dhe çdo shoqëri e mbushur me këto cilësi do të kërkonte një ndërhyrje minimale nga shteti për të vendosur një rend të drejtë shoqëror dhe ekonomik. Megjithatë, është përgjegjësi e shtetit të sigurojë drejtësi sociale dhe, në kontekstin e kushteve të përhapura, ai ka fuqinë të ndërmarrë të gjitha veprimet e nevojshme brenda kornizës së Sheriatit Islam për të arritur këtë objektiv.

Punimet e paraqitura në seminar vunë në dukje ato që autorët i konsideronin si disa karakteristika të veçanta dalluese të një ekonomie islame, me një ndikim të veçantë në politikat monetare dhe fiskale. Faridi u përqendrua te modeli i shpenzimeve të myslimanëve, i udhëhequr nga parimet islame, duke zhvilluar idenë e tij të një “sektori të tretë”, të cilin ai e konsideron si një veçori dalluese të një ekonomie islame. Argumenti zhvillohet përgjatë linjave të mëposhtme: Islami i kushton rëndësi të madhe shpenzimeve në rrugën e Allahut për të arritur mirëqenien e Ahiretit (botës së përtejme). Prandaj, duhet të ekzistojë një shtysë e fortë nga ana e myslimanëve për të shpenzuar një pjesë të konsiderueshme të të ardhurave dhe pasurisë së tyre për të përmirësuar gjendjen e shtresave më të varfra të komunitetit, qoftë përmes ndihmave financiare apo përmirësimit të shërbimeve komunitare.

Pagesa e Zekatit është, sigurisht, e detyrueshme për myslimanët, por ata inkurajohen të shpenzojnë sa më shumë të jetë e mundur, përtej këtij detyrimi, për mirëqenien e përgjithshme të komunitetit, si një mjet për ngritjen e tyre shpirtërore dhe për të fituar shpërblime në botën tjetër. Faridi pohon se të dhënat empirike dhe historike sugjerojnë një nivel të konsiderueshëm të këtij lloji të shpenzimeve në vendet myslimane. Ai i jep një rëndësi të madhe transferimeve të burimeve me orientim social brenda një komuniteti mysliman, aq sa e përfytyron një ekonomi islame të përbërë nga tre sektorë: sektori publik, sektori privat dhe një sektor i tretë “vullnetar”.

Sektori privat karakterizohet nga forcat e kërkesës dhe ofertës dhe është i drejtuar nga motivi i fitimit. Në sektorin publik, motivi i fitimit zëvendësohet nga konsideratat e mirëqenies sociale. Sektori i tretë ose “vullnetar” përfshin të gjitha ato aktivitete individuale dhe shoqërore që nuk motivohen nga përfitimet materiale, por ndërmerren për të siguruar shpërblim në botën tjetër.

Koncepti i “sektorit të tretë” i prezantuar nga Faridi ka ndikim në alokimin e burimeve në një ekonomi islame. Ai redukton rolin e forcave të tregut në shpërndarjen e burimeve dhe, pasi aktivitetet e këtij sektori synojnë të rrisin drejtpërdrejt mirëqenien ekonomike dhe sociale të komunitetit, çon në një shpërndarje më optimale të burimeve në aspektin social. Përbërja e prodhimit kombëtar bëhet më e orientuar drejt nevojave dhe më pak e dominuar nga luksi. Buxheti i qeverisë lehtësohet nga shumë shpenzime për mirëqenien sociale, gjë që do të thotë se nevoja për tatim mund të mbahet në nivele të ulëta në një ekonomi islame.

Pjesëmarrësit në seminar e njohën vlefshmërinë teorike të “sektorit të tretë” në skemën e Faridit, por u ngritën pyetje lidhur me rëndësinë sasiore të tij në kontekstin e gjendjes aktuale të shoqërive myslimane. Në fakt, vetë Faridi pranon në punimin e tij se vëllimi i burimeve që kalojnë përmes “sektorit të tretë” do të varet nga niveli i takvasë (devotshmerisë) në një shoqëri islame. Ndjenja e përgjithshme ishte se politika fiskale do të duhet të luajë një rol të rëndësishëm në shoqëritë myslimane të sotme për të lehtësuar varfërinë masive dhe për të modifikuar modelin e shpërndarjes së të ardhurave në përputhje me objektivat drejtësisë të një sistemi politikë islam.

U zhvillua një debat interesant mbi çështjen nëse, krahasuar me ekonomitë e tjera, një ekonomi islame do të karakterizohej nga një prirje mesatare dhe margjinale më e lartë për të konsumuar. Metwally argumenton se, për shkak të “taksës së Zekatit”, si prirja mesatare ashtu edhe ajo margjinale për konsum do të ishin më të larta në një ekonomi islame. Ai pohon se të ardhurat nga Zekati shkojnë kryesisht dhe drejtpërdrejt te të varfrit dhe nevojtarët, duke ndikuar menjëherë në rritjen e prirjes për konsum.

Disa pjesëmarrës vunë në dukje se kjo tezë nuk mund të konsiderohej aksiomatike, pasi modeli i konsumit të një shoqërie përcaktohet nga një sërë faktorësh. Nuk ka dyshim se institucioni i Zekatit ndihmon në transferimin e fuqisë blerëse te shtresat më të varfra dhe ul pabarazitë në të ardhura dhe pasuri, por kjo nuk nënkupton domosdoshmërisht që prirja e përgjithshme për konsum do të ishte më e lartë në një ekonomi islame.

Ebu Ali i referohet punës së Duesenberry-t, i cili, duke përdorur efektin e demonstrimit të Veblenit, tregon se konsumi si përqindje e një niveli të caktuar të ardhurash mund të jetë më i lartë në një shoqëri të karakterizuar nga pabarazi më të mëdha në të ardhura dhe pasuri. Ai beson se në një ekonomi islame konsumi do të ishte më i ulët krahasuar me ekonomitë e tjera me të njëjtin nivel të ardhurash.

Pjesëmarrës të tjerë theksuan gjithashtu rëndësinë që Islami i jep jetesës së thjeshtë dhe shmangies së konsumit të tepruar, çka duhet të ndikojë në mbajtjen e një prirjeje të ulët për konsum në një ekonomi islame. Duket se kjo është një fushë që pranon një shkallë të madhe pragmatizmi, pasi situata reale mund të ndryshojë nga një vend në tjetrin, në varësi të fazës së zhvillimit të një vendi, historisë së tij dhe lidhjes së popullsisë së tij me vlerat morale të Islamit.

1...171819...706 Faqja 18 nga 706

Ekonomia Islame

Krijimi i bankave islame

Eliminimi i interesit

KUJDES! Mos bini pre e skemave piramidale me trotineta – Platforma PGL Pulse Glide Global