Format e financimit për vendet myslimane në kohët e sotme

Në këtë pjesë propozohet zbatimi i formave të ndryshme të taksave në shtetet myslimane të sotme. Burimet që kanë në dispozicion këto shtete janë të shumta, duke përfshirë: taksat mbi tokën, taksat mbi të ardhurat të strukturuara siç duhet, taksat indirekte, ndërmarrjet publike, tarifat e shërbimeve dhe pagesat për shërbime të ndryshme. Kur këto burime nuk janë të mjaftueshme ose nuk mund të zbatohen në mënyrë të përshtatshme, mund të përdoret politika e huamarrjes. Një çështje që duhet zgjidhur në lidhje me këtë politikë është: cilat instrumente mund të përdorë shteti për të emetuar borxhin publik? A duhet të jenë aksionet e ndërmarrjeve publike, obligacionet të mbrojtura nga inflacioni, obligacionet e lidhura me skema sigurimi, apo obligacione mudarabah? Kjo çështje duhet të sqarohet përpara se të miratohet ndonjë politikë borxhi.

Nga ana tjetër, vendosja e taksave nuk paraqet shumë vështirësi. Taksat moderne të zbatuara mbi të ardhurat, pasurinë dhe transaksionet e brendshme, nëse hartohen siç duhet, mund të jenë në përputhje me Sheriatin Islam. Pikëpamjet e juristëve lidhur me këtë çështje janë paraqitur në një punim tjetër.

Kontributi i taksave në zhvillimin e vendeve myslimane

Taksimi mund të luajë një rol të rëndësishëm në vendet myslimane të sotme, qofshin ato të pasura apo të varfra. Është rënë dakord që taksimi mund të arrijë objektivat e mëposhtme:
Ulja e konsumit të panevojshëm për vendet e varfra përmirëson burimet në dispozicion për formimin e kapitalit. Në vendet e pasura me naftë është e nevojshme të reduktohet konsumi i tepruar që mbizotëron në ato shoqëri dhe të reduktohet konsumi i disa mallrave që janë të dëmshëm për shëndetin, për industritë vendase ose për zakonet dhe mënyrën e jetesës në ato shoqëri.
Taksimi mund të shërbejë si një mjet për të rishpërndarë burimet nga investimet që kanë pak efekt të dobishëm për zhvillimin, tek ato që kanë përfitim më të madh për rritjen ekonomike. Taksat mbi korporatat mund të luajnë një rol të tillë. Ata që investojnë në sektorët e nevojshëm për kombin mund t’i nënshtrohen taksave më të ulëta. Gjithashtu, burimet mund të drejtohen drejt rajoneve të varfra nëpërmjet stimujve fiskalë. Në përgjithësi, korporatat duhet t’i nënshtrohen taksave pasi ato përfitojnë nga shpenzimet e qeverisë, shkaktojnë efekte anësore dhe mund të rriten deri në monopole.
Taksimi mund të përdoret si një mjet për të ndryshuar sjelljen ekonomike duke krijuar stimuj për të kursyer, për të hyrë në sektorin e tregut, për të shfrytëzuar burimet dhe për të inkurajuar formimin e kapitalit privat.
Taksimi siguron burime financimi për një shtet modern mysliman për të zbatuar programet qeveritare.
Taksimi mund të përdoret si një mjet për të stabilizuar ekonominë dhe për të ulur kërkesën agregate. Kur taksat janë funksione elastike të të ardhurave, veçanërisht në vendet që mbështeten në pak eksporte, ai mund të shërbejë si një mjet për stabilizimin e të ardhurave.
Një sistem tatimor progresiv mund të ndihmojë në uljen e pabarazive të të ardhurave dhe kështu të arrihet harmonia sociale në shtetet myslimane.

Hartimi i një strukture tatimore optimale në një shtet mysliman

Taksimi nuk është gjithmonë pa efekte të pafavorshme. Nëse taksat kalojnë një kufi të caktuar, ato bëhen një faktor i prapambetjes ekonomike në vend që të nxisin rritjen. Struktura tatimore në çdo vend duhet të përmbushë kriteret e drejtësisë, efikasitetit ekonomik, të ardhurave dhe administrimit. Këto kritere, sipas mendimit tim, janë në përputhje të përgjithshme me ato që juristët myslimanë në të kaluarën kanë përcaktuar për Kheraj-in. Disa kërkesa themelore që duhet të përmbushen nga struktura tatimore përfshijnë:

Taksimi duhet të ulë konsumin e panevojshëm pa dëmtuar prodhimin dhe duhet të ndihmojë në përshpejtimin e formimit të kapitalit.
Kur hendeku i valutës së huaj është i gjerë, importet luksoze nuk duhet të inkurajohen dhe duhet t’u nënshtrohen taksave më të larta. Kur ky hendek nuk ekziston, është në përputhje me mësimet islame që importet luksoze të mos zgjerohen dhe detyrimet doganore mund të ndihmojnë në uljen e konsumit të atyre mallrave kur ato janë elastike ndaj çmimit.
Barra tatimore mbi fitimet e firmave që kontribuojnë më shumë në rritjen ekonomike duhet të jetë minimale.
Për të inkurajuar aktivitetin ekonomik, normat shumë të larta tatimore margjinale mbi të ardhurat duhet të shmangen.
Për të shmangur rishikimin e vazhdueshëm të normave tatimore, fleksibiliteti i brendshëm i strukturës tatimore është i rëndësishëm nëse taksa duhet të sigurojë produktivitet maksimal të të ardhurave. Një taksë shumë elastike është gjithashtu efektive për të përfshirë të ardhurat shtesë të gjeneruara nga procesi i rritjes, duke ofruar kështu një stabilizues fiskal si dhe burime të mjaftueshme financiare në duart e qeverisë. Në këtë drejtim, ekspertët fiskalë ndonjëherë paralajmërojnë kundër efektit të tërheqjes fiskale që mund të ndodhë për shkak të rritjes së progresivitetit.
Struktura tatimore duhet të përputhet me standardet e pranuara të drejtësisë dhe aftësisë për të paguar. Megjithatë, përmbushja e drejtësisë vertikale nuk është e lehtë për t’u arritur, por është një synim që shtetet myslimane duhet të punojnë për ta arritur gjatë hartimit të strukturave tatimore.

Struktura ekonomike në shumë nga vendet tona paraqet disa probleme për strukturat tatimore; siç është mbizotërimi i bujqësisë që mund të kërkojë taksa mbi tokën. Të ardhurat nga taksat mbi tokën të zbatuara në disa vende si Etiopia dhe Bolivia në vitin 1973 ishin të konsiderueshme. Është e njohur mirë se Japonia u mbështet te taksa mbi tokën për zhvillimin e saj në vitin 1870. Hartimi i një takse të gjerë mbi tokën në linjën e Kheraj-it mund të jetë një hap i rëndësishëm për vendet që janë të bekuara me burime të pasura tokësore. Taksat mbi tokën të vendosura në bazë të sipërfaqes mund të sjellin të ardhura të konsiderueshme për një vend si Sudani, siç është zbuluar nga autori.

Probleme të tjera lidhen me metodat e vlerësimit, ku përdoren metoda të supozuara kur aplikohen taksat mbi të ardhurat në mungesë të llogarive të rregullta. Këto metoda në shumë raste bien ndesh me kriterin e drejtësisë, dhe në shumë raste edhe me kriterin ekonomik. Metoda të tilla inkurajojnë korrupsionin dhe gjithashtu dekurajojnë përhapjen më të gjerë të mbajtjes së llogarive, veçanërisht aty ku korrupsioni është i pranishëm. Po ashtu, shmangiet nga drejtësia ndodhin kur taksat mbi të ardhurat personale prekin efektivisht marrësit e të ardhurave nga paga, në krahasim me paaftësinë e tyre për të përfshirë të ardhurat nga biznesi dhe të ardhurat e gjeneruara nga burimet e kapitalit. Shkalla e shmangies është gjetur të jetë shumë e lartë në shumë vende në zhvillim. Është gjetur se një e treta e popullsisë së Nigerisë Perëndimore i shmanget taksave. Kjo mund të reduktohet në një shtet islam duke theksuar shenjtërinë e detyrimeve, racionalizimin e programeve të shpenzimeve, hartimin e duhur të detyrimeve bazuar në kriteret e përcaktuara në këtë punim dhe administrimin efikas të detyrimeve të vendosura.

Integrimi social dhe diversiteti kulturor: Perspektiva islame

Një tjetër aspekt i nevojshëm për globalizimin është integrimi social. Është e rëndësishme që shtetet të kenë një kuptim më të thellë të njëri-tjetrit. Kjo do të çojë në krijimin e një fshati global. Megjithatë, një fshat global nuk duhet të kuptohet si një fshat me një kulturë homogjene dhe përfshirëse. Duhet të jetë një fshat me diversitet kulturor. Kjo mund të ndodhë vetëm nëse mësojmë jo vetëm të tolerojmë kulturat e tjera, por edhe t’i respektojmë ato dhe të shmangim talljen me to. Të presësh që të gjitha vendet në botë të adoptojnë kulturën perëndimore nuk është vetëm e padëshirueshme dhe e pamundur, por gjithashtu një qëllim që nuk mund të arrihet. Çdo përpjekje nga një komb dominues për të imponuar kulturën e tij mbi pjesën tjetër të botës do të takohet me kundërshtim nga shtetet e tjera. Nuk ka një kulturë supreme, monolitike që ka vetëm virtyte dhe asnjë dobësi. Diversiteti do të pasurojë vetëm botën.

Me fjalë të tjera, ne duhet të synojmë për globalizimin social me diversitet dhe respekt për kulturën dhe fenë e njëri-tjetrit. Duhet të përdorim mençuri për të marrë atë që është e mirë në kulturat e tjera dhe të shmangim atë që ne e konsiderojmë ndryshe. Kjo është ajo që do të thotë unitet me diversitet. Të përpiqesh të imponosh kulturën tonë mbi të gjitha kombet e tjera është mënyra e gabuar për të sjellë globalizimin social. Nuk ka asnjë dyshim për reformimin e vazhdueshëm, tolerancën dhe respektin reciprok.

Sa i përket integrimit social, vendimi i Kuranit është shumë i qartë. Kurani thotë: “Mos i shani ata të cilëve ata u luten përveç Allahut” (6:108). Me fjalë të tjera, Kurani i ndalon myslimanët të shajnë simbolet fetare ose zotat e njerëzve të tjerë.

Pse? Sepse, siç thotë Kurani: ata do ta shajnë Allahun në mënyrë të paditur nga armiqësia. Kjo ndodh gjithashtu sepse, siç thotë Kurani, ne e kemi bërë veprimin e të gjithëve tërheqës për ta. Feja e çdo shoqërie është shumë tërheqëse për ta. Ata nuk do ta braktisin atë. Të tallesh me fenë, vlerat dhe kulturën e dikujt do t’i shtyjë ata të tallin fenë dhe kulturën tonë dhe kështu do të krijohet një situatë konflikti. Kjo është, pra, mënyra më e keqe për të sjellë globalizimin. Kur’ani gjithashtu thotë:

“Mos diskutoni me njerëzit e Librit, përveç në mënyrën më të mirë, përveç atyre që kanë bërë padrejtësi. Dhe thuaj atyre se ne besojmë në atë që është shpallur për ne dhe në atë që është shpallur për ju. Zoti ynë dhe Zoti juaj është një dhe Atij i dorëzohemi.” (29:46)

Megjithatë, kjo nuk po ndodh. Ajo që po mbizotëron aktualisht në botën Perëndimore është vazhdimi i fyerjes së Islamit, Profetit Muhamed (paqja e Allahut qoftë mbi të) dhe Kuranit. Kjo është një pasqyrë e arrogancës dhe fanatizmit, dhe jo e tolerancës dhe kuptimit. Si mund të pranohet nga bota myslimane një incident si hedhja e Kuranit në tualet në SHBA (Guantanamo Bay) si një gjest miqësor? Dhe si mund të ndodhë globalizimi në një atmosferë të tillë?

Globalizimi social dhe ekonomik janë ngushtë të ndërvarura. Do të ishte e vështirë të kishim integrim ekonomik pa integrim social. Dhe ndoshta nuk mund të krijohet integrim social pa krijuar më shumë mirëkuptim dhe harmoni mes njerëzve. Incidentet e shenjtëzimit që ndodhën në SHBA dhe shumë incidente të ngjashme në Evropë nuk janë fenomene të kohëve të fundit që kanë ndodhur si pasojë e 11 shtatorit: ato pasqyrojnë një qëndrim mendjeje që ka qenë i pranishëm për shekuj me radhë. Ato janë pasqyruar në Kryqëzatat dhe më pas në sulmet e vazhdueshme ndaj Kuranit, Profetit Muhamed (paqja qoftë mbi të) dhe Islamit. Kjo sjellje nuk do të sjellë harmoni ndërkombëtare ose globalizim.

Argumenti i dyshimtë për përdorimin e një norme interesi hije

Disa ekonomistë myslimanë kanë thënë se një ekonomi islame pa interes duhet të përdorë një normë interesi hije ose kontabël për të siguruar shpërndarjen efikase të investimeve. Ne do të argumentojmë tani se të thuash një gjë të tillë do të thotë të gabosh dy herë. Së pari, duke pranuar pohimin kapitalist se efikasiteti kërkon një normë interesi, dhe së dyti, duke adoptuar mbrojtjen marksiste se mund të përdoret një normë interesi kontabël në vend të saj (një mbrojtje e panevojshme për një ekonomi islame që lejon fitimin).

Do të ishte e dobishme të shohim fillimisht prejardhjen e këtij mendimi.

Një drejtim i rremë

Profesori Samuelson përdor argumentin e zakonshëm për rolin e interesit në shpërndarjen e kapitalit dhe e paraqet kështu:

“norma e interesit ka një funksion të rëndësishëm në një sistem ekonomik kapitalist, socialist apo të çfarëdo lloji tjetër… (ajo) vepron si një sitë ose mjet racionimi: të gjitha projektet që mund të japin një kthim prej 10 për qind ndërmerren para çdo projekti që jep vetëm 8 për qind… Norma e interesit duhet të përdoret për të shpërndarë në mënyrë optimale furnizimet e kufizuara të kapitalit dhe për të përcaktuar prioritetin e projekteve alternative”. (Samuelson, 1976, fq. 640).

Defekti i rëndë i këtij argumenti është se anashkalon çështjen vendimtare të pasigurisë — prandaj ta shqyrtojmë nga kjo perspektivë:

Nëse supozojmë parashikim të përsosur, mund të fshijmë me të drejtë në citimin e mësipërm fjalët “norma e interesit” dhe të shkruajmë në vend të tyre “norma e fitimit” (ose “norma e qirasë” apo “norma e kthimit nga kapitali”), sepse të gjitha këto norma janë të barabarta në një botë me profetë (shih Seksioni III.1). E vërteta është: në një botë të tillë, cilado prej këtyre normave shërben në mënyrë të barabartë për shpërndarjen e kapitalit të kufizuar.

Kur zbresim në botën tonë reale të pasigurisë, shohim se pohimi i mësipërm i Profesor Samuelson nuk është i vlefshëm. Sepse në kushte pasigurie, norma e interesit dhe norma e kthimit devijojnë, dhe kemi parë (Seksioni III.3) se kjo e fundit dhe jo e para është kriteri i duhur për përzgjedhjen e projekteve.

Brenda sferës së tregut, nuk është interesi por fitimi që shpërndan kapitalin real të kufizuar. Sepse është e qartë që interesi është ajo që biznesmenët paguajnë, fitimi është ajo që ata fitojnë. Dhe kjo është ekonomi elementare, miku im Watson, që biznesmenët investojnë jo aty ku interesi është më i lartë, por aty ku fitimet janë më të larta!

A është e nevojshme një normë interesi kontabël?

Disa ekonomistë myslimanë, pasi pranojnë pa kritikë që vetëm norma e interesit mund të shpërndajë kapitalin real, përfundojnë se një ekonomi islame pa interes duhet të mbështetet në një normë interesi kontabël ose hije për të shpërndarë investimet dhe për të vlerësuar projektet. Argumenti i gabuar me të cilin arrihet zakonisht ky përfundim rrjedh si më poshtë:

Pasi që interesi është i ndaluar në një ekonomi islame, kapitali real ka çmim zero në treg.

Por kapitali është i kufizuar dhe duhet të ketë një çmim pozitiv për një shpërndarje efikase.

Zgjidhja, sipas këtij argumenti, është të përdoret një normë interesi kontabël si çmim për kapitalin real.

Por si (a) ashtu edhe (c) janë të gabuara. Në botën reale të pasigurisë, kapitali i vërtetë nga aksionet nuk ka çmim kontraktual, por ka gjithsesi një kosto reale jokontraktuale oportuniteti që shprehet në treg përmes normave të kthimit ose raportit fitim-çmim të aksioneve të zakonshme (Dorfman, fq. 245-46). Pse të mos përdorim këtë çmim real në vend që të ndjekim norma hijesh të interesit!

Megjithatë, ekziston një arsye e vlefshme për përdorimin e “çmimit hije të kapitalit”. Ky argument bazohet në faktin se çmimi i tregut (në këtë rast norma e kthimit me rrezik) mund të mos pasqyrojë koston e vërtetë të mundësisë për shoqërinë, prandaj është më mirë që autoritetet publike, në vendimet e tyre për investime, të përdorin një normë kthimi hije. Për këtë lloj argumenti mund të shtojmë se një ekonomi islame mund ta përdorë ose jo çmimin hije të kapitalit. Mund t’i nevojitet një çmim hije për çimento, lidhëse këpucësh apo kapital, jo për shkak se institucioni i interesit është eliminuar, por për shkak të mundësive të papërsosura në treg. Me fjalë të tjera, ajo që mund t’i nevojitet një autoriteti publik islam është një normë kthimi hije mbi kapitalin (nëse norma e tregut është e shtrembëruar). Ajo që nuk i nevojitet kurrë është një normë hije interesi.

Pavarësia ekonomike dhe eliminimi i interest

Koncepti

Çfarë është pavarësia ekonomike? Ne e përcaktojmë atë si një gjendje në të cilën një komb merr vendime të lira dhe të vullnetshme për mënyrën e përdorimit të burimeve dhe prodhimit të vet, si dhe për përcaktimin e prioriteteve ekonomike dhe politike. Kjo gjendje është krejtësisht e ndryshme nga një situatë ku vendimmarrja kufizohet nga kushte politike apo ekonomike të imponuara nga faktorë të jashtëm. E kemi bërë shumë të qartë se pavarësia ekonomike nënkupton aftësinë dhe kapacitetin e vendit për të përballuar çdo krizë duke u mbështetur në forcat e veta të brendshme. Kjo është e mundur vetëm nëse ekonomia mund të ruajë ekuilibrin përmes marrëdhënieve tregtare dhe lëvizjes së kapitalit. Me pak fjalë, pavarësia ekonomike nënkupton vetëbesim dhe aftësinë për të vendosur qëllime dhe për të marrë vendime në mënyrë të pavarur, duke refuzuar çdo formë varësie, qoftë e ftuar apo e imponuar.

Ne, në komitet, zhvilluam këtë pikëpamje dhe sugjeruam se pavarësia ekonomike nuk do të thotë vetë-mjaftueshmëri; asnjë vend nuk mund të jetë plotësisht i vetë-mjaftueshëm. Komiteti nuk e barazon pavarësinë me vetë-mjaftueshmërinë.

Gjithashtu e bëmë shumë të qartë se pavarësia nuk do të thotë izolim apo mbyllje ndaj botës; ne jemi pjesë e saj. Do të ruajmë një rrjet marrëdhëniesh në të gjitha nivelet, përfshirë tregtinë dhe lëvizjen e kapitalit.

Ne gjithashtu theksuam që pavarësia ekonomike nuk është një koncept statik; ajo është e orientuar drejt rritjes dinamike. Megjithatë, është shumë e rëndësishme që pavarësia ekonomike të jetë objektivi ynë kombëtar. Ne gjithashtu shtuam se pavarësia ekonomike nuk është ekskluzivisht një koncept ekonomik; ajo përfaqëson një qasje ndaj jetës dhe problemeve të saj.

Proces gradual

Komiteti propozoi një rishikim dhe një revolucion në qasjen e deritanishme të gradualizmit për arritjen e pavarësisë ekonomike. Edhe pse pavarësia nuk arrihet brenda natës, ekziston një lloj gradualizmi ndaj të cilit jemi bërë të varur, por që nuk na ka çuar askund. Mjafton të shohim planet pesëvjeçare — që në planin e parë thuhej se brenda 25 vitesh Pakistani do të vetë-financohej; përdorej termi “rritje e vetëqëndrueshme”. Por ku ndodhemi pas 40 vitesh planifikim? Më të varur se kur filluam. Ky lloj gradualizmi nuk funksionon. Për këtë arsye, komiteti sugjeroi një ndarje rrënjësore nga e kaluara. Kjo përfshin një rrezik — por një rrezik të llogaritur. Ka ardhur koha që kombi të ndërmarrë këtë rrezik të llogaritur. Duhet marrë një vendim i qartë; të ndërmerret një angazhim kombëtar dhe të përfshihen të gjitha politikat ekonomike, politike, arsimore dhe të informacionit për të arritur këtë synim.

Cila është shkalla e varësisë sonë nga të tjerët? Ne e shqyrtuam këtë fushë mjaft hollësisht. Nuk është e mundur të shkojmë në të gjitha detajet, por gjetëm një varësi shqetësuese nga ndihma e huaj dhe mungesë pavarësie ekonomike edhe në disa produkte ushqimore, në naftë, teknologji dhe prodhim mbrojtës. Kjo është arsyeja pse rekomandimi kyç ishte që kombi të adoptojë pavarësinë ekonomike si një pakt kombëtar, parimin themelor të politikës socio-ekonomike dhe bazën për jetën individuale në kontekstin kombëtar. Duhet gjithashtu të ketë legjislacion mbi këtë çështje, të cilën ne e kemi përshkruar si një akt të pavarësisë ekonomike kombëtare. Në fakt, komiteti ka dhënë një projekt të përkohshëm të këtij akti.

Qasja multidimensionale

Programi që kemi sugjeruar është multidimensional. Një nga dimensionet është se qeveria do të duhet të nisë një program për kufizimin e konsumit të dukshëm dhe kontrollimin e shpenzimeve jozhvillimore. Duhet të miratohet një ligj që vendos një kufi për deficitin buxhetor dhe financimin e deficitit, sepse përtej retorikës, madje edhe kritika e hapur nga ekspertët, ekonomistët dhe parlamentarët nuk ka arritur të pengojë qeverinë nga shpenzimet e pamatura, deficitet dhe financimin e deficitit.

Përmasat e mëdha të qeverisë dhe ndërhyrja e saj e gjithanshme në jetën ekonomike të vendit kanë luajtur një rol të madh në thellimin e varësisë nga jashtë. Një ndër shtyllat kryesore të strategjisë së propozuar nga komiteti për arritjen e pavarësisë ekonomike është një zvogëlim i ndjeshëm i madhësisë dhe ndikimit të qeverisë. Roli i saj duhet të kufizohet vetëm në:

Mbrojtja e ideologjisë, sovranitetit dhe sigurisë së kombit;
Mbrojtja e të drejtave të të dobëtve dhe të varfërve në shoqëri; dhe
Krijimi i një mjedisi të përshtatshëm social dhe administrativ për aktivitetet ekonomike në vend.

Plani zhvillimor vjetor do të duhet të ristrukturohet plotësisht dhe shumë nga kapitujt e tij ekonomikë do të duhet t’i kalojnë sektorit privat. Arsimi, shëndetësia dhe sektori social duhet të jenë shqetësimi kryesor i planit vjetor.

Ne theksuam se do të ishte e nevojshme një akt privatizimi jo vetëm për t’i dhënë një bazë ligjore të duhur, për të ofruar një politikë më të qëndrueshme dhe afatgjatë, por edhe për të ndërtuar brenda tij mbrojtje të domosdoshme. Nuk po sugjerojmë një dorëheqje të plotë të qeverisë nga fusha ekonomike; duhet gjithashtu të ketë disa formë korporatizimi larg sektorit publik – korporata të duhura, të përgjegjshme ndaj qeverisë dhe parlamentit, me stimuj të integruar, mund të sigurojnë efikasitet. (Nga mbi 154 njësi që po shqyrtohen nga Komisioni i Privatizimit, vetëm 10 kanë funksionuar me fitim, 12 të tjera kanë qenë në pikë ekuilibri dhe pjesa tjetër ka pasur humbje gjatë viteve.)

Një lloj decentralizimi u sugjerua gjithashtu për të transferuar një numër funksionesh nga qendra në provinca dhe nga provincat në administratën lokale.

Ne e vëzhguam me kujdes reformën e fundit të sistemit të këmbimit dhe pagesave. Megjithatë, u pa se një akt i rregullimit të këmbimit të huaj ishte i nevojshëm; ne e quajtëm atë akti i liberalizimit të këmbimit të huaj. Një projekt i tij u ofrua.

Ne gjithashtu sugjeruam një komision të ri më të fuqishëm të tarifave dhe një politikë tarifore të re për një periudhë të gjatë. Kët[ e menduam si të rëndësishme, sepse me industrializimin në sektorin privat, roli i komisionit të tarifave do të ishte shumë i rëndësishëm. Deri tani, performanca e komisionit të tarifave ka qenë zhgënjyese.

Ne theksuam nevojën për një ristrukturim të thellë të sistemit të taksave, sepse mobilizimi i burimeve nuk është i mundur pa një ndryshim themelor në sistemin e taksave.

Komiteti gjithashtu sugjeroi krijimin e një komisioni të shërbimeve publike nën një akt të parlamentit për të siguruar që interesat e konsumatorëve të mbrohen nga manipulimet monopolistike të çmimeve dhe ndikimet e tjera të tilla.

Çështja e ekonomisë së tregut të zi u trajtua gjithashtu dhe u arrit në përfundimin se sistemi i taksave duhet të ndryshohet. Idetë për një akt për pastrimin përfundimtar u shqyrtuan gjithashtu.

Propozime të detajuara u dhanë për sektorët kritikë të ekonomisë. Në lidhje me çështjen e interesit, komiteti tha se duhet të vendoset një afat për eliminimin total të interesit nga sektori qeveritar.

Eliminimi i interesit

Ne arritëm në përfundimin se lëvizja drejt vetë-pavarësisë në kontekstin tonë ishte e pamundur pa eliminimin e interesit. Kështu, propozimi ynë më revolucionar ishte që të caktohej një datë kufitare për eliminimin e interesit, fillimisht nga ekonomia e brendshme dhe më pas nga transaksionet e jashtme qeveritare. Kjo është pika ku kemi pasur disa ndryshime mendimesh midis anëtarëve të komitetit. Një grup tha se të dy datat duhet të përkojnë, ndërsa tjetri mendonte se ekonomia e brendshme mund të pastrohet nga interesi shumë më shpejt dhe kështu që nga buxheti i ardhshëm, ekonomia e brendshme duhet të lirohet nga interesi. Për transaksionet e jashtme, duhej dhënë një periudhë dyvjeçare. Plani i tetë i pesëvjeçarit nuk duhet të parashikonte asnjë hua nga qeveria apo sektori privat e bazuar në interes.

Sa i përket barrës aktuale të borxhit, komiteti ishte i mendimit — dhe këtu nuk po i hyjmë plotësisht aspektit të ndjeshmërisë së Sheriatit — se për shkak të përgjegjësisë kontraktuale të qeverisë, duhet të pranojmë borxhet ekzistuese së bashku me interesat apo detyrimet e tjera të grumbulluara deri në një pikë të caktuar. Në atë pikë ndalese do të përcaktojmë një shumë të re, e cila do të përfaqësojë detyrimin total të borxhit. Më pas, do të përpiqemi ta analizojmë atë shumë, të shohim përbërësit e saj dhe të shqyrtojmë mënyrat se si mund të shlyhet.

Individët dhe qeveritë duhet të trajtohen në mënyrë të ndryshme. Meqenëse transaksionet ndërqeveritare janë thjesht lëvizje kontabël, interesi për to duhet të fshihet plotësisht. Për pjesën tjetër, kemi propozuar krijimin e një fondi të përbashkët për shlyerjen e borxheve. Llogaritjet tona treguan se investimi total në sektorin publik aktualisht është rreth 125–130 miliardë rupie. Vlera e përgjithshme e aseteve vlerësohet të jetë rreth 900 miliardë rupie. Borxhi ynë i përgjithshëm, kombëtar dhe ndërkombëtar, arrin afërsisht në 850–900 miliardë rupie. Ne propozuam që të fillohet me fondet e brendshme, dhe gjithçka që përfitohet nga privatizimi i sektorit publik të shkojë në fondin kombëtar për shlyerjen e borxhit. Më pas, përmes një programi të fazuar, do të likuidojmë këto borxhe.

Ndikimi i menjëhershëm do të ishte që rreth 70 miliardë rupie, të cilat aktualisht shkojnë për shërbimin e borxhit dhe përbëjnë një barrë të madhe për buxhetin, do të liroheshin dhe mund të përdoren për zëra të tjerë të shpenzimeve. Dhe nëse arrijmë të vendosim disiplinën që po propozojmë, atëherë edhe defiçiti buxhetor në të ardhmen mund të mbahet brenda kufijve të nevojshëm. Ndërkohë, do të jemi në gjendje ta shlyejmë të gjithë barrën e borxhit përgjatë një periudhe kohe, duke u mbështetur në burimet që do të gjenerohen përmes kësaj skeme – pa mospagime dhe pa shkelur asnjë nga angazhimet tona.

Sa i përket granteve apo transfertave të bazuara në tarifa simbolike shërbimi, ato nuk përfshihen në kuptimin e interesit; ky opsion do të mbetet i hapur. Por të gjitha transfertat e tjera kapitale duhet të jenë ose në formën e granteve dhe huave pa interes, ose si investime në kapital apo fonde investimi me rrezik (venture-capital).

Ne zbuluam se nga borxhi aktual, rreth 86% i takon vendeve të konsorciumit (SHBA 23%, Japonia 14%, Gjermania Perëndimore 10% dhe agjencitë shumëkombëshe 42%). Ne sugjeruam, sigurisht, që të shqyrtohej mundësia e default-it gjithashtu – dhe ka shumë shtete që kanë bërë këtë – por nuk e rekomanduam atë; përkundrazi, sugjeruam idenë e rinovimit dhe rindërtimit të huave dhe kjo është ajo që kemi bërë në të kaluarën. Në vitet 1971-72, dhe më pas në fund të viteve ’70, Pakistani ka bërë këtë dy herë. Dhe dhjetëra shtete të tjera e kanë bërë këtë gjithashtu.

Ne propozuam se ekzistojnë shumë mundësi për transaksionet ndërkombëtare. Së pari, ne e kuptojmë që edhe në botën perëndimore po rritet ndërgjegjësimi se huatë me interes po bëhen një barrë e padurueshme për vendet e Botës së Tretë. Kanadaja tashmë ka falur të gjitha interesat. Australia ka ndërmarrë një hap të ngjashëm. Presidenti Mitterrand i Francës ka propozuar zyrtarisht në takimin e Grupit të Shtatë që të paktën 30–50 për qind e interesit aktual të borxheve të falet. Pra, falja e borxhit është një mundësi reale. Ajo duhet të shqyrtohet si në mënyrë bilaterale, ashtu edhe në mënyrë shumëpalëshe. Edhe vendet e tjera të Botës së Tretë duhet të mobilizohen për këtë qëllim.

Ne gjithashtu sugjeruam që shkëmbimi i borxhit për kapital është një nga teknikat që është përdorur me sukses në disa shtete. Kjo mund të jetë ankand borxhi ose konvertim i negociuar. Mund të jetë gjithashtu negociata me kreditorët që u lejon atyre një pjesë të investimit në korporatat kombëtare dhe investime të brendshme, duke kthyer borxhin në kapital.

Fondet kombëtare për pavarësi ekonomike

Krijimi i një fondi kombëtar për pavarësi konomike, ku do të pranoheshin kontribute nga qytetarët brenda vendit dhe veçanërisht nga mërgimtarët pakistanezë, ishte një tjetër propozim i rëndësishëm. Ne sugjeruam që eksporti i fuqisë punëtore si dhe burimet financiare të mërgimtarëve pakistanezë të shfrytëzohen për të sjellë kapital investues në Pakistan dhe për t’i inkurajuar ata të blejnë këtë borxh duke e konvertuar në kapital aksionar në ndërmarrjet kombëtare.

Të gjitha këto dimensione u shqyrtuan dhe një paketë e realizueshme u dha brenda kuadrit të ligjit dhe kuptimit ndërkombëtar.

Ka nevojë për një vizion të qartë dhe një vendosmëri që, çfarëdo pasojash të ketë, nuk do të kthehemi pas — dhe përgatitjen e kombit për këtë përmes një programi gjithëpërfshirës arsimor. Ne propozuam krijimin e një trupe të re arsimore të përqendruar në përgatitjen e kombit për pavarësi ekonomike. Gjithashtu, sugjeruam projekte dhe strategji konkrete në fushat e bujqësisë, energjisë, inxhinierisë, industrisë, eksporteve, importeve dhe industrive të mbrojtjes.

Frikërat — Sa të vërteta janë?

Ne arritëm në përfundimin e dhimbshëm se jemi viktima të obsesioneve dhe frikërave tona. Supozojmë se nëse ndjekim këtë rrugë, të gjithë do të na kthejnë shpinën; por ky është vetëm një supozim. Nuk arrijmë të kuptojmë se zhvillimi i bazuar në borxhe dhe huatë me interes nuk janë të vetmet forma të bashkëpunimit ekonomik midis individëve, ndërmarrjeve, korporatave dhe qeverive.

Kam disa gjëra për t’ju siguruar se, sapo të jemi të vendosur për pavarësinë ekonomike dhe të kemi një program të qartë, të tjerët do të jenë të gatshëm të negociojnë dhe madje të bashkëpunojnë me ne. Lejoni që të citoj nga dokumentet e stafit të FMN-së:

“Me të vërtetë është mjaft e qartë se modeli islam i bankimit, i bazuar në parimin e pjesëmarrjes në kapital, ka një ngjashmëri të madhe me propozimet e bëra në literaturën mbi reformën e sistemit bankar në shumë shtete. Sistemi islam mund të jetë më i përshtatshëm për t’u përshtatur me shpërthimet që ndodhin si pasojë e krizave bankare dhe ndërprerjes së mekanizmave të pagesave të shtetit. Në një sistem të bazuar në kapital që përjashton normat e interesit të paracaktuara dhe nuk garanton vlerën nominale të depozitave, shpërthimet e pozicioneve të aseteve menjëherë absorbohen nga ndryshimet në vlerat e depozitave të aksioneve që mbahen nga publiku në banka. Pra, vlera reale e aseteve dhe detyrimeve të bankave në një sistem të tillë do të jetë e barabartë në çdo moment. Në sistemin bankar më tradicional, duke qenë se vlera nominale e depozitave është fikse, këto shpërthime mund të shkaktojnë një diversion mes aseteve reale dhe detyrimeve. Nuk është e qartë nëse kjo do të ishte e saktë dhe sa kohë do të merrte ky proces.” [Mohsin Khan, Banka Islame pa Interes; Paper i Personelit, vol 33, Nr. 1, Mars 1986, faqe 19.]

Një citim tjetër nga Prof. Haus Alba’ch, një ekonomist i njohur gjerman, i cili thotë se bankat islame i përkasin klasës së bankave të pjesëmarrjes në kapital.

Ato ofrojnë kapital aksionar në formën e kapitalit të rrezikut për investitorët, ku pjesa e tyre është shpikja dhe puna e tyre. Së dyti, ato ofrojnë kapital aksionar në formën e kapitalit të aksioneve si pjesëmarrës në projekte, të cilat, në përgjithësi, kanë një aksioner shumicë. Ato mund të jenë të përshtatshme idealisht për të përmbushur nevojën për kapital aksionar në vendet në zhvillim, ku rreziku i biznesit është veçanërisht i lartë, si dhe në vendet e industrializuara, ku zhvillimi i proceseve dhe projekteve të reja përfshin rrezik të lartë dhe kërkon një sasi të madhe kapitali të rrezikut.” [Bankat Islame, aktet e seminarit Baden-Baden, Londër.]

Gjithashtu, vëmendjen tuaj e tërheq një studim i OECD-së titulluar “Bankat Arabe dhe Islame”, ku Prof. Trautc Wohlcrs-Scharf pranon se bankat islame nuk janë thjesht duke i dhënë një emër tjetër interesit. Ka instrumente ligjore, brenda kuadrit të Sheriatit, të cilat lejojnë fitim në një bazë të ndryshme, megjithatë të pranuar nga Kurani. Ai përfundon:

“Bankimi islam po përpiqet të zhvillojë marrëdhënien midis financave nga njëra anë dhe industrisë dhe tregtisë nga ana tjetër. Kjo marrëdhënie e re është baza e sistemit ekonomik islam që po krijohet. Megjithëse parimet islame ende nuk janë testuar në mjedisin konkurrues të financës ndërkombëtare, të dy sistemet janë të ngjashme në atë që të dy përpiqen për lidhje më të ngushta midis ndërmjetësimit financiar dhe krijimit të pasurisë ekonomike. Bankat islame mund të bëjnë një kontribut të dobishëm në rritjen dhe zhvillimin ekonomik, sidomos në një situatë recesioni, stagflacioni dhe nivele të ulëta të rritjes, sepse thelbi i operacioneve të tyre është orientuar drejt investimeve produktive Të gjitha vendet, si në Veri ashtu edhe në Jug, kanë nevojë për më shumë kapital investimi. Kapitali i huasë është i disponueshëm, veçanërisht nga vendet e industrializuara, por me norma të larta interesi. Megjithatë, edhe ndërmarrësit e mesëm e kanë të vështirë të sigurojnë kapitalin e mjaftueshëm për zgjerim dhe inovacion. Kjo ka vepruar si një frenim në produktivitetin dhe rritjen ekonomike në Veri. Kështu, ekziston një mundësi bashkëpunimi praktike dhe të menjëhershme midis bankave islame dhe ndërmarrjeve në të gjithë botën. Procesi i ndërmjetësimit mbetet ende për t’u zhvilluar plotësisht.” [Traute Wohlers-Scharf, Bankat Arabe dhe Islame, OECD, Paris, 1983.]

Dhe, për të na bërë të reflektojmë, le të citoj gjithashtu një raport nga Korporata Ndërkombëtare Financiare (IFC). Në lidhje me një investim të propozuar në Hala Spinning Mills, Presidenti i IFC dhe i Bankës Botërore vërejtën:

“Një kalim në mënyrat islame të financimit është shqyrtuar nga IFC. Kjo do të ishte në kundërshtim me qëllimet e Qeverisë së Pakistanit për huatë e huaja. Përdorimi i instrumenteve islame nga një huadhënës i huaj mund të interpretohet si një minimin i politikës së qeverisë për t’i përjashtuar huadhënësit e huaj nga kjo kërkesë.” [Raporti Nr. IFC/P-887, datë 22 Dhjetor 1987, drejtuar Këshillit të Drejtorëve të IFC.]

Në të vërtetë është një turp që ndërsa të tjerët janë të hapur për të eksploruar mundësitë e kalimit në modalitetet islame të financimit, ne hezitojm të bëjmë atë hap të parë. Sfida e vërtetë qëndron në mungesën e vullnetit dhe vendosmërisë nga autoritetet për të ecur përpara në këtë drejtim. Nuk është koncepti i financave islame problemi, por paudhësia e udhëheqësve për ta pranuar atë, pavarësisht përfitimeve të mundshme. Ajo që na duhet është udhëheqje që është e motivuar dhe mjaft e guximshme për të shënuar një kurs të ri, një që mund të na mundësojë të çlirohemi nga prangat e financimit tradicional të bazuar në borxhe. Nuk ka ndonjë rrezik të vërtetë dështimi nëse qasemi me një plan të qartë dhe ekonomikisht të realizueshëm. Nëse mund të paraqesim një dispozitë të tillë për botën, përfshirë Perëndimin, kemi çdo arsye të besojmë se përgjigja do të ishte pozitive, pasi edhe ata po e kuptojnë gjithnjë e më shumë përfitimin e sistemeve financiare të bazuara në kapital dhe ndarje risqesh.

Detyra e vërtetë është të kalojmë përtej inercisë dhe frikës nga ndryshimi. Me udhëheqjen dhe vizionin e duhur, kalimi në modalitetet islame të financimit mund të hapë mundësi të reja dhe të çojë në një pavarësi ekonomike më të madhe.

Roli i politikës fiskale

U zhvillua një diskutim i gjerë mbi rolin e politikës fiskale në një ekonomi islame, i cili preku pothuajse të gjitha aspektet e financave publike. Pikënisja e diskutimit ishte nëse objektivat e politikës fiskale në një ekonomi islame ishin ndonjëherë të ndryshëme nga ata në shtetet e tjera. Dokumentet e paraqitura nga Faridi, Salama, Kahf dhe Metwally theksojnë fuqishëm se politika fiskale në një shtet islam duhet të ketë një orientim ideologjik. Kjo do të thotë se politika fiskale në një ekonomi islame duhet të evoluojë brenda kornizës ideologjike të Islamit dhe nuk mund të jetë e pa-vlerë. Është përgjegjësia e një shteti islam që të promovojë vlerat islame dhe, pasi Islami i kushton vëmendje të barabartë si mirëqenies materiale ashtu edhe asaj shpirtërore, politikat e shtetit, përfshirë politikën fiskale, duhet të reflektojnë këtë filozofi thelbësore. Ky është, për të thënë të vërtetën, elementi dallues i politikës fiskale në një ekonomi islame.

Një shtet islam duhet të mbrojë si kufijtë e tij gjeografikë ashtu edhe ata ideologjikë. Duhet të ketë burime të mjaftueshme për të mbajtur një kapacitet të fortë mbrojtës. Po ashtu, duhet të mbrojë besimin e popullit dhe t’i mbajë ata të motivuar islamikisht. Për më tepër, duhet të sigurojë që nevojat themelore ekonomike të të gjithë popullsisë të plotësohen në mënyrë të mjaftueshme. Si shtetet e tjera, një shtet islam ka gjithashtu përgjegjësinë për të ruajtur rendin dhe ligjin dhe për të siguruar infrastrukturën e nevojshme për të promovuar rritjen ekonomike. Nuk pati ndonjë ndryshim mendimi mes pjesëmarrësve në seminar për këto funksione thelbësore të një shteti islam. Megjithatë, pati një nuancë ndryshimi në lidhje me përgjegjësinë e shtetit islam për të rritur standardet e jetesës së të varfërve përtej nivelit të mbijetesës përmes veprimeve direkte të shtetit. Kahf është i mendimit se përgjegjësia e shtetit përfundon pas sigurimit të plotësimit të një “standardi jetese të përcaktuar shoqërisht për të varfrit”, që përfshin ushqimin, veshjen dhe strehimin e domosdoshëm. Shumica e të tjerëve mendojnë se shteti islam duhet të jetë gjithashtu aktiv në zvogëlimin e pabarazive të të ardhurave dhe pasurisë dhe në promovimin e një rendi ekonomik dhe shoqëror të barabartë.

Pikëpamja që një person ka për përgjegjësitë e një shteti islam ka një ndikim të rëndësishëm mbi mendimet e tij për politikat tatimore që duhet të ndjekë. Kështu, Kahf mbështet një nivel të ulët tatimi dhe citon pikëpamjet e mendimtarëve të hershëm islamë si Imam Maliku, Ibn Hazmi dhe Kattani, të cilët thonë se vendosja e tatimeve mbi Zekatin është e justifikuar vetëm për të plotësuar nevojat e mbrojtjes, sigurimin e një jetese minimale për të varfrit dhe shpenzimet e domosdoshme që mbrojnë interesat kolektive të muslimanëve. Kahf është gjithashtu kundër përdorimit të tatimeve për qëllime të shpërndarjes së të ardhurave. Ai mbështet dhënien e mundësive maksimale për përpjekjet dhe nismën private, që aktiviteti ekonomik të zhvillohet pa u penguar nga nivele të larta tatimesh. Pjesëmarrësit e tjerë mbajtën një pikëpamje më pragmatike për kufirin dhe justifikimin e tatimeve shtesë në një ekonomi islame. Ata mendonin se shteti ka një liri të gjerë në përcaktimin e kufijve të tatimeve. Ata favorizuan përdorimin aktiv të politikës tatimore për të arritur qëllimet e një shoqërie islame, të cilat, sipas tyre, përfshijnë promovimin e një rendi shoqëror dhe ekonomik të barabartë, përshpejtimin e rritjes ekonomike dhe ruajtjen e stabilitetit monetar. Megjithatë, të gjithë ishin dakord që për të mbajtur tatimet brenda kufijve të arsyeshëm, çdo shpenzim i kotë duhet të shmanget dhe shpenzimet administrative duhet të mbahen në minimum.

Një vëmendje e madhe në seminar iu kushtua mundësive të Zekatit si një instrument për shuarjen e varfërisë, si një masë për shpërndarjen e të ardhurave dhe si një mekanizëm stabilizues. U pranua se Zekati ishte përbërësi më i rëndësishëm i sistemit të sigurimeve shoqërore në Islam. Megjithatë, aftësia e Zekatit për të eliminuar varfërinë varet nga numri i njerëzve që kanë nevojë për ndihmën nga Zekati në një shtet të caktuar. Nëse mësimet e Islamit ndiqen besnikërisht në një shoqëri, nuk do të ekzistojnë pabarazi të dukshme të të ardhurave dhe nuk do të ketë shumë njerëz që të jenë në varfëri ekstreme. Në një situatë të tillë, të ardhurat nga Zekati duhet të mjaftojnë për të eliminuar varfërinë. Megjithatë, nëse për arsye historike dhe neglizhencë të mësimeve islame, numri i të varfërve në një shtet është shumë i madh, është detyrë e një shteti islam që të plotësojë burimet e fituara nga Zekati përmes mënyrave të tjera për të përmbushur nevojat minimale të të varfërve.

Rëndësia e Zekatit si një mekanizëm thelbësor për shpërndarjen e të ardhurave në një ekonomi islame u theksua nga disa pjesëmarrës. Dhënia e Zekatit është e detyrueshme për myslimanët që kanë pasuri mbi kufirin e nisabit, ndërsa ata që nuk e arrijnë këtë kufi kanë të drejtë të përfitojnë ndihmë nga fondet e Zekatit. Faridi është i mendimit se nisabi lejon një interpretim dinamik në lidhje me indeksin e kostos së jetesës dhe standartet aktuale të jetesës. Ai përfshin konceptin e “vijës së varfërisë” në këtë kontekst sugjeron që qeveria mund të caktoj një vijë varfërie bazuar në standartet aktuale të jetesës. Personat me të ardhura mbi kufirin e varfërisë do të jenë të detyruar të japin Zekat, ndërsa ata me të ardhura nën kufirin e varfërisë do të kenë të drejtë të marrin ndihmë financiare nga fondet e Zekatit. Ky mendim i nisabit është i ndryshëm nga mendimi tradicional, sipas të cilit nisabi është i caktuar jo në terma të të ardhurave, por në terma të posedimit të një sasie të caktuar ari ose argjendi ose pasurive që kanë vlerë të barabartë me atë sasi ari ose argjendi. Nuk pati mjaft diskutim mbi këtë çështje në seminar dhe ndoshta do të ishte e dobishme ta diskutojmë përsëri në një rast tjetër. Një pikë tjetër e bërë në lidhje me aspektet shpërndarëse të Zekatit ishte se, nëse ekzistojnë pabarazi të dukshme të të ardhurave dhe pasurisë në një shoqëri, Zekati nuk mund të mjaftojë për të arritur uljen e dëshiruar të këtyre pabarazive, sidomos për shkak se normat e Zekatit janë të caktuara dhe nuk mund të ndryshohen. Kjo nënkupton që një shtet islam duhet të përdorë mjete të tjera të politikave fiskale, përfshirë tatimin progresiv, për qëllime shpërndarëse.

Përdorimi i Zekatit si një mjet stabilizues u diskutua gjithashtu. Disa pjesëmarrës theksuan se Zekati mund të përdoret si një mjet kundër-ciklik, pasi nuk është e detyrueshme për shtetin të shpërndajë të ardhurat nga Zekati brenda një periudhe të caktuar kohore. Pra, një pjesë e të ardhurave nga Zekati mund të mbahen gjatë një situate inflacioni dhe këto fonde mund të lëshohen për të rritur fuqinë blerëse në një periudhë aktiviteti ekonomik të ulur. Megjithatë, ndjenja e përgjithshme ishte se, pasi normat e Zekatit janë të caktuara dhe qëllimet për të cilat mund të përdoren të ardhurat nga Zekati janë gjithashtu të përcaktuara në Sheriat, nuk ka shumë mundësi për ta përdorur Zekatin si një mjet stabilizues. Për më tepër, qëllimi kryesor i sistemit të Zekatit është ndihma për të varfrit dhe nuk do të ishte e përshtatshme të mbahen shpërndarjet nga mbledhja e Zekatit për të shërbyer si një mjet kundër-inflacionar përballë vazhdimit të varfërisë.

Tema u përsërit disa herë në seminar që, megjithëse Zekati është një shtyllë themelore e Islamit dhe shërben për një qëllim të rëndësishëm, nuk duhet pritur që ai të arrijë të gjitha objektivat e një shteti islam Faridi e shpreh qartë kur thotë se “sistemi tatimor islam duhet të strukturohet në mënyrë që të plotësojë ‘hendekun e objektivave’ që tregohet nga ose lidhet me Zekatin.” Ai shkon më tej dhe thotë se nuk ka asgjë të keqe në përdorimin e mjeteve të tjera të politikës fiskale për të modifikuar efektet ekonomike të Zekatit, nëse kjo konsiderohet e nevojshme nga pikëpamja e mirëqenies së përgjithshme të Umetit. Nga ana tjetër, nëse zhvillime të caktuara në ekonomi pengojnë arritjen e objektivave të Zekatit, duhet të përdoren mjete të tjera të politikës fiskale për t’i parandaluar ose kontrolluar ato.

Metwally i jep rëndësi më të madhe politikës fiskale në një ekonomi islame për të arritur objektivat ekonomike të një shteti islam. Ai është i mendimit se do të duhet të mbështetet kryesisht në politikën fiskale për të arritur stabilizimin dhe ekuilibrin në tregun e parasë në një ekonomi islame, sepse politika monetare pa disponueshmërinë e armës së normës së interesit nuk do të mund të arrijë këtë objektiv. Në këtë kontekst, ai paraqet idenë e “detyrimeve ekonomike” mbi “të ardhurat dhe pasuritë e papërdorura,” normat e të cilave mund të ndryshojnë herë pas here për qëllime stabilizimi. Ai pretendon se një rritje e normës së detyrimeve mbi paratë e papërdorura mund të përdoret për të sjellë një ulje të sasisë së parasë që kërkohet në një nivel të caktuar të të ardhurave. Duke bërë alternativën ndaj investimit më të shtrenjtë, rritja e detyrimeve ekonomike mund të stimulojë investimin privat. Propozimi i Metwally është teorikisht tërheqës, por zbatimi i tij praktik nuk do të jetë i lehtë. Për më tepër, problemi kryesor me idenë e tij për detyrime ekonomike të ndryshueshme mbi paratë e papërdorura është se kjo mund të përbëjë një ndryshim të normës së Zekatit, që nuk është i lejueshëm në Sheriat. Frika e tij për paaftësinë e politikës monetare për të arritur një ekuilibër në tregun e parasë në mungesë të armës së normës së interesit gjithashtu duket të jetë e pasaktë, pasi modele të ndryshme janë zhvilluar nga ekonomistët myslimanë që tregojnë se mekanizma të alternuar janë të disponueshëm në një ekonomi islame për të sjellë ekuilibrin e nevojshëm në tregun e parasë.

Në seminar u kushtua gjithashtu vëmendje mënyrave dhe mjeteve për të përballuar deficitet buxhetore të qeverive në shtetet islame.

U pranua që tatimi ka kufizimet e tij si një mjet për mbledhjen e burimeve, dhe qeveria mund të ketë nevojë të huazojë për të përballuar nevojat e pazgjidhshme. Një mënyrë për të përballuar këtë situatë sugjerohet nga Chapra në punimin e tij. Kjo përfshin krijimin e një mundësie për huazim pa interes nga qeveria nga bankat komerciale në një proporcion me depozitat pa interes që ato mbajnë. Opsioni tjetër përfshin bankën qendrore që siguron burimet e nevojshme për qeverinë në një bazë pa interes. Huazimi nga banka qendrore, natyrisht, duhet të mbahet brenda kufijve të arsyeshëm për të ruajtur stabilitetin monetar, por nuk duket të ketë asgjë të gabuar në huazimin e qeverisë nga banka qendrore nga pikëpamja e Sheriatit.

Mbajtja e rrezikut dhe ndarja e fitimit në kuadrin islam: Disa çështje të ndarjes së burimeve

Analiza e zëvendësimit në shkallë të gjerë të interesit me skema të ndarjes së fitimit që do të aplikohej në një sistem ekonomik islam tërësisht të vendosur është, pa dyshim, një detyrë komplekse, e cila në këtë moment e bën të pamundur një trajtim përfundimtar dhe gjithëpërfshirës. Roli i fitimeve si ndarës i burimeve, ndarja e fitimit në lidhje me efikasitetin prodhues të punëtorëve, dhe ndarja e fitimit si një mjet për arritjen e shpërndarjes së barabartë të të ardhurave, janë disa nga çështjet e rëndësishme që kërkojnë përpjekje të konsiderueshme kërkimore nga ekonomistët myslimanë. Megjithatë, ne pretendojmë se, ndërkohë, disa parime themelore mund të paraqiten dhe të ngrihen pyetje përkatëse. Ky punim nuk ofron, në asnjë mënyrë, një kuadër të plotë analize ku ndarja e fitimit zëvendëson ose përsërit funksionet që aktualisht kryhen nga interesi. Ai trajton problemet e mbajtjes së rrezikut që lidhen posaçërisht me pjesëmarrjen e punëtorëve në fitimin e ndërmarrjeve ku ata punojnë. Vërehet se diskutimet mbi problemet e rishpërndarjes dhe debati mbi ndarjen e fitimit krijojnë përshtypjen se të vetmet elemente për rishpërndarje janë të ardhurat dhe pasuria, por jo rreziqet.

Një pohim kaq i thjeshtëzuar për një çështje mjaft të ndërlikuar kërkon një analizë të paanshme dhe të kujdesshme. Një sistem ekonomik pa rreziqe është i paimagjinueshëm. As nuk është e mundur që rezultati i pasigurt i një ekonomie të shndërrohet në një të sigurt vetëm përmes rishpërndarjes. Në këtë punim bëjmë përdorim të teorisë së kapitalit dhe lidhim elementët e mbajtjes së rrezikut me atë të ndarjes së fitimit. Derivohen disa rregulla për ndarjen e fitimeve ndërmjet punëtorëve të ndërmarrjeve në të cilat ata punojnë. Brenda këndvështrimit të objektivave të një ekonomie islame, rëndësia e temës së trajtuar në këtë punim buron nga fakti se:

(i) i referohet ndryshimeve të nevojshme në institucionet ekzistuese shoqërore kur funksioni i mbajtjes së rrezikut ndahet nga punonjësit;
(ii) ngre çështjen e pjesëmarrjes së punëtorëve në rreziqet e të ardhurave të ndërmarrjeve në të cilat ata janë të punësuar; dhe
(iii) shqyrton çështjen e efikasitetit prodhues sipas skemave të ndryshme të ndarjes së rrezikut. Në përmbledhje, fokusohet në çështjet themelore, arritja e të cilave është objektivi kryesor në një sistem ekonomik islam tërësisht të vendosur.

Pa pretenduar për origjinalitet, pra, qëllimi më modest i këtij punimi është të sintetizojë parimet thelbësore të disa veprave themelore nga Dreze (1976), Sievert dhe Tomann (1977), dhe Franke (1977a, 1977b). Kjo qasje, besojmë, do të na ndihmojë në adresimin e çështjeve kyçe që kanë të bëjnë me rolin e mundshëm të ndarjes së fitimit në një ristrukturim të pritur të sistemit ekonomik të bazuar në parimet islame. Ajo mbështetet gjerësisht në përvojën e vendeve të industrializuara perëndimore si SHBA, Kanadaja, dhe veçanërisht Gjermania Perëndimore, ku ekzistojnë lloje të ndryshme të skemave të ndarjes së fitimit së bashku me institucione financiare shumë të zhvilluara të bazuara në interes.

Tema kryesore e punimit është se fitimet kanë një funksion legjitim ekonomik dhe, megjithëse të pasigurta (ex-ante), ato përbëjnë një formë shpërblimi — shpërblimi për gatishmërinë për të marrë përsipër “rrezikun e investimit”. Ajo që është thelbësore, megjithatë, por një supozim i arsyeshëm në praktikë, është se punonjësit do ta perceptojnë se ndarja e fitimit përfshin në mënyrë të barabartë mbajtjen (ose ndarjen) e rrezikut: pra, pjesëmarrja në një skemë të ndarjes së fitimit nuk garanton pa mëdyshje kthime pozitive.

Plani i paraqitjes është si më poshtë. Seksioni II tregon se, brenda kuadrit të teorisë së kapitalit, institucionet ekzistuese shoqërore do të kërkonin ndryshime kur funksioni i mbajtjes së rrezikut ndahet nga punonjësit. Atëherë shtrohet pyetja se si duhet të institucionalizohet pjesëmarrja e punëtorëve në rreziqet e të ardhurave të firmës. Kjo shqyrtohet në seksionin III. Çështja lidhur me ndarjen e rrezikut dhe efikasitetit prodhues nën sisteme të ndryshme pagese paraqitet më pas në seksionin IV. Së fundi, disa përfundime të përgjithshme që rrjedhin nga paraqitja jepen në seksionin V. Përpara se të vazhdojmë me paraqitjen, është e nevojshme të përmenden dy paralajmërime për lexuesin: së pari, ne parashikojmë një periudhë kalimtare përpara vendosjes së një Rendi Ekonomik Islam të plotë. Kuadri analitik i këtij punimi mund të ofrojë një dizajn eksperimental për këtë periudhë kalimtare. Së dyti, kemi zgjedhur një qasje mikro-ekonomike pasi, në këtë nivel, interpretimi i propozuar për ndarjen e fitimit do të lejonte nxjerrjen e rregullave për qëllime të arritjes së një koncepti operacional (ose optimal) të ndarjes së fitimit.

Marrja e rrezikut nga punonjësit

Teoria e kapitalit ofron një kuadër të përshtatshëm për të analizuar efektet e zhvendosjes së rrezikut te punonjësit si pasojë e ndarjes së fitimit. Kur trajtohet roli i kapitalit njerëzor, kjo qasje teorike sugjeron që të ardhurat e ardhshme nga kapitali njerëzor duhet të trajtohen në mënyrë të ngjashme me të ardhurat nga kapitali jo-njerëzor dhe, për këtë arsye, mund të aplikohet edhe në fushën e shpërndarjes së të ardhurave. Ndarja e fitimit shihet si përdorimi i punës njerëzore në këmbim të një pretendimi për të ardhura të pasigurta. Nga ana e punonjësve, negociatat për ndarjen e fitimit mund të interpretohen si një zgjedhje mes pagës, e cila është e ardhura e garantuar për një periudhë të caktuar, dhe një pretendimi për të ardhura të pasigurta në të ardhmen, vlera e pritur e të cilave është më e lartë se paga për shkak të faktorëve të rrezikut. Pala tjetër në kontratë, aksionarët e një kompanie, tani ndodhen në një situatë ku rreziku është i ndarë, por si pasojë kthimi nga marrja e rrezikut për ta është më i ulët.

Në vendet industriale perëndimore, gatishmëria për të ndërmarrë rrezik është një funksion që, gjatë një periudhe të gjatë kohe, është transferuar nga pronarët e kompanive te korporatat aksionare me përgjegjësi të kufizuar, pra te aksionarët e korporatave. Kjo ndarje e menaxhimit nga përgjegjësia ka rezultuar në zgjerimin e madh të sistemit kapitalist. Në parim, një ndarje e tillë funksionale lehtëson shpërndarjen efikase të burimeve në përdorimin e tyre më produktiv. Megjithatë, për aq kohë sa mundësia e zgjedhjes midis të ardhurave të sigurta dhe atyre të shoqëruara me një pasiguri u përket vetëm pronarëve të kapitalit, mundësitë për përmirësimin e shpërndarjes dhe shfrytëzimit të burimeve prodhuese nuk shfrytëzohen plotësisht, pasi shpërndarja e pasurisë jo-njerëzore është shumë e pabarabartë. Pronarët e vetëm të pasurisë njerëzore janë të kufizuar në zgjedhjen e marrjes së rrezikut përsa i përket të ardhurave të tyre. Kështu, në mundësinë për të siguruar të ardhura shtesë, ata mund të investojnë pasurinë e tyre njerëzore vetëm në punë në bazë të “të ardhurave fikse dhe rrezikut të tepëruarit”. Në kuadrin institucional aktual të kapitalit njerëzor, punonjësit e zakonshëm janë të pafavorizuar në dy mënyra:

Të gjitha asetet kapitale janë në një pozitë më të favorshme për të shfrytëzuar çdo përparësi përmes shpërndarjes së rrezikut; dhe
Por nuk është aq e lehtë të mblidhen fonde mbi bazën e kapitalit njerëzor si kolateral, për arsyen e thjeshtë se kreditorët e mundshëm janë të kufizuar në zbatimin e pretendimeve të tyre.

Prandaj, fusha e mundshme e shpërndarjes optimale të rrezikut mund të zgjerohej nëse qasja te të ardhurat me rrezik do të ishte më lehtësisht e mundshme për ata që zotërojnë vetëm kapital njerëzor. Mobilizimi i burimeve të çdo faktori të rrallë, siç është gatishmëria për të ndërmarrë rrezik, padyshim që përbën një përparësi. Kjo në fund të fundit shpjegon pse priten efekte shpërndarëse nga ndarja e fitimit me punonjësit. Ka arsye shtesë për të nxitur mobilizimin e këtyre rezervave nëse synimi është ndërtimi i një Rendi Islam të drejtë:

Si pasojë e rritjes së investimeve në arsim, kapitali njerëzor mund të fitojë një rëndësi më të madhe në një shoqëri. Brenda një kuadri institucional të caktuar, kjo mund të çojë në një rritje të pjesës që i takon punës në shpërndarjen e të ardhurave.
Një ndryshim në sjelljen dhe qëndrimin shoqëror, i shoqëruar me përparime në legjislacionin social, si për shembull mbrojtja ndaj largimeve nga puna, do ta transformonte gjithnjë e më shumë faktorin punë në një kapital shoqëror të përbashkët.

Me vazhdimin e zhvillimit ekonomik, kërkesa e punonjësve për pjesëmarrje në vendimmarrjen ekonomike bëhet gjithnjë e më e rëndësishme shoqërisht dhe politikisht. Në futjen e bashkëvendosjes së punonjësve me menaxhmentin, do të ishte e nevojshme që marrja e rrezikut prej tyre të shpërblehej përmes kombinimit të bashkëvendosjes me ndarjen e fitimit.

Koncepti tradicional i ndarjes së drejtpërdrejtë të fitimit u zhvillua nga ide dhe sisteme politike. Duke filluar nga pyetja se kush ka të drejtë të zotërojë një të mirë të prodhuar së bashku, ky koncept përfshin në thelb kërkesën për një kushtetutë të re industriale që është një hap drejt vetëmenaxhimit të punëtorëve (von-Weizsacker, 1972). Ideja themelore është të ndërmerren masa që u mundësojnë punonjësve të marrin hua mbi bazën e kapitalit të tyre njerëzor për qëllime investimi. Në këtë mënyrë, punonjësit do të kishin mundësinë të zgjedhin midis të ardhurave të sigurta dhe atyre të pasigurta.

Marrja e huave mbi kapitalin njerëzor u mundëson punonjësve të zgjedhin sipas preferencave të tyre individuale për rrezik, midis pretendimeve të sigurta dhe atyre të pasigurta për të ardhura. Megjithatë, koncepti i ndarjes së drejtpërdrejtë të fitimit nga punonjësit i trajton ata kolektivisht. Kjo është kështu pavarësisht nëse ndarja e fitimit jepet në një bazë patriarkale nga çdo firmë individuale, ose sipas skemave të instaluara përmes ndonjë legjislacioni.

Pengesa themelore në marrjen e huave mbi kapitalin njerëzor në një shkallë të gjerë ndoshta qëndron në papajtueshmërinë e interesave, dëshirën e punonjësve për një kufizim të caktuar të përgjegjësisë dhe interesin e bankave për të siguruar mbrojtjen nga mundësia e përgjegjësisë të pakufizuar. Është thelbësore që mundësia e arritjes së përfitimeve nga të ardhurat përmes ndërmarrjes së rrezikëve të ardhurash të lidhet për arsye të mira me pronësinë e kapitalit. Pyetja që lind, pra, është nëse futja e skemave të ndarjes së fitimit ka potencialin për të zgjeruar kufirin e marrjes së huave mbi kapitalin njerëzor. Më konkretisht, a janë firmat të gatshme të shpërblejnë pjesëmarrjen e punonjësve në kushte më të favorshme se ato që mund të ofrojnë bankat ekzistuese?

Shpërndarja e rrezikut dhe efikasiteti prodhues

Rëndësia e shpërndarjes së rrezikut dhe efikasitetit prodhues për mirëqenien e një shoqërie duhet të jetë e qartë. Shpërndarja e rrezikut ka jo vetëm një efekt të drejtpërdrejtë në mirëqenien e individëve, por gjithashtu ndikon në mënyrë indirekte në gatishmërinë e investitorëve për të ofruar kapital për investime me rrezik dhe kështu në rritjen e ekonomisë. Në të njëjtën kohë, performanca e punës së punëtorëve mund të varet nga rreziku i tyre, i cili pjesërisht varet nga rreziku i punësimit. Ky i fundit, nga ana tjetër, mund të ndikojë fuqishëm në të ardhurat që i akumulohen ekonomisë. Prandaj, mund të supozohet se sistemi i pagave ka një ndikim të fortë në mirëqenien e shoqërisë.

Në një kritikë të shkëlqyer të sistemit të pagës fikse, Gunter Franke (1977 a) ka zhvilluar një model teorik të shpërndarjes së rrezikut dhe efikasitetit prodhues. Ky seksion mbështetet shumë në punën e tij. Ai ofron kritikat e mëposhtme ndaj sistemit së pagës fikse:

Nën një sistem page fikse (pa garanci punësimi), punëtori përballet mesatarisht me një probabilitet më të lartë për t’u pushuar nga puna sesa në një sistem me pagë të rregullueshme. Meqenëse një probabilitet më i lartë për t’u pushuar nga puna mund të rrisë ndjeshëm rrezikun e të ardhurave për punëtorin, atëherë rreziku i tij i të ardhurave mund të jetë më i lartë nën një sistem page fikse sesa nën një sistem me pagë të rregullueshme;
Një pagë fikse nuk mund të pasqyrojë produktivitetin marginal të punëtorit në kushte të ndryshme natyrore; (Franke, 1977 b) dhe (Dreze, 1977);

Nëse pagat shërbejnë si stimuj financiarë për punëtorët që të punojnë më shumë ose më pak për punëdhënësin, atëherë ekonomia nuk do të jetë efiçente në mënyrë produktive nën një sistem page fikse: nuk ka ndonjë nxitje për punëtorin që të punojë më shumë në ato gjendje me produktivitet margjinal të lartë, në krahasim me gjendjet me produktivitet margjinal të ulët.

Analiza e tij nuk shqyrton ato tregje ku sistemi i pagës nuk ka rëndësi, pasi këto tregje janë kaq joreale saqë nuk mund të nxirren përfundime të orientuara nga aplikimi. Baza teorike e kontributit të tij rrjedh, pra, nga “tregje më pak të përsosura”. Katër lloje të ndryshme të sistemeve të pagave studiohen për shpërndarjen e rrezikut dhe efikasitetin prodhues. Këto janë: (a) sistemi i ndarjes së pastër të fitimit; (b) sistemi i stimujve të bazuar në fitim; (c) sistemi i stimujve të bazuar në ndryshimin e vlerës së tregut; dhe (d) sistemi i stimujve të portofolit.

Sistemi i ndarjes së pastër të fitimit (PPS)

Në PPS, baza e pagës së një punëtori është një përqindje e pagës së tij fikse krahasuar me pagat fikse që paguhen nga kompania në gjendjet e ndryshme, dhe shpërblimi është një pjesë e fitimit të kompanisë. Kështu, të gjithë punëtorët së bashku marrin paga stohastike anPns. Nën këtë sistem, konventat me të cilat matet fitimi luajnë një rol të rëndësishëm. Për shembull, duke ndryshuar shifrat e amortizimit, ka një liri të madhe për të manipuluar fitimet. Praktikat ekzistuese zakonisht parashikojnë që humbjet e ardhshme duhet të parashikohen, ndërsa fitimet e ardhshme nuk duhet të anticipohen. Prandaj, shifrat e fitimit shpesh shfaqen të distortuara në krahasim me shifrat e të ardhurave që rrjedhin nga kapitalizimi i fitimeve të pritura ose fluksit të parave neto të pritura.

Ndarja efikase e rrezikut kërkon që pagat të varen nga vlera e tregut e të gjitha letrave me vlerë me pasiguri. Nëse investitorët i konsiderojnë shifrat e fitimit si të shtrembëruara, atëherë ka pak shpresë, nëse ka ndonjë, për një lidhje të qëndrueshme midis vlerës së tregut të firmës dhe shifrave të saj të fitimit. Prandaj, nëse të gjitha firmat do të ndiqnin PPS me të njëjtin raport për të gjitha firmat, atëherë shuma e të gjitha pagave do të lidhej me shumën e të gjitha fitimeve, por ndoshta nuk do të tregonte një lidhje të qëndrueshme me vlerën e tregut të të gjitha letrave me vlerë me pasiguri.

PPS nuk ofron një shpërndarje efikase të rrezikut as nga këndvështrimi i investitorëve dhe as nga ai i punonjësve. Rreziku që përballojnë të gjithë investitorët së bashku varet nga ndryshimet në vlerën e tregut të aktiveve financiare me pasiguri. Këto ndryshime do të zbuteshin ndjeshëm nëse shuma e pagave do të ndryshonte në përputhje me vlerën e tregut të këtyre aktiveve. Prandaj, investitorët do ta preferonin një sistem page të tillë në vend të PPS. Rreziku i një punonjësi varet vetëm nga fitimi i kompanisë së tij; kështu që ai nuk përfiton nga ndarja apo shpërndarja e rrezikut (diversifikimi). Sistemi nuk lejon gjithashtu përshtatjen e pagës me nivelin e shmangies ndaj rrezikut dhe pritshmëritë e punonjësit. Si rezultat, një punonjës që shmang rrezikun në mënyrë të theksuar detyrohet të përballojë një rrezik që do të ishte më i përshtatshëm të merrej përsipër nga persona të tjerë.

Meqenëse paga varet nga fitimi i kompanisë, mund të supozohet se sistemi i ndarjes së pastër të fitimit (Pure Profit-Sharing – PPS) i jep punonjësit nxitje për të përmirësuar performancën. Por nëse punonjësi e rrit përformancën në atë mënyrë që fitimi i kompanisë rritet me një shumë të caktuar (ΔFitimi), ai merr vetëm një pjesë shumë të vogël të kësaj shtese, përkatësisht një përqindje të vogël të fitimit të shtuar. Siç është theksuar shpesh, në praktikë ky sistem pothuajse nuk krijon asnjë nxitje reale për rritje të performancës së punonjësit.

Sistemi i nxitjes përmes fitimit (Profit Incentive System)

Ky sistem përcaktohet nga ekuacioni (2) — siç është treguar në shtojcë. Në këtë sistem, kontributi bruto marginal i një punonjësi mund të matet përmes ndryshimit përkatës në vlerën e tregut të ndërmarrjes së tij. Prandaj, pagat varen si nga fitimi ashtu edhe nga vlera e tregut. Një sistem i tillë pagese duket mjaft i ndërlikuar dhe e tejkalon kuadrin tradicional të ndarjes së fitimit. Në këtë sistem, produktiviteti marginal matet përmes ndryshimeve në fitim (ndryshimi i fitimit në raport me ndryshimin e performancës së punonjësit në gjendjen përkatëse). Koeficientët përkatës duhet të zgjidhen në mënyrë të tillë që raporti midis tyre të jetë i barabartë me raportin e vlerave të pritshme të fitimit marginal për secilin punonjës.

Krahasuar me PPS, ekonomia në PIS është më pak joefikase në aspektin produktiv, pasi baza e pagës së një punëtori varet nga performanca e tij dhe nga vlera e pritshme e fitimeve të krijuara nga një rritje margjinale e performancës. Sa i përket ndarjes së rrezikut, PIS është po aq i mirë sa PPS. Megjithatë, nuk merr parasysh dy aspekte të rëndësishme:

(i) ndarja e rrezikut, e parë nga këndvështrimi i investitorit, do të ishte më pak joefikase nëse pagat do të vareshin nga vlerat e tregut dhe jo nga fitimet; dhe
(ii) efiçenca produktive dëmtohet nga konventat e matjes së fitimit: është e mundur që puna e një periudhe të caktuar të rrisë kryesisht fitimet e periudhave të mëvonshme, kështu që përfitimet që i takojnë një punëtori si rezultat i rritjes së performancës margjinale janë dukshëm më të ulëta se kontributi i tij bruto margjinal. Kjo e dëmton efiçencën produktive.

Sistemi i stimujve nga ndryshimi i vlerës së tregut (MIS)

Dy problemet e përmendura në fund të seksionit të mëparshëm mund të zgjidhen potencialisht duke zëvendësuar shpërblimin “pjesë e fitimit të firmës” me “pjesë e ndryshimit të vlerës së tregut të firmës (para pagesave ndërmjet firmës dhe investitorëve)” gjatë kohës midis gjendjeve s dhe z. Nëse ndryshimi në vlerën e tregut të firmës n mund të përcaktohet, atëherë do të përkufizohej një Sistem i Stimujve nga Ndryshimi i Vlerës së Tregut (MIS). Duke përdorur këtë ekuacion në kombinim me kushte të tjera, Franke (1977 a) ka treguar qartë se nën MIS, sistemi i pagave bazohet në vlera tregu. Konventat e matjes së fitimeve bëhen të parëndësishme dhe për rrjedhojë problemi i përmendur në fund të seksionit të mëparshëm zgjidhet nga MIS.

Sigurisht që zbatueshmëria e Sistemit të Nxitjes përmes Ndryshimit të Vlerës së Tregut (Market Value Change Incentive System) varet në mënyrë thelbësore nga aftësia për të marrë vlerësime të besueshme të treguesve të performancës (si koeficientët dhe niveli i performancës së punonjësit). Në një organizatë komplekse, është jashtëzakonisht e vështirë të matet rritja në vlerën e tregut të një ndërmarrjeje që vjen nga një përmirësim i vogël në performancën e një punonjësi. Për këtë arsye, është e nevojshme të përdoren rregulla matjeje të thjeshtuara.

Që të mund të krahasohen rezultatet e punonjësve të ndryshëm, performanca aktuale e një punonjësi duhet të pjesëtohet me një nivel standard apo të buxhetuar të performancës, i cili është përcaktuar më parë për atë pozicion pune. Një matje e tillë duket e mundur, sepse paga e punonjësit (Wj) njihet nga kontratat e punës dhe treguesi i performancës (qjz) i ngjan shumë masave të prodhimit të përdorura në sistemet e kontabilitetit.

Ndarja e rrezikut nga këndvështrimi i investitorëve është më e mirë nën MIS sesa nën PIS, pasi pagat varen nga vlerat e tregut dhe në këtë mënyrë ulin luhatjet në vlerën e tregut. Ndarja e rrezikut nga këndvështrimi i punëtorëve është afërsisht po aq e mirë në MIS sa në PIS, pasi problemet (i) dhe (ii) të ngritura në Seksionin IV.2 mbeten ende të pazgjidhura, me fitimet që zëvendësohen nga ndryshimet në vlerën e tregut. Rreziku i punësimit është afërsisht i njëjtë si nën PIS. Meqenëse as MIS dhe as PIS nuk i zgjidhin problemet në fjalë, propozohet një sistem i stimujve të portofolit.

Sistemi i stimujve të portofolit (FIS)

Meqenëse punonjësit kanë nivele të ndryshme të shmangies nga rreziku dhe pritshmëri të ndryshme, një sistem pagash që merr parasysh këto dallime duhet të lejojë përcaktime individuale të pagës. Në vend që punonjësit t’i imponohet të pranojë vlerën e tregut të ndërmarrjes së tij si “portofolin” e vet (e shënuar si Vnz), ai duhet të ketë mundësinë të zgjedhë lirshëm një portofol në gjendjen z (në momentin kur punësohet), i cili në atë kohë ka të njëjtën vlerë tregu si ndërmarrja e tij (Vjz). Më pas, shpërblimi i tij është ndryshimi në vlerën e tregut të këtij portofoli ndërmjet gjendjeve s dhe z (s∈Sz), shumëzuar me koeficientin an. Pasi është përcaktuar ndryshimi në vlerën e tregut të portofolit të zgjedhur nga punonjësi i në gjendjet s dhe z, atëherë Ekuacioni (3) zëvendësohet me Ekuacionin (4). Ky ekuacion përshkruan atë që quhet “Sistemi i Nxitjes përmes Portofolit” (Portfolio Incentive System – FIS).

Për më tepër, çdo punëtor mund të zgjedhë sipas pritshmërive të tij. Nëse një punëtor përballet me një probabilitet të lartë të largimit nga puna dhe pret një ulje të vlerës së tregut të “firmës së tij”, ai mund të zgjedhë aksione në firma të tjera ose një numër negativ të aksioneve të “firmës së tij”. Atëherë paga e tij rritet, sa më shumë të bjerë vlera e tregut e “firmës së tij”. Duke blerë një numër negativ të aksioneve, punëtori mund të shmangë, ose të paktën të reduktojë, rrezikun financiar të krijuar nga PPS, PIS dhe MIS.

Një përparësi e mundshme e FIS në lidhje me ndarjen e rrezikut është se një firmë mund të detyrohet të paguajë paga të larta edhe pse fitimi dhe likuiditeti i saj mund të jenë të dobët. Prandaj, firma përballet me rreziqe shtesë që duhet të mbarten kryesisht nga aksionarët e saj. Megjithatë, firma mund të mbrohet nga ky rrezik. Nëse ajo do ta dinte në gjendjen z bazën e pagës në fund të periudhës për çdo punëtor, atëherë mund të gruponte të gjithë portofolët e zgjedhur nga punëtorët e saj, të peshuar sipas bazave të pagave, dhe t’i blinte menjëherë në bursë. Kjo do të siguronte një mbrojtje të përkryer. Në realitet, firma nuk e di gjendjen z, ndërkohë që baza e pagës varet nga shenja e (Vjs – Vjz). Prandaj, ajo nuk e di saktësisht në gjendjen z pjesën e (Vjs – Vjz) që do të marrë punëtori. Kështu, mbrojtja mbetet e paplotë.

FIS nënkupton një politikë punësimi dhe pushimi nga puna të ngjashme me MIS sa i përket rrezikut të punësimit. Për sa i përket efikasitetit prodhues, kemi treguar më sipër se FIS, teorikisht, kërkon që bj / b. të jetë e barabartë me raportin e kontributit bruto margjinal të punëtorëve i dhe j. Supozohet se portofoli i punëtorit përmban aksione negative të “firmës së tij”, që do të thotë se Vjs rritet ndërsa vlera e tregut e firmës në gjendjen s bie. A krijon kjo një stimul “negativ” për performancën nga këndvështrimi i firmës, ose edhe një sjellje sabotimi dhe rrjedhimisht një joefikasitet prodhues?

Përgjigjja do të varet nga efikasiteti i tregut të kapitalit. Nëse ai është efikas në atë mënyrë që Vnz pasqyron saktë të gjitha efektet monetare të performancës, atëherë një punëtor merr përafërsisht “kontributin e tij bruto margjinal” për një rritje margjinale të performancës. Punëtori nuk mund të përfitojë nga një sjellje sabotuese, pasi tregu do ta parashikonte atë. E kundërta do të ndodhte, megjithatë, nëse tregu i kapitalit funksionon në mënyrë joefikase (Franke, 1977 a).

Norma e kthimit të kërkuar në një ekonomi islame

Një pasojë e supozimit kryesor (i) të përmendur më parë është se ideja islame për vendimmarrjen mes konsumit dhe investimit në periudha të ndryshme është e kundërt me bazën e ndarjes ndërkohore të të ardhurave për konsum, siç përcaktohet nga teoria e konsumit të interesit. Qasja e re në ekonominë islame do të ishte ndarja e të ardhurave mes kursimeve dhe investimeve reale në periudha të ndryshme.

Prandaj, në një ekonomi islame, zgjedhja për investitorin nuk është mes konsumit të sotëm dhe atij të nesërm, por mes kthimeve të investimit të sotëm dhe atij të nesërm. Kjo është e njëjta gjë si investimi i vonuar i konsideruar në periudha të ndryshme. Norma private dhe shoqërore e preferencës për kohën, siç shpjegohet nga teoria e konsumit të interesit, prandaj, nuk janë të qëndrueshme në ekonominë islame. Ato zëvendësohen me efikasitetet margjinale të kapitalit, të cilat mund të jenë private ose shoqërore, sipas rastit.

Kemi treguar në seksionin teknik në fund të këtij punimi se në kuadrin islam të vendimmarrjes për investim dhe konsum, efikasiteti margjinal i investimit, *r’, jepet nga rezultati,

AY

T+1 -0 +r).

AY

(1+r) tregon pjerrësinë e vijës së të ardhurave në pikën e prekjes së kësaj vije me linjën e mundësive të investimit. Duke qenë se r është drejtpërdrejt i lidhur me investimin real, ai është në fakt efikasiteti margjinal i investimit.
Pasi r është në marrëdhënie të kundërt me nivelin e investimit, atëherë, ndërsa investimi rritet për shkak të kalimit të fondeve nga konsumi potencial në investim, ai bëhet gjithnjë e më tërheqës përmes një rënjeje të r. Figura 1 tregon se nën këto kushte, linja e kthimeve e shënuar nga T’P’ zhvendoset lart, por këndvizohet poshtë. Si pasojë, lokusi optimal i pikave të prekjes së vijës së buxhetit të kapitalit me linjen e mundësive të investimit zhvendoset lart, siç tregohet nga RR’.

Në Figurën 1, Y1 dhe Y2 tregojnë të ardhurat e disponueshme në periudhat kohore 1 dhe 2, përkatësisht, për investim. Vija e ndarjes së të ardhurave është fillimisht e dhënë nga TP, me ndarjen optimale të investimit në R në linjen e mundësive të investimit, VF. Tani, pjerrësia e TP është —(1+r). Ndërsa r bie, TP zhvendoset në T’P’ në një mënyrë që është e këndvizuar poshtë, dhe R kalon në R’.

Fillimisht një investim AF sot do të jepte një kthim HR nesër. Pas ndryshimit në të ardhura, një investim FP > AF që vjen nga rënia e r, jep një rritje neto të kthimit R’G’ > RH. Kështu, lokusi RR’ zhvendoset lart, siç tregohet.

Kaq kishte për normën private të kthimit, le të kalojmë tani te norma shoqërore e kthimit në një ekonomi islame. Në një ekonomi islame, preferencat individuale që formojnë preferencat shoqërore janë esencialisht altruiste dhe krijohen nën kodet e Sheriatit që përcaktojnë lidhjen e individit me shtetin.

Prandaj, ne pretendojmë se efikasiteti margjinal i investimit shoqëror është një mesatare e peshuar e efikasiteteve margjinale të investimeve private. Ky rezultat mund të tregohet thjesht duke marrë një shembull. Merrni në konsideratë një qeveri islame që ofron kontrata për firmat private për ndërtimin e një linje hekurudhore. Ky është një projekt shoqëror dhe në sektorin privat do të përfshinte agjentë të tillë si prodhuesit e çelikut për të prodhuar shinat e hekurudhës, sektorin e minierave për të kaluar shinat përmes tunelesh malore, firmat e inxhinierisë civile për të projektuar dhe ndërtuar urat, sektorin e trajnimeve dhe edukimit për të ofruar fuqinë punëtore të nevojshme dhe të tjerë. Tani, nëse një pjesë e caktuar e investimit të përgjithshëm në këto sektorë shkon për të plotësuar nevojat e projektit të ndërtimit të hekurudhës, atëherë do të pasonte se norma shoqërore e kthimit për këtë projekt do të ishte një mesatare e peshuar e normave të kthimit sektorial (private), me ndarje më të imta sipas nevojës.

Në një diagram mund të tregohet se norma shoqërore e kthimit do të përcaktohet nga pjerrësia e tangjentës në pikën e përbashkët të linjes shoqërore të indiferencës dhe linjes së mundësive të investimit shoqëror të dëshirueshëm. Kjo është gjithashtu pika ku produktiviteti margjinal shoqëror i investimit do të ishte një funksion i përcaktuar i produktivitetit margjinal shoqëror të investimeve private. Kështu, nocioni i normës së preferencës për kohën në ekonominë moderne, zëvendësohet përsëri nga efikasiteti margjinal i investimeve shoqërore.

Tani mund të përmbledhim rezultatet e këtij seksioni për një ekonomi islame:

Në të dy rastet, të investimeve private dhe shoqërore, zgjedhja ndërkohësore e investimit bazohet në efikasitetin margjinal të investimit.
Efikasiteti margjinal shoqëror i investimit është një mesatare e peshuar e efikasiteteve margjinale private të kapitalit.

Këto janë fushat kryesore të analizës së normës së kapitalizimit në modelet e vlerësimit në një ekonomi islame, të cilat kishim për qëllim të trajtonim. Në seksionin e ardhshëm, thjesht bashkojmë rezultatet numerike për të përcaktuar normën e kapitalizimit islam në formën e saj strukturore numerike.

Norma e kapitalizimit për modelet e vlerësimit në ekonominë islame

Norma e kapitalizimit për modelet e vlerësimit të kapitalit në një ekonomi islame, e shënuar me p, tani jepet nga,

p = r + aP ku,

r tregon normën e kërkuar të kthimit të identifikuar si efikasiteti margjinal i investimit, privat ose shoqëror, sipas rastit;

P tregon përqindjen e ndarjes në mbajtjen e rrezikut nga firma mudarabah

a tregon një përqindje të përshtatshme, ndoshta që përfaqëson koston relative të prodhimit ose investimit për firmën mudarabah.

Racionaliteti

Sjellja e paqëndrueshme dhe e çrregullt nuk i nënshtrohet analizës shkencore që çon në përgjithësime që mund të kenë një vlerë parashikuese për grupet, por jo për individët. Kjo është e mundur vetëm me sjellje të qëndrueshme që rrjedh nga zgjedhja e qëllimshme e udhëhequr nga norma të caktuara. Të gjithë njerëzit inteligjentë përpiqen të jenë racionalë në këtë kuptim, suksesi i tyre varet nga disponueshmëria e informacionit përkatës. Prandaj është e arsyeshme të supozohet sjellja racionale si bazë e analizës ekonomike të familjeve dhe ndërmarrjeve. Por racionaliteti ekonomik i supozuar nga ekonomia moderne shkon më tej se kaq. Ai e konsideron maksimizimin e përfitimit personal si tiparin kryesor të të gjithë agjentëve ekonomikë. Konsumatori maksimizon dobinë ose kënaqësinë dhe firma maksimizon fitimet. Këto koncepte janë thellësisht individualiste dhe utilitariste. Altruizmi ose kujdesi për të mirën e të tjerëve në zgjedhje përjashtohet. Horizonti kohor ngushtohet në të ardhmen e afërt, nëse jo në të tashmen. Kujdesi për jetën pas vdekjes përjashtohet, sado i sinqertë të jetë besimi në të. Ky koncept tenton të konsiderojë qëllimet jo-ekonomike si të parëndësishme për zgjedhjen, për aq kohë sa dobia, kënaqësia dhe fitimi interpretohen në terma thjesht ekonomikë. Meqenëse maksimizimi i fitimeve nënkupton minimizimin e kostove, fokusi është tek kostoja direkte për individin, duke injoruar kostot ekologjike dhe socio-kulturore. Kështu, koncepti i racionalitetit ekonomik përfaqëson mënyrën materialiste, individualiste dhe tokësore të të jetuarit, e cila mbizotëronte në kohën e lulëzimit të kapitalizmit. Ishin kohët e shmangies nga feja dhe morali dhe të rebelimit kundër Kishës. Ideja darviniste e mbijetesës së më të fortit e shenjtëroi më tej shfrytëzimin e të dobëtit nga i forti në emër të racionalitetit ekonomik. Ideja e epërsisë së racës së bardhë justifikoi imperializmin.

Koncepti i racionalitetit ekonomik nuk është i përshtatshëm për analizën e sjelljes në vendet myslimane, për dy arsye kryesore. Ai nuk është realist. Burrat dhe gratë kujdesen për të mirën e të tjerëve, përveçse për të mirën e vet. Zgjedhja e tyre ndikohet nga vlerësimi që i bëjnë pasojave të mundshme për shoqërinë, për fqinjët, etj. Ata kujdesen për jetën pas vdekjes. Zgjedhja e tyre si konsumatorë dhe vendimet e tyre si prodhues, punëdhënës, tregtarë etj. ndikohet nga besimi ose mungesa e besimit në jetën tjetër. Ata gjithashtu motivohen nga konsiderata sociale, kulturore dhe politike. Këto prirje mund të jenë të forta ose të dobëta, në varësi të shkallës së informacionit të disponueshëm dhe forcës së angazhimit përkatës. Megjithatë, këto prirje ekzistojnë. Një koncept që i injoron këto prirje vështirë se mund t’i bëjë drejtësi realitetit. Kur konceptit të racionalitetit ekonomik i jepet statusi i një supozimi bazë, ai ka prirjen të shërbejë si një normë. Burrat dhe gratë priren ta konsiderojnë atë si mënyrën e duhur për t’u sjellë. Ky është dallimi midis shkencave humane dhe atyre natyrore, ku objekti në të dytat mbetet i paprekur nga çdo supozim që shkencëtari bën në lidhje me sjelljen e tij. Nuk është çudi që altruizmi, konsideratat për botën tjetër dhe motivet jo-ekonomike priren të konsiderohen si mënyra të sjelljes irracionale nga ata që e marrin seriozisht ekonominë. Kur teoria ekonomike aplikohet në problemet praktike dhe bëhen rekomandime për politika, kjo njëanshmëri sjell neglizhimin e interesave jetike të shoqërisë dhe individëve të saj. Kjo është arsyeja e dytë pse “racionaliteti ekonomik” perëndimor nuk mund të pranohet në kuadrin konceptual të ekonomiksit islam. Ai do të pengonte procesin e transformimit islam në sajë të rolit të tij normativ. Ekonomistët islamë kanë sugjeruar zëvendësimin e tij me konceptin e “racionalitetit islam”, që nënkupton orientimin e veprimit drejt përputhjes maksimale me normat islame. Edhe ky koncept është në natyrën e vet normativ, por do të shërbente si një mjet më i mirë analize nëse merret parasysh dobësia e angazhimit islam në shoqëritë myslimane të ditëve të sotme. Ai është një koncept më i gjerë se ai i racionalitetit ekonomik dhe një përqasje më e afërt me realitetin aktual. Roli i tij normativ do të ndihmojë në përparimin e procesit të transformimit islam të shoqërive tona.

Ekonomia Islame