Instrumentet islame për rezervat dytësore

Sipas nenit 29 (1) të Rregullores për Kompanitë Bankare të vitit 1962, çdo bankë është e detyruar që në territorin e Pakistanit të mbajë një sasi jo më të vogël se 35 për qind të shumës totale të detyrimeve të saj të kërkesës dhe afatgjata, në formën e parasë së gatshme, arit ose letrave me vlerë të miratuara dhe të papenguara. Ndërkohë, sipas nenit 36 (1) të Ligjit për Bankën Qendrore të Pakistanit të vitit 1956, bankat janë të detyruara të mbajnë si rezervë një minimum prej 5 për qind të këtyre detyrimeve në para të gatshme. Kjo ngre pyetjen: në cilat lloje të letrave me vlerë të miratuara duhet të investojnë bankat pjesën tjetër prej 30 për qind të rezervave të kërkuara për likuiditet?

Aktualisht, këto rezerva mbahen nga bankat në letra me vlerë për të cilat qeveria paguan interes dhe ky interes përfshihet në fitimin që u paguhet depozituesve të llogarive PLS të bankave.

Një zgjidhje tepër e thjeshtë është që e gjithë rezerva e likuiditetit të mbahet në para të gatshme, që nuk përfshin asnjë interes. Kjo, pa dyshim, do të ulë normën e fitimit në depozitat PLS. Një alternativë tjetër e mundshme është që bankat të lejohen të mbajnë këtë rezervë në formën e investimeve me ndarje fitimi dhe humbjeje, siç janë aksionet e kompanive aksionare, por kjo do të ishte një formë shumë e rrezikshme investimi për rezervat dytësore apo të likuiditetit të bankave. Është sugjeruar gjithashtu që, meqenëse depozitat PLS janë një formë kapitali me rrezik, nuk duhet të ketë kërkesa për rezerva për depozitat PLS dhe kërkesat për rezerva të aplikohen vetëm për depozitat rrjedhëse.

Zgjidhjet ekstreme duhet të shmangen dhe depozituesit PLS nuk duhet të ekspozohen ndaj rrezikut të panevojshëm. Rezervat dytësore ose të likuiditetit duhet të mbahen në letra me vlerë pa interes, të cilat duhet të jenë lehtësisht të kthyeshme në para pa rrezik humbjeje kapitali. Për këtë qëllim, qeveria duhet të krijojë një kategori të veçantë të bonove të thesarit pa interes. Bankat dhe përmes tyre depozituesit PLS duhet të kompensohen si më poshtë:

Kufiri aktual prej 30 për qind për rezervat kundër depozitave PLS të reduktohet në mënyrë të përshtatshme.
Të lejohen disa përjashtime për depozituesit PLS duke i përjashtuar fitimet PLS nga pagesa e disa formave të taksave.
Bankave t’u jepen të drejta për zbritje ose financim pa interes nga Banka Shtetërore e Pakistanit në masën e zotërimeve të bankave në bono të thesarit pa interes. Kjo nuk do të përbëjë kthimin në para të këtyre bonove të thesarit pa interes. Ajo që do të zbritet pa interes nga BSP do të jenë letra premtimi ose letra këmbimi pa interes që mbahen nga banka të tjera. Në thelb, kjo do të jetë një rast i ndërsjellë i qard-e-hasan.

Marrëveshja e ndarjes së fitimit me depozituesit

Two businessman conflict share profit, tearing money in half.Torn dollar banknote in hands. Finance loss. Break bill. Ripped cash. Vector illustration flat design. Isolated on white background.

Të ardhurat që gjenerohen nga investimi i depozitave PLS (Profit and Loss Sharing) duhet të shpërndahen ekskluzivisht midis depozituesve që kanë vendosur fondet e tyre në këto lloj llogarish. Kjo shpërndarje duhet të bëhet në përputhje të plotë me një marrëveshje të qartë dhe të detajuar, e cila duhet të jetë pjesë përbërëse e formularit të hapjes së llogarisë. Kjo kontratë duhet të specifikojë qartë mënyrën e ndarjes së fitimit, përqindjen që i takon bankës për shërbimin e saj si menaxhere e fondeve, dhe pjesën që do t’u shpërndahet depozituesve.

Ndërkohë, të ardhurat që bankat përfitojnë nga burime të tjera — si degët jashtë vendit, llogaritë rrjedhëse që nuk gjenerojnë interes apo fitim për depozituesin, dhe të ardhurat që rrjedhin nga shërbimet që bankat ofrojnë (p.sh., komisione, tarifa shërbimi, transferta) — duhet t’u takojnë vetëm aksionarëve të bankës. Kjo sepse këto të ardhura nuk burojnë nga fondet e depozituesve PLS dhe, rrjedhimisht, nuk ka arsye që të ndahen me ta.

Vetëm të ardhurat që gjenerohen nga përdorimi aktiv i depozitave PLS në investime të lejuara sipas parimeve të financës islame duhet të shpërndahen ndërmjet depozituesve. Banka, në përputhje me marrëveshjen e nënshkruar me ta, duhet të marrë një pjesë të përcaktuar të këtyre të ardhurave si shpërblim për shërbimin e saj si ndërmjetëse dhe menaxhuese e investimeve. Kjo pjesë duhet të jetë e mjaftueshme për të mbuluar kostot operative të bankës që lidhen drejtpërdrejt me administrimin e depozitave PLS. Fitimi neto që i mbetet bankës pas mbulimit të këtyre shpenzimeve konsiderohet si kompensimi i saj për menaxhimin e fondeve.

Sistemi aktual që zbatohet është tejet i hapur dhe pa kontrolle të qarta, çka ka sjellë pasoja të pafavorshme për depozituesit PLS. Aktualisht, bankave u lejohet të ngarkojnë të gjitha shpenzimet e tyre operative mbi të ardhurat nga depozitat PLS, pa asnjë kufizim apo mekanizëm mbikëqyrës. Kjo do të thotë që sa më shumë të shpenzojë banka, aq më pak përfitojnë depozituesit, të cilët nuk kanë asnjë të drejtë të ndërhyjnë ose të kontrollojnë këtë proces. Kjo mungesë transparence dhe llogaridhënie është në kundërshtim me frymën e drejtësisë dhe partneritetit që duhet të karakterizojë një sistem islam të financave.

Për të korrigjuar këtë situatë, është e domosdoshme që bankat të publikojnë në mënyrë të rregullt dhe transparente llogaritë e të ardhurave që lidhen me operacionet e depozitave PLS. Këto të dhëna duhet të jenë të qarta, të kuptueshme dhe të qasshme për të gjithë depozituesit që kontribuojnë në këto fonde. Për më tepër, duhet të krijohet një mekanizëm i veçantë, si një mbledhje periodike e depozituesve PLS, ku këta të fundit të kenë të drejtën të shqyrtojnë dhe të diskutojnë mënyrën se si janë menaxhuar fondet e tyre, çfarë fitimi është gjeneruar, sa janë shpenzimet dhe në çfarë mënyre është bërë ndarja e fitimit. Kjo jo vetëm që do të sigurojë transparencë dhe drejtësi, por do të rrisë besimin e publikut në sistemin bankar islam dhe do të inkurajojë më shumë njerëz të investojnë në mënyra të përputhshme me parimet e tyre fetare dhe etike.

Struktura e depozitave të bankave

Bankat në Pakistan filluan të pranojnë depozita nga klientët e tyre mbi bazën e ndarjes së fitimit dhe humbjes, por nuk u fut asnjë ndryshim në strukturën ekzistuese të depozitave të asaj kohe dhe ajo vazhdoi të ekzistojë ashtu siç ishte nën sistemin me interes. Kjo nuk nënkupton se duhet të futet një ndryshim vetëm për hir të ndryshimit. Por struktura e depozitave të bankës është e rëndësishme për funksionimin e drejtë dhe efikas të një sistemi islam të ndarjes së fitimit.

Sipas praktikës ekzistuese, të gjitha kategoritë e depozitave të mbajtura nga një bankë trajtohen si një fond i përbashkët. Por të ardhurat e përftuara nga bankat nga përdorimi i këtyre depozitave ndahen nga bankat në dy kategori të të ardhurave: (a) të ardhura jo nga interesi; dhe (b) të ardhura nga interesi. Të ardhurat nga interesi mbahen tërësisht për aksionarët, ndërsa të ardhurat jo nga interesi shpërndahen midis depozituesve PLS të kategorive të ndryshme sipas peshave të përcaktuara nga Banka Shtetërore e Pakistanit. Pasoja e këtij rregullimi është se depozitat PLS afatgjata (p.sh. depozitat me afat pesëvjeçar) dhe depozitat PLS afatshkurtra (p.sh. depozitat kursimore PLS) investohen në aktiva të ngjashme. Depozitat PLS afatgjata nuk fitojnë më shumë se ato afatshkurtra, por trajtohen në mënyrë preferenciale përmes sistemit të peshave. Është e qartë që kjo nuk është e drejtë.

Bankat në Pakistan po pranojnë depozita në valutë të huaj me interes dhe degët e bankave pakistaneze të krijuara jashtë vendit po funksionojnë sipas sistemit me interes dhe ka gjasa që kjo të vazhdojë për një kohë të gjatë. Për këto arsye, ka nevojë për të futur disa ndryshime në strukturën e depozitave të bankave. Ka nevojë të zhvillohen rregullime të pakalueshme ndërmjet operacioneve me interes dhe atyre islame PLS të një banke në një mënyrë që gjithashtu do të përmirësojë fitimprurjen e depozitave PLS.

Numri ekzistues i madh i kategorive të depozitave duhet të reduktohet dhe çdo kategori e depozitave PLS të menaxhohet si një fond i veçantë për investim. Një kategori e re e depozitave PLS në valutë të huaj duhet të futet menjëherë sepse kjo mundësi nuk është e disponueshme për depozituesit në valutë të huaj. Pozicioni aktual është që nëse dikush dëshiron të mbajë një depozitë në valutë të huaj, ai duhet gjithashtu të operojë në bazë interesi.

Një ide tjetër është krijimi i bankave të tilla që nuk do të paguajnë asnjë fitim apo kthim për depozituesit e tyre. Ato do të tërheqin depozita në bazë të cilësisë së shërbimit që do t’u ofrojnë depozituesve të tyre. Njerëzit do të mbajnë llogari vetëm për lehtësinë e kryerjes së transaksioneve. Njerëzit që kanë fonde të tepërta nuk do t’i mbajnë më depozitat e tyre në banka siç bëjnë tani për përfitimin e një kthimi të vogël. Për fondet e tyre të tepërta, njerëzit do të zbulojnë rrugë të reja investimi të cilat, nga ana tjetër, do të japin një shtysë për investime reale dhe rritje ekonomike. Fonde të tepërta të mbajtura në banka zakonisht nuk investohen në mënyrën më efikase.

Gjendja e islamizimit të sistemit financiar në Pakistan

Pakistani nisi një proces të islamizimit të sistemit të tij financiar në vitin 1979. Megjithëse sistemi financiar i vendit ka kaluar ndryshime të rëndësishme që atëherë, procesi i islamizimit ende nuk ka përfunduar plotësisht. Masat e marra për islamizimin e sistemit financiar janë karakterizuar gjithashtu nga disa mangësi cilësore. Mangësitë dhe dobësitë e hapave të ndërmarrë për islamizimin e sistemit financiar janë diskutuar gjerësisht në vend në vitet e fundit. Një themel për reformimin bazë të sistemit financiar në dritën e mësimeve islame është vendosur nga vendimi i Gjykatës Federale të Sheriatit në nëntor të vitit 1991, i cili ka shpallur disa ligje dhe praktika financiare ekzistuese si të papajtueshme me urdhëresat e Islamit dhe ka kërkuar nga qeveria dhe agjencitë përkatëse që të ndërmarrin veprimet e nevojshme për t’i përputhur me parimet islame deri në fund të qershorit 1992.

Ky punim shqyrton përpjekjet e bëra deri më tani për islamizimin e sistemit financiar në Pakistan. Punimi është i ndarë në tre seksione. Seksioni i parë jep një perspektivë historike të përpjekjeve për islamizim. Seksioni i dytë përshkruan hapat e ndërmarrë për islamizimin e sistemit financiar. Seksioni i tretë dhe i fundit përmban një vlerësim të gjendjes aktuale të islamizimit të sistemit financiar në Pakistan.

Raporti i CII dhe strategjia

Në shtator të vitit 1977, Presidenti i Pakistanit kërkoi nga Këshilli i Ideologjisë Islame (CII) që të përgatiste një plan të një sistemi ekonomik pa interes në përputhje me mësimet islame. Për ta ndihmuar në këtë detyrë, CII formoi një panel ekonomistësh dhe bankierësh, të përbërë nga 15 ekspertë të kualifikuar, përfshirë ekonomistë, bankierë qendrorë dhe tregtarë me përvojë, si dhe ekspertë financiarë.

Duke marrë parasysh kompleksitetin e detyrës për të eliminuar interesin nga një sistem ku ai ishte thellësisht i rrënjosur, paneli rekomandoi një qasje graduale. Fillimisht, ai paraqiti një raport të përkohshëm, ku rekomandohej heqja e menjëhershme e interesit nga ato institucione financiare ku transaksionet ishin më pak komplekse dhe ku eliminimi i interesit mund të realizohej me lehtësi më të madhe. Më pas, paneli paraqiti raportin përfundimtar me rekomandime për eliminimin e interesit nga të gjitha transaksionet financiare të brendshme. Paneli pranoi vështirësinë e eliminimit të menjëhershëm të interesit nga transaksionet ndërkombëtare dhe këshilloi që të reduktohej varësia nga huatë e huaja me interes. CII shqyrtoi përmbajtjen e të dy raporteve dhe, pas disa ndryshimeve për të siguruar përputhshmëri të plotë me urdhëresat islame, i përfshiu në raportet e tij përkatëse, të dorëzuara qeverisë në nëntor 1978 dhe në qershor 1980.

Raporti i Këshillit të Ideologjisë Islame (i njohur më tej si “raporti i CII”) përmbante një plan të detajuar për riorganizimin e praktikave dhe procedurave bankare mbi bazën e parimeve të ndarjes së fitimit dhe humbjes, në përputhje me konceptet juridike islame të mudaraba dhe musharaka. Raporti i CII theksonte se teknikat ideale islame për të zëvendësuar interesin në fushën bankare dhe financiare janë ndarja e fitimit-humbjes dhe qard-e-hasan (huadhënie pa interes).

Megjithatë, raporti njohu vështirësitë që mund të shfaqeshin në ndryshimin e menjëhershëm të gjithë sistemit në bazë të ndarjes së fitimit dhe humbjes, si dhe faktin se ka fusha ku mund të mos jetë e mundur përdorimi i këtij sistemi. Prandaj, ai dha një miratim të kufizuar për disa metoda të tjera që mund të përdoren krahas ndarjes së fitimit dhe humbjes, si leasing, qira me blerje të mëvonshme (hire-purchase), bai muaxhxhal (shitje me pagesë të vonuar), ankand investimesh, dhe financim bazuar në normën normale të fitimit.

Megjithatë, duke paralajmëruar për rrezikun që këto metoda mund të hapin një derë të pasme për rikthimin e interesit, raporti theksoi se përdorimi i tyre duhet të kufizohet në minimumin e domosdoshëm dhe që ato të mos lejohen kurrë si teknika të përgjithshme financimi.

Raporti i CII theksonte se mungesa e mirëmbajtjes së duhur të llogarive, për shkak të analfabetizmit të përhapur në shkallë të gjerë dhe prirjes së bizneseve për të fshehur fitimet reale, do të përbënte një pengesë për përhapjen e sistemit të ndarjes së fitimit dhe humbjes nga bankat. Ai rekomandoi eliminimin e analfabetizmit, përmirësimin moral, një reformë të thellë të sistemit të taksave dhe përmirësimin e sistemeve të kontabilitetit dhe auditimit për të krijuar një mjedis të favorshëm për suksesin e sistemit të ndarjes së fitimit dhe humbjes.

Nuk parashikohej ndonjë ndryshim në raportin e CII-së në lidhje me funksionet dhe përgjegjësitë e bankës qendrore. Megjithatë, raporti pranonte se procedurat operative dhe përmbajtja e instrumenteve të politikës monetare do të pësonin ndryshime të mëdha si pasojë e eliminimit të interesit. Këto çështje u diskutuan në mënyrë të hollësishme në raportin e CII.

Duke marrë parasysh kompleksitetin e detyrës, raporti i CII sugjeronte që eliminimi i interesit të bëhej në mënyrë graduale përmes një programi të ndarë në faza. Ai përcaktoi gjithashtu një plan veprimi me një rend prioriteti për eliminimin e interesit nga sektorë të ndryshëm. Fillimisht rekomandohej eliminimi i interesit nga transaksionet qeveritare, i pasuar nga eliminimi i interesit nga ana e aktiveve të operacioneve të bankave tregtare dhe institucioneve të tjera financiare, duke përfunduar me kthimin e depozitave të bankave në forma plotësisht pa interes në kuptimin e vërtetë të fjalës. Raporti argumentonte fuqishëm kundër eksperimentimit me banka model ose hapjes së sporteleve pa interes në bankat ekzistuese, paralelisht me operacionet tradicionale me interes.

Raporti i CII vuri themelet për eliminimin gradual të interesit nga transaksionet bankare dhe financiare. Ndërkohë, një raport tjetër mbi eliminimin e interesit ishte përgatitur nga një komitet i kryesuar nga guvernatori i Bankës Qendrore të Pakistanit. Ky raport nuk ndryshonte ndjeshëm nga raporti i CII në lidhje me masat për eliminimin e interesit. Megjithatë, raporti i CII ishte një dokument më gjithëpërfshirës dhe rëndësia e tij e veçantë qëndronte në faktin se ishte përgatitur nga një organ kushtetues, i cili ka detyrë të këshillojë qeverinë për çështjet që lidhen me Sheriatin.

Njëkohësisht, Banka Qendrore e Pakistanit ndërmori një detyrë të vështirë për të rishikuar në mënyrë tërësore legjislacionin ekzistues bankar për ta përshtatur atë me kërkesat e një sistemi pa interes. Ligji për Bankën Qendrore të Pakistanit dhe Dekreti për Shoqëritë Bankare pësuan ndryshime të thella dhe me ndikim të gjerë. U bënë gjithashtu amendamente në një sërë ligjesh të tjera që kishin lidhje me transaksionet bankare. Më pas, me fillimin e sistemit të ri, u ndërmorën edhe nisma të tjera ligjore të përshtatshme.

Eliminimi me faza (1979–1985)

Procesi i vërtetë i eliminimit me faza të interesit nga transaksionet bankare dhe financiare vendase filloi me njoftimin historik të bërë nga presidenti i atëhershëm më 10 shkurt 1979, me rastin e ditëlindjes së Profetit Muhamed (paqja qoftë mbi të), se qeveria planifikonte të hiqte interesin nga ekonomia brenda një periudhe trevjeçare dhe se ishte marrë vendimi për të filluar këtë proces me eliminimin e interesit nga operacionet e Korporatës për Financimin e Ndërtimit të Shtëpive, Trustit Kombëtar të Investimeve dhe fondeve të përbashkëta të Korporatës së Investimeve të Pakistanit. Brenda disa muajve nga ky njoftim, këto institucione financiare të specializuara morën hapat e nevojshëm për të riorientuar veprimtarinë e tyre në bazë jo-interesi.

Konvertimi i operacioneve të bankave tregtare në një sistem pa interes ishte një detyrë shumë më komplekse dhe për këtë arsye duhej shtrirë në një periudhë më të gjatë kohore. Duke filluar nga 1 korriku 1979, qeveria prezantoi një skemë sipas së cilës bankat tregtare të shtetëzuara i’u kërkua të ofronin kredi pa interes për fermerët e vegjël për të përmbushur nevojat e tyre themelore.

Gjatë viteve të fundit është zhvilluar një prirje e gabuar. Ndryshe nga vitet e mëparshme, kur nuk thuhej që do të aplikohej një “mark-up” mbi huatë (sepse çdo shumë mbi kapitalin bazë konsiderohet interes), tani po thuhet se do të vendoset një normë mark-up prej 13 deri në 14 për qind mbi kredi. Kjo përbën një devijim të rëndë nga rruga islame, sepse si komb mysliman po e zëvendësojmë fjalën “interes” me “mark-up”. Kjo nuk është një transaksion shitblerjeje. Origjina e “mark-up”-it është në bai muaxhxhal (shitje me pagesë të vonuar), por në këto raste nuk ka shitje fare – e megjithatë po thuhet që do të vendoset mark-up mbi hua.

Dr. Zaman pyeti nëse është e mundur të islamizohet sistemi financiar pa reforma buxhetore. Prof. Khurshid ishte shumë i qartë në këtë pikë dhe unë jam plotësisht dakord me të. Këshilli për Ideologjinë Islame, për arsye shumë thelbësore, kishte rekomanduar që në fazën e parë të ndërmerrej eliminimi i interesit nga transaksionet e qeverisë. Nëse qeveria përdor një strukturë me norma të larta interesi për të tërhequr fonde nga publiku, ajo duhet ta ftojë sektorin privat. Vetëm në këtë mënyrë sektori privat dhe bankat mund të konkurrojnë me skemat e qeverisë. Ato gjithmonë mund të përshtatin normën e “mark-up”-it me atë të qeverisë, ndërsa në rastin e sistemit të pjesëmarrjes në fitim-humbje, i cili varet nga qarkullimi real i një biznesi, ato do të jenë më të hezituara. Ka edhe disa arsye të tjera. Mendoj se pa një reformë buxhetore, do të jetë shumë e vështirë të islamizohet sistemi financiar.

Një pjesëmarrës tjetër vërejti se nuk ishte dakord që bankat të angazhohen në mudaraba. Nëse analizon performancën e palëve të ndryshme që kanë marrë hua nga bankat, do të arrish në përfundimin se janë palët më të vogla ato që nuk kanë bërë mospagime, ndërsa palët më të mëdha kanë shfaqur mospërmbushje të detyrimeve. Shembull është Banka Grameen në Bangladesh; ajo ka dhënë fonde për persona që ishin pothuajse të varfër fare. Performanca e saj është shumë e mirë dhe regjistri i kthimit të huave është jashtëzakonisht inkurajues. Nuk jam dakord me idenë që nëse u japim fonde mudaraba të papunëve, do të kemi kredi të këqija. Në fakt, këta njerëz do të jenë shumë të interesuar të ruajnë një reputacion të mirë me bankat, sepse në këtë mënyrë mund të zgjerojnë biznesin e tyre përmes fondeve të mëtejshme mudaraba.

Një grup pune i Universitetit Ndërkombëtar Islamik, që përfshinte kontabilistë të çertifikuar, bankierë dhe ekonomistë, doli me akuza të forta ndaj bankierëve. Anëtarët e grupit ishin gjithashtu kundër sistemit të tatimeve mbi të ardhurat, për të cilin thanë se po i bënte të pandershëm. Ata thonë: “Pyet çdo biznesmen nëse mund të qëndrojë në biznes po të jetë i ndershëm.” Kjo është vërtet një situatë shumë e keqe. Në fakt, Komisioni i Hetimit mbi Tatimet, i kryesuar nga Dr. Qamarul Islam, ka dokumentuar sa i keq është sistemi i tatimeve mbi të ardhurat. Dukshëm, të gjithë kemi një pjesë faji. Nuk dua të përdor fjalën dështim, por ne e kemi provuar këtë sistem në mënyrë gjysmake dhe joefikase.

Dr. Hussein Mullick bëri një sulm të ashpër ndaj burokratëve. Por nuk duhet të fajësojmë vetëm një grup të caktuar. Mendoj se duhet ta zgjerojmë fajësimin tonë edhe ndaj bankave dhe njerëzve në bankën qendrore. Edhe publiku i gjerë ka treguar mungesë interesi ndaj burimeve islame të financimit. Por pajtohem me Bankën Qendrore se asaj duhet t’i jepet më shumë autonomi në çështje të tilla.

Abdul Jabbar Khan me të drejtë ka theksuar se Gjykata Federale e Sheriatit ka kritikuar si sistemin e “mark-up”-it ashtu edhe marrëveshjet e “blerjes së kthyer” (buy-back). Ai gjithashtu bëri një vërejtje shumë të vlefshme: nuk mund të heqim dorë plotësisht nga sistemi i mark-up-it, sepse duhet të bëjmë dallim mes sistemit të mark-up-it të bazuar në konceptin bai mu‘xhxhal — që, sipas fetvasë, është një formë e lejueshme financimi e përdorur nga bankat islame në mbarë botën, përfshirë edhe Bankën Islamike të Zhvillimit.

Bai muaxhxhal dhe mark-up duhet të mbeten pjesë e sistemit financiar, sepse ka fusha ku musharakah nuk mund të aplikohet. Për shembull, për persona analfabetë, siç janë fermerët që nuk mbajnë llogari, nuk është e mundur të zbatohet musharakah, pasi ajo kërkon transparencë në fitime dhe humbje. Prandaj, është e domosdoshme të kemi një gamë të gjerë formash financimi. Me kalimin e kohës, duhet të rrisim përdorimin e musharakah dhe mudaraba, por njëkohësisht të vazhdojmë me leasing, blerje me këste (hire-purchase) dhe mark-up, duke siguruar që të jenë në përputhje me mësimet islame.

Së fundi, ngrihet pyetja: A është korniza ligjore e mjaftueshme për suksesin e sistemit të ndarjes së fitimit dhe humbjes? Pajtohem plotësisht me atë që është thënë. Një nga dokumentet e FMN-së për bankat islame thekson se korniza ligjore nuk është e mjaftueshme. Mendoj se është e nevojshme të bëhet një rishikim i thellë i Ligjit për Shoqëritë Tregtare, të ndryshohen ligjet bankare dhe të ristrukturohet vetë sistemi i ndarjes së fitimit dhe humbjes, që ai të funksionojë në mënyrë efektive dhe të jetë i pranueshëm sipas Sheriatit.

Arritjet dhe dështimet: Sistemi financiar i Pakistanit – sistemi bankar

Kanë kaluar më shumë se dhjetë vite që nga hapi i parë drejt islamizimit të sistemit financiar në Pakistan. Periudha nga viti 1979 deri në 1985 shënoi një politikë mjaft aktive të qeverisë për të islamizuar sistemin financiar. Synimi fillestar i qeverisë ishte eliminimi i interesit nga të gjitha transaksionet bankare dhe financiare brenda vendit brenda një periudhe trevjeçare, duke filluar nga data 12 Rabi-ul-Ewwel 1399 (10 shkurt 1979). Megjithëse ky afat nuk rezultoi i zbatueshëm, qeveria dukej e vendosur të lëvizte me shpejtësi drejt arritjes së një ekonomie pa interes. Fillimisht, u vendos një sistem paralel ku kursimtarët kishin mundësinë të mbanin kursimet e tyre në instrumente që gjeneronin interes ose në instrumente të bazuara në ndarjen e fitimit dhe humbjes (PLS). Në qershor 1984, qeveria njoftoi se ky sistem paralel do të përfundonte gjatë vitit 1984-85 përsa i përket operacioneve të bankave tregtare dhe institucioneve të tjera financiare. Që nga 1 korriku 1985, të gjitha bankave iu ndalua të pranonin depozita me interes, përveç atyre në valutë të huaj. Po ashtu, bankave iu dha udhëzimi të investonin depozitat PLS vetëm në mundësi investimi dhe financimi pa interes. Duket se në vitet 1984-85 kishte përpjekje serioze për të eliminuar interesin edhe nga transaksionet qeveritare, pasi ministri i atëhershëm i Financave në fjalimin e buxhetit përmendi se qeveria do të konsultohej me dijetarë për këtë çështje. Megjithatë, çështja nuk u ndoq me përkushtim dhe lëvizja drejt një ekonomie plotësisht pa interes humbi vrullin dhe drejtimin pas vitit 1985.

Kjo lëvizje pësoi një pengesë serioze kur në gusht të vitit 1985 bankave iu lejua të investonin edhe depozitat e tyre PLS në letra me vlerë të qeverisë që gjeneronin interes. Si pasojë, kthimi nga depozitat PLS përmban një përbërës të konsiderueshëm të interesit. Që nga viti 1985 e në vazhdim, nuk ka pasur deklarata zyrtare nga qeveria për eliminimin e interesit nga transaksionet shtetërore. Për të arritur objektivin e një ekonomie pa interes, është e domosdoshme që qeveria të ndërpresë varësinë e saj nga huamarrjet me interes. Deri më tani, nuk ka asnjë tregues që ky aspekt të jetë marrë seriozisht në hartimin e politikave buxhetore dhe të tjera. Në fakt, në vend që të zvogëlohet varësia nga huatë me interes, ajo është rritur në vitet e fundit.

Procesi i islamizimit në fushën e bankave dhe financave në Pakistan është shënuar nga një mangësi serioze tjetër: mungesa e një mekanizmi institucional për shqyrtimin e vazhdueshëm të procedurave operative të bankave dhe institucioneve të tjera financiare nga pikëpamja e Sheriatit. Dijetarë individualë që kanë shqyrtuar këto procedura operative kanë theksuar disa fusha ku praktikat aktuale bankare tregojnë devijime nga Sheriati, edhe në rastet kur mënyrat e financimit, në koncept, janë plotësisht të përputhshme me Sheriatin. Për shembull, marrëveshjet e musharakah që bankat u kërkojnë klientëve të nënshkruajnë përmbajnë veçori që janë vënë në pikëpyetje nga disa komentues. Dispozita, për shembull, që në rast se një kompani pëson humbje gjatë një viti financiar, ajo do të rregullohet fillimisht me rezervat ekzistuese të kompanisë, është gjetur në kundërshtim me frymën e Sheriatit.

Gjithashtu, ndërsa ideja pas emetimit të PTC-ve (Çertifikatë Afatgjatë Pjesëmarrjeje) ishte e drejtë, nuk u ofrua një kuadër ligjor për të standardizuar veçoritë e këtij instrumenti të ri financiar në dritën e parimeve të Sheriatit. Raporti i Këshillit të Ideologjisë Islamike (CII) kishte ofruar një përshkrim të përgjithshëm të veçorive të këtyre institucioneve financiare, por forma aktuale në të cilën janë emetuar PTC-të nuk përputhet plotësisht me përshkrimin e sugjeruar. Disa veçori të PTC-ve, siç janë prezantuar nga disa institucione financiare, janë kritikuar gjerësisht si të papajtueshme me kërkesat e Sheriatit. Dispozitat për pagesën e një norme zbritjeje para prodhimit gjatë periudhës së pritjes së një projekti dhe përcaktimi i pjesës në fitim si një përqindje e fondeve të papaguara të PTC-ve kanë shkaktuar kritika të forta në këtë drejtim.

Ndër 12 mënyrat e financimit të lejuara nga Banka Qendrore për të zëvendësuar huadhënien me bazë interesi, bankat kanë përdorur kryesisht atë që në mënyrë popullore njihet si financimi me mark-up. Financimi me mark-up ka marrë dy forma kryesore. Forma e parë është e ngjashme me financimin murabaha që praktikohet nga disa banka islame në vende të tjera. Në këtë formë, një transaksion zhvillohet në mënyrën vijuese: (a) klienti i drejtohet bankës me kërkesën për të blerë për të disa mallra të caktuar; (b) banka kryen blerjen; (c) banka ia shet këto mallra klientit me një çmim që përfshin një shtesë mbi koston e mallrave dhe pranon të marrë pagesën në një datë të ardhshme në një shumë të vetme ose me këste; dhe (d) klienti paguan shumën e rënë dakord në një shumë të vetme ose me këste dhe transaksioni përfundon. Forma e dytë përfshin një marrëveshje të ri-blerjes. Praktika që ndiqet është që një klient ia shet mallrat e tij bankës për para në dorë dhe njëkohësisht i blen të njëjtat mallra nga banka me një çmim më të lartë me pagesë të shtyrë ose me këste. Kjo formë e dytë e financimit me mark-up është kritikuar rëndë nga dijetarë të njohur të Sheriatit dhe Gjykata Federale e Sheriatit në vendimin e saj e ka cilësuar atë si qartazi kundër mësimeve islame.

Në një vend si Pakistani, ku ka papunësi dhe nën-punësim të konsiderueshëm, ekziston një potencial i madh për krijimin e mundësive të reja për punësim përmes përdorimit të teknikës së financimit me mudaraba. Mudarabat e krijuara sipas legjislacionit të ri mund të ndihmojnë deri diku në këtë drejtim. Megjithatë, për të pasur një ndikim me të vërtetë të rëndësishëm në situatën e punësimit, është e nevojshme që bankat, të cilat janë depozituesit më të mëdhenj të kursimeve të kombit, të bëjnë përdorim të gjerë të financimit me mudaraba. Deri më tani ka pak dëshmi që tregon për përfshirjen e bankave në mënyrë të ndjeshme në financimin me mudaraba. Qeveria ka shpallur së fundmi disa skema për të bërë të mundur financimin bankar për personat e papunë dhe njerëzit me mjete të kufizuara për të krijuar apo zgjeruar biznesin e tyre. Duket se as në këto skema nuk është parashikuar ndonjë përdorim domethënës i mudarabës.

Vlen të theksohet se as qeveria dhe as banka qendrore e vendit nuk kanë ofruar udhëheqje të fortë për të motivuar bankat dhe institucionet e tjera financiare që të ndërmarrin nisma të guximshme për t’u shkëputur nga praktikat tradicionale bankare dhe për të adoptuar teknikat islame të financimit të bazuara në konceptin e ndarjes së fitimit dhe humbjes. Edhe pse përgjithësisht pranohet se mudaraba dhe musharaka janë zëvendësuesit idealë të interesit në një ekonomi islame, nuk janë bërë përpjekje të veçanta për t’u dhënë përparësi atyre në politikat e ndjekura. Kjo duket se ka krijuar një qëndrim pasiviteti nga ana e bankave dhe i ka çuar ato drejt përdorimit kryesisht të mënyrave të financimit, siç është financimi me mark-up, të cilat janë më të ngjashme me bankimin me interes dhe kërkojnë më pak ndryshime në procedurat e vjetra të huadhënies.

Pamja në anën e detyrimeve të sistemit bankar ka pësuar një ndryshim të gjithanshëm që nga futja e sistemit bankar pa interes. Kursimet dhe depozitat afatgjata nuk gjenerojnë më një përfitim fiks. Bankat shpallin fitimet që do të shpërndahen për këto depozita çdo gjashtë muaj bazuar në rezultatet e tyre operative, dhe këto përqindje ndryshojnë nga një periudhë në tjetrën dhe nga një bankë në tjetrën. Normat e fitimit llogariten sipas një formule që përcakton fitimin neto që i takon një banke dhe e shpërndan atë në detyrimet e shpërblyeshme sipas afatit të maturimit të tyre. Shpërndarjet bazohen në peshë të ndryshme që u caktohen detyrimeve sipas maturimeve relative. Ky sistem në përgjithësi është konsideruar i përputhshëm me mësimet islame, përveç faktit se, siç u përmend më parë, fitimet e shpallura nga bankat përmbajnë një element të konsiderueshëm interesi.

Çështje të tjera sfidante

Ky material deri tani ka evidentuar vetëm mangësitë dhe të metat kryesore në hapat e ndërmarra për Islamizimin e sistemit financiar në Pakistan. Ekspertët e Sheriatit dhe autorë të tjerë mbi bankat islame kanë identifikuar disa karakteristika të tjera të situatës aktuale që gjithashtu meritojnë vëmendje. Disa prej tyre janë si më poshtë:

Duket se është zhvilluar një prirje për të zëvendësuar PTC-të (çertifikatat e pjesëmarrjes) me TFC-të (çertifikatat e financimit afatgjatë). Ndërsa PTC-të bazohen në konceptin e musharakah, TFC-të bazohen në një sistem të shënimit fiks të fitimit. Kjo është konsideruar një hap prapa, pasi objektivi duhet të jetë zgjerimi i mënyrave të financimit të bazuara në ndarjen e fitimit dhe humbjes, jo kufizimi i tyre më tej.
Institucionet financiare që merren me biznesin e qirasë po përdorin më shumë qira financiare sesa qira operative. Ekspertët në Sheriat i konsiderojnë qiratë financiare si të papajtueshme me mësimet islame.
Shumë institucione të zhvillimit financiar (DFI-të) po mobilizojnë kursime përmes skemave që ofrojnë kthime të cilat vështirë dallohen nga interesi. Zona të paqarta po zhvillohen madje edhe në operacionet e institucioneve si Trusti Kombëtar i Investimeve, të cilat më parë konsideroheshin se e kishin eliminuar plotësisht interesin. Duket se nuk ka asnjë agjenci që të mbikëqyrë funksionimin e skemave të ndryshme që përdoren nga DFI-të për të mobilizuar kursime nga këndvështrimi i Sheriatit.
Së fundmi, Banka Qendrore ka përcaktuar normat minimale dhe maksimale të fitimit që një bankë mund të ndajë në rastin e musharakah-s apo në blerjen e PTC-ve apo çertifikatave të mudaraba-s. Një përcaktim i tillë konsiderohet i papajtueshëm me mësimet islame nga ekspertët në Sheriat.
Nuk i është kushtuar vëmendje e duhur eliminimit të veçorive jo-islame që karakterizojnë operacionet e disa pjesëve të tregut të parasë dhe kapitalit në Pakistan përveç bankave dhe DFI-ve. Deri më tani nuk është bërë asgjë, për shembull, për të reformuar sektorin e sigurimeve dhe operacionet e bursës në dritën e mësimeve islame.

Eliminimi i kamatës dhe huatë e jashtme

Nëse të gjitha format e kamatës ose fitimit të shtuar mbi kapitalin konsiderohen në kundërshtim me urdhëresat islame, cilat mënyra financimi sugjerohen për:
(a) financimin e tregtisë dhe industrisë;
(b) mbulimin e deficitit buxhetor;
(c) sigurimin e huave të jashtme; dhe
(d) nevoja e qëllime të tjera të ngjashme?

Po paraqes dy studime të shkurtra që hedhin dritë mbi mënyrat e financimit në një kuadër islam: Islamic Banking nga Abdur Rahim Hamdi dhe Islami Bankari: Nazariyati Bunyadain awr Amli Tajurbat nga Prof. Ausaf Ahmad. Këto dy dokumente mbulojnë problemet e financimit të ngritura në pikat (a) dhe (d).

Sa i përket pikës (b), deficiti buxhetor nuk është një politikë e shëndetshme dhe një menaxhim i mirë ekonomik duhet të sigurojë mobilizimin e burimeve të mjaftueshme për të përmbushur nevojat reale të shoqërisë dhe shtetit. Kontrolli i duhur mbi shpenzimet dhe mobilizimi i burimeve me drejtësi dhe përgjegjësi do të sigurojnë një buxhet të balancuar. Në rrethana të caktuara dhe për periudha të caktuara kohore, deficiti buxhetor mund të mbulohet përmes asaj që njihet si “financim i deficitit”. Kjo duhet të jetë brenda kufijve të normës së rritjes së ekonomisë për të siguruar që të mos ketë pasoja inflacionare. Të gjitha përpjekjet për të financuar deficitin buxhetor përmes huamarrjeve me kamatë kanë qenë të pasuksesshme. Edhe vendet më të pasura të Perëndimit tani vuajnë nga male borxhesh dhe nuk po gjejnë zgjidhje të lehta. SHBA është vendi më i zhytur në borxhe sot. Borxhi i saj i brendshëm ka kaluar kufirin prej 3 trilionë dollarësh me pagesa vjetore interesi që arrijnë në 290 miliardë dollarë. Ky mal borxhesh është rritur vetëm në shekullin e 20-të, pasi në vitin 1901, borxhi i përgjithshëm i brendshëm i Amerikës ishte vetëm 1 miliard dollarë. Si i tillë, një politikë ekonomike e arsyeshme për një vend islam, i pasur apo i varfër, do të ishte ajo e bazuar në “jetesën brenda mundësive”.

Sa i përket pikës (c), edhe marrëdhëniet ndërkombëtare financiare nuk duhet të bazohen në huatë me kamatë. Burimet mund të sigurohen mbi bazën e kapitalit sipërmarrës dhe marrëveshjeve me ndarje rreziku. Ka një hapësirë të gjerë për këto forma financimi, dhe madje edhe bankierë e ekonomistë perëndimorë jomyslimanë janë shpresëplotë për potencialin që ka ky model i ri marrëdhënieje financiare. Turqia, një shtet laik, ka realizuar të gjithë projektin e Urës së Bosforit (rreth 1 miliard dollarë) përmes kapitalit pjesëmarrës, në vend të huasë me interes. Në fakt, format e financimit të bazuara në kapital (jo në hua me interes) kanë qenë në shqyrtim nga Banka Botërore, IFC dhe institucione të tjera financiare. Një studim i Qendrës për Zhvillim të Organizatës për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik të vendeve evropiane (në Paris) e ka trajtuar këtë çështje.

Disa paragrafë:

“Sistemi bankar pa kamatë është një formë e re financimi. Edhe skeptikët kanë pranuar që bankat islame nuk po përpiqen thjesht t’i japin kamatës një emër tjetër dhe se ekzistojnë instrumente ligjore brenda kornizës së Sheriatit që lejojnë përfitimin në një mënyrë tjetër, por të pranueshme sipas Kuranit.

“Rreth 20 përqind e popullsisë së botës është myslimane, shumë prej të cilëve janë të përkushtuar. Ata do të preferonin të ishin të sigurt që çështjet e tyre financiare janë në përputhje me parimet e Islamit, por, ashtu siç është e natyrshme, dëshirojnë të fitojnë përfitime të ligjshme. Këtu qëndrojnë mundësitë për bankat islame, si në mobilizimin, ashtu edhe në përdorimin e fondeve.

“Themelimi i shumë institucioneve të reja financiare islame në të gjitha pjesët e botës myslimane ka treguar se sistemi bankar sipas parimeve të Sheriatit jo vetëm që është i mundur, por edhe fitimprurës.”
(Arab and Islamic Banks, Trantc Wohlus Scharf, OECD, Paris, 1983, fq. 90)

“Nëse vendet e Jugut tani propozojnë, përmes parimeve të sistemit bankar islam, një koncept të ri të bashkëveprimit socio-ekonomik (sisteme ndarjeje fitimi, fokusim tek sipërmarrësit inovativë të vegjël dhe të mesëm, me objektivin kryesor të krijimit të pasurisë ekonomike, etj.), ky mund të jetë një kontribut për konceptet e bashkëpunimit të propozuara deri tani kryesisht nga vendet e industrializuara.

“Sistemi bankar islam po përpiqet të ndryshojë marrëdhënien mes financës nga njëra anë dhe industrisë e tregtisë nga ana tjetër. Kjo marrëdhënie e re është baza e sistemit ekonomik islam që po ndërtohet. Edhe pse parimet islame ende nuk janë vënë në provë në mjedisin konkurrues të financave ndërkombëtare, të dy sistemet janë të ngjashme në atë që të dy synojnë lidhje më të ngushta midis ndërmjetësimit financiar dhe krijimit të pasurisë ekonomike.

“Bankat islame mund të japin një kontribut të dobishëm në rritjen dhe zhvillimin ekonomik, veçanërisht në një situatë recesioni, stagflacioni dhe nivele të ulëta të rritjes, sepse thelbi i veprimtarive të tyre është i orientuar drejt investimeve produktive. Të gjitha vendet, si në Veri ashtu edhe në Jug, kanë nevojë për më shumë kapital sipërmarrës. Kapitali i huasë është i disponueshëm, veçanërisht në ekonomitë industriale, por me norma të larta interesi. Megjithatë, edhe sipërmarrësit e mesëm atje e kanë të vështirë të sigurojnë mjaftueshëm kapital me rrezik për zgjerim dhe inovacion. Kjo ka vepruar si një pengesë për produktivitetin dhe rritjen ekonomike në Veri. Prandaj, ekzistojnë mundësi praktike dhe të menjëhershme bashkëpunimi midis bankave islame dhe ndërmarrjeve në të gjithë botën. Procesi i ndërmjetësimit mbetet ende për t’u zhvilluar plotësisht.”
[po aty, fq. 94–95]

Kamata, inflacioni dhe indeksimi

Është e qartë se në një situatë inflacioni, vlera e parasë së letrës ka një tendencë për të rënë. Nëse një huamarrës e kthen të njëjtën shumë parash pas një periudhe të gjatë kohe, kredidhënësi mund të pësojë humbje për shkak të rënies së vlerës së parasë. Nëse kredidhënësi i kërkon huamarrësit të paguajë më shumë për të kompensuar këtë humbje, a mund të konsiderohet kjo si kamatë?

Ky është një problem shumë i ndërlikuar. Shkaku i vërtetë i uljes së vlerës së parasë duhet kërkuar në politikat e gabuara monetare dhe ekonomike, të cilat sjellin shmangie të mëdha nga një gjendje e qëndrueshme e çmimeve. Një nga qëllimet kryesore të politikës monetare islame është pikërisht stabilizimi i vlerës së parasë. Në kontekstin islam, paraja është kryesisht një mjet shkëmbimi dhe matës vlerash. Ajo është gjithashtu një njësi matëse për pagesat e shtyra dhe si e tillë, vlera e saj duhet të mbrohet.

Nuk ka bazë argumenti se kamata është një shpërblim për uljen e vlerës së parasë. Diskutimet në ekonomi për normën nominale dhe reale të kamatës nuk duhet të na ngatërrojnë, sepse arsyeja për ekzistencën e kamatës është një çështje më vete, ndërsa inflacioni dhe mënyrat për të zbutur pasojat e tij janë një tjetër çështje. Ndërkohë që inflacioni është një sfidë reale, ai nuk duhet të ngatërrohet me problemin e kamatës, i cili është shumëdimensional dhe kërkon trajtim të veçantë.

Është e paarsyeshme të argumentohet në favor të kamatës duke u mbështetur te inflacioni. Indeksimi është një nga mënyrat që është propozuar për të zbutur disa nga efektet e inflacionit, por rezultatet e kësaj politike janë të përziera dhe të pasigurta, ndonjëherë edhe negative. Shumë të dhëna empirike për lidhjen mes normave të kamatës dhe inflacionit japin rezultate të kundërta. Është e vështirë të gjendet një lidhje pozitive mes tyre në të gjitha vendet apo edhe brenda të njëjtit vend gjatë një periudhe të gjatë. Madje, në disa raste, janë shfaqur edhe norma negative interesi gjatë periudhave inflacioniste. Prandaj, studimet ekonometrike nuk kanë dhënë një përfundim të qartë dhe të qëndrueshëm.

Zgjidhja për uljen e vlerës së parasë qëndron te një politikë monetare që synon stabilizimin e çmimeve, dhe jo te lejimi i kamatës si justifikim për inflacionin. Nëse në periudha inflacioni ekziston ndonjë “arsyetim” për t’i kërkuar huamarrësit të paguajë më shumë për të kompensuar kredidhënësin, pse të mos zbatohet i njëjti parim edhe në periudha deflacioni, duke i kërkuar atij të paguajë më pak? Për më tepër, pse nuk tregohet i njëjti shqetësim për konsumatorët, punëmarrësit dhe pensionistët, të cilët vuajnë edhe më shumë se kredidhënësit gjatë inflacionit? Pse kjo kujdesje e njëanshme?

Çështja e indeksimit është futur gabimisht në këtë debat mbi kamatën, por në fakt këto janë dy çështje të ndara dhe nuk duhet të ngatërrohen. Për më tepër, një indeksim i kufizuar do të sillte padrejtësi të reja, ndërsa një indeksim i plotë dhe i përgjithshëm bëhet i pakuptimtë në periudhë mesatare ose afatgjatë. Prandaj, të gjitha përvojat e bazuara në indeksim në pjesë të ndryshme të botës tregojnë se zgjidhja nuk qëndron tek indeksimi, por në trajtimin e problemit në burim: një politikë monetare e orientuar drejt qëndrueshmërisë së çmimeve.

Kamata dhe bota jo-myslimane

A ekziston ndonjë dallim midis një myslimani dhe një jo-myslimani në lidhje me ndalimin e kamatës? Dhe a mund të shtrihet ky ndalim edhe mbi huatë e marra nga vende jo-myslimane, apo edhe nga vende myslimane të huaja, ligjet dhe politikat ekonomike e monetare të të cilave — përfshirë edhe ato ndërkombëtare — nuk janë nën kontrollin e shtetit të Pakistanit?

Sipas dijes dhe bindjes sime, Sheriati nuk bën dallim midis një myslimani dhe një jo-myslimani në lidhje me ndalimin e kamatës. Ka qenë një praktikë hebraike që kamata ndalohej mes hebrenjve, por një hebre mund të merrte kamatë nga një “i huaj”. Pasojat e thella të kësaj hipokrizie dhe diskriminimi janë analizuar në një studim interesant, The Idea of Usury: From Tribal Otherness to Universal Brotherhood. Ky lloj diskriminimi është i neveritshëm për vlerat morale islame. Islami e konsideron kamatën si shfrytëzim (zulm) dhe e ndalon atë si midis myslimanëve, ashtu edhe midis myslimanëve dhe jo-myslimanëve. Në të vërtetë, Islami synon të ndërtojë një rend të drejtë ekonomik për mirëqenien e gjithë njerëzimit: një model i ri për mbarë njerëzimin.

Sa i përket një shteti islam, kamata duhet të ndalohet me ligj dhe, si e tillë, do të ishte pjesë e ligjit publik, i detyrueshëm për të gjithë, myslimanë apo jo, rezidentë apo jo, qytetarë apo të huaj, që bëjnë biznes brenda shtetit islam ose me shtetin islam. Edhe në Arabinë Saudite sot, të gjitha marrëveshjet që përfshijnë interes, përfshirë ato midis sauditëve dhe të huajve, nuk janë të zbatueshme përmes gjykatave, pasi teknikisht, kamata është e ndaluar dhe kjo ndalesë është pjesë e ligjit të vendit.

Nuk mund të ketë asnjë justifikim për përdorimin e kamatës në marrëdhëniet monetare ndërkombëtare vetëm për shkak se kamata lejohet në sistemet ligjore të vendeve të tjera. Çështja nëse ligjet e tyre monetare janë apo jo nën kontrollin e Bankës Qendrore të Pakistanit është e parëndësishme, pasi këto marrëveshje janë vullnetare dhe opsionale. Megjithatë, nuk e përjashtoj mundësinë që një individ, firmë ose shtet mysliman të gjendet në rrethana ku është krejtësisht e paevitueshme të merret me të huaj që nuk pranojnë të veprojnë sipas kushteve tona. Në raste të tilla, mund të ketë situata të veçanta ku, për një periudhë kalimtare dhe nën ligjin e domosdoshmërisë, transaksione të një karakteri të caktuar, ndonëse përfshijnë interes, mund të tolerohen. Por kjo duhet të jetë si përjashtim, e përcaktuar qartë dhe e kufizuar në rrethana të veçanta, duke iu nënshtruar kushteve të posaçme. Parimi i iztirar-it (domosdoshmërisë) nuk mund të përdoret si justifikim për të hapur derën e marrëdhënieve të bazuara në kamatë me botën e jashtme. I gjithë diskutimi mbi transaksionet ndërkombëtare, si tregtare ashtu edhe financiare, duhet të rishqyrtohet me kujdes të thellë dhe ndjeshmëri të lartë.

Megjithatë, mund të përmendet se vendimi i Gjykatës Federale të Sheriatit për kamatën, i cili aktualisht është në apel, sipas dijes sime, fokusohet në çështjet ekonomike të brendshme dhe ligjet që janë ndikuar nga ky vendim lidhen kryesisht me ekonominë e vendit dhe jo me problemet e transaksioneve financiare ndërkombëtare apo lëvizjes së kapitalit.

Qeveria e Pakistanit dhe disa institucione nën kontrollin e saj marrin hua përmes emetimit të obligacioneve, çertifikatave etj., dhe u paguajnë mbajtësve të këtyre instrumenteve një fitim të caktuar periodik. A bie ky “fitim” brenda përkufizimit të kamatës?

Sipas dijes dhe bindjes sime, këto obligacione dhe çertifikata janë të bazuara në kamatë dhe përdorimi i termit “fitim” në këtë kontekst është i pasaktë, në fakt është një keqpërdorim i termit.

Kamata dhe transaksionet bashkëkohore

Cili është kuptimi i vërtetë i transaksioneve për të cilat ndalohet kamata? A mund të aplikohet termi kamatë edhe për huatë tregtare ose prodhuese të dhëna nga institucionet bankare dhe financiare dhe për interesin e ngarkuar mbi to?

Të gjitha transaksionet, tregtare ose jotregtare, individuale ose korporative, private ose publike, që përfshijnë një normë të përcaktuar paraprakisht të kthimit nga huaja, në para ose në mallra, bien brenda fushës së kamatës dhe si të tilla janë të ndaluara. Avancimet, huatë dhe instrumentet financiare me bazë interesi të përdorura nga institucionet bankare dhe financiare janë të ndaluara në Islam dhe, si të tilla, sistemi bankar islam duhet të zhvillojë instrumente alternative të financimit. Myslimanët kanë zhvilluar dhjetëra instrumente të tilla në transaksionet e tyre tregtare gjatë 14 shekujve të fundit. Qarkorja nr. 13 e Bankës Shtetërore të Pakistanit, datë 20 qershor 1984, me titull “Eliminimi i Kamates nga Sistemi Bankar” përmban disa nga këto mënyra. Një version i rishikuar i së njëjtës përfshihet si shtojcë në Raportin e Komitetit të Kryeministrit për Vetëbesimin. Anketa Ekonomike e Pakistanit 1984-85 i kushton një kapitull të plotë kësaj teme. Shpresoj që qeveria dhe Banka Shtetërore të mbeten të përkushtuara ndaj këtij qëndrimi, pasi nuk pritet ndonjë “shpallje” e re që të ketë zbritur nga qielli që atëherë!

Është shumë domethënëse që Kurani ndalon kamatën dhe lejon tregtinë në të njëjtin ajet (Kurani, 2:275). Kjo ofron dëshmi të brendshme për rëndësinë e kamatës në huatë tregtare dhe prodhuese. Ka dëshmi të pamohueshme se transaksionet tregtare ishin pjesë e jetës ekonomike të Arabisë gjatë jetës së Profetit (paqja qoftë mbi të) dhe ai e zbatonte ndalimin e kamatës në të dyja llojet e transaksioneve. Kamata mbi huatë e dhëna nga xhaxhai i Profetit u anulua nga Profeti (paqja qoftë mbi të) në fjalimin e tij të lamtumirës. Këto hua ishin huatë tregtare të dhëna Beni Sakefëve (shih: Mufti Muhammad Shafi, Masala-e Sood dhe artikulli mbi kamatën në Enciklopedinë Islame në gjuhën urdu; Sayyid Mawdudi, Sood; fq. 239–300). Artikulli mbi kamatën në Enciklopedinë e Shkurtër Islame (Leiden, Brill, 1953) fillon me sa vijon:

“Kamatë – do të thotë rritje, si term teknik, fajde dhe interes, dhe në përgjithësi çdo rritje e pajustifikuar në kapital për të cilën nuk jepet ndonjë kompensim. Derivatet nga e njëjta rrënjë përdoren në gjuhë të tjera semitike për të përshkruar interesin.

“Transaksionet me afat të caktuar dhe pagesë interesi, si dhe spekulimet e të gjitha llojeve, përbënin një element thelbësor në sistemin e zhvilluar të tregtisë në Mekë.” (fq. 471)

Çdo përpjekje për të përjashtuar rritjen fikse në huatë tregtare ose prodhuese si jashtë fushës së kamatës është konceptualisht e papranueshme, historikisht e paqëndrueshme dhe moralisht e turpshme dhe kryengritëse.

Duhet të kuptohet se sistemi modern kapitalist bazohet në institucionin e borxhit. Të dyja, si ekonomia konsumatore, ashtu edhe ajo prodhuese, janë të mbingarkuara me borxhe. Islami, në anën tjetër, lejon dhënien dhe marrjen e huasë në rrethana të caktuara për arsye etike dhe bamirësie. Islami nuk parashikon një ekonomi të bazuar në borxhe. Për konsumatorin, Islami dëshiron që çdo individ të jetojë brenda mundësive të tij dhe dëshiron që shoqëria të sigurojë që të gjithëve t’u jepet një pagë e drejtë, e cila është e mjaftueshme për të përmbushur nevojat e vërteta të një familjeje.

I gjithë koncepti i një ekonomie të bazuar në borxh është i huaj për qasjen islame dhe, si i tillë, modeli i ekonomisë që duhet të zhvillohet nën mbrojtjen islame do të jetë i bazuar në kapital (pjesëmarrje në kapital). Vetë-financimi, financimi bashkëpunues, financimi i tërthortë dhe ndërmjetësimi financiar kanë një rol në një ekonomi islame, megjithatë të gjitha duhet të bazohen në ndarjen e rrezikut dhe jo në një kthim të caktuar dhe të paracaktuar. Ajo që është e ndaluar në Islam është ky kthim i caktuar dhe i paracaktuar për një faktor të vetëm. Një kthim i ndryshueshëm bazuar në produktivitetin dhe fitimin aktual të një ndërmarrjeje është plotësisht i ligjshëm. Si i tillë, meriton të theksohet se mendimi se çmimi i kapitalit në një ekonomi islame është zero është i gabuar. Kapitali ka një çmim dhe ky duhet të përcaktohet në dritën e produktivitetit dhe fitimit real të kapitalit. Megjithatë, nuk mund të ketë një çmim të caktuar dhe të paracaktuar për kapitalin. Si i tillë, të gjitha mënyrat e financimit duhet të jenë mbi bazën e ndarjes së rrezikut dhe, rrjedhimisht, mbi ndarjen e fitimit dhe humbjes.

Së fundmi, një dijetar egjiptian ka provuar të bëjë dallimin midis huave konsumatore dhe huave bankare. Por gabimi i kësaj qasjeje është zbuluar plotësisht nga mbi njëqind dijetarë të Al-Azharit, dhe kundërshtimi më i thelluar ka ardhur nga Shejkh Jusuf al-Karadavi, në librin e tij: Fawaid al-Bunuk Heya al-Riba al-Haram, Kajro, Dar al-Sahwa lil Nashr wa al-Tawzih dhe Dar ul-Wafa, 1992.

Bankat pakistaneze dhe disa institucione financiare i financojnë klientët e tyre mbi bazën e marrëveshjeve “shit-bli me shtesë çmimi (mark-up)”. Sipas kësaj metode, klienti i bankës shet një mall të caktuar bankës dhe njëkohësisht e blen atë përsëri me një çmim më të lartë mbi bazën e pagesës së vonuar. Një normë e caktuar mark-up-i (përqindje në vit) aplikohet në shitjen e dytë. A bie kjo marrëveshje brenda fushës së kamatës?

Murabaha (financim me kosto plus) dhe bai muaxhxhal (shitje me pagesë të vonuar) lejohen në Sheriat në kushte të caktuara. Teknikisht, nuk është një formë ndërmjetësimi financiar por një lloj pjesëmarrjeje në biznes. Sheriati supozon që financuesi në të vërtetë blen mallin dhe pastaj ia shet klientit. Fatkeqësisht, praktika aktuale e “shit-blerjes me mark-up” nuk është në përputhje me kushtet mbi të cilat lejohet murabaha apo bai muaxhxhal. Ajo që po bëhet është një marrëveshje fiktive e cila siguron një fitim të paracaktuar për bankën pa u marrë realisht me mallra apo pa ndarë ndonjë rrezik të vërtetë. Kjo është në kundërshtim në thelb me frymën e dispozitave të Sheriatit.

Edhe pse nuk do të ndërmerrja një fetva, pasi nuk jam i kualifikuar për këtë funksion, si student i ekonomisë dhe i Sheriatit, e konsideroj këtë praktikë të “shit-blerjes me mark-up” shumë të ngjashme me kamatën dhe do të sugjeroja ndërprerjen e saj. E kuptoj që edhe Këshilli për Ideologjinë Islame ka shprehur një mendim të ngjashëm.

Eliminimi i ribasë: Koncepti dhe problemet

Riba (kamata): Përkufizimi

Kurani i Shenjtë e ka ndaluar riban. Çfarë kuptohet me këtë term? Cili është përkufizimi i tij i vërtetë dhe kuptimi në dritën e Kuranit të Shenjtë dhe Sunetit të Profetit (paqja qoftë mbi të)?

Riba është termi kuranor për kamatën ose interesin, dhe përkufizimi i ribasë siç jepet në Kuran është shumë i qartë dhe i paqartësueshëm. Ai e ndalon kategorikisht riban si çdo pretendim mbi shumën fillestare të huazuar.

Kurani nuk ka lënë asnjë paqartësi në lidhje me konceptin dhe përkufizimin e ribasë. Ai e thotë në mënyrë të qartë dhe të prerë se:

“O besimtarë, frikësohuni nga Zoti dhe hiqni dorë nga interesi (riba) që ka mbetur pa u paguar, nëse jeni besimtarë.” (Kurani, 2:278)

Mavlanaa Sajid Abul A’la Mavdudi e ka trajtuar gjithashtu këtë koncept në librin e tij Sood (Lahore, Islamic Publications Ltd, botimi i 9-të, 1978, fq. 150-155). Po ashtu, një shpjegim i qartë dhe përfundimtar i konceptit jepet në librin e Dr. Muhammad Umar Chapra Towards a Just Monetary System (Leicester, The Islamic Foundation, 1985, kapitulli 2, fq. 5–66 dhe Shtojca I, fq. 235–246). Mund të shtohet se Dr. Chapra është shpërblyer për këtë libër me Çmimin e Bankës Islame për Zhvillim dhe Çmimin Ndërkombëtar King Faisal.

Në terma ekonomikë, kjo do të thotë se Islami ndalon çmimin e paracaktuar të kapitalit. Shkurtimisht, pozicioni islam është se nëse një hua jepet ose merret për arsye morale ose humanitare, shuma fillestare duhet të mbrohet dhe çdo tepricë mbi të është e ndaluar si e pamoralshme dhe shfrytëzuese. Nëse një hua ose investim bëhet për arsye ekonomike, atëherë pronari i kapitalit nuk ka të drejtë të kërkojë një normë fikse fitimi. Nuk lejohet në mënyrë legjitime të kërkohet ndonjë pagesë shtesë pa ndarë rrezikun e biznesit. Kështu, nëse një hua e thjeshtë jepet pa ndarje rreziku, çdo pagesë shtesë, e vogël apo e madhe, mbi shumën fillestare të huasë, përbën ribanë dhe si e tillë është e ndaluar.

Sa i përket çështjes së ribasë në transaksione të bazuara në para, ka pasur një unanimitet të plotë për ndalimin e saj përgjatë gjithë historisë islame. Të gjitha autoritetet kryesore kanë shpallur ixhma për këtë. (Shih: Mufti Muhammad Shafi, Mas’ala-e Sood, dhe Shejkh Yusuf al-Qardawi, Fawaid al-Bunuk Heya al-Riba al-Haram. Shih gjithashtu: rezolutën e Akademisë së Fikhut Islam të Indisë (1989) dhe rezolutën e Akademisë së Fikhut Islam të OIC (Dhjetor 1985)). Edhe pse ka pasur disa zëra ndryshe, megjithatë literatura e prodhuar gjatë 50 viteve të fundit dëshmon se ekziston një konsensus pothuajse i plotë mes dijetarëve dhe ekonomistëve mbi përkufizimin dhe konceptin e ribasë siç është dhënë më sipër.

Kjo pikëpamje është pranuar në një artikull mbi bankat islame pa interes nga një ekonomist i njohur që punon si drejtor i asistuar në departamentin e kërkimeve të FMN-së. Autori thotë:

“Riba është fjala arabe për përfitimin e paracaktuar nga përdorimi i parasë. Në të kaluarën ka pasur debat nëse riba i referohet interesit apo kamatës, por tani ekziston një konsensus mes dijetarëve myslimanë që ky term përfshin të gjitha format e interesit dhe jo vetëm interesin ‘ e tepruar’. Prandaj, në diskutimin në vazhdim, termat riba dhe interes do të përdoren në mënyrë të ndërsjellë, dhe një sistem bankar islam do të jetë ai në të cilin pagesa apo marrja e interesit është e ndaluar.” (IMF Staff Papers, Vol. 33, Nr. 1, Mars 1986, fq. 4-5)

Disa njerëz kanë bërë përpjekje për të dalluar ndërmjet interesit dhe fajdes në kontekstin e diskutimit mbi natyrën e ribasë. Tre pretendime janë paraqitur në debat:

Që riba do të thotë kamatë dhe si e tillë interesi, veçanërisht ai bankar, nuk hyn në fushën e ribasë;
Që kamata apo riba ka të bëjë me hua të marra nga të varfrit dhe nevojtarët për qëllime konsumi, ndërsa interesi përfaqëson shpërblim për hua tregtare, prodhuese dhe fitimprurëse; dhe
Që interesi paraqet një normë të arsyeshme kthimi mbi kapitalin, ndërsa kamata paraqet një normë interesi të tepruar, të ekzagjeruar dhe shfrytëzuese.

Mund të thuhet se të treja këto premisa janë krejtësisht të pasakta, teorikisht të papranueshme dhe empirikisht të pabaza.

Nuk mund të ketë asnjë justifikim ekonomik apo të Sheriatit për ta kufizuar riban vetëm në fajde dhe për të përjashtuar interesin nga kjo fushë. Sa i përket analizës ekonomike, nuk ka ndonjë dallim teknik ndërmjet interesit dhe kamatës. Nëse e shqyrtojmë këtë dukuri nga ana e kërkesës në analizën ekonomike apo nga ana e ofertës, arsyetimi i zhvilluar në teorinë ekonomike për interesin dhe kamatën është i njëjtë. Nëse interesi është shpërblim për pritjen apo preferencën ndaj kohës, nuk mund të ketë asnjë dallim ndërmjet interesit dhe kamatës. Nëse çështja shqyrtohet nga këndvështrimi i produktivitetit, përsëri nuk ka asnjë dallim ndërmjet tyre. Prandaj, çfarëdo dallimi që është prezantuar në literaturë vjen kryesisht nga arsye morale, duke pretenduar se njëri është i lartë dhe i ekzagjeruar (fajde), ndërsa tjetri është i ulët dhe për këtë arsye i arsyeshëm, dhe së dyti, që fajdeja lidhet me hua për të varfrit për konsum, ndërsa interesi lidhet me hua tregtare fitimprurëse. Nuk ka asnjë bazë ekonomike në asnjë nga këto justifikime.

Sa i përket Islamit, ai ka vendosur kritere shumë të qarta dhe të sakta: nëse një hua mbart një shpërblim të paracaktuar dhe të përcaktuar në lidhje me kohëzgjatjen e përdorimit të saj dhe ky shpërblim caktohet si kusht i huasë, atëherë kjo është riba, e pastër dhe e qartë. Nuk ka dallim midis një huaje për konsum apo për prodhim, midis një norme të lartë apo të ulët interesi, apo nëse huamarrësi është i varfër apo i pasur. Të dyja arsyetimet janë të papranueshme. Gjë interesante është se Sheriati dhe ekonomia nuk kanë asnjë kundërshtim për këtë çështje. William L. Miller, duke u bazuar te J.M. Keynes, përkufizon interesin në A Dictionary of the Social Sciences (Londër: Tavistock Publications, 1964, fq. 341):

“Interesi në ekonomi është çmimi ose qiraja që paguhet për përdorimin e një shume parash, që përfaqëson premiumin e marrë për paratë aktuale në krahasim me paratë e shtyra në kohë.” (J.M. Keynes, “The Theory of the Rate of Interest”, The Lessons of Monetary Experience: Essays in Honour of Irving Fischer, red. nga A.D. Gayer, Londër, Allen and Unwin, 1937, fq. 145.)

Don Patinkin, një autoritet i njohur britanik në ekonominë monetare, e shpjegon interesin kështu:

“Interesi zakonisht lind si pagesë për një hua parash gjatë një periudhe kohore — megjithëse mund të lindë edhe nga hua në mallra ose shërbime. Interesi matet kryesisht nga diferenca midis shumës që huamarrësi kthen dhe shumës që ai mori fillimisht nga huadhënësi (e cila quhet kapitali fillestar).” (Artikulli mbi “Interest”, International Encyclopaedia of the Social Sciences, Londër, 1968, vol. 7 & 8, fq. 471.)

Kjo diferencë ndërmjet shumës së marrë nga huamarrësi dhe shumës së kthyer prej tij është interes. Dhe kjo është pikërisht ajo që quhet riba, pavarësisht nga norma e interesit apo mënyra e përdorimit të fondeve të huazuara. Historikisht, interesi dhe fajdeja gjithmonë janë trajtuar si një dhe e njëjta gjë. Vetëm pas epokës së krishterë dhe periudhës së Rilindjes në historinë evropiane termi “interes” filloi të përdorej si zëvendësim për “fajde”, për t’iu shmangur ndalimeve fetare dhe morale.

Henry W. Spiegel, në hyrjen e tij për “fajden” në The New Palgrave: A Dictionary of Economics (Londër, Macmillan, 1987, vol. IV, fq. 769) thotë:

“Fajdeja, në mendimin ekonomik skolastik të Mesjetës, i referohej qëllimit të huadhënësit për të përfituar më shumë se kapitali i dhënë. Në përgjithësi kjo do të thoshte se çdo marrje interesi konsiderohej fajde dhe ishte e ndaluar, ndërsa në fjalorin modern vetëm interesi i tepruar konsiderohet fajde.”

Raymond De Roover përpiqet të sqarojë ngatërrimin rreth interesit dhe fajdes në artikullin e tij mbi “Mendimin Ekonomik: Mendimi Antik dhe Mesjetar” në International Encyclopaedia of the Social Sciences (Londër, 1968, vol. 3 & 4, fq. 434):

“Ekziston shumë keqkuptim mbi fajden. Sipas koncepteve moderne, fajdeja është një normë interesi e ekzagjeruar dhe shtypëse; por përkufizimi i dhënë nga skolastikët ishte krejt ndryshe. Fajde ishte çdo shtesë, qoftë e tepruar apo e moderuar, përtej kapitalit të huasë.”

Kjo mbështetet gjithashtu nga Profesori Hany, i cili thotë për kamatën në History of Economic Thought:

“Termi u përdor për të përfshirë atë që ne e quajmë interes, dhe në kuptim më të gjerë, çdo çmim mbi jus turn pretrium: qui plus quam dederit accipit, usures expelit — ai që merr më shumë se sa jep, kërkon fajde… Madje edhe në vitin 1311 ajo u shpall absolutisht e paligjshme. Arsyeja e thjeshtë dhe e gjerë për këtë veprim ishte bindja se të marrësh interes për një hua parash ishte, njësoj si të kërkosh më shumë se çmimi i drejtë, ishte e pa padrejtë.” (fq. 101)

Enciklopedia Judaica gjithashtu bën këtë vëzhgim:

“Ndalimi i interesit nuk është një ndalim i fajdes në kuptimin modern të termit, domethënë, interesit të tepruar, por i gjithë llojit të interesit, qoftë edhe minimal. Nuk ka ndonjë dallim në ligj midis normave të ndryshme të interesit, pasi çdo interes është i ndaluar.”
(Encyclopaedia Judaica, Jerusalem, 1972, vol. 16, fq. 28)

Sa i përket pikëpamjes islame, studiues të shquar perëndimorë gjithashtu kanë pranuar se riba përfshin si interesin ashtu edhe fajden. T. B. Hughes, në A Dictionary of Islam (Lahore, Premier Book House, ribotim 1985, fq. 544) e përkufizon riban kështu:

Riba/Fajde. Një term në ligjin mysliman që përkufizohet si një tepricë sipas një standardi ligjor të matjes ose peshës, në një ose dy artikuj homogjenë që kundërshtohen në një kontratë shkëmbimi dhe në të cilën një tepricë e tillë është e kushtëzuar si një kërkesë e detyrueshme për një nga palët pa ndonjë kthim.

Andy Mullineux nga Universiteti i Birminghamit diskuton konceptin e interesit në kontekstin e debatit aktual në botën myslimane. Tre fragmente të shkurtëra nga hyrja e tij mbi “Interesin” në The Social Science Encyclopaedia (redaktuar nga Adam Kuper dhe Jessica Kuper, Londër, Routledge & Kegan Paul, 1985, fq. 405–406) janë si më poshtë:

“Pagesa e bërë (ose çmimi i paguar) për përdorimin e fondeve të huazueshme quhet interes. Norma e interesit është shuma e pagueshme, zakonisht e shprehur si përqindje e shumës kryesore të huazuar, për një periudhë kohe, zakonisht mujore, tremujore ose vjetore.”

“Arsyet që japin fundamentalistët për dënimin e tarifave të normës së interesit përfshijnë: rolin e tyre në forcimin e akumulimit të pasurisë në duart e pak njerëzve, dhe për rrjedhojë, zvogëlimin e ndjeshmërisë së njeriut për të afërmin e tij; faktin që Islami nuk lejon përfitim nga veprimtaria financiare nëse përfituesi nuk është gjithashtu i ekspozuar ndaj rrezikut të humbjes; dhe se Islami e sheh akumulimin e pasurisë nëpërmjet interesit si egoist në krahasim me atë që fitohet përmes punës së ndershme…”

“Norma e interesit, që është të ardhurat kontraktuale të shprehura si përqindje e vlerës nominale të letrës me vlerë, duhet të dallohet nga rendimenti i një letre me vlerë, që është raporti përqindor i të ardhurave me çmimin e saj aktual në treg.”

Të përmbledhim diskutimin e mësipërm duke identifikuar qartë atë që Islami ka ndaluar: çdo shtesë ose tepricë, e vogël, e moderuar apo e madhe, e rënë dakord në mënyrë kontraktuale në momentin e dhënies së huasë ose fondeve të huazueshme, e fiksuar si normë apo tarifë për përdorimin e parave apo fondeve për një periudhë kohe, është riba. Dhe kjo është ajo që është përshkruar si interes ose kamatë në ekonomi dhe bankë ndër shekuj.

Dallimi midis huave për konsum dhe atyre komerciale, apo midis huave të marra nga të varfrit ose të pasurit, nuk ka asnjë bazë në ekonomi. Ekonomia nuk merret me qëllimin e përdorimit; ajo merret me faktet e:

Pritja dhe sakrifica, ose quajeni atë preferencë për likuiditetin;
Huadhënia; dhe
Dobishmëria ose produktiviteti i pritur i fondeve të huazuara.

Morali dhe feja shqetësohen si për përdorimin përfundimtar, ashtu edhe për cilësinë e përdoruesit (i varfër apo jo), jo ekonomia, ashtu siç është zhvilluar në traditën perëndimore. Islami shqetësohet si për etikën, ashtu edhe për ekonominë. Prandaj ka parashikuar ndihmën për të varfrit dhe nevojtarët, në formën e sadakave si dhe qard-e-hasan, njëra është dhuratë e drejtpërdrejtë, tjetra është hua pa interes. Por nëse fondet do të përdoren për qëllime tregtare, atëherë ato duhet të jepen ose të merren në bazë të ndarjes së kapitalit ose ndarjes së fitimit. Kjo do të përjashtonte mundësinë e një interesi të caktuar paraprakisht dhe do të hapte rrugën për një normë kthimi të ndryshueshme në bazë të produktivitetit dhe fitimprurjes reale të kapitalit. Në vend të një kthimi të caktuar dhe të sigurt nga një përfitim i parashikuar, do të kishte një kthim të ndryshueshëm, të bazuar në performancën aktuale të projektit ose investimit.

Çështja e nivelit të normës së kthimit, pra e interesit që është ‘i moderuar’ dhe kamatës që është ‘e tepërt dhe shtypëse’, është gjithashtu e parëndësishme. Çdo tepricë e paracaktuar mbi një hua shihet nga Islami si e padrejtë. Dëshmitë empirike për këtë janë gjithashtu shumë domethënëse. Normat e interesit kanë ndryshuar nga 0.1 për qind deri në mbi 10,000 për qind në periudha të ndryshme kohore. Ajo që në një kohë është parë si ‘e tepërt’, në një kohë tjetër është konsideruar si ‘normale dhe e moderuar’. Një studim shumë interesant është bërë nga Sidney Homer mbi normat e interesit, i quajtur A History of Interest Rates (botimi i dytë. New Brunswick: Rutgers University Press, 1977). Autori arrin në përfundimin:

“Një vështrim i përgjithshëm mbi historinë e normave të interesit do të trondiste shumicën e ideve të paracaktuara se çfarë është një normë e lartë apo e ulët apo mesatare. Çdo brez ka prirjen të konsiderojë normale gamën e normave të interesit me të cilat është rritur; normat shumë më të larta sugjerojnë krizë ose duken si zhvatje, ndërsa ato shumë më të ulëta duken artificiale ose të pamjaftueshme. Pothuajse çdo brez në fund befasohet nga sjellja e normave të interesit, sepse, në fakt, normat e interesit në treg në kohët moderne rrallë kanë qenë të qëndrueshme për një kohë të gjatë. Zakonisht ato janë në rritje ose në rënie drejt ekstremeve të papritura. Një studiues i historisë së normave të interesit nuk do të befasohej nga paqëndrueshmëria. Njohuria e tij retrospektive nuk do t’i tregojë se ku do të jenë normat e interesit në të ardhmen, por do t’i mundësojë të dallojë një nivel vërtet të pazakontë të normave nga një ndryshim i zakonshëm.

“Është shumë e lehtë të përmendësh norma interesi që duken si të çuditshme. Në fakt, nuk kemi nevojë të shkojmë më larg se shekulli ynë për të gjetur normat më të larta dhe më të ulëta në gjithë këtë histori: 10,000 për qind në Berlin; 0.01 për qind në Nju Jork. Të dyja normat janë cituar për kredi standarde në tregun e parasë në rrethana shumë të pazakonta. Kjo është një gamë nga një në një milion.”

“Kufiri ligjor prej 20 për qind në vit për huatë në argjend, i vendosur nga Hamurabi, nuk mund të krahasohet në mënyrë të dobishme me normat e interesit në tregun e parasë të sotëm. Ai ishte dukshëm më i lartë se normat e shekullit të njëzetë për huatë e biznesit kryesor, obligacionet e kursimeve, depozitat e kursimeve dhe të ngjashme, por më i ulët se kufijtë ligjorë prej 30–42 për qind në vit dhe tarifat aktuale në shumë shtete të Shteteve të Bashkuara për hua të vogla personale. Gjatë gjithë kësaj historie, do të jetë shumë e vështirë të krahasohen norma të ngjashme me norma të ngjashme. Ka më shumë lloje dhe varietete të kontratave të kreditit në historinë antike dhe moderne sesa mund të ëndërrohen në filozofinë e një shitësi të obligacioneve moderne.” (fq. 6)

Shumëllojshmëria e normave të interesit është e habitshme edhe sot. Normat aktuale të interesit (dhjetor 1992) në Zvicër (franga zvicerane) janë 2–3 për qind, në Gjermani për markën gjermane janë 8–10 për qind, për dollarin në SHBA janë 4–5 për qind, për paundin britanik në Mbretërinë e Bashkuar janë 10–14 për qind, për lirën turke janë 70–80 për qind dhe në disa nga vendet e Amerikës Latine dhe në Izrael kanë qenë (në vitet 1980) nga 200 për qind deri në 1,000 për qind në vit. Edhe në Mbretërinë e Bashkuar, norma bazë është 7 për qind, por norma e tregut është ndërmjet 10–14 për qind. Normat për kartat e kreditit janë nga 24 deri në 36 për qind. E gjithë ideja e lidhjes së diferencës në norma me interesin dhe kamatën nuk ka asnjë bazë teorike apo empirike në ekonomi.

1...101112...715 Faqja 11 nga 715

Ekonomia Islame