Kroatët, të pakënaqur me euron

Pirja e kafesë në bregdet, por edhe në kafenetë e tjera në qytetin kroat të Splitit, është shija e parë e hidhur që iu servua banorëve lokalë që në minutat e para të këtij viti me futjen e euros.

Pothuajse të gjithë hotelierët e Splitit kanë rrumbullakosur çmimet e tyre, shkruan Veçernji list.

Kafja, e cila mesatarisht kushtonte 10 HRK, ose 1.33 euro, tashmë po kushton 11.30 HRK, ose 1.50 euro.

“As kuna nuk po merr askush, edhe pse të gjithë na thoshin se do të mund të paguajmë me to edhe për dy javë. Më thanë në furrë që ose duhet të kem saktësisht kuna ose të paguajë në euro dhe ka vende ku tashmë kanë pushuar së pranuari kunan, edhe pse në periudhën e tranzicionit janë ende të vlefshme, ku janë inspektimet”, ka thënë njëri nga banorët e Splitit.

Në Split u shtrenjtua edhe parkimi, gjë që përkoi edhe me futjen e euros.

“Gjithçka është e tmerrshme. Asgjë nuk është rritur shumë, por gjithçka është rritur pak”, ankohet një grua nga Spliti.

“Deri një ditë palestër tri herë në javë ishte 300 kuna, tani është 340 kuna. Ata e ‘rrumbullakosën’ çmimin nga 40 euro në 45 euro”, tregoi ajo me zemërim.

“Është rritur edhe birra, si në kafe ashtu edhe në dyqan”, shtoi një kalimtar.

As në Dubrovnik nuk ka asgjë të mirë me euron, sipas qytetarëve.

“Po shikoj faturën e kafenesë. Kafeja që ishte 11 kuna ka shkuar në dy euro, ose 15.07 kuna”, ka thënë një banor i Dubrovnikut.

Qytetarët besojnë se ky është kulmi i “dhunës që tregtarët po kryejnë ndaj klientëve prej gati gjysmë viti”.

“Ne kroatët ndoshta jemi më pak të mbrojtur nga të gjitha vendet e tjera në BE, sepse qeveria jonë duket se inkurajon këto rritje të çmimeve. Epo, ata vetë thonë se çmimi i naftës në treg është i qëndrueshëm, por të martën çmimet e karburantit u rritën vetëm për të lajkatur tregtarët dhe për të përmirësuar marzhet e tyre sepse shpallën padi. Turp”, ka thënë një qytetar.

Prerja e flokëve për meshkuj për disa është bërë më e shtrenjtë për gati 25 për qind dhe arsyetimi i parukierëve është se po ndihmojnë veten dhe klientët e tyre sepse e kanë rrumbullakosur shërbimin në 10 euro. Qytetarët e konsiderojnë si të vrazhdë.
Edhe në Mexhimurje, kritikat më të shumta vijnë për shkak të rritjes së çmimit të kafesë. Në disa restorante, kafeja me qumësht u rrit nga 11 në gati 13 kuna sepse pronarët i ngritën çmimet në 1.70 euro.

Problemet me euron dhe rritja e çmimeve janë ankesat më të shpeshta të qytetarëve kroatë.

Amazon do të pushojë nga puna 18 mijë punëtorë, shumica përfshijnë vendet e Evropës

Amazon planifikon të shkurtojë më shumë se 18 mijë vende pune, numri më i madh në historinë e kompanisë.

Gjiganti amerikan i shitjeve online që ka të punësuar 1.5 milionë njerëz në mbarë botën, nuk ka specifikuar se në cilin vend do të janë këto shkurtime, por tha se ato do të përfshinin Evropën.

Shumica e largimeve do të vijnë nga dyqanet e saj duke përfshirë Amazon Fresh and Go dhe divizionin e burimeve njerëzore.

“Ne nuk i marrim lehtë këto vendime ose nuk i nënvlerësojmë se sa ato mund të ndikojnë në jetën e atyre që janë prekur”, tha Andy Jassy në një letër dërguar personelit, përcjell Telegrafi.

Ai tha se njoftimi ishte sjellë për shkak të një prej punëtorëve të firmës që kishte nxjerrë në publik informatat për largime.

Reklama

“Kompanitë që zgjasin një kohë të gjatë kalojnë nëpër faza të ndryshme. Ato nuk janë në modalitetin e zgjerimit të njerëzve të rëndë çdo vit”, shtoi ai.

Amazon është firma më e fundit e madhe e teknologjisë që tregon se do të ketë pushime të mëdha nga puna pasi kriza ekonomike ka bërë që klientët të reduktojnë shpenzimet.

Punëtorët e prekur nga këto shkurtime pritet të njoftohen deri më 18 janar.

Lëvizja vjen pasi gjiganti i teknologjisë tha vitin e kaluar se do të reduktonte numrin e punonjësve pa theksuar saktë numrin e tyre. /Telegrafi/

Me ‘besa besë’ po tentohet të bojkotohet gjithçka që mbanë shifrën ‘860’

Që këto produkte e këta flamuj të shihen sa më pak në tregun e Kosovës, po bëhet gjithçka. Këtë po e bëjnë një numër i madh i qytetarëve, të cilët po mundohen që të tjerët të i vetëdijësojnë për këtë fakt.

Por, jo vetëm tek qytetarët e tjerë, një vetëdijesim i tillë po mundohet të bëhet edhe tek pronarët e bizneseve.

Fitim Shala nga Podujeva ka zgjedhur një formë për të kontribuar me kompaninë tij.

Por cila është arsyeja që e shtyu atë të marrë një vendim të tillë.

Një gjë të tillë do e bëjnë edhe qytetarët e Podujevës, madje ata shihet të jenë goxha të interesuar për këtë veprim.

Pikërisht për këtë arsyeje është hapur edhe një grup në rrjetin social Facebook.

I emëruar si “Besa Besë” ky grup ka arritur mbi 100,000 anëtar.

Aty shumë biznese e grupe qytetarësh tregojnë lidhur me veprimet që kanë marrë për të bojkotuar këto produkte.

Administrator i kësaj faqe është Burim Piraj.

Ai tregon se sa po ka efekt kjo iniciativë.Piraj shton se qytetarët nuk është që dëshirojnë të i blejnë këto produkte.Por, e bëjnë edhe për shkak të mos informimit se cilat produkte janë serbe.E pikërisht për këtë është hapur edhe kjo web faqe ku qytetarët mund të informohen.Kurse shumë shpejtë pritet të bëhet edhe si aplikacion, i cili mund të përdoret edhe në telefon.

ATK: Deri më 10 janar të regjistrohen mallrat në stoqe

Administrata Tatimore e Kosovës, njofton se në bazë të Ligjit Nr. 03/L-222 për Administratën Tatimore dhe Procedurat, tatimpaguesit duhet të regjistrojnë mallrat në stoqe në fund të vitit kalendarik.

Regjistrimi i tillë sipas ATK-së duhet të jetë i gatshëm më së largu deri me datën 10 Janar të vitit 2023.

”Çdo tatimpagues, pa marrë parasysh qarkullimin vjetor, përveç mbajtjes së librave dhe regjistrave të parapara me ligj, kërkohet të kryejnë regjistrimin e mallrave në stoqe në fund të vitit kalendarik.Regjistrimi i tillë, duhet të përfundohet më, apo para datës 10 Janar të vitit vijues dhe të jetë në dispozicion për inspektim me kërkesën e Administratës Tatimore të Kosovës”, thuhet në njoftimin e ATK-së.

ATK gjithashtu njofton se si duhet të bëhet rejistrimi i mallrave.

Regjistrimi i mallrave duhet të mbahet me çmimin e kostos.

Administrata Tatimore e Kosovës, i rikujton të gjithë tatimpaguesit, të cilët nuk respektojnë afatin e paraparë për të regjistruar mallrat në stoqe, se do të jenë objekt i masave ndëshkuese të parapara me Legjislacionin Tatimor të Kosovës.

Histori e shkurtër e liberalizmit

Në këtë hyrje të historisë së liberalizmit , Álvaro Martín do të shpjegojë se çfarë është liberalizmi, do të përshkruajë fazat kryesore të tij dhe do të flasë për teoricienët e tij, si dhe kontributet e tij kryesore në këtë shkencë.

Koncepti i liberalizmit është përdorur gjithmonë gjerësisht në fushat e Shkencave Ekonomike dhe Shkencave Politike, për t’iu referuar lëvizjeve të ndryshme shoqërore, zhvillimit institucional ose rimodelimit të politikave publike që janë shfaqur gjatë historisë. Liberalizmi, si politik ashtu edhe ekonomik, ka një mori kuptimesh dhe përkufizimesh të mundshme në të gjithë spektrin politik.

Çfarë është liberalizmi?

Epo, çfarë është liberalizmi? Liberalizmi është një ideologji, ose një lëvizje që promovon lirinë e veprimit të individit, brenda një kuadri ligjor të vendosur nga shteti i së drejtës, pa shkaktuar përçarje apo shtrëngim në fushën e lirisë së veprimit të një pale të tretë. Domethënë, liberalizmi është një filozofi politike dhe ekonomike që mbron mbrojtjen e lirisë së individit në aspekte të ndryshme të jetës së përditshme, duke shmangur detyrimin e palëve të treta për vendimet dhe veprimet individuale, nën parimin e mossulmimit. Në këtë kuptim, ajo promovon emancipimin politik të individit në shoqëri. Në atë mënyrë që individi, në nivelin e të drejtave dhe lirive, të klasifikohet si një qenie e pavarur, shoqërimet e të cilit me njerëz ose subjekte të tjera kryhen vetëm në mënyrë vullnetare dhe paqësore.

Në fushën ekonomike, në mënyrë të përgjithësuar – meqenëse liberalizmi mund të variojë nga socialdemokracia në anarko-kapitalizëm – ideologjia liberale mbron një reduktim të ndërhyrjes së shtetit në ekonomi dhe një pjesë më të madhe të kësaj ia beson funksionimit të lirë të tregjet.. Kjo do të thotë, i lejon tregut të arrijë një ekuilibër optimal përmes forcave dhe mekanizmave të tij “vetërregullues”.

Çfarë mbron liberalizmi ekonomik?

Për këtë arsye, liberalizmi tenton të mbrojë, kryesisht, pikat e mëposhtme:

Mbrojtje e fuqishme e të drejtës së pronës private.
Barazi reale para ligjit të të gjithë individëve dhe institucioneve të shoqërisë.
Më pak rregullim i tregjeve të ndryshme nga autoritetet.
Pavarësi, liri dhe përgjegjësi më e madhe e konsumatorëve.
Taksa më të ulëta dhe reduktime të pengesave për tregtinë dhe sipërmarrjen.
Më pak ndërhyrje nga bankat qendrore në politikën monetare dhe në tregjet financiare.

Shembujt e përmendur të politikave të promovuara nga liberalizmi janë shumë të përgjithshëm, pasi gradimi ose intensiteti i secilës prej këtyre politikave do të varet efektivisht nga lloji i veçantë i liberalizmit që mbrohet, nëse ai ekziston; siç u përmend më parë, një spektër i gjerë ideologjish që mund të vendoseshin brenda kornizës teorike të liberalizmit.

Kështu, në fushën e liberalizmit, ata që mbrojnë një ndërhyrje më të madhe të shtetit në ekonomi janë zakonisht socialdemokratët, ndërsa anarko-kapitalistët mbrojnë eliminimin e plotë të shtetit. Midis këtyre dy grupeve gjejmë edhe shumë tendenca të tjera si liberalizmi klasik, liberalizmi konservator, liberalizmi tradicionalist, minarkistët… Për shkak të ekzistencës së këtij diversiteti të gjerë tendencash nën të njëjtin koncept të përgjithshëm, duhet të tregojmë historinë e liberalizmit nga baza më të gjera dhe më të përgjithshme deri më sot, duke kaluar nëpër disa nga teoricienët e saj më të rëndësishëm gjatë 6-7 shekujve të fundit.

Fazat kryesore të liberalizmit ekonomik

Historia e teorisë së liberalizmit ekonomik ndahet në disa faza ose shkolla kryesore të mendimit:

Shkolla e Salamankës (origjina në shekullin e 16-të)
Shkolla Klasike e Ekonomisë (Liberalizmi Ekonomik Anglo-Sakson i Iluminizmit)
Shkolla Austriake (shek. 19 – sot)
Shkolla e Çikagos (S.XX deri tani)
A është neoliberalizmi një liberalizëm i ri?

Këtij kategorizimi të shkurtër i mungojnë disa shkolla që mund të konsiderohen si pjesë e lëvizjes liberale, si dhe periudha dhe procese të rëndësishme në historinë ekonomike dhe politike të liberalizmit, por për shkak të hapësirës, në këtë artikull do t’i përmbahemi historisë. të mendimit liberal dhe shkollave të tij më të rëndësishme.

1. Shkolla e Salamankës

Shkolla e Salamankës përbëhej nga një grup teologësh dhe juristësh spanjollë gjatë shekujve 16 dhe 17, detyra kryesore e të cilëve ishte ripërtëritja e mendimit të Shën Thomas Aquinas, për të futur përparime në fushat juridike, teologjike, sociale dhe ekonomike, tipike. të humanizmit.Rilindja. Shumë nga këto zbulime vijnë nga piketa të tilla si zbulimi i Amerikës ose Reformimi protestant i fillimit të shekullit të 16-të.

Domenikani i ngarkuar për të hedhur themelet e kësaj shkolle mendimi ishte teologu Francisco de Vitoria, profesor në Universitetin e Salamankës në fillim të shekullit të 16-të. Praktikisht të gjithë anëtarët e Shkollës së Salamankës ishin fillimisht skolastikë, por vetëm një pakicë e të gjithë skolastikëve të kohës i përkiste Shkollës së Salamankës. Disa nga skolastikët më të rëndësishëm të kohës, që i përkisnin shkollës në fjalë ishin: Francisco de Vitoria, Juan de Mariana, Luis de Molina, Domingo de Soto, Tomás de Mercado… Ndër këta, më të njohurit sot janë Francisco de Vitoria dhe Juan de Mariana, për kontributin e tyre në Drejtësi dhe Ekonomi.

Cilat ishin kontributet kryesore të Shkollës së Salamankës?

Gjithçka filloi me njohjen e pronës private si një shtyllë themelore për zhvillimin ekonomik, sipas teorive të Shkollës së Salamankës. Mendimi tomist e njihte tashmë pronën private si një faktor të rëndësishëm për zhvillimin socio-ekonomik, një ide që disa teologë si Juan de Mariana e ripohuan dhe të tjerë, si Domingo de Soto, e kualifikuan. Ky i fundit, për shkak të prirjes mëkatare të njeriut, e shihte pronën private si të nevojshme, por një element të pamjaftueshëm në vetvete për zhvillimin e plotë të shoqërisë.

Një tjetër nga kontributet kryesore të Shkollës së Salamankës ishte teoria e saj mbi inflacionin monetar, e zhvilluar nga At Juan de Mariana përmes veprës së tij Traktati dhe diskursi mbi monedhën e Vellón, në të cilën ai shpjegon se si përmes zhvlerësimit të monedhës dhe zgjerimit të vëllimi i monedhës qarkulluese në ekonomi, kjo mund të shkaktojë një rritje të çmimeve nëpërmjet një tkurrje të fuqisë (vlerës) blerëse të monedhës në fjalë. Kjo mund dhe duhet të lidhet edhe me studimin e Martín de Azpilcueta mbi ndikimin e ardhjes masive të metaleve të çmuara nga Amerika (zgjerimi i ofertës monetare) në çmimet e mallrave dhe shërbimeve në Spanjë, i cili u pa i demonstruar në praktikë me Revolucioni i Çmimeve në Evropë në fund të shekullit të 16-të dhe në fillim të shekullit të 17-të.

Ndikimi i Shkollës së Salamankës arriti te teoricienë të tillë të rëndësishëm si Adam Smith ose Friedrich A. von Hayek, që u përkisnin shkollave të mëvonshme të mendimit ekonomik.

Shkolla Klasike e Ekonomisë

Shkolla Klasike e Ekonomisë dhe anëtarët e saj, të njohur si ekonomistët klasikë, ishin ekonomistët e parë që ekspozuan idenë e tregut të lirë si një sistem me efikasitet më të madh për shoqërinë, si dhe formën e saj natyrore të organizimit. Ekonomia klasike ndikohet fuqishëm nga merkantilizmi dhe fiziokratët francezë, një faktor që vërehet në shumë prej ideve të disa prej ekonomistëve klasikë më të rëndësishëm si Adam Smith, David Ricardo ose John Stuart Mill, të gjithë britanikë dhe mbrojtës të ide të ilustruara.

Adam Smith ishte autor i dy veprave gjatë gjithë jetës së tij. Teoria e parë e ndjenjave morale, botuar në 1759, është një traktat sociologjik mbi sjelljen njerëzore dhe marrëdhëniet midis individëve. Vepra e tij e dytë, së cilës ai i detyrohet famën e tij, është me përmbajtje thjesht ekonomike, kjo është Pasuria e Kombeve, në të cilën, përafërsisht, ai shquhet për ekspozimin e teorisë së vlerës së punës më parë ndaj Karl Marksit, duke marrë parasysh se vlera e mallrat e prodhuara përcaktoheshin nga kostot e prodhimit, më e rëndësishmja prej të cilave ishte sasia e punës që i kushtohej prodhimit të mallit në fjalë. Smith është gjithashtu i njohur gjerësisht për ekspozimin e tij nga pikëpamja e tij për virtytet e tregtisë së lirë, si dhe për ndarjen e punës dhe specializimin në zinxhirët e prodhimit, duke shpjeguar se si ky organizim në nivel të shoqërisë do të çonte në produktivitet më të lartë dhe më efikas. shpërndarja e burimeve në dispozicion.

Së dyti, gjejmë David Ricardo, një ekonomist britanik i shekullit të 19-të, i njohur për veprën e tij Parimet e ekonomisë politike dhe taksat, si dhe për koleksionet e tij me ese mbi funksionimin e tregjeve dhe tregtisë ndërkombëtare. Ricardo mbahet mend sot për teorinë e tij të specializimit të biznesit, në të cilën ai përfshin avantazhin krahasues. Me fjalë të tjera, Ricardo propozoi që çdo vend të prodhojë një numër minimal mallrash në të cilat ata janë të specializuar pasi ato janë më efikase në prodhimin e tyre se pjesa tjetër e vendeve përreth, kështu që secili komb të eksportojë mallrat që prodhon në mënyrë më efikase dhe të importojë pjesën tjetër. të mallrave të nevojshme, duke gjeneruar kështu vlerë nëpërmjet tregtisë ndërkombëtare.

John Stuart Mill ishte një ekonomist dhe filozof britanik, shumë i afërt me teoritë utilitare në ekonomi dhe liberalizmin politik, me vepra me prestigj historik si Për Liberty. Në ekonomi, Mill shquhet për mbështetjen e tij për empirizmin e lidhur me utilitarizmin ekonomik. Kjo do të thotë, duke u përpjekur për të maksimizuar dobinë ose mirëqenien e shoqërisë përmes zbatimit të atyre masave që më parë janë treguar se funksionojnë në praktikë, duke llogaritur efektin e përmendur në mënyrë të përgjithshme në popullsinë totale dhe jo përmes efekteve për individin. . Mill shquhet për teorinë e tij të vlerës së përdorimit të mallrave, duke llogaritur vlerën e tyre bazuar në dobinë e tyre (kjo është një nga teoritë e shumta që do të nxirrte më vonë teoria austriake e vlerës subjektive) dhe për studimin e tij mbi formimin e pagave. në një treg të lirë.

Shkolla Austriake

Shkolla Austriake është origjina e koncepteve të shumta ekonomike të aplikuara në analizën margjinale (dobia margjinale, kosto oportune…) që strukturojnë ekonominë bashkëkohore. Dy dishepujt kryesorë dhe të drejtpërdrejtë të themeluesit të Shkollës Austriake të Ekonomisë, Carl Menger ishin Friedrich von Wieser dhe Eugen Böhm-Bawerk, mbrojtës të teorisë së vlerës subjektive dhe margjinalizmit. Kjo shkollë vazhdoi të zhvillohej në Austri gjatë periudhës së ndërmjetme, përmes figurave të Ludwig von Mises dhe Friedrich A. von Hayek. Një seri e tërë autorësh që sot përbëjnë kujtesën e Shkollës Austriake ishin të lartpërmendurit Carl Menger dhe Friedrich von Wieser, përveç disa autorëve më pak të njohur si Oskar Morgenstern, Hans Mayer, Robert Meyer…

Emigrimi i këtyre ekonomistëve, shpesh i detyruar, gjatë viteve 1930, për shkak të antisemitizmit nazist që shkatërroi Austrinë (veçanërisht nga viti 1938) nuk nënkuptonte vdekjen e traditës së tyre akademike. Në veçanti, ardhja në Shtetet e Bashkuara të Mises dhe Hayek-ut i dha shtysë, pas Luftës së Dytë Botërore, një gjeneratë të re autorësh të frymëzuar nga analizat austriake, kryesisht Kirzner dhe Rothbard, të cilët, pas tyre, i shtuan kokrrën e tyre të rërës austriake. Shkolla.

Sot, autorët më të njohur të Shkollës Austriake janë Friedrich von Hayek dhe Ludwig von Mises.

Friedrich Hayek punoi kryesisht në studimin e cikleve të biznesit, duke ekspozuar rëndësinë e informacionit në tregje dhe duke treguar sesi shoqëritë liberale mund të përparonin pa planifikim qendror.

Në vitin 1931, pas një trajnimi intelektual në Vjenë nën tutelën e Friedrich von Wieser, ai filloi të jepte mësim në Shkollën Ekonomike të Londrës. Gjatë luftës, ai shkroi kritikën e tij të madhe ndaj totalitarizmit: Rruga drejt robërisë .

Hayek përfundon në Rruga drejt Servitudës se planifikimi qendror është jopraktik. Informacioni ekonomik që kërkojnë planifikuesit qendrorë është i shpërndarë në të gjithë ekonominë është vetëm i pjesshëm dhe kalimtar. Informacioni dhe njohuria totale për të është përtej mundësive të një burri të vetëm; megjithatë, ajo përbën bazën e planifikimit personal të miliona individëve, ndërkohë që tregu koordinon veprimet.

Në vitin 1950, Hayek u transferua në Universitetin e Çikagos, ku punoi në përcaktimin e kufijve të metodës shkencore në kuptimin e shoqërisë dhe zhvilloi idealin e tij se si institucionet njerëzore evoluojnë natyrshëm, pa pasur nevojë për planifikim qendror.

Ideja e Hayek-ut se një qeveri liberale duhet të mbështesë ligjet e drejtësisë, nëpërmjet një sundimi të fortë dhe të qëndrueshëm të ligjit, por pa e drejtuar në mënyrë autoritative shoqërinë, përmblidhet në The Foundations of Liberty . Hayek e përshkroi këtë ide me vetëm tre fjalë: Ligj, Legjislacion dhe Liri.

Nga ana tjetër, Ludwig von Mises iu bashkua Shkollës Austriake pasi lexoi Parimet e Ekonomisë të Menger-it. Në seminaret Böhm-Bawerk në Vjenë, ai u interesua për teorinë monetare. Në vitin 1912, vetëm 31 vjeç, ai botoi Teorinë e Parasë dhe Kredisë në të cilën ai aplikoi analizën e dobisë margjinale për mjetet e këmbimit.

Mises shërbeu si kryeekonomist në Dhomën e Tregtisë së Vjenës dhe, nga viti 1913 deri në 1934, organizoi seminare private në Universitet. Libri i tij Socializmi , i vitit 1922, thotë se, pa një sistem efektiv çmimesh, shoqëritë socialiste nuk mund të zhvillonin kurrë një llogaritje ekonomike efikase dhe racionale, e cila është paraqitur në një mënyrë më të përmbledhur në punimin e tij Pamundësia e llogaritjes ekonomike në socializëm .

Pas ardhjes në pushtet të Hitlerit, Mises u vendos në Zvicër dhe më pas në Shtetet e Bashkuara. Atje, ai shkroi La Acción Humana , botuar në 1949, një libër në të cilin ai shpjegon ekonominë si një shkencë deduktive dhe jo parashikuese.

Shkolla e Çikagos

Shkolla e Çikagos filloi si një shkollë mendimi në mbrojtje të tregut të lirë, në gjysmën e dytë të shekullit të 20-të. Shkolla e Çikagos ishte krejtësisht kundër teorisë ekonomike Keynesian dhe politikave fiskale ekspansioniste. Ato janë një nga shkollat kryesore të mendimit ekonomik të përshtatur në konceptin e “ekonomisë neoklasike”, duke theksuar figurën e homo Economicus tipike të teorisë racionaliste në lidhje me pritjet dhe sjelljen e konsumatorëve. Shkolla e Çikagos u themelua nga George Stigler, duke marrë çmimin Nobel në 1982.

Vetëm 6 vjet më parë, Milton Friedman, një nga ekonomistët kryesorë të Shkollës Austriake, mori çmimin Nobel, i njohur për studimet e tij mbi teorinë monetare dhe marrëdhëniet midis rritjes së ofertës monetare, rritjes ekonomike dhe inflacionit themelor. Një nga veprat e tij më të shquara është Historia Monetare e Shteteve të Bashkuara, të cilën e shkroi me Anna Schwartz.

A është neoliberalizmi një liberalizëm i ri?

Vitet e fundit, është e zakonshme të dëgjohet termi neoliberal për të përshkruar dikë afër ideve të përshkruara më parë të liberalizimit të tregut dhe ndërhyrjes minimale të shtetit në ekonomi. Por nga lindi termi “neoliberalizëm?”

Termi neoliberalizëm u krijua për herë të parë në vitin 1938 nga akademiku rus Alexander Rüstow, në vitin 1938, duke u përpjekur të përshkruante një teori socio-ekonomike që përfaqësonte një rrugë të tretë midis kapitalizmit dhe socializmit, duke iu referuar kështu një lloj demokracie sociale, duke u përpjekur kështu të diferenconte nga liberalizmi klasik ose teoritë laissez faire. Po kështu, ideologjia që i ngjan më së shumti asaj që i referohej Rüstow 81 vjet më parë do të ishte ekonomia sociale e tregut, e njohur sot si demokracia sociale, siç e kemi ekspozuar më parë.

Nëse i drejtohemi veprave të ndonjë ekonomisti klasik liberal ose libertarian, nga ato të përshkruara më parë, do të shohim se ata kurrë nuk e kanë përdorur këtë term për t’iu referuar ideologjisë së tyre ose propozimeve të tyre ekonomike.

Në dekadën e fundit termi “neoliberalizëm” ka një karakter pezhorativ dhe përdoret pothuajse ekskluzivisht nga ekonomistë që janë më shumë ndërhyrës ose afër socializmit të tregut, si Paul Krugman ose Joseph Stiglitz. Megjithatë, ende nuk është një term i pranuar nga ekonomistët liberalë të zakonshëm, të cilët preferojnë të quhen “liberalë”, “libertarianë” (me diferencimin e duhur që kjo përfshin) ose “kapitalistë”.

Kështu, përtej gjykimeve të vlerave që do të kthenin ekuilibrin në më të mirën ose më të keqen e rrymës, përtej ideologjisë se kush e transmeton termin dhe madje duke injoruar origjinën e atij që e shpiku atë, nëse i qëndrojmë rreptësisht idesë nën të cilën termi neoliberalizëm lindi, mund të themi me siguri se koncepti i neoliberalizmit është më afër socialdemokracisë sesa liberalizmit. E cila nuk është e mirë, as e keqe, as më e mirë e as më e keqe, është thjesht ajo që dikton njohja e historisë.

Artikulli i shkruar nga Álvaro Martín.

Mungesa e fuqisë punëtore në Kosovë: zgjidhje nga Bangladeshi, Nepali, Turqia

Për shkak të mungesës së personelit të kualifikuar, shumë kompani në Kosovë janë të detyruara të pranojnë punëtorë nga vende si Nepali, Turqia dhe Bangladeshi, tha Lulzim Rafuna, kryetar i Odës Ekonomike të Kosovës (PKK).

Sipas të dhënave zyrtare të Agjencisë së Statistikave, më shumë se 42,000 qytetarë e kanë braktisur Kosovën në vitin 2021, përfshirë një numër të konsiderueshëm të të punësuarve në kompani private, kështu që vitin e kaluar kompanitë kosovare u përballën me mungesë të punëtorëve të kualifikuar.

Për shkak të një situate të tillë, sipas drejtorit të PKK, shumë kompani detyrohen të riorganizohen dhe të sigurojnë pajisje të reja që varen më pak nga faktori njerëzor.

Kosova si vend transit

“Shumë kompani kanë filluar të mendojnë dhe kanë filluar të importojnë fuqi punëtore nga disa vende të tjera si Bangladeshi, Turqia, Nepali… por edhe kjo është një sfidë më vete sepse ata punëtorë që vijnë për të punuar në Kosovë e gjejnë mundësinë e parë të largohen Kosova. Kjo do të thotë se ata e shohin Kosovën më shumë si një vend transit sesa një vend ku do të qëndrojnë dhe punojnë më gjatë”, ka theksuar Rafuna.

Ai ka kërkuar nga përfaqësuesit e institucioneve të Kosovës që të menaxhojnë më mirë krizën ekonomike.

“Pushteti ekzekutiv është dashur ta menaxhojë krizën ekonomike në mënyrë më të mirë, për arsye se duhet të sjellë një paketë ekonomike që do t’i mundësonte ekonomisë dhe qytetarëve të luftojnë inflacionin”, tha Rafuna.

Sipas të dhënave zyrtare për 11 muajt e vitit 2022, norma e inflacionit në Kosovë ishte mesatarisht 11 për qind./tesheshi/

Punonjësit shqiptarë punojnë më ngadalë nga të gjithë në Europë dhe nuk kanë presion për afatet

Punonjësit shqiptarë mund të kenë orët më të gjata të punës në Europë, por rezulton që kanë shpejtësi më të ulët në kryerjen e detyrave të tyre dhe nuk ndodhen nën presionin e afateve.

Gjetjet për intensitetin në punë janë publikuar në një raport te fundit të Komisionit Europian për kushtet e punës dhe implikimet në të ardhmen.

Sondazhi realizohet një herë në pesë vjet përmes anketimeve me 70,000 punëtorë në 36 vende evropiane. Këtu përfshihen shtetet anëtare të BE-së, Mbretëria e Bashkuar, Norvegjia, Zvicra, Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Serbia.

Puna me shpejtësi të larta është e shpeshtë apo e zakonshme për më pak se 30% të punonjësve shqiptarë, ndërsa presioni për afatet për rreth 25%, të dyja më të ulëtat në Europë. Për krahasim, në Greqi, që është shteti me intensitetin më të lartë të punës, 65% e punonjësve deklarojnë se u kërkohet të punojnë me intensitet të lartë dhe 55% se punojnë nën presionin e afateve. (shih grafikun).

Sipas raportit, prevalenca e tre aspekteve të intensitetit të punës ndryshonte midis vendeve. Puna me shpejtësi të lartë është gjithmonë ose shpesh e zakonshme në mesin e punëtorëve në Greqi, Finlandë dhe Qipro, me më shumë se 60% të punëtorëve që raportuan këtë kërkesë, krahasuar me rreth 35% në Lituani dhe Letoni.

Përqindja më e lartë e punëtorëve që raportuan se punonin me afate të rrepta gjithmonë ose shpesh u gjet në Maltë, Luksemburg dhe Poloni (mbi 55%). Në Greqi, Finlandë dhe Qipro, më shumë se gjysma e punëtorëve raportuan se punonin me shpejtësi të lartë dhe me afate të rrepta.

Për sa i përket sektorit, puna me shpejtësi të lartë ishte më e zakonshme në shëndetësi, tregti dhe hoteleri dhe shërbime financiare; puna me afate të rrepta ishte më e zakonshme në shërbimet financiare, ndërtim dhe transport.

Një tjetër sfidë është ajo emocionale që doli më tej në pah gjatë pandemisë. Kërkesat emocionale janë më të shpeshta në punët që përfshijnë marrëdhëniet me njerëzit, veçanërisht ato që përfshijnë ofrimin e kujdesit dhe mbështetjes.

Këto punë janë në shumicën e rasteve shpërblyese. Ata mund të jenë pjesë e identitetit profesional të një punonjësi dhe të përmbushin një dëshirë për dobi sociale dhe për të ndihmuar njerëzit në vështirësi ose dhimbje.

Megjithatë, niveli i lartë i kërkesave emocionale që vijnë me këto punë, sipas raportit ka rezultuar që është një shkaktar i çrregullimeve depresive (Madsen et al, 2022) dhe problemeve të tjera të shëndetit mendor dhe lodhjes nga puna.

Një vështrim i detajuar i profesioneve konfirmon nivelin e lartë të kërkesave emocionale mbi punëtorët në profesionet e kujdesit.

Përqindjet më të larta të punëtorëve që raportuan se përjetuan situata shqetësuese emocionale u gjetën midis profesionistëve të shëndetit (48%) dhe profesionistëve të bashkëpunëtorëve shëndetësorë (43%).

Rreth një e treta e punonjësve të kujdesit personal (34%) dhe punonjësve të shërbimeve mbrojtëse (32%) gjithashtu raportuan se kishin përjetuar situata të tilla rregullisht, siç bënë fermerët mbijetesë (32%) dhe profesionistët e mësimdhënies (31%)./monitor/

Paralajmërohet ulja e inflacionit, por “ankthi i parave” do të vazhdojë edhe më 2023

Pandemia COVID-19 dhe përpjekja ruse për ta pushtuar Ukrainën i shkaktuan botës një problem shtesë, atë të ekonomisë.

Tregjet janë të çrregulluara, çmimet janë shtrenjtuar dhe standardi i jetesës është ulur, që kryesisht ka prekur më shumë vendet e varfëra dhe në tranzicion si Kosova.

Ky “ankth parash”, do të vazhdojë edhe këtë vit, ka paralajmëruar drejtoresha e Fondit Monetar Ndërkombëtar, Kristalina Georgieva.

Këtë paralajmërim ajo e bazon për faktin se treshja e fuqishme ekonomike, SHBA-ja, Kina dhe Bashkimi Evropian, kanë ngecur për ta marrë hovin e rimëkëmbjes ekonomike pas zhvillimeve globale në dy vitet e fundit.

“Për herë të parë në 40 vjet, rritja e Kinës në 2022 ka të ngjarë të jetë në të njëjtin nivel ose më poshtë rritjes globale”, ka thënë ajo.

E nëse Kina gjendet në këtë situatë, mund ta imagjinojmë rastin e Kosovës, që sipas të dhënave të Agjencisë së Statistikave të Kosovës (ASK), importon mbi 83 për qind të produkteve.

Kjo nënkupton një varësi të dukshme të tregut kosovar për produktet e huaja, pra çrregullimet e tregjeve ndërkombëtare e rrezikojnë menjëherë dhe shumë konsumatorin kosovar.

Banka Botërore kishte dhënë shifrën 19.1 për qind për inflacionin në Kosovë.

Kjo ka prekur direkt shportën e konsumatorëve që tash peshon më lehtë e kushton më shtrenjtë.

Megjithatë, Qeveria e Kosovës por edhe Banka Qendore e Kosovës (BQK), proklamojnë se ka rritje ekonomike edhe në vitin 2022.

Për vitin 2021 ishte promovuar një rritje ekonomike dy-shifrore, këtë vit është larg asaj arritjeje.

“Sipas vlerësimeve të BQK-së, BPV-ja në 2022 pritet të shënoj rritje të ngadalësuar prej 3 deri në 4 përqind, kryesisht për shkak të tkurrjes së kërkesës së brendshme dhe rritjes së importit, ndërsa eksportet kanë ndikuar pozitivisht. Bazuar në të dhënat e regjistruara deri në shtator të këtij viti, shpenzimet e jorezidentëve në Kosovë, pjesa më e madhe e të cilave janë nga diaspora, ishin në shumë prej 1.48 miliardë euro, e cila paraqet një rritje prej 26.1 përqind në krahasim me periudhën e njëjtë të vitit të kaluar”, thuhet në njoftimin e BQK-së publikuar më 22 dhjetor.

Qeveria që drejtohet nga Albin Kurti për një vit të tërë ishte krenuar për rritjen ekonomike 10.75 për qind.

Por opozita mendon ndryshe – thonë se Kurti “shfrytëzoi të dhënat nominale për ta paraqitur një rritje ekonomike të paqe”.

Kritika e opozitës kronologjikisht përshkruhet se ”inflacioni e ka rritur vëllimin e parasë, rrjedhimisht e ka rritur edhe qarkullimin financiar por e ka zvogëluar standardin jetësor”.

Por krenaria e ekzekutivit përfshin edhe rritjen e buxhetit. Për herë të parë Kosova do të ketë buxhet mbi 3 miliardë euro.

“Me 65 vota për, Kuvendi i Republikës së Kosovës e votoi Buxhetin për vitin 2023. 3.2 miliardë është buxheti i Republikës sonë për vitin e ardhshëm, e që është jo vetëm më i larti ndonjëherë, por edhe më gjithëpërfshirësi”, ka shkruar Kurti në Facebook më 15 dhjetor, ditën kur projekt-ligji i buxhetit e mori dirën jeshile nga Kuvendi i Kosovës.

Si për rritjen ekonomike, ashtu edhe për buxhetin opozita e ndiqet të njëjtën linjë të kritikës, pra “manipulim me të dhëna nominale”.

Megjithatë, opozita e pranon që gjendja e rëndë sociale nuk është vetëm faji i ekzekutivit – por edhe i situatës së jashtëzakonshme kudo në botë për shkak të luftës brenda territorit të Evropës.

Por ekzekutivi kritikohet për “mosveprim“ në raport me krizën.

“Nuk ka rëndësi nga kush vijnë e kush i propozon, rëndësi kanë të implementohen ato. Çdo ditë vonesë e Qeverisë tuaj me mosreagim është çmim ekonomik i pakthyeshëm për gjithë vendin tonë”, ka thënë kryetari i Lidhjes Demokratike të Kosovës (LDK), Lumir Abdixhiku, më 9 mars, teksa lufta në Ukrainë i kishte dhënë efektet e para.

Si kundërpërgjigje ekzekutivi thotë se ka disejnuar një mori pakosh në dobi të qytetarëve.

Kritikët e Kurtit këto pako i përkufizojnë ”si lëmoshë”, ndërkaq ekzekutivi thotë se janë politika sociale në kuadër të koncepteve ideologjike që Lëvizja Vetëvendosje i beson.

Situatës ekonomike i shtohet edhe “kurdisja e çmimeve“, gjatë festës se fund-vitit ka pasur akuza se “disa tregtarë kanë fryer çmimet”, teksa BQK-ja ka paralajmëruar ulje inflacioni.

Në qershor, Kuvendi i Kosovës i kishte aprovuar emrat e propozuar nga Qeveria për anëtarë të Autoritetit Kosovar të Konkurrencës (AKK). Por nuk është parë diçka e dukshme në terren për parandalimin e kurdisjeve të çmimeve në treg.

Gjatë vitit 2022, është kaluar edhe projektligji për rregullimin e çmimeve për produktet esenciale në treg. Por as në këtë drejtim nuk ka asgjë konkrete.

Në vitin 2023 pritet të hyjë në fuqi Ligji për Paga, por s’dihet akoma sa ky ligj do të jetë sfidues i inflacionit.

Ndërkohë është bërë zhurmë edhe për rritjen e pagës minimale nga 170 euro në 250, akoma – s’ka asgjë.

Qeveria e Kurtit beson se paketat financiare, ligji i pagave, rritja e pagës minimale do ta luftojnë gjendjen e krijuar ekonomike. Opozita është skeptike – duan më shumë, pra – veprime konkrete.

Përfshirja e njërit a të gjitha grupeve në dhënien e zekatit

Nga ajo që kam elaboruar në këtë punim, mund të përfundoj se shpjegimi i ajetit që flet për ndarjen e zekatit dhe sadakasë, nuk është kuptuar njësoj nga të gjithë juristët, sepse secili ka dhënë mendimin e tij juridik të bazuar në tekste, sipas asaj që e ka parë të arsyeshme.

Në temat e kaluara kam shpjeguar detajisht tetë grupet përfituese të zekatit, dhe secilit grup ia kemi kushtuar nga një temë të posaçme, me qëllim që të elaborohen sa më mirë. Ka mbetur edhe një çështje, që mendoj se është shumë me rëndësi, e cila ka të bëjë me domosdoshmërinë e dhënies së zekatit për një grup të veçantë a të gjitha grupet, gjegjësisht për fondacionet e zekatit. Për këtë çështje njëherazi kanë polemizuar juristët myslimanë, e pikërisht këtë, me lejen e Zotit, do ta trajtoj në këtë punim.
Mendimet e juristëve në lidhje me dhënien e zekatit Juristët myslimanë, pasi kanë trajtuar çështjen e kategorive përfituese të zekatit, kanë trajtuar edhe çështjen e dhënies së zekatit për ato kategori, mirëpo nuk janë pajtuar rreth këtij nëse duhet dhënë ose jo zekati për të gjitha kategoritë e përmendura në tekst, apo mjafton vetëm për njërin prej atyre kategorive.
Në lidhje me këtë tematikë, ekzistojnë dy mendime: mendimi i njohur i shafiitëve dhe mendimi tjetër i pjesës dërrmuese të juristëve nga shkollat juridike, të cilat do t’i shpjegojmë më poshtë.

Mendimi i Shafiut

Imam Shafiu është i mendimit se kërkohet t’u jepet njësoj tetë kategorive, e të mos rekomandohet një grup më shumë se një tjetër. Imam Shafiu shprehet: “Askush s’ka të drejtë të bëjë ndarjen e sadakasë (zekatit), përpos ndarjes që ka paraparë Allahu i Madhërishëm, përderisa ekzistojnë kategoritë përfituese.¹
Në një vend tjetër, pasi sqaron se si duhet të ndahet zekati, apo sadakatë, më pastaj thotë: “Sadakatë (dhe zekati) ndahen në tetë grupe dhe u jepet tetë kategorive përfituese”. E, pastaj, sjell një shembull dhe thotë: “Nëse shuma e pasurisë që jepet, është tetë mijë, atëherë secilit grup i takon nga një mijë…”.² Ajo që vlen të përmendet në shkollën juridike shafiite është sasia e njëjtë e dhënies së zekatit për të gjitha grupet përfituese, duke mos bërë dallime midis tyre, pra të mos i jepet një grupi më shumë sesa grupit tjetër, kuptohet nëse ekzistojnë të gjitha grupet. E, në rast se nuk ekzistojnë të gjitha grupet përfituese të zekatit, atëherë shpërndarja e tij bëhet për grupet ekzistuese në momentin kur jepet ai.
Është e natyrshme që të mos gjendet ndonjë grup, mirëpo ekzistojnë grupet e tjera, prandaj, sipas shafiitëve, shpërndarja e zekatit duhet të bëhet me saktësi për të gjitha grupet, e jo të parapëlqehen e të rekomandohen disa grupe e të anashkalohen të tjerat. Edhe imam Ahmedi, në një prej transmetimeve të tij, është i mendimit se dhënia e zekatit duhet të bëhet për të gjitha grupet dhe atyre duhet t’u jepet njësoj, dhe nga secili grup duhet të përzgjidhen tre persona, ngase teksti për dhënien e zekatit ka ardhur në shumës, e shumësi nënkupton më së paku tre persona.

Mendimi i shumicës së juristëve

Në dallim nga imam Shafiu, i cili mendon se zekati duhet të shpërndahet për të gjith kategoritë ekzistuese të tij, pjesa tjetër e juristëve, si imam Ebu Hanife, imam Maliku,
imam Ahmedi në një transmetim tjetër, dhe shumica e dijetarëve të hershëm (selefitë) dhe të mëvonshëm (halefitë) janë të mendimit se nuk obligohet përfshirja e të gjitha grupeve përfituese të zekatit dhe sadakasë, prandaj edhe lejohet dhënia e zekatit edhe për një grup të vetëm. Ibn Xheriri në këtë kontekst thotë: “Ky mendim (për vetëm një grup) është mendimi i shumicës dërrmuese të dijetarëve, e ai që e shpërndan (institucioni përgjegjës) zekatin, mund ta ndajë për cilindo lloj të dëshirojë, ndonëse Allahu i Madhërishëm i emërtoi tetë kategorive përfituese të zekatit, si njoftim se (zekati e) sadakatë nuk duhet të jepen jashtë këtyre tetë kategorive (grupeve)…”.³

Transmetohet nga Lejthi dhe Atau, se Omeri ka thënë: “Cilitdo prej këtyre kategorive t’ia japësh (zekatin), ia ke qëlluar”.
Mendim të njëjtë me të kanë shfaqur edhe Ibn Abasi dhe Seid ibn Xhubejri.⁴ Imam Maliku, përveç që mendon se mjafton të përzgjidhet një grup nga tetë grupet kategorizuese, mendon se preferohet të jepet zekati për grupin që ka më shumë nevojë, ndërsa Ibrahim Nehaiu është i mendimit se, nëse shuma e zekatit nuk është aq e madhe, atëherë lejohet të shpërndahet dhe të dedikohet për vetëm një grup të caktuar, po në të kundërtën (nëse shuma e tij është e madhe), duhet të përfshihen të gjitha grupet.⁵

Shkaku i mospajtimit të juristëve

Shkaku i mosunitetit të juristëve myslimanë rreth çështjes së dhënies së zekatit – nëse duhet të jetë për të gjitha kategoritë përfituese të tij apo mjafton vetëm për një kategori të caktuar, është të kuptuarit e vetë fjalës së përdorur në ajetin e kategorive përfituese të zekatit, ku theksohet, siç e ka vënë në dukje Ibn Rushdi, kundërshtimi i shprehjes me kuptimin e saj, ngase shprehja e përdorur nënkupton përfshirjen e të gjitha grupeve, ndërsa kuptimi i saj nënkupton përparësinë e atyre që kanë nevojë dhe jodetyrueshmërinë e përfshirjes së të gjitha kategorive, prandaj edhe kuptimi i ajetit është për karakterizimin dhe ndarjen e grupeve përfituese e jo për gjithëpërfshirjen e tyre.⁶
Poashtu ka divergjenca rreth aspektit gjuhësor të ajetit, ku është bërë ndërlidhja e kategorive përfituese të zekatit me lidhesën ve dhe fillimi i kategorive me shkronjën lamun “Allahu caktoi obligim që lëmosha (zekati etj.) t’u takojnë vetëm: të varfërve (nevojtarëve), të ngratëve (që s’kanë fare), punonjësve (që e tubojnë), atyre që u duhen përfituar zemrat (të dobtëve në besim), e duhet dhënë edhe për lirim nga robëria, të mbyturve në borxhe, (luftëtarëve), në rrugën e Allahut dhe atij që ka mbetur në rrugë. Allahu e di gjendjen e robërve, punon sipas urtësisë së Vet.” (Et-Tevbe, 60).

Pra, përmendja e sadakasë (apo zekatit) e pastaj përmendja e tetë kategorive, e shoqëruar me lamun, nuk është kuptuar njësoj nga të gjithë juristët. Ata kanë divergjenca se çfarë lloj lami është ky i përmendur në ajetin e cituar sipër. Pra, polemika në mes juristëve buron nga kuptimi gjuhësor që ata kanë në lidhje me çështjen në fjalë, duke i shtuar kësaj edhe hadithe që flasin për këtë tematikë e që janë komentuar në mënyra të ndryshme.

Argumentet e imam Shafiut dhe përkrahësve të tij.

Shafiu dhe përkrahësit e tij mendojnë se ajeti në fjalë nënkupton ndarjen e zekatit për të gjitha kategoritë, e kjo kuptohet në bazë të konstruktit të ajetit ku, pas përmendjes së fjalës sadaka, kategoritë që e meritojnë atë, fillojnë me lamu temlik, që nënkupton se kategoritë vijuese (të gjitha), duhet të jenë të përfshira, dhe jo vetëm ndonjëra prej tyre, prandaj edhe bëhet obligim përfshirja e të gjitha llojeve, gjegjësisht kategorive.Po ashtu, shafiitët argumentojnë edhe me faktin se në mes tetë kategorive përfituese është bërë ndërlidhja me vavu-t teshrik, që nënkupton se kategoritë janë bashkëpjesëmarrëse në mes tyre dhe se dhënësi i zekatit duhet ta dedikojë atë për të gjitha grupet; nëse është pronar, atëherë ua dedikon shtatë kategorive, për shkak se mbledhësit e zekatit nuk bëjnë pjesë, e nëse është institucion, atëherë hyn kategoria e mbledhësve.⁷ Sipas tyre, ajeti në fjalë për kategoritë e zekatit ka ardhur në shumës, gjë që, sipas tyre, nënkupton të gjitha kategoritë përfituese të zekatit, e më së paku që mund të jepet ndaj seciles kategori, është tre persona, ngase shumësi minimal është tre persona. Ajeti në fjalë ka filluar me pjesëzën innema, që, sipas tyre, nënkupton dhënien e zekatit dhe sadakasë për grupet e përmendura në vijim të ajetit.Përveç aspektit gjuhësor dhe kuptimor të ajetit, mbi të cilin janë mbështetur, ata kanë argumentuar edhe me hadithin në vijim, të cilin e transmeton Ebu Davudi nga Zijad ibn el-Harith Esadaij, i cili thotë: “Shkova pranë të Dërguarit të Allahut dhe ia dhashë besën (besatimin)… ndërkohë erdhi një njeri dhe i tha të Dërguarit të Allahut: “Më jep mua sadaka”. I Dërguari i Allahut iu përgjigj:
“Allahu i Madhëruar nuk është i kënaqur me vendimin e të Dërguarit të Tij e as të dikujt tjetër në çështjen e ndarjes së sadakasë, derisa Ai e bëri vetë, prandaj Ai ka gjykuar për ndarjen e sadakasë në tetë grupe, e nëse ti je në njërin prej këtyre grupeve, ty do të të japim të drejtën tënde që meriton”. (Ebu Davudi dhe Darekutni. Mundhiriu e ka shënuar në Muhtesarin e tij, v.2, f. 230). Hadithit në fjalë i japin konotacion gjithëpërfshirës të tetë kategorive, ndonëse në të përmendet alternativa e grupit të cilit mund t’i takojë pyetësi, sidoqoftë, ky është mendimi i Shafiut dhe pasuesve të tij.⁸

Argumentet e pjesës dërrmuese të dijetarëve

Shumica e juristëve, siç e kemi theksuar, e shohin jo të detyrueshme përfshirjen e tetë kategorive përfituese të zekatit, ndërsa ajetin që flet për kategoritë e zekatit, e komentojnë si shpjegim për grupet që meritojnë të marrin zekatin dhe kumtim se jashtë atyre grupeve a kategorive nuk duhet të jepet zekati.
Argumentet e tyre janë të shumta, e unë do të mjaftohem të përmend ato që janë më të rëndësishme.
– Lami i përdorur në ajet, sipas shumicës së juristëve, nuk është lamut-temlik, por është lamul exhel, gjë që e ndërron edhe qasjen e të kuptuarit.
– Për pjesëzën innema që, sipas shafiitëve, nënkupton dhënien e zekatit dhe sadakasë për grupet e përmendura në vijim të ajetit, pjesa dërmuese e juristëve kundërpërgjigjen se pjesëza në fjalë ka për qëllim njoftimin për kategoritë përfituese të zekatit, e jo domosdoshmërinë e përfshirjes së tetë kategorive.
– Kanë argumentuar me ajetin në vijim: “Nëse lëmoshat i jepni haptazi, ajo është mirë, por nëse ato ua jepni të varfërve fshehurazi, ajo është edhe më e mirë për ju…” (El Bekare, 271).
Ky ajet nuk ka përmendur më shumë se një kategori, që është kategoria e të varfërve. Dihen mirë se termi sadekatun, sa herë që përmendet në Kur’an, nënkupton lëmoshë sadaka obligative, e ky ajet, -ndonëse bëhet fjalë për sadaka obligative- ka përmendur vetëm grupin e të varfërve, që është njëri prej tetë kategorive me të drejtë përfitimi.
– Po ashtu në një ajet tjetër, janë përmendur dhe veçuar dy lloje, e jo më tepër se aq:⁹ “Dhe ata që në pasurinë e vet kanë ndarë një pjesë të caktuar. Për lypësin dhe për nevojtarin që nuk lyp.” (El Mearixh, 24-25)
– I Dërguari i Allahut, kur e dërgoi Muadhin në Jemen, e porositi: “Bëju të ditur atyre se Allahu i ka obliguar ata me sadaka (e zekat), e cila merret nga të pasurit e tyre dhe jepet (shpërndahet) për të varfrit e tyre”. (Buhariu, nr. 1458 dhe Muslimi). Teksti i këtij hadithi nënkupton qartë se lejohet që tërë sadakaja të destinohet për të varfrit, të cilët janë një nga tetë kategoritë e përmendura. Po ashtu ekzistojnë edhe hadithe të tjera, ku shprehet qartë dedikimi i sadakave për njërin grup, e në të shumtën e rasteve përmendet kategoria e të varfërve.
– Hadithit të Zijad ibn el-Harith Esadaij-it, ku mbështeten shafiitë, i kundërvihen me faktin se në senedin e këtij hadithi është Abdurrahman ibn Zijad ibn En’am el-ifrikij, i cili nga shumë vlerësues llogaritet si i dobët në transmetime. Po ashtu, edhe nëse pranohet ky transmetues, shumë studiues i kanë dhënë një konotacion më të gjerë këtij hadithi, duke konstatuar se ndoshta qëllimi me fjalët e të Dërguarit, ka të bëjë me mbledhjen dhe grumbullimin e sadakasë, që mblidhet tek imami-udhëheqësi i vendit, e jo për sadakatë individuale. Nëse udhëheqësi i vendit ka grumbulluar të gjitha sadakatë dhe tek ai prezentojnë të gjitha kategoritë që kanë të drejtë për zekat dhe sadaka, atëherë secilit grup i takon pjesa e tij e përcaktuar nga Allahu. Por, ai nuk e ka të obligueshme t’i barazojë ata në dhënien e sadakasë, ashtu siç nuk e ka të obliguar t’i përfshijë të gjitha grupet, mirëpo ai mund t’u japë disa grupeve më shumë sesa grupeve të tjera. Kuptohet që ai bën ndarjen dhe zgjedh kategoritë sipas asaj që e sheh më të arsyeshme dhe sipas nevojave aktuale të banorëve.
Përveç argumenteve që theksuam, ka edhe shumë të tjera e pjesa dërrmuese (xhumhuri) e juristëve i kundërpërgjigjen Shafiut dhe juristëve të tjerë që kanë mendim të njëjtë me atë të Shafiut.

Mendimi i zgjedhur

Nga ajo që kam shtjelluar këtu, duke i sqaruar mendimet e dy grupeve dhe argumentet e tyre, bëhet e qartë se mendimi i dytë është më i pranuar dhe shihet si mendim i përzgjedhur në këtë tematikë, për shkak të elaborimit të thukët dhe argumentues që i kanë dhënë çështjes në fjalë. E, shumë dijetarë, për t’i ikur problematikës në fjalë, kanë konstatuar se dedikimi i zekatit për të gjitha kategoritë është joobligativ, ndonëse përfshirja e të gjitha grupeve mund të jetë veprim i preferuar në bazë të ajetit dhe shmangies së polemikës. Në të kundërtën, veçimi i ndonjë grupi a kategorie dhe dhënia e zekatit asaj, pasqyrohet si reflektim i kuptimit të tekstit dhe nuk nënkupton kurrsesi dalje nga teksti.
Veçimi i ndonjë kategorie të caktuar bëhet nga guvernatori-udhëheqësi, i cili, pas shqyrtimeve të hollësishme, sheh se më i arsyeshëm është dedikimi i zekatit për grupin a grupe të caktuara, e s’ka dyshim se ky mendim është mendimi më i qëlluar dhe më i duhur në këtë aspekt, që përkrahet nga Hudhejfe, Ibn Abbasi, Hasen el-Basriu, Ata ibn ebi Rebah, Seid ibn Xhubejri, hanefitë, malikitë dhe Ahmed ibn Hanbeli në njërin prej mendimeve të tij.¹⁰

Përfundim

Nga ajo që kam elaboruar në këtë punim, mund të përfundoj se shpjegimi i ajetit që flet për ndarjen e zekatit dhe sadakasë, nuk është kuptuar njësoj nga të gjithë juristët, sepse secili ka dhënë mendimin e tij juridik të bazuar në tekste, sipas asaj që e ka parë të arsyeshme.
Mendimi ndryshe nuk duhet të kuptohet si mendim i gabuar, ngase të gjitha mendimet bazohen në argumente dhe janë bërë në bazë të përpjekjes (ixhtihadit) së tyre konsekuente e të mirëfilltë. E, në të vërtetë, njëri mendim shihet si më i arsyeshëm dhe më i pranuar, për shkak të reflektimit të tij në praktikë. E në këtë rast, mendimi i pjesës dërrmuese të juristëve në lidhje me ndarjen e zekatit për kategorinë që ka më së shumi nevojë, është mendim i qëlluar dhe përkon me kërkesat praktike të shoqërisë.

Autor: Dr. Enisa Bekteshi

DITURIA ISLAME
______________________________________________________________________

[1] Shafiu, El-Umm, bot. I-rë, Daru-l Vefa Lin-Neshri Vet-Tevzi’, Mensure-Egjipt, 1422 2001, v.3, f. 181.
[2] Po aty, v3 f. 188-189.
[3] Taberiu, Xhamiul Bejan fi Te’vilil Kur’an, me recenzurë të Ahmed Shakirit. Muesseseturr Rrisaletu, bot. I, 2000, v. X14, f. 322.
[4] Po aty, v. 14 f. 323.
[5] Abdurrahman ibn Muhamed ibn Kudame el-Makdisij, Esh sherhu’l Kebir Mea-l Mugni, vëll. II, fq. 707-708; Sabik, Fikhu-s Suneh, v.1, f. 454.
[6] Ibn Rushd el-Kurtubij, Bidajetu-l Muxhtehid ve Nihajetu-l Muktesid, dar el-Istikametu, Kairo-Egjipt, pa vit botimi, v.1 f. 266.
[7] Shafiu, El-Umm, v.3 f. 195.
[8] Neveviu, El-Mexhmu’ Sherhu-l Muhedheb, Matbeatul imam, Egjipt, pa vit botimi, v.6, f. 231-232.
[9] Xhessas, Ahkamu-l Kur’an, Matbeatu- Evkaf el-Islamijetu, Kustantinijetu, 1338, v.3 f. 139-140.
[10] Sabik, Fikhu-s Suneh, v.1 f. 454-455.

Definicioni i rrizkut

Çështja e rrizkut është një ndër çështjet doktrinare të besimit, e cila ka një
lidhje të ngushtë me besimin dhe përcaktimin, po ashtu ajo është e lidhur
edhe me besimin e myslimanit dhe me bindjen e tij.

Fjala “rrizk” në aspektin etimologjik ka kuptimin “dhënie” dhe përfshinë çdo gjë nga e cila përfitohet.¹ Thuhet: rrizku i Zotit, do të thotë ajo që e jep Allahu. I Madhëruari ka thënë: “… dhe prej asaj që Ne u kemi dhënë, ata japin (zeqat, sadaka etj.)”², do të thotë, u kemi dhënë atyre.

Koncepti dhe esenca e rrizkut sipas shkollave akaidologjike, mutezilëve dhe elhi-sunetit.

Xheberinjtë janë të mendimit se rrizku është i caktuar nga Zoti për individin, ai as nuk shtohet e as nuk pakësohet, dhe se nuk ka kurrfarë lidhje me angazhimin apo me veprat e të ngarkuarit, në këtë rast të njeriut.

Ky është mendim i pavend. Rrizku sipas mutelizëve, do të thotë: “Çfarë përfitohet nga ai dhe që tjetri nuk mund ta pengojë nga ai, për këtë ndryshon gjendja, ndërmjet asaj që i furnizuari a është kafshë apo njeri.”³ Rrizku është i krijuar, ashtu siç janë të krijuara të gjitha gjërat e tjera. Zoti xh.sh. ka thënë: “Allahu është krijues i çdo gjëje dhe Ai është
Mbikëqyrës i çdo gjëje.⁴”

Fjala rrizk e përmendur shumë herë në Kuran, nuk mund të përkufizohet vetëm me një kuptim. Kjo fjalë bart në vete domethënien, varësisht nga tematikat e përmendura në Kuran. Ndaj edhe komentatorët e Kuranit ndajnë mendimin se fjala “rrizk” është përmendur në Kuran në kuptime të shumta. Zoti xh.sh. ka thënë: “Hani nga ato gjërat e lejuara e të mira që ju ka dhënë Allahu. Frikësojuni Allahut, të Cilit ju i keni besuar.”⁵ Rrizk, në kuptimin për të dhënë – dhuruar, pra nga ajo që ju kam dhënë, e japin në rrugën e Zotit xh.sh.: “…dhe prej asaj që Ne u kemi dhënë, ata japin (zeqat, sadaka etj.)”,⁶ do të thotë, u kemi dhënë atyre. Rrizku në kuptimin e ushqimit. Zoti xh.sh. ka thënë: “…Sa herë që atyre u jepet si ushqim ndonjë frutë…”
Rrizku në kuptimin e shiut: Zoti xh.sh. ka thënë: “Në qiell është furnizimi juaj dhe gjithçka që ju është premtuar.”⁷

Nga ajo që e cekëm më lart, mësojmë se Zoti xh.sh. e krijoi rrizkun dhe se Ai është që dhuron dhe shpërndan rrizkun në kuptim të përgjithshëm, ndërsa përqindja e ndarjes dhe dhurimit tek individi është çështje që i nënshtrohet ligjit të punës, angazhimit, pra ligjit të Zotit xh.sh., i Cili thotë: “Dhe se njeriut nuk i takon tjetër vetëm se ajo që ka punuar.”⁸
Siç e cekëm edhe më herët, Zoti xh.sh. e ka krijuar rrizkun për krijesat e Tij, me një drejtësi absolute hyjnore, e cila i takon vetëm Atij, duke mos e dëmtuar dhe pa i bërë padrejtësi askujt nga krijesat e Tij.
Nga kjo, ne duhet të mësojmë, se rruga e fitimit nga ajo që e ka krijuar Zoti xh.sh., nga rrizku për individin, është përpjekja dhe puna, apo angazhimi i vazhdueshëm i njeriut, sepse nuk ka rrizk pa punë-angazhim, përpjeke e përkushtim.

Zoti e ka krijuar rrizkun për çdo krijesë, pavarësisht se ku jeton ajo. Rrizku sigurohet dhe shpërndahet në mënyrë të drejtë e racionale ndërmjet krijesave të Zotit, gjithherë duke i lënë përgjegjësinë dhe rolin kyç që ka njeriu si mëkëmbës mbi sipërfaqen e tokës. Ne sot jemi dëshmitarë të asaj se, nëpër botë, pra nëpër vende të shumta, çdo ditë kemi numër të konsiderueshëm të njerëzve që vdesin nga uria, para nesh tashmë shtrohen edhe pyetje të shumta, si kjo: Nëse rrizku është i caktuar nga Zoti dhe se njeriu nuk mund të marrë as më shumë e as më pak nga ajo që i është caktuar nga Ai, atëherë pse nuk arriti në gojën e tyre ky rrizk, pse ata vdiqën nga uria?!

Rrizku sipas ehli-sunetit

Shumica nga dijetarët e elhi sunetit janë të mendimit se, tërë ajo me të cilën ushqehet njeriu është rrizk i tij, qoftë hallall – i lejuar, apo haram – i ndaluar, dhe se askush nuk mund ta hajë rrizkun e tjetrit. El Ixhiu ka thënë: “Çdo gjë që i ka dhënë Allahu robit dhe që ky e ha atë, është rrizk i tij prej Zotit, qoftë hallall apo haram.”⁹
El Xherxhaniu e definon me të njëjtin definicion dhe e quan atë: “Ajo që Allahu ia dërgon kafshës dhe kjo e ha, kështu që ajo përfshinë hallallin dhe haramin.”¹⁰ Ai e sheh më të përgjithshme atë që arrin te njeriu dhe tregon lidhjen e rrizkut me kuptimin e tij terminologjik dhe me atë etimologjik.

Rrizku në kuptimin etimologjik do të thotë nxjerrja e fatit te tjetri për të përfituar nga ai, pastaj përdorimi i tij është përhapur në traditën dhe në aspektin terminologjik në atë që Allahu ua jep kafshëve që të përfitojnë nga ai.¹¹
Es Sabuni, njëri prej dijetarëve maturidi, e vërteton kuptimin, ashtu siç përshkruhet nga doktrinat e tyre se: “Rrizku është ai që e ha njeriu, qoftë e lejuar apo e ndaluar.”¹² Në ndarjen e mendimit të Imam Eshariut, para gjithë këtyre, shfaqet se rrizku është më i gjerë sesa vetëm ajo që e ha kafsha ose ajo që Zoti e bëri ushqim për të dhe forcë për trupin e saj, për të, rrizku përfshirë atë që është e lejuar dhe e ndaluar, dhe se në secilën prej tyre ka ushqim, përveç disa nga llojet e rrizkut që Allahu ia jep njeriut.¹³

Imam Raziu në përkufizimin e rrizkut e vërteton kuptimin e aspektit etimologjik se ai është fat i njeriut dhe se është hise e tij, çfarë është e veçantë për të dhe jo për dikë tjetër. Ai thotë: “Disa kanë thënë: “Rrizku është çdo gjë që hahet apo përdoret”, kjo është e pavlefshme, ngase Allahu i Madhëruar na urdhëron të japim nga ajo që Allahu na ka furnizuar dhe thotë: “Dhe jepni nga ajo që Ne ju kemi dhënë juve.”¹⁴, sikur të ishte rrizku nga ajo që hahet, nuk do të ishte mundësia e dhënies së saj.”¹⁵ Gjithashtu, ky e sheh se ka prej llojeve të rrizkut që nuk posedohen, ngase rrizku është më i përgjithshëm sesa ai që posedohet ose se ai që nuk posedohet. Ai është më i përgjithshëm se ai që hahet dhe që përdoret, dhe i kundërshton të gjithë ata që thonë se ai është që posedohet. Ai thotë: “Kjo është e pavlefshme, sepse njeriu mund të thotë: “O Zot, më furnizo me një fëmijë të mirë ose me një bashkëshorte të mirë, dhe se ai nuk e posedon as fëmijën e as bashkëshorten.”¹⁶

Imam Bejhekiu e vërteton se rrizku është më i përgjithshëm sesa ajo që e posedon, ajo me të cilën vepron, nga e cila jep, gjithashtu ai është ajo me të cilën ushqehet kafsha, që është e lejuar dhe ajo që është e ndaluar, ajo që e pinë fëmijët nga qumështi i nënave dhe që nuk e posedojnë atë, ajo që e hanë kafshët dhe që nuk ka qenë pronë e tyre, ngase fëmijët dhe kafshët nuk kanë mundësi posedimi, pronësimi, për ata rrizku është ai që i forcon dhe i lë të mbijetojnë.¹⁷

Imam Sharavi shton dhe thotë: “Ai është ajo që njeriu përfiton dhe se ky përfitim ka dy drejtime, përfitim material, me të cilin njeriu e ruan jetën e tij dhe përfitim moral, me të cilin njeriu e pasuron jetën e tij.”¹⁸

Nga këto përkufizime të elhi-sunetit, vijmë në përfundim se rrizku është i përgjithshëm në gjithçka që Zoti ua jep krijesave ose kafshëve. Ne jemi fokusuar te njeriu, i cili është rob i ngarkuar me obligime, nga përfitimet që hahen dhe ato që nuk hahen, që futen nën pronësi ose që nuk futen, nëpërmjet lejueshmërisë pa përfitime ose me fitim dhe përpjekjes nëpërmjet shkaqeve, qoftë i mirë apo i keq, qoftë i lejueshëm apo i ndaluar, qoftë i kësaj bote apo i botës tjetër, qoftë financiar apo moral. Allahu i Madhëruar është krijues i gjithë kësaj dhe se Ai është Furnizuesi Absolut.

Autor: Dr. Enisa Bekteshi

DITURIA ISLAME

______________________________________________

1. Muhamed bin Mukrem ibën Mendhur “Lisanu el-arab” botimi 3, 1414h, Daru sadir, Bejrut, 10/115.
2. El Bekare, 3.
3. El-Kadi Abdulxhebar “Sherhul usuli el-hamse”, (korrigjoi: Abdulkerim Uthman), botimi3, 1996 m, Mektebetu vehbe, Kajro, fq. 784.
4. Ez Zumer, 62.
5. El Maide, 88.
6. El Bekare, 3.
7 Edh Dharijat, 22.
8. En Nexhm, 39.
9. Abdurrahman bin Ahmed el Ixhi, “El-Meaufiku fi ilmi kelami” (korrigjoi Muhamed El-Azazi), botimi1, 1971m, Darul-kutub el-ilmijeh, Bejrut-Liban, fq. 320.
10. Ali bin Muhamed bin Ali el Xhurxhani “Et-tarifat”, botimi1, 1403h-1983m, Darul-kutub el-ilmijeh, Bejrut- – Liban, fq. 97.
11. Ali bin Muhamed bin Ali el Xhurxhani “Hashjetu esejid el Xhurxhani ala el keshafi li ez Zehmasheri”, 1/132.
12. Nurudin es Sabuni “Kitabul bidajeti minel kifajeti fil hidajeti fi
usuli dini” (korrigjoi: Fet’hullahi Halif), botimi 1,
1969m, Darrul-mearif, Egjipt, fq. 131.
13. Ali bin Ismail el Esharij “Mekalatu el-islamijin” (korrigjoi: Muhamed Muhjidin Abdulhamid), botimi1, 1411h-1990 m, El-Mektebetu el-asrijeh, Sajda – Bejrut, 1/322.
14. Munafikun, 10.
15. Muhamed bin Umer bin el Hasen err Rrazi “Tefsirul Kebir”, 1/30.
16. Muhamed bin Umer bin el Hasen err Rrazi “Tefsirul Kebir”, 1/30.
17. El-Bejheki “El Itikadu vel-hidajetu ila sebili rishadi ala medhhebi selefi ve as’habil-hadithi” (korrigjoi: Ahmed bin Ibrahim ebu el Ajnejn), botimi1, 1420h-1999 m, Darul-Fedileh, fq. 39.
18. Raxhih Abdulhamid dhe Salih El-Hatib “Mefhumi er-rrizk bejne el-mutezile ve ehli es-suneh”, fq. 144.

Ekonomia Islame

Kroatët, të pakënaqur me euron

Amazon do të pushojë nga puna 18 mijë punëtorë, shumica përfshijnë vendet e Evropës

Me ‘besa besë’ po tentohet të bojkotohet gjithçka që mbanë shifrën ‘860’

ATK: Deri më 10 janar të regjistrohen mallrat në stoqe