Salam – Mënyrë financimi

Është e qartë nga diskutimi i mësipërm se salam është lejuar nga Sheriati për të përmbushur nevojat e fermerëve dhe tregtarëve. Prandaj, në thelb është një mënyrë financimi për fermerët dhe tregtarët e vegjël. Kjo mënyrë financimi mund të përdoret nga bankat moderne dhe institucionet financiare, veçanërisht për të financuar sektorin bujqësor. Siç është përmendur më herët, çmimi në salam mund të caktohet më i ulët se çmimi i atyre mallrave që dorëzohen menjëherë. Në këtë mënyrë, ndryshimi midis dy çmimeve mund të jetë një fitim i vlefshëm për bankat ose institucionet financiare. Për të siguruar që shitësi do ta dorëzojë mallin në datën e rënë dakord, atij mund t’i kërkohet të ofrojë një garanci, e cila mund të jetë në formën e një garancie personale ose në formë hipoteke ose kolaterali. Në rast të mungesës së dorëzimit, garantuesi mund të kërkohet të dorëzojë të njëjtin mall, dhe nëse ka hipotekë, blerësi / financuesi mund ta shesë pronën e hipotekuar dhe të ardhurat nga shitja mund të përdoren ose për të siguruar mallin e kërkuar duke e blerë atë nga tregu, ose për të rikuperuar çmimin e dhënë paraprakisht.

Problemi i vetëm në salam që mund të shqetësojë bankat dhe institucionet financiare moderne është se ato do të marrin mallra të caktuara nga klientët e tyre, dhe jo para. Duke qenë të mësuar të merren vetëm me para, duket e rëndë për ta që të pranojnë mallra të ndryshme nga klientë të ndryshëm dhe t’i shesin ato në treg. Ata nuk mund t’i shesin këto mallra para se t’i marrin në të vërtetë, sepse kjo është e ndaluar në Sheriat.

Por sa herë që flasim për mënyrat islame të financimit, nuk duhet të harrojmë një pikë thelbësore: koncepti që institucionet financiare të merren vetëm me para është i huaj për Sheriatin Islam. Nëse këto institucione dëshirojnë të fitojnë një përfitim hallall, ato duhet të merren në një formë apo një tjetër me tregtinë e mallrave, sepse Sheriati nuk lejon përfitim nga dhënia e huave pa kundërvlerë reale. Prandaj, ndërtimi i një ekonomie islame kërkon një ndryshim themelor në qasjen dhe vizionin e institucioneve financiare. Ato duhet të krijojnë një njësi të veçantë që të merret me mallra. Nëse kjo njësi krijohet, nuk do të jetë e vështirë që mallrat të blihen përmes kontratave salam dhe të shiten më pas në tregjet me pagesë të menjëhershme.

Megjithatë, ka dy mënyra të tjera për të përfituar nga kontrata e salam.

Së pari, pasi një institucion financiar të ketë blerë një mall përmes kontratës salam, ai mund ta shesë të njëjtin mall përmes një kontrate paralele salam, me të njëjtën datë dorëzimi. Meqenëse periudha e salam në transaksionin e dytë (paralel) është më e shkurtër, çmimi mund të jetë pak më i lartë se ai i transaksionit të parë, dhe ndryshimi midis këtyre dy çmimeve përbën fitimin e institucionit. Sa më e shkurtër të jetë periudha e salam, aq më i lartë është çmimi, dhe aq më i madh është fitimi. Në këtë mënyrë, institucionet mund të menaxhojnë portofolin e tyre të financimeve afatshkurtra.

Së dyti, nëse një kontratë paralele salam nuk është e realizueshme për ndonjë arsye, ato mund të marrin një premtim për blerje nga një palë e tretë. Ky premtim duhet të jetë i njëanshëm nga blerësi i pritshëm. Duke qenë thjesht një premtim dhe jo një shitje e vërtetë, blerësit e tyre nuk do të kenë nevojë të paguajnë çmimin paraprakisht. Prandaj, mund të caktohet një çmim më i lartë dhe sapo institucioni ta marrë mallin, ai do t’i shitet palës së tretë me një çmim të rënë dakord më parë, sipas kushteve të premtimit.

Një opsion i tretë herë pas here propozohet që, në datën e dorëzimit, malli t’i shitet përsëri shitësit me një çmim më të lartë. Por ky propozim nuk është në përputhje me kërkesat e Sheriatit. Nuk lejohet kurrë nga Sheriati që malli i blerë t’i shitet përsëri shitësit para se blerësi ta marrë atë në dorëzim, dhe nëse kjo bëhet me një çmim më të lartë, kjo do të përbënte kamatë, e cila është rreptësisht e ndaluar. Edhe nëse malli i shitet përsëri shitësit pas dorëzimit, kjo nuk mund të jetë e parapërcaktuar në kohën e shitjes fillestare. Prandaj, ky propozim nuk është i pranueshëm fare.

Salam – Shpjegim i detajuar

Salam është një shitje në të cilën shitësi merr përsipër të furnizojë blerësin me disa mallra të caktuara në një datë të ardhshme, në këmbim të një çmimi të paguar paraprakisht në tërësi në momentin e marrëveshjes.

Këtu çmimi paguhet menjëherë në para, ndërsa dorëzimi i mallrave të blera shtyhet për më vonë. Blerësi quhet “rabb-us-salam”, shitësi “muslam ilaih”, çmimi i paguar quhet “ra’s-ul-mal”, ndërsa malli i blerë quhet “muslam fih”. Por, për thjeshtësi, do të përdor termat përkatës në anglisht.

Salam është lejuar nga Profeti (paqja qoftë mbi të) me disa kushte. Qëllimi bazë i kësaj shitjeje ishte të plotësonte nevojat e fermerëve të vegjël që kishin nevojë për para për të mbjellë të lashtat dhe për të ushqyer familjen deri në kohën e korrjes. Pas ndalimit të kamatës, ata nuk mund të merrnin hua me kamatë. Prandaj, atyre iu lejua të shisnin produktet bujqësore paraprakisht.

Po ashtu, tregtarët e Arabisë zakonisht eksportonin mallra në vende të tjera dhe importonin disa mallra të tjera në vendin e tyre. Ata kishin nevojë për para për të ndërmarrë këtë lloj tregtie. Nuk mund të merrnin hua me kamatë pas ndalimit të saj. Prandaj, atyre iu lejua të shisnin mallrat paraprakisht. Pasi të merrnin çmimin në para, ata mund të ndërmerrnin lehtësisht këtë biznes.

Salam ishte i dobishëm për shitësin, sepse ai merrte çmimin paraprakisht, dhe ishte i dobishëm edhe për blerësin, sepse zakonisht çmimi në salam ishte më i ulët se çmimi në shitjet e menjëhershme. Lejueshmëria e salam ishte një përjashtim nga rregulli i përgjithshëm që ndalon shitjet e ardhshme, prandaj u shoqërua me disa kushte të rrepta. Këto kushte janë përmbledhur më poshtë:

Para së gjithash, për vlefshmërinë e salam është e nevojshme që blerësi të paguajë çmimin e plotë tek shitësi në momentin e kryerjes së shitjes. Kjo është e domosdoshme sepse, nëse blerësi nuk e paguan çmimin e plotë, transaksioni do të konsiderohej si shitje e një borxhi kundrejt një borxhi, gjë që është rreptësisht e ndaluar nga Profeti (paqja qoftë mbi të). Për më tepër, urtësia bazë pas lejimit të salam është përmbushja e nevojave të menjëhershme të shitësit. Nëse çmimi nuk i paguhet atij plotësisht, qëllimi kryesor i marrëveshjes dështon. Prandaj, të gjithë juristët myslimanë janë të një mendimi se pagesa e plotë e çmimit është e nevojshme në salam. Megjithatë, Imam Maliku është i mendimit se shitësi mund të japë një tolerim prej dy ose tre ditësh për blerësin, por kjo tolerancë nuk duhet të jetë pjesë e marrëveshjes.
Salam mund të kryhet vetëm për ato mallra cilësia dhe sasia e të cilëve mund të specifikohen saktësisht. Gjërat cilësia apo sasia e të cilave nuk mund të përcaktohet me specifikim nuk mund të shiten përmes kontratës së salam. Për shembull, gurët e çmuar nuk mund të shiten mbi bazën e salam, sepse çdo copë e gurëve të çmuar ndryshon zakonisht nga tjetra ose në cilësi, ose në madhësi apo peshë, dhe specifikimi i saktë i tyre zakonisht nuk është i mundur.
Salam nuk mund të bëhet për një mall të veçantë ose për një produkt nga një arë apo fermë e caktuar. Për shembull, nëse shitësi merr përsipër të furnizojë grurin e një are të caktuar ose frutin e një peme të caktuar, salam nuk është i vlefshëm, sepse ekziston mundësia që prodhimi i asaj are ose fruti i asaj peme të shkatërrohet para dorëzimit, dhe, për shkak të kësaj mundësie, dorëzimi mbetet i pasigurt. I njëjti rregull zbatohet për çdo mall furnizimi i të cilit nuk është i sigurt.
Është e nevojshme që cilësia e mallrave (që synohet të blihen përmes salam) të përcaktohet plotësisht, pa pasur ndonjë paqartësi që mund të çojë në mosmarrëveshje. Të gjitha detajet e mundshme në këtë drejtim duhet të përmenden shprehimisht.
Është e domosdoshme që sasia e mallrave të jetë e përcaktuar qartë dhe pa asnjë dyshim. Nëse malli matet nëpërmjet peshës, sipas zakonit të tregtarëve, duhet të specifikohet pesha e tij saktësisht. Nëse matet me njësi volumetrike, duhet të përcaktohet sasia e saktë në ato njësi. Mallrat që zakonisht maten me peshë nuk mund të maten me njësi volumetrike, dhe anasjelltas.
Data dhe vendi i dorëzimit duhet të specifikohen saktësisht në kontratë.
Salam nuk mund të kryhet për gjërat që duhet të dorëzohen menjëherë. Për shembull, nëse blihet ar në këmbim të argjendit, është e nevojshme sipas Sheriatit që dorëzimi i të dyjave të jetë njëkohësisht. Në këtë rast, salam nuk mund të zbatohet. Po ashtu, nëse gruri shkëmbehet me elb, është e nevojshme që dorëzimi i të dy mallrave të jetë njëkohësisht që shitja të jetë e vlefshme. Prandaj kontrata e salam në këtë rast nuk lejohet. Të gjithë juristët myslimanë janë të një mendimi se salam nuk është i vlefshëm nëse të gjitha këto kushte nuk përmbushen plotësisht, sepse ato bazohen në hadithe të qarta të Profetit (paqja qoftë mbi të). Hadithi më i njohur në këtë kontekst është ai në të cilin Profeti (paqja qoftë mbi të) ka thënë:

“Kushdo që dëshiron të hyjë në kontratë të salam, ai duhet ta kryejë salam sipas masës së specifikuar, peshës së specifikuar dhe datës së specifikuar të dorëzimit.”

Megjithatë, ekzistojnë disa kushte të tjera që kanë qenë pikë dallimi midis shkollave të ndryshme të jurisprudencës islame. Disa nga këto kushte janë diskutuar më poshtë:

(1) Sipas shkollës Hanefite, është e nevojshme që malli (për të cilin bëhet kontrata e salam) të jetë i disponueshëm në treg që nga dita e marrëveshjes e deri në datën e dorëzimit. Prandaj, nëse një mall nuk është i disponueshëm në treg në kohën e kontratës, salam nuk mund të kryhet për atë mall, edhe nëse pritet që ai do të jetë i disponueshëm në treg në datën e dorëzimit.

Megjithatë, tre shkollat e tjera të Fikhut (Shafite, Malikije dhe Hanbelie) janë të mendimit se disponueshmëria e mallrave në kohën e kontratës nuk është kusht për vlefshmërinë e salam. Sipas tyre, e rëndësishme është që malli të jetë i disponueshëm në kohën e dorëzimit.

Ky mendim mund të pranohet në rrethanat aktuale.

(2) Sipas shkollave Hanefite dhe Hanbelite, është e nevojshme që koha e dorëzimit të jetë të paktën një muaj nga data e marrëveshjes. Nëse koha e dorëzimit caktohet më herët se një muaj, salam nuk është i vlefshëm. Argumenti i tyre është se salam është lejuar për të përmbushur nevojat e fermerëve dhe tregtarëve të vegjël dhe, për këtë arsye, atyre duhet t’u jepet mjaftueshëm kohë për të siguruar mallin. Ata mund të mos jenë në gjendje të furnizojnë mallin përpara një muaji. Për më tepër, çmimi në salam zakonisht është më i ulët se çmimi në shitjet e menjëhershme. Kjo ulje në çmim mund të justifikohet vetëm kur dorëzimi bëhet pas një periudhe që ka ndikim real mbi çmimet. Një periudhë më e shkurtër se një muaj zakonisht nuk ndikon në çmime. Prandaj, koha minimale e dorëzimit nuk duhet të jetë më pak se një muaj.

Imam Maliku mbështet mendimin se duhet të ketë një periudhë minimale për kontratën e salam. Megjithatë, ai mendon se kjo periudhë nuk duhet të jetë më pak se pesëmbëdhjetë ditë, sepse çmimet në treg mund të ndryshojnë brenda një jave.

Ky mendim, megjithatë, kundërshtohet nga disa juristë të tjerë, si Imam Shafiu dhe disa juristë Hanefi gjithashtu. Ata thonë se Profeti (paqja qoftë mbi të) nuk ka specifikuar ndonjë periudhë minimale për vlefshmërinë e salam. Kushti i vetëm, sipas hadithit, është që koha e dorëzimit të jetë e përcaktuar qartë. Prandaj, nuk mund të përcaktohet ndonjë periudhë minimale. Palët mund të caktojnë çdo datë dorëzimi me marrëveshje të ndërsjellë.

Ky mendim duket të jetë më i preferueshëm në rrethanat aktuale, sepse Profeti (paqja qoftë mbi të) nuk ka përcaktuar ndonjë periudhë minimale. Juristët kanë përcaktuar periudha të ndryshme që variojnë nga një ditë deri në një muaj. Është e qartë se ata e kanë bërë këtë bazuar në qëllime praktike dhe duke marrë parasysh interesin e shitësve të varfër. Por këto qëllime praktike mund të ndryshojnë nga koha në kohë dhe nga vendi në vend. Po ashtu, ndonjëherë është në interesin e shitësit që të caktohet një datë më e hershme. Sa i përket çmimit, nuk është kusht i domosdoshëm në salam që çmimi të jetë gjithmonë më i ulët se çmimi i tregut në atë ditë. Shitësi vetë është gjykuesi më i mirë për interesin e tij, dhe nëse ai pranon një datë më të hershme të dorëzimit me vullnet dhe pëlqim të lirë, nuk ka arsye pse t’i ndalohet kjo.

Disa juristë bashkëkohorë kanë pranuar këtë mendim si më të përshtatshëm për transaksionet moderne.

Istisna

Istisna do të thotë t’i kërkosh dikujt të ndërtojë, prodhojë ose realizojë një pasuri të caktuar. Në financat islame, istisna është një kontratë afatgjatë në të cilën një palë angazhohet të prodhojë, ndërtojë ose realizoj një pasuri, dhe prodhuesi ka detyrimin ta dorëzojë atë tek klienti sapo të përfundojë punën. Në praktikë, përparësia kryesore e kontratës istisna është fleksibiliteti që i ofron klientit, pagesat mund të bëhen në këste të lidhura me fazat e përfundimit të projektit, në momentin e dorëzimit, ose pas përfundimit të projektit. Në kontrast me istisnan, kontrata e salam kërkon që pagesa të bëhet e gjitha paraprakisht dhe në mënyrë të menjëhershme.

Zbatimi i istisna: Shembuj

Projektet e infrastrukturës janë shembuj tipikë të zbatimit të kontratës istisna. Këtu përfshihen: ndërtimi i centraleve elektrike, fabrikave, rrugëve, shkollave, spitaleve, objekteve të ndërtimit dhe banesave. Palët e përfshira në një kontratë istisna janë:

Prodhuesi ose ndërtuesi
Banka (financuesi)
Klienti (blerësi i pasurisë)

Figura 1: Struktura e istisna

Diagrami i mëposhtëm paraqet strukturën e kontratës istisna.

Struktura e mësipërme njihet gjithashtu si “istisna e thjeshtë”, ku supozohet se blerësi ka financimin e nevojshëm për të bashkëpunuar drejtpërdrejt me prodhuesin në realizimin e projektit. Në rast se blerësi nuk e ka financimin, atëherë mund të përdoret struktura e mëposhtme e istisnasë paralele.

Figura 2: Struktura e Istisna’së Paralele

Istisna paralele përfshin:

Klientin (blerësin),
Bankën islame (shitësin),
Prodhuesin (në disa raste përfshihen edhe nënkontraktorë).

Në këtë rast, blerësi siguron financimin përmes bankës islame. Diagrami i mëposhtëm paraqet strukturën e istisnasë paralele.

Vlefshmëria, ndryshimet dhe anulimet e istisna

Që një kontratë istisna të jetë e vlefshme, çmimi duhet të përcaktohet që në fillim. Në rast se ndodh ndonjë ngjarje e paparashikuar që shkakton vonesë në dorëzim, çmimi i kontratës mund të ndryshohet, por vetëm nëse të dyja palët bien dakord. Pasi prodhuesi ka filluar punën, kontrata nuk mund të anulohet në mënyrë të njëanshme.

Parandalimi e rreziqeve në istisna

Rreziku	Përshkrimi	Masa për parandalim
Rreziku i dorëzimit	Vonesë në dorëzimin e mallrave nga prodhuesi tek klienti në përfundim të projektit.	Lidhja e çmimit të kontratës me kohën e dorëzimit.
Mospërmbushja	Prodhuesi nuk është në gjendje ose nuk pranon të realizojë mallrat brenda afatit të përcaktuar.	Pagesa të bëhet me këste të lidhura me përparimin e punimeve.
Rreziku i cilësisë	Prodhuesi dorëzon mallra me defekte ose me cilësi të dobët, të cilat zbulohen vetëm në momentin e dorëzimit.	Marrëveshje për garanci cilësie, ku prodhuesi detyrohet të korrigjojë çdo defekt.
Rritja e kostove të prodhimit	Kostot reale të prodhimit dalin më të larta se sa ishin parashikuar, duke rrezikuar përfundimin e kontratës.	Prodhuesi mban përgjegjësi për kostot shtesë, përveç rasteve kur ato vijnë nga ngjarje të paparashikuara.
Rreziku i magazinimit	Në istisna paralele, pas dorëzimit nga prodhuesi, mallrat mbeten në përgjegjësi të bankës deri në shitjen te klienti.	Sigurimi (takaful) për mbrojtjen e mallrave gjatë periudhës së magazinimit.

Dokumentacioni i istisna

Janë tre grupe dokumentesh që përfshihen në kontratën istisna:

Marrëveshja kryesore e istisna
Kjo marrëveshje nënshkruhet midis bankës dhe klientit, dhe përcakton termat dhe kushtet për prodhimin e mallrave, duke përfshirë: çmimin e kostos, vendin e dorëzimit, sasinë dhe cilësinë.
Marrëveshja e agjencisë
Në rastin e marrëveshjes së agjencisë, banka emëron prodhuesin e mallrave si agjent të saj për të shitur mallrat. Zakonisht, ky dokument përcakton edhe tarifat për agjencinë (njoftim për emërim).
Garancia korporative
Kjo marrëveshje bëhet midis bankës dhe klientit dhe garanton detyrimin e pagesës në rast mospërmbushjeje. Kjo mund të përfshijë hipotekë ose garanci mbi të ardhurat.

Në praktikë, kontratat e istisna mund të kombinohen me marrëveshje të tjera të përputhshme me Sheriatin, si: kafalah (garanci), takaful (sigurim islam), rahn (garanci në formë të mbajtjes së sendit), hamish gedyyah (depozit sigurie) ose arbun (pagesë paraprake)

Istisna: Hadith

Thelbi islam i istisna gjendet në dy hadithe të mëposhtme:

Profeti (paqja dhe mëshira e Zotit qofshin mbi të) kërkoi të ndërtohej një minber (platformë) për predikim. [Bukhari 2/908]
Profeti (paqja dhe mëshira e Zotit qofshin mbi të) kërkoi që për Të të prodhohej një unazë. [Bukhari 5/220 dhe Muslim 3/1655]

Salam dhe istisna – Hyrje

Në të drejtën islame (Sheriat), një nga parimet themelore për vlefshmërinë e një kontrate shitjeje është që malli që do të shitet të jetë në posedim të shitësit në momentin e marrëveshjes. Ky posedim mund të jetë fizik (pra, malli ndodhet realisht në duart e shitësit) ose ndërtuar (nënkupton që shitësi ka kontroll të plotë mbi mallin edhe nëse nuk e mban fizikisht). Ky parim synon të sigurojë drejtësi dhe transparencë në transaksionet tregtare dhe të mbrojë të drejtat e palëve të përfshira.

Ky kusht përmban tre elemente kryesore:

Së pari, malli duhet të jetë i pranishëm dhe ekzistues në kohën kur realizohet shitja. Nëse një mall nuk ekziston ende – për shembull, nëse është ende në fazë prodhimi ose planifikimi – atëherë nuk lejohet shitja e tij, pasi kjo do të krijonte pasiguri dhe rrezik për blerësin.
Së dyti, shitësi duhet të jetë pronari ligjor i mallit që po shet. Edhe nëse malli ekziston fizikisht, nëse ai nuk është në pronësi të shitësit, atëherë ai nuk ka të drejtë ta shesë. Ky rregull pengon shitjen e mallrave që nuk janë në zotërim të ligjshëm dhe mbron nga mashtrimi.
Së treti, përveç pronësisë, kërkohet që malli të jetë nën kontrollin apo posedimin e plotë të shitësit – qoftë fizikisht apo përmes një përfaqësuesi ose agjenti. Nëse një person e zotëron një mall por nuk e ka marrë ende në dorëzim, nuk lejohet që ai të bëjë shitjen e tij, sepse nuk mund të garantojë dorëzimin dhe cilësinë e tij.

Përjashtimisht, Sheriati lejon dy forma të veçanta të shitjes që nuk përmbushin plotësisht këto kushte, por janë të pranuara për shkak të nevojave praktike dhe për të lehtësuar zhvillimin ekonomik: salam dhe istisna.

Të dyja këto lloje shitjesh janë të strukturuara në mënyrë të tillë që lejojnë shitjen e mallrave që nuk ekzistojnë ende në momentin e marrëveshjes, por që do të prodhohen apo dorëzohen në një datë të mëvonshme. Këto kontrata janë të rëndësishme në financimin islam, veçanërisht në sektorin e bujqësisë, ndërtimit dhe prodhimit, ku porositë paraprake janë të domosdoshme.

Në këtë kapitull do të shpjegohet në mënyrë më të detajuar se çfarë janë kontratat e salam dhe istisna’, si funksionojnë ato, cilat janë kushtet për vlefshmërinë e tyre dhe në çfarë mënyrash mund të përdoren për qëllime financimi në përputhje me parimet islame.

Mënyrat e financimit: Sistemi bankar islam

Banka Shtetërore e Pakistanit kishte përcaktuar 12 mënyra financimi që duhet të përdoren nga kompanitë bankare për t’u ofruar financim klientëve të tyre. Këto mënyra janë shpërndarë përmes qarkores nr. 13 të Bankës Shtetërore, datë 20 qershor 1984. Detajet jepen më poshtë:

Financimi përmes huadhënies

Hua pa interes, për të cilën banka mund të rikuperojë një tarifë shërbimi që nuk i kalon kostot proporcionale të operacionit, duke përjashtuar koston e fondeve dhe rezervat për borxhet e këqija dhe të dyshimta. Tarifa maksimale e shërbimit e lejuar për çdo bankë do të përcaktohet nga Banka Shtetërore kohë pas kohe.
Huatë Qard-e-Hasan jepen për arsye humane, pa asnjë interes apo tarifë shërbimi, dhe kthehen vetëm nëse huamarrësi është në gjendje të paguajë.
2 .Mënyrat e lidhura me tregtinë

Blerja e mallrave nga bankat dhe shitja e tyre te klientët me një rritje çmimi të përshtatshme me pagesë të shtyrë. Në rast vonese, nuk duhet të ketë rritje të mëtejshme mbi rritjen fillestare.
Blerja e faturave tregtare.
Blerja e pronës së luajtshme ose të paluajtshme nga bankat prej klientëve të tyre me marrëveshje për riblerje.
Qiradhënia.
Blerje me këste.
Financimi për zhvillim prone mbi bazën e një tarife zhvillimi.
Mënyra të tipit investimi
Musharakah ose ndarja e fitimit dhe humbjes.
Pjesëmarrja në kapital dhe blerja e aksioneve.
Blerja e çertifikatave të pjesëmarrjes në afat dhe çertifikatave të bashkëpunimit.
Ndarje e qirasë.

Duke pasur parasysh përvojën e kaluar, ka nevojë për ndryshime në mënyrat e përcaktuara. Mënyrat ekzistuese të mëposhtme të financimit duhet të hiqen:

Blerja e pronës me marrëveshje për riblerje. E përdorur gjerësisht në mënyrë të gabuar nga bankat.
Blerja e faturave tregtare. Sipas parimeve të përcaktuara, bankat duhet të blejnë mallrat që përfaqësohen nga këto fatura, dhe jo vetë faturat tregtare pa përgjegjësi për mallrat.
Qiraja financiare. Në praktikë përdoret si hua për blerje mallrash të qëndrueshme, duke e bërë qiramarrësin përgjegjës për të gjitha detyrimet lidhur me pasuritë me qira.
Financimi mbi bazën e tarifave të zhvillimit. Nuk ka prova të mjaftueshme që ta mbështesin si të pranueshme.

Mënyrat e reja të mëposhtme të financimit duhet të shtohen në listën e mënyrave të miratuara të financimit:

Bai salam, pra blerja e mallrave dhe produkteve nga bankat prej klientëve të tyre mbi bazën e pagesës së menjëhershme të çmimit, por me dorëzim të vonuar të mallrave dhe produkteve. Kjo mënyrë mund të eliminojë një vështirësi që haset nga sektori prodhues, pra, ndërsa lënda e parë mund të blihet nga bankat dhe t’u shitet klientëve me pagesë të shtyrë, nuk ekziston asnjë dispozitë për të mbuluar koston e shpenzimeve të përgjithshme dhe shpenzimeve të tjera administrative. Financimi përmes bai salam mund të mbulojë pjesën e vlerës së shtuar të produktit. Megjithatë, bankat duhet ta përdorin këtë mënyrë me kujdes dhe maturi, në mënyrë që të mos ngecin me mallra të pashitura.
Financimi mbi bazën e ndarjes së fitimit përmes marrëveshjes mudaraba. Aktualisht, bankat mund të ofrojnë financim për klientët mbi bazën e musharakah, por jo mbi bazën e mudaraba. Ajo që lejohet për momentin është që bankat mund të blejnë çertifikata mudaraba të lëshuara nga kompani të regjistruara si kompani mudaraba për qëllimin e hedhjes në treg të mudarabave. Si e tillë, bankave nuk u lejohet të ofrojnë financim për një person teknikisht të kualifikuar që ka aftësi por ka nevojë për financim. Gjithashtu, ka nevojë për ndryshime në terminologjinë që përdoret në transaksionet bankare. Për shembull, propozohet që terma si “çertifikatë bai muaxhxhal” të përdoren për TFC (çertifikata financimi me afat) dhe “çertifikatë musharakah” të përdoret për PTC (çertifikata e pjesëmarrjes me afat). Fjala “bai muaxhxhal” duhet të përdoret në mënyrë të qartë dhe të standardizuar.

Financimi i bazuar në Havalah

Një shembull i dukshëm i financimit të bazuar në Havalah mund të gjendet në Kooperativën Islame Propindo, Indonezi. Ai mund të përdoret në sektorin tregtar që përfshin Institucionet Financiare Islame (IFI), veçanërisht institucionet islame mikrofinanciare. Financimi i bazuar në Havalah është prezantuar nga Kooperativa, një kooperativë islame e pavarur e krijuar nga një grup tregtarësh të vegjël në Xhakarta, Indonezi (Devi dhe Kasri, 2011). Në lidhje me këtë, Kooperativa synon të ofrojë kapital shtesë pune për anëtarët e saj të Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme (SME), sepse zakonisht këto ndërmarrje marrin pagesën brenda 1-3 muajve për mallrat e furnizuara. Në të njëjtën kohë, SME-të kanë nevojë për kapital të mjaftueshëm pune për të vazhduar prodhimin ndërsa presin pagesën nga partneri. Kjo situatë krijon një barrë shtesë për SME-të në ruajtjen e qëndrueshmërisë së biznesit të tyre. Prandaj, financimi i bazuar në Havalah ofrohet nga Kooperativa për të zgjidhur problemin.

Në thelb, ky mekanizëm përfshin tre palë: partneri është debitori kryesor, kooperativa është marrësi i transferimit, dhe SME është kreditori. Situata fillon kur krijohet një borxh midis partnerit (që është debitori kryesor) dhe SME-së (që është kreditori). Havalah realizohet kur SME-ja ia kalon këtë borxh kooperativës. Kooperativa pastaj ofron para në dorë, bazuar në vlerën e borxheve të SME-së, dhe më vonë mbledh këto borxhe nga partnerët (partnerët tregtarë të SME-së). Kështu, kooperativa vepron si një palë e tretë që merr përsipër borxhet e SME-së dhe ofron “para të shpejta” për kapital pune për SME-në. Në këmbim, kooperativa merr një tarifë havalah nga SME-ja. Një ilustrim i qartë i transaksionit mund të shihet në diagramin më poshtë.

Rrjedha e transaksionit të financimit të bazuar në Havalah

Figura e mësipërme tregon rrjedhën e transaksionit të financimit të bazuar në Havalah ndërmjet tre palëve të përfshira dhe shpjegimi është si më poshtë:

SME furnizon mallra të caktuara për partnerin.
Pas kontrollit të cilësisë dhe sasisë së mallrave të porositura, partneri lëshon një çek pagesash me afat që mund të arkëtohet brenda një periudhe të caktuar.
SME ia kalon llogarinë rrjedhëse kooperativës.
SME më pas kontrollon origjinalitetin dhe vlefshmërinë e instrumentit financiar të lëshuar.

Kooperativa lëshon një çek që mund të arkëtohet dhe të përdoret nga SME-ja si kapital pune. Në këmbim, ajo merr një tarifë (uxhrah) për shërbimin e ofruar, bazuar në marrëveshjen me SME-në.

Çështje të Sheriatit në financimin e bazuar në Havalah

Një nga çështjet që lidhet me Sheriatin në këtë lloj financimi është rreziku i mospërputhjes, për shkak të mungesës së qartësisë në përcaktimin dhe vendosjen e përqindjes së tarifës që aplikohet në transaksion. Edhe pse është e lejuar marrja e një tarife, qëndrimi strikt i Sheriatit kërkon që kjo tarifë të justifikohet në bazë të kostove reale për ofrimin e shërbimit. Ekziston mundësia që klientët ta keqpërdorin këtë situatë, duke vonuar pagesat ndaj bankave.

Kafalah

Kafalah është një formë garancie për një hua, dhe sipas ligjit islam, të gjitha huatë duhet të shlyhen në kohën e duhur. Ligji i lejon huadhënësit të kërkojnë një lloj sigurie në rastet kur huamarrësi nuk arrin të shlyejë detyrimin. Sipas Këshillit Këshillimor të Sheriatit pranë Bank Negara Malaysia, kafalah përkufizohet si një kontratë garancie që përfshin një pasuri të caktuar, të drejtë për përdorim (usufrukt) dhe/ose shërbime, e ofruar nga një garantues për palët e përfshira. Në tregtinë dhe financën ndërkombëtare, kafalah luan një rol të rëndësishëm në lehtësimin e shkëmbimeve tregtare ndërkufitare, ku banka kërkohet të veprojë si garantuese për pagesën në një transaksioni tregtar ndërkombëtar. Bankat islame mund të ofrojnë garanci bankare, letra kredie rezervë dhe garanci transporti duke përdorur konceptin e kafalah. Për më tepër, kafalah mund të përdoret për të mbrojtur një palë të tretë nga humbjet financiare nëse njëra palë dështon të përmbushë detyrimet e saj. Kjo zbatohet në formën e letrave të garancisë Në Malajzi, garancia nuk jepet vetëm nga bankat islame, por edhe nga institucione të tjera financiare si Cagamas SRP Berhad dhe Credit Guarantee Corporation Berhad, të cilat ofrojnë mbështetje duke garantuar pagesat në rast se huamarrësit nuk i përmbushin detyrimet e tyre.

Kafalah në RHB Islamic Bank

Praktika në Malajzi ka treguar se koncepti i kafalah zakonisht zbatohet nga bankat islame në sektorin e financimit të tregtisë, në dy produkte kryesore: garancia bankare dhe garancia e transportit. Në këtë rast, mund të marrim si shembull produktin e garancisë bankare të ofruar nga RHB Islamic Bank. Figura më poshtë paraqet mënyrën se si zbatohet kafalah në një letër garancie nga RHB Islamic Bank.

Kafalah: Rrjedha e strukturës së garancisë bankare islame (IBG) nga RHB Islamic Bank

Klienti lidh një marrëveshje kontraktuale me përfituesin (p.sh. një organ shtetror) për të përmbushur një detyrim.
Klienti i drejtohet RHB Islamic Bank për të kërkuar lëshimin e një lehtësie Garancie Bankare Islame (IBG).
RHB Islamic Bank lëshon IBG-në për klientin, si një garanci për të përmbushur detyrimin ndaj përfituesit në rast se klienti nuk e përmbush. Në këmbim, klientit i ngarkohet një shumë si tarifë.
Në rast mospërmbushjeje nga ana e klientit, përfituesi do të paraqesë kërkesë ndaj RHB Islamic Bank. RHB Islamic Bank kryen pagesën menjëherë me kërkesën e parë, për sa kohë që kërkesa plotëson të gjitha kushtet e garancisë.
Nëse nuk ka mospërmbushje, përfituesi ia kthen IBG-në klientit, e ndjekur nga anulimi i saj nga RHB Islamic Bank pas maturimit.

Kafalah: Çështje të Sheriatit

Në garancinë bankare, garantuesi (RHB Islamic Bank) i ngarkon klientit një tarifë të caktuar. Megjithatë, kjo praktikë mbetet objekt debati midis dijetarëve të Sheriatit. Kjo sepse disa shkolla juridike si Hanafite, Shafitte, Malikije dhe Hanbelite nuk e lejojnë tarifimin për një garanci për shkak të natyrës së kontratës (kontratë bamirëse). Në rast se klienti dështon të përmbushë detyrimin, marrëdhënia midis garantuesit dhe palës së garantuar kthehet në një raport huadhënësi-borxhliu, dhe si rrjedhojë, tarifimi do të çonte në riba (kamatë).

Në të kundërt, disa dijetarë bashkëkohorë si Shejh Ahmad Ali Abdullah nga Akademia Ndërkombëtare e Fikhut Islam të OIC e lejojnë tarifimin, për sa kohë që garancia nuk merr formën e një huaje (Qard). Përveç kësaj, nuk ka çështje të ribasë, pasi angazhimi i dhënë nga garantuesi konsiderohet si kundërvlerë, sipas parimit juridik islam – al kharaj bi daman (fitimi shoqërohet me përgjegjësi). Këshilli Këshillimor i Sheriatit pranë Bankës Qendrore të Malajzisë ka lejuar tarifimin për letër garancinë mbi këtë bazë.

Metoda e përdorur nga RHB Islamic Bank për përcaktimin e kostos reale
RHB Islamic Bank përdor një nga tre metodat për të llogaritur tarifën për garancinë bankare, që është llogaritja e kostos reale. Edhe pse kjo metodë lejohet nga AAOIFI, një çështje që kërkon vëmendje është se si banka e llogarit realisht këtë kosto. Ekziston gjithmonë rreziku që banka të vendosë tarifa të panevojshme për të rritur fitimin.
Garancia që klienti do t’i kthejë shumën bankës, RHB Islamic Bank dhe disa banka të tjera pranojnë kolateral, peng ose depozita në para nga klienti përpara se të pajtohen për të lëshuar letrën e garancisë, në mënyrë që të mbrojnë veten nga rreziku. Bankat islame nuk ekspozohen ndaj pagesave të menjëhershme, përveçse nëse klienti dështon të përmbushë një veprim të caktuar.

Depozita Vakala

Vakala është një kontratë agjencie, ku mbajtësi i llogarisë (zotëruesi) emëron një institucion financiar islam (agjent) për të kryer aktivitete investimi. Thuhet se vakala “lejon një riciklim shumë më efikas të likuiditetit afatshkurtër në sistemin bankar islam”. Bankat islame dhe institucionet financiare ofrojnë kontrata vakala në forma të ndryshme, duke përfshirë letër krediti, çertifikatë monetare islame, obligacione islame, depozitë me afat dhe sigurim islam.

Zbatimi i vakala në banka

Në kontratat vakala, fitimi real shpërndahet sipas raportit të fitimit të rënë dakord paraprakisht. Banka (vakil) është në gjendje të specifikojë kthimin e pritur nga depozitat e klientëve duke investuar në instrumente të përzgjedhura për një tarifë të dakorduar vakil. Vakil-i më pas kryen investimin për të gjeneruar fitim, në emër dhe për llogari të klientëve (muvakkil). Muvakkil-i specifikon kthimin e pritur nga investimi dhe vakil-i është i detyruar të gjejë një investim që të arrijë këtë kthim të pritur, pasi të zbriten tarifat e vakil-it. Çdo fitim që tejkalon kthimin e rënë dakord do të mbahet nga vakil-i si shpërblim shtesë. Ashtu si në çdo investim tjetër, në rast dështimi, muvakkil-i (depozituesi) mban të gjitha rreziqet dhe humbjet, përveç atyre që vijnë si pasojë e keqmenaxhimit ose pakujdesisë nga ana e vakil-it (agjentit). Struktura e depozitës vakala paraqitet në figurën më poshtë.

Çështjet e sheriatit në strukturën e depozitës me vakala

Mekanizmi, në thelb, i përmbush të gjitha kushtet e përcaktuara nga dijetarët dhe garanton transaksione të drejta dhe në përputhje me Sheriatin. Megjithatë, ka disa çështje që duhen theksuar në këtë lloj kontrate. Kontrata e vakalas është kritikuar për mundësinë e konfliktit të interesit, gjë që mund të çojë në dyshime ose akuza (tuhmah) ndaj agjentit. Kjo ndodh kur agjenti vepron kundër interesave të mandantit të tij. Ky problem njihet si “problemi i agjencisë” dhe lind kur qëllimet e pronarit nuk përputhen me qëllimet e agjentit. Për më tepër, nuk kërkohet ndonjë mall fizik sipas kontratës vakala. Kjo ngre pyetjen nëse vakala është një strukturë efikase qeverisjeje në aspektin e rrezikut dhe kontrollit.

Havalah, Vakalah dhe Kafalah – Krahasim i kontratave në financat islame

Në financat islame ekzistojnë forma të ndryshme kontraktuale për financim që njihen ligjërisht, Havalah, Vakalah, dhe Kafalah janë tre nga konceptet më të përdorura në sistemin bankar islam modern. Në shumë aspekte, Havalah ngjan me Kafalah dhe Vakalah, pasi këto kontrata përfshijnë transferimin e rrezikut dhe kontrollit. Diferenca kryesore midis Havalah dhe Kafalah është se në kontratën e Havalah borxhliu kryesor lirohet nga detyrimi ndaj borxhit, ndërsa në Kafalah kjo nuk ndodh.Tabela më poshtë jep një krahasim të Havalah, Vakalah dhe Kafalah, bazuar në burime të ndryshme, duke përfshirë publikime akademike dhe raporte industriale nga organizata profesionale. Këto tre kontrata shërbimi krahasohen dhe dallohen sipas tre veçorive : përkufizimi, ligjshmëria dhe kushtet për secilën kontratë.

Krahasimi midis Havalah, Vakalah dhe Kafalah

Veçori	Havalah	Vakalah	Kafalah
Përkufizimi	Havalah do të thotë “ndryshim” ose “transferim” dhe zakonisht i referohet transferimit të borxhit nga debitori origjinal tek një person juridik i ri.	Vakalah është kontratë ku një palë (muvakkil) autorizon një tjetër palë si përfaqësuesin e tij (vakil) për të kryer një detyrë të caktuar, vullnetarisht ose me tarifë.	Kafalah do të thotë përgjegjësi, përgjegjshmëri ose garanci; dikush merr përsipër përgjegjësinë për një tjetër dhe bëhet bashkë-përgjegjës për borxhin ose detyrimin.
Ligjshmëria	Hadithi i transmetuar nga El-Bajhakiu ku Pejgamberi (paqja dhe mëshira e Tij qoftë mbi të) tha: “Borxhi i pasurëve është një formë shkeljeje, prandaj nëse dikush i transferon borxhin një të pasuri, le ta pranojë.”	Juristët pajtohen se Vakalah është i lejueshëm dhe i rekomanduar bazuar në konceptin e bashkëpunimit (taavun).	Në Sunetin e Profetit Muhamed (paqja qoftë mbi të), Ebu Katadah kërkoi lutje për njeriun për të cilin ishte garant. AAOIFI pranon se garancitë janë të lejueshme në kontrata.
Kushtet	Pesë kushte, duke përfshirë që kontrata të jetë me ofertë dhe pranim, debitori origjinal të jetë i aftë dhe dakord për transferimin, borxhi të jetë i llojeve të pranueshme.	Katër kushte, si autorizimi i qartë i përfaqësuesit, detyra e njohur për të kryer nga përfaqësuesi, dhe pranim verbal ose me dokumentacion sipas rregullave islame.	Katër kushte kryesore: garantuesi i aftë dhe me vullnet, debitori nuk duhet të ketë kapacitet ligjor, kreditori i njohur nga të gjitha palët dhe objekti i garantuar të jetë i realizueshëm.

Në përmbledhje, Havalah ka të bëjë me transferimin e borxhit dhe lirimin e debitorit kryesor, Vakalah është një përfaqësim i autorizuar për kryerjen e detyrave, ndërsa Kafalah është një formë garancie ku garantuesi merr përgjegjësi për detyrimet e debitorit.

Filtrimi i aksioneve në financat islame

Aspekti më i rëndësishëm i Fondove të Aksioneve Islame është filtrimi sipas Sheriatit. Kufizimet e Sheriatit mbi llojet e aksioneve në fond mund të ndahen në dy kategori:

(a) Kufizimet që lidhen me fushën ose aktivitetin kryesor të kompanisë, aksionet e së cilës mbahen nga fondi: Çdo kompani që ka aktivitet kryesor në fusha të ndaluara nuk është e përshtatshme për një fond aksionesh islam. Lista nuk është shumë e gjatë dhe përfshin shërbimet financiare, bankat, kompanitë e sigurimeve, lojërat e fatit, pijet alkoolike, pornografinë, etj. Këtu bëhet fjalë për “thelbin” e aktivitetit të kompanisë Këtu duhet theksuar se po flasim për “thelbin” e aktivitetit të kompanisë. Një kompani e madhe, e cila ka një kafene në ndërtesën kryesore ku shitet birrë, nuk shkel këtë kufizim. Rastet kufitare, megjithatë, zgjidhen vetëm nga një bord Sheriati për secilin rast veç e veç.

(b) Kufizimet që lidhen me financat e kompanisë. Ky është një kufizim operacional. Një kompani që kalon filtrimin e parë mund të mos jetë e përshtatshme për fondin islam nëse është e përfshirë në transaksione financiare të ndaluara. Do të ishte më mirë nëse do të gjenim kompani që janë “të pastra” dhe mbështeten vetëm në të ardhurat e veta, pa financim të jashtëm, por kjo është pothuajse e pamundur. Pyetja është si të vendosen parametrat që garantojnë zgjedhjen e kompanive me përfshirje minimale në transaksione të tilla. Këto parametra janë:

1 Raporti borxh ndaj kapitalit: Problemi me borxhin në strukturën e kapitalit të një kompanie, nga këndvështrimi islam, qëndron në faktin se ai është i bazuar në interes. Një kompani që ka borxh përmes Murabaha, për shembull, nuk i nënshtrohet këtij kufizimi. Marrja e huasë me interes nuk lejohet, ndaj huazimi duhet të kufizohet në një nivel të tolerueshëm. Në disa raste, Sheriati trajton një sasi shumë të vogël të ndaluar si të parëndësishme pa ndikuar në lejueshmëri. Sipas shumë dijetarëve bashkëkohorë të Sheritait, një raport borxh ndaj kapitalit nën 1/3 është i tolerueshëm. Kjo nuk vlen për industri si prodhimi i verës. Qëllimi është të matet shkalla e financimit të firmave me borxh. Ky raport tregon marrëdhënien mes fondeve të dhëna nga kreditorët (borxhit) dhe investitorët (kapitalit).

2- Fitimet nga interesi: Kompanitë që prodhojnë mallra dhe shërbime fitojnë të ardhurat kryesisht nga shitja e tyre. Nuk është e zakonshme që ato të fitojnë shumë nga interesi. Megjithatë, ndonjëherë paratë e tepërta depozitohen në llogari me interes ose investohen në instrumente financiare. Shuma duhet identifikuar dhe investitorët duhet të këshillohen që ta përjashtojnë këtë pjesë nga fitimet dhe të dhurojnë shumën për bamirësi. Këto shuma zakonisht janë të vogla.

3- Paratë dhe kërkesat për pagesë: Sheriati bën dallim midis shitjes së mallrave reale dhe shitjes së parave apo borxheve, ku shitja e fundit mund të bëhet vetëm me vlerën nominale. Aksionet e një kompanie nuk kanë ekzistencë të veçantë, por vlera e tyre buron nga pjesa e pandarë e aseteve të kompanisë që përfaqësojnë. Nëse këto asete janë kryesisht para dhe kërkesa për pagesë, vlera e tregut të aksioneve duhet të jetë e barabartë me vlerën nominale të këtyre aseteve. Çdo diferencë mund të konsiderohet si interes në kuptimin e Sheriatit. Për shkak se një çmim i tillë nuk është i mundur në praktikë, është vendosur një kufizim për të eliminuar mundësinë e një situate të tillë. Kjo mund të bëhet, përsëri, duke vendosur një limit mbi madhësinë e këtij lloji të aseteve.

1...678...715 Faqja 7 nga 715

Ekonomia Islame