Arsyet pse fëmijët detyrohen të punojnë

Pse detyrohet një fëmijë të punojë? A është vallë varfëria i vetmi shkak që çon në këtë praktikë të përhapur në shumë vende të botës? Edhe pse disa nga arsyet janë përmendur tashmë, drejtpërdrejt ose tërthorazi, në pjesët e mëparshme, këtu bëhet një përpjekje më e thelluar për t’i identifikuar dhe renditur këto faktorë sipas kategorive kryesore.

Puna e fëmijëve mund të ndodhë për një sërë arsyesh që shpesh lidhen me njëra-tjetrën dhe ndikojnë ndërsjelltas. Këto arsye përfshijnë:
(i) Papunësia, nënpunësimi dhe varfëria – Kur prindërit nuk kanë punë të qëndrueshme ose të ardhura të mjaftueshme për të mbajtur familjen, ata shpesh detyrohen t’u kërkojnë edhe fëmijëve të kontribuojnë financiarisht. Në situata të tilla, puna e fëmijës shihet si një mënyrë për të mbijetuar.
(ii) Institucionet arsimore dhe sistemi arsimor – Arsimi jo cilësor, i kushtueshëm, ose që nuk është i qasshëm për të gjithë, i shtyn fëmijët të braktisin shkollën. Kur arsimi nuk shihet si i dobishëm për të ardhmen, familjet mund të preferojnë që fëmijët të punojnë në vend që të mësojnë.
(iii) Qëndrimi indiferent i prindërve dhe i shoqërisë – Në disa komunitete, puna e fëmijëve pranohet si diçka normale. Prindërit mund të mos jenë të ndërgjegjshëm për dëmet që sjell puna e hershme dhe e rëndë për zhvillimin e fëmijës, ndërsa shoqëria mund të mos e dënojë këtë dukuri.
(iv) Mungesa e një mekanizmi formal të sigurisë sociale – Kur nuk ekziston një sistem që ndihmon familjet në nevojë, si për shembull ndihma ekonomike, sigurimet shoqërore apo programe sociale mbështetëse, familjet e varfra nuk kanë asnjë alternativë tjetër përveçse të përfshijnë fëmijët në punë.
(v) Shpenzimet e drejtuara në mënyrë të gabuar – Në disa raste, të ardhurat që kanë familjet nuk përdoren për nevojat bazë si ushqimi, arsimi apo kujdesi shëndetësor, por për gjëra dytësore ose të panevojshme. Kjo sjellje ndikon në mirëqenien e përgjithshme të familjes dhe mund të shtyjë fëmijët drejt punës për të plotësuar boshllëqet ekonomike.

Pra, puna e fëmijëve është një problem kompleks që nuk mund të shpjegohet vetëm me një faktor të vetëm si varfëria, por me një kombinim të kushteve ekonomike, sociale dhe institucionale.

Shqetësimet e ngritura rreth punës së fëmijëve

Situata e përshkruar më sipër ngre disa shqetësime të rëndësishme — si në nivel kombëtar ashtu edhe ndërkombëtar. Këto shqetësime lidhen me tre aspekte kryesore:

humanitare,
ekonomike dhe
politike, të cilat ndikojnë dhe kanë pasojë në të dyja nivelet, kombëtar dhe ndërkombëtar.

Dënimi i punës së fëmijëve për shkak të kushteve të mjerueshme dhe të rrezikshme të punës, si dhe mohimin e së drejtës për arsim dhe vetë fëmijërisë, bazohet kryesisht në shqetësimet humanitare, si në nivel kombëtar ashtu edhe ndërkombëtar. Ata që angazhohen në këtë çështje synojnë kryesisht të zgjidhin problemin duke u rikthyer fëmijëve fëmijërinë dhe duke mbështetur mekanizmat ndihmues për ta.

Bazat ekonomike të shqetësimeve kanë dy dimensione dhe shihen ndryshe në vendet në zhvillim dhe në botën industriale. Disa e konsiderojnë punën e fëmijëve në vendet në zhvillim si një fenomen që vazhdon dhe thellon varfërinë. Puna e fëmijëve jo vetëm që zvogëlon mundësitë e punës për të rriturit, por edhe ul nivelin e përgjithshëm të pagave. Po ashtu, ata argumentojnë për përdorimin jo optimal të inputeve, sepse sipas tyre efikasiteti dhe produktiviteti nuk mund të arrihen dhe mbahen me përdorimin e punës së fëmijëve, prandaj ky fenomen ka kosto ekonomike. Shqetësimet ekonomike të ngritura në vendet industriale importuese rrjedhin nga keqkuptimi i tyre se mallrat e prodhuara nga puna e fëmijëve dhe paga më të ulëta hyjnë në tregjet e tyre me çmime shumë më të ulëta se produktet lokale. Kështu, prodhimi i tyre nuk mbetet më një entitet i qëndrueshëm, prandaj ndikon në prodhimin dhe tregun e punës të tyre. Megjithatë, rrallë kuptohet se një numër i madh i eksporteve nga vendet në zhvillim mund të bëhet fillimisht për arsye se prodhimi në këto vende konsiderohej me fitime ekonomike më të ulëta dhe rreziqe shëndetësore. Po ashtu, argumenti se avantazhi konkurrues i vendeve në zhvillim vjen nga përdorimi masiv i punës së fëmijëve nuk qëndron mirë. Tregu i eksporteve për artikuj tradicionalë është shumë konkurrues dhe shumica e vendeve në zhvillim, për të ruajtur një pjesë të madhe të tregut, gjithmonë synojnë prodhime me cilësi të lartë, që sigurisht nuk arrihet me punën e fëmijëve. Për të qenë konkurrues duhet të përdorësh fuqi punëtore të kualifikuar.

Shqetësimi i tyre gjithashtu anashkalon faktin se rritja e papunësisë në vendet e industrializuara nuk lidhet vetëm me ndryshimet e mëdha strukturore që po ndodhin atje, por edhe me largimin e kapitalit drejt vendeve të tjera më tërheqëse, veçanërisht atyre ku puna nuk përbën një faktor të shtrenjtë prodhimi. Prandaj, përpjekjet për të vendosur barriera ndaj importeve nga këto vende janë në një farë mase të paqëndrueshme.

Shqetësimet me prapavijë politike janë ndër më të dënueshmet. Shpeshherë paraqiten fotografi të fëmijëve të mitur me tulla në duar apo të lidhur me zinxhirë duke punuar, të cilat jo vetëm që shfaqen gjerësisht, por edhe pranohen si të vërteta. Shifra shumë të ekzagjeruara mbi punën e fëmijëve krijohen dhe shpërndahen në mënyrë të gjërë. Merrni për shembull rastin e Pakistanit: raportohet se ka 19 milionë fëmijë që punojnë ose 20 milionë punëtorë të lidhur me detyrim, nga të cilët 8 milionë janë fëmijë dhe kjo nga një forcë pune prej gjithsej 32 milionësh! Këto të dhëna jo vetëm që pranohen lehtësisht, por edhe përhapen gjerësisht në mediat elektronike dhe të shkruara, brenda dhe jashtë vendit. Këto përpjekje tregojnë qartë se motivet që fshihen pas tyre nuk kanë lidhje të sinqertë me një zgjidhje të drejtë dhe efektive të problemit.

Njoftim për tatimpagues – Mbajtja e tatimit në burim është detyrim ligjor

Administrata Tatimore e Kosovës ua rikujton të gjithë personave fizikë afaristë dhe personave juridikë, se janë të detyruar të mbajnë tatimin në burim për pagesat që i bëjnë për: paga dhe pensione, interes, të drejta pronësore, qira, kategori të veçanta dhe për pagesa të caktuara për jo rezidentë, ashtu siç është përcaktuar në legjislacionin tatimor.

Aktivitetet e ATK-së, në vazhdimësi, do të përqendrohen pikërisht te personat, të cilët nuk janë duke përmbushur këtë detyrim ligjor.

Për personat fizikë afaristë dhe personat juridikë, të cilët nuk mbajnë tatimin në burim, do të aplikohen ndëshkime administrative, ashtu siç janë përcaktuar me legjislacionin tatimor.

Andaj, ATK-ja u bënë thirrje të gjithë personave që të mbajnë tatimin në burim për pagesat që i bëjnë apo të korrigjojnë sa më parë deklaratat e tyre dhe të përmbushin të gjitha detyrimet tatimore të parapara me legjislacionin tatimor.

Me kryerjen e detyrimeve tatimore, kontribuoni direkt në financimin e programeve qeveritare siç janë: ofrimi i shërbimeve publike, arsimim me standarde të larta, mirëqenie shëndetësore dhe sociale, mbrojtje ligjore dhe siguri, si dhe infrastrukturë të përgjithshme për një mirëqenie më të mirë ekonomike dhe shoqërore.ATK

Pagesa e tatimit, siguron qëndrueshmëri të ekonomisë në vend!

KOMUNIKATË PËR MEDIA – 460.4 milionë euro të hyra tatimore në pesë muajt e parë të vitit 2025

Administrata Tatimore e Kosovës njofton opinionin publik se gjatë pesë muajve të parë të vitit 2025 janë mbledhur gjithsej 460.4 milionë euro të hyrat tatimore, duke shënuar një rritje prej 10.6% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar. Ky rezultat dëshmon përkushtimin tonë të vazhdueshëm ndaj forcimit të sistemit tatimor, rritjes së formalizimit të ekonomisë, si dhe rritjes së transparencës dhe profesionalizmit institucional.

ATK mbetet e përkushtuar në forcimin e integritetit dhe transparencës, duke ofruar mbështetje profesionale të rregullt dhe të qasshme për të gjithë tatimpaguesit. Zbatimi i ligjit në mënyrë të barabartë dhe monitorimi i përhershëm i zbatimit të obligimeve tatimore janë thelbësore në rrugëtimin tonë drejt një administrate më të fuqishme dhe më të besueshme.

Gjithashtu, falënderojmë tatimpaguesit që përmbushin detyrimet e tyre me korrektësi, duke kontribuar drejtpërdrejt në zhvillimin ekonomik dhe mirëqenien e përgjithshme të vendit tonë.

ATK do të vazhdojë me përkushtim të plotë misionin e saj, duke punuar në partneritet të ngushtë me qytetarët dhe institucionet për të ndërtuar një sistem tatimor të drejtë, efikas dhe të qëndrueshëm.ATK

Kostoja që paguajn fëmijët që punojn

Përveç humbjes së mundësisë për të marrë një arsim cilësor, për të shijuar fëmijërinë e tyre dhe për të fituar një pagë të drejtë, fëmijët që punojnë përballen me pasoja shumë më të rënda dhe shqetësuese për shëndetin e tyre. Një nga këto pasoja janë rreziqet fizike të cilat janë të lidhura ngushtë me natyrën dhe kushtet e punës së tyre. Për shembull, fëmijët që punojnë në punë të tilla si qilimthurje, qëndisje dhe ngritje peshe të rënda janë të ekspozuar ndaj dëmtimeve të ndryshme në kocka, deformimeve të trupit dhe problemeve të tjera që mund të jenë të përhershme. Në mënyrë specifike, vajzat që punojnë në qëndisje shpesh vuajnë nga dëmtimi i syve brenda vetëm 5 deri në 8 vjet pune, për shkak të dritës së keqe dhe pozicionit të pandryshueshëm të punës.

Gjithashtu, shumë fëmijë që punojnë janë anemikë, të lodhur dhe vuajnë nga mungesa e gjumit të nevojshëm, gjë që i bën ata shumë më të ndjeshëm ndaj sëmundjeve infektive. Kjo përfshin edhe sëmundje të rënda si tuberkulozi. Statistikat tregojnë se në Pakistan, gjysma e 50,000 fëmijëve që punojnë në industrinë e qilimave nuk arrijnë kurrë moshën 12 vjeç, për shkak të kushteve të vështira dhe mungesës së kujdesit shëndetësor.

Një tjetër aspekt i rëndësishëm i kostos së punës së fëmijëve lidhet me rrezikun e aksidenteve dhe sëmundjeve infektive. Për shembull, shumë fëmijë që punojnë si konduktorë në transportin publik në vende si Pakistani janë të rrezikuar nga aksidente të ndryshme për shkak të moshës së tyre, mungesës së përvojës dhe kushteve të punës. Po ashtu, fëmijët që punojnë në mjedise të pasigurta si në kamionë pastrues apo në restorante pranë rrugëve dhe ndalesave të autobusëve janë më të ekspozuar ndaj sëmundjeve infektive, përfshirë edhe HIV-in.

Në këtë mënyrë, kostoja e punës së fëmijëve nuk është vetëm ekonomike apo sociale, por edhe shëndetësore dhe psikologjike, duke ndikuar thellësisht në jetën dhe të ardhmen e tyre.

Të ardhurat nga puna e fëmijëve

Fëmijët që punojnë, pavarësisht nga orët e gjata të punës dhe shpesh në kushte të vështira e të rrezikshme, marrin të ardhura shumë të ulëta, në disa raste qesharake, që nuk përmbushin as nevojat më bazë për jetesë. Këto të ardhura janë zakonisht shumë më të ulëta se paga minimale e përcaktuar me ligj në vendet përkatëse. Shfrytëzimi ekonomik është një aspekt kryesor i problemit të punës së fëmijëve, ku përfitimi i punëdhënësve vjen drejtpërdrejt nga pagesa të padrejta e jo dinjitoze për punën që kryejnë fëmijët.

Për shembull, në Brazil, një fëmijë punëtor merr vetëm një të tretën e pagës minimale, ndonëse ai mund të kryejë të njëjtën punë dhe për të njëjtën kohë si një i rritur. Në Nepal, situata është edhe më e rëndë fëmijët paguhen rreth një dollar në ditë, dhe në disa raste madje edhe më pak. Kjo shumë e vogël nuk mjafton as për të blerë një vakt ushqimi të shëndetshëm apo për të mbuluar nevojat bazë si rrobat apo transporti.

Në Indonezi, fëmijët që punojnë në fabrikat e llambave elektrike, ndonëse punojnë 8 orë në ditë, marrin vetëm 3 dollarë në javë, që është një pagesë jashtëzakonisht e ulët për përpjekjen e tyre të përditshme. Një pagesë e ngjashme 3 dollarë në javë raportohet edhe në Zimbabve, ku fëmijët punojnë 10 orë në ditë për pesë ditë në javë. Këto të dhëna tregojnë një shfrytëzim të qartë dhe të thellë të fëmijëve në punë që kërkojnë mund fizik dhe kohë të gjatë, pa shpërblim të drejtë apo mbrojtje sociale.

Një shembull tjetër domethënës është industria e shkrepëseve dhe fishekzjarreve në Siwaski, Indi, ku 15 për qind e punonjësve janë fëmijë. Në këtë industri, fëmijët angazhohen në procese të rrezikshme për shëndetin dhe jetën, por paguhen shumë pak në krahasim me të rriturit. Llogaritjet tregojnë se nëse këta fëmijë do të zëvendësoheshin me të rritur, kostot e prodhimit do të rriteshin me rreth 32 milionë rupi indiane. Ky fakt tregon qartë pse shumë punëdhënës preferojnë të punësojnë fëmijë jo për shkak të aftësive të tyre, por për shkak të kostos së ulët dhe mungesës së mbrojtjes ligjore.

Madje, disa punëdhënës në këtë sektor kanë kërcënuar se do të kalojnë në sistemin e nënkontraktimit, nëse bëhen përpjekje për të ndaluar përdorimin e fëmijëve në punë. Kjo tregon jo vetëm rezistencën e industrisë ndaj ndryshimeve që favorizojnë të drejtat e fëmijëve, por edhe sfidat e mëdha që hasen në zbatimin e politikave që synojnë eliminimin e punës së fëmijëve.

Statistikat e punës së fëmijëve

Në përputhje me kushtet e përmendura më sipër, miliona fëmijë në mbarë botën, si në vendet në zhvillim ashtu edhe në ato të industrializuara, janë të përfshirë në punë të ndryshme dhe shpesh të rënda. Ata punojnë në një sërë mjedisesh pune në bujqësi, fabrika, punishte të vogla, tregje, madje edhe në rrugë apo në mjedise shtëpiake, shpesh në kushte të rrezikshme dhe jo të përshtatshme për moshën e tyre. Megjithëse fenomeni është global, përmasat, ashpërsia dhe natyra e këtij problemi janë veçanërisht shqetësuese në vendet në zhvillim, ku mungesa e mbrojtjes ligjore dhe varfëria e thellë janë faktorë që e nxisin këtë dukuri.

Kontinenti aziatik mban numrin më të lartë të fëmijëve që punojnë, me Azinë Jugore që prin ndjeshëm. Në shumë vende të këtij rajoni, më shumë se një e dhjeta e fuqisë punëtore përbëhet nga fëmijë të mitur, që shpesh detyrohen të punojnë për të ndihmuar familjet e tyre për mbijetesë. Për shembull, në Indi, vlerësohet se janë rreth 44 milionë fëmijë që punojnë në sektorë të ndryshëm. Në Pakistan, numri arrin në 8 milionë, ndërsa në Bangladesh shifrat variojnë nga 8 deri në 12 milionë fëmijë. Indonezia, një tjetër vend i madh në rajon, ka rreth 2.7 milionë fëmijë të moshës 10 deri në 14 vjeç të angazhuar në punë.

Situata është shqetësuese edhe në Amerikën Latine, ku disa të dhëna tregojnë se rreth 25% e fëmijëve janë të përfshirë në aktivitete punësimi. Në Brazil, për shembull, rreth 7 milionë fëmijë, ose 18% e fëmijëve të moshës 10 deri në 14 vjeç, marrin pjesë në tregun e punës shpesh në bujqësi, shërbime informale apo industri artizanale. Meksika shfaq një përqindje të ngjashme, duke nxjerrë në pah një problem të përhapur në gjithë rajonin.

Edhe në Afrikë, puna e fëmijëve është një fenomen i përhapur. Aty, thuhet se 17% e fuqisë punëtore janë fëmijë, që përkthehet në faktin se rreth një në pesë fëmijë janë të detyruar të punojnë. Në Nigeri, vendi më i populluar i kontinentit, vlerësohet se janë të paktën 12 milionë fëmijë që punojnë për të mbijetuar ose për të ndihmuar familjen e tyre.

Por puna e fëmijëve nuk kufizohet vetëm në vendet në zhvillim. Ajo ekziston edhe në disa vende të industrializuara, ku shpesh mbetet e fshehur ose e paligjshme. Në Itali, veçanërisht në rajonin e Napolit, dhjetëra mijëra fëmijë punojnë, shpesh pa mbrojtje ligjore, madje edhe në industri të rrezikshme si ajo e përpunimit të lëkurës, që mund të sjellë dëme të mëdha shëndetësore. Italia njihet si vendi me numrin më të madh të punëtorëve të mitur në Evropën Perëndimore. Në Spanjë, sipas disa vlerësimeve, ka më shumë se 100,000 fëmijë që punojnë, sidomos në sektorin e bujqësisë, shpesh në punë të vështira fizike nën diellin përvëlues.

Edhe në vende si Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, raportohen raste të punës së fëmijëve, edhe pse të paligjshme. Shumë prej këtyre rasteve ndodhin në mjedise të fshehura, si fermat familjare, bizneset e vogla apo përmes formave të punës shtëpiake, ku kontrolli dhe zbatimi i ligjit është më i vështirë.

Ky problem global tregon se puna e fëmijëve mbetet një sfidë madhore për të drejtat e njeriut dhe zhvillimin social. Ajo kërkon përpjekje të përbashkëta nga qeveritë, organizatat ndërkombëtare, shoqëria civile dhe komunitetet për të siguruar që fëmijët të kenë të drejtën e padiskutueshme për arsim, mbrojtje dhe një fëmijëri të sigurt.

Parametrat e punës së fëmijëve

Puna e fëmijëve, që është në kundërshtim me thelbin e fëmijërisë, arsimit dhe zhvillimit të tyre të shëndetshëm, duhet të dallojë qartë nga ajo që njihet si “puna e fëmijës.” Puna e fëmijës është një angazhim i përkohshëm dhe i kufizuar në kohë, ku fëmijët ndihmojnë për disa orë në ditë në aktivitete të ndryshme, si në bizneset familjare, në fermat e familjes, apo edhe në punë të tjera të rastësishme. Kjo formë pune konsiderohet e pranueshme dhe madje e dobishme, pasi përgatit fëmijët për jetën e të rriturve dhe i ndihmon të fitojnë aftësi dhe tradita të vlefshme.

Në anën tjetër, ekzistojnë kushtet e punës ku fëmijët janë të detyruar të kryejnë punë të rënda, të njëjtë apo të ngjashme me ato që kryejnë të rriturit. Në këto situata, puna është jo vetëm e përditshme dhe me një kohëzgjatje të gjatë, por përmban edhe elementë të shfrytëzimit të fëmijëve. Ata punojnë orë të gjata, shpesh të lodhshme, dhe janë të privuar nga e drejta për të ndjekur arsim dhe për të përjetuar fëmijërinë e tyre në mënyrë të lirë. Këto kushte janë të dëmshme jo vetëm për shëndetin fizik të fëmijëve, por edhe për zhvillimin e tyre psikologjik dhe social.

Zyra Ndërkombëtare e Punës (ILO) ka përcaktuar disa kushte kryesore që përbëjnë punën e fëmijëve në kuptimin negativ të saj. Këto përfshijnë: (i) fillimin e punës në moshë tepër të vogël, kur trupi dhe mendja e fëmijës nuk janë ende të zhvilluara; (ii) punë me orare jashtëzakonisht të gjata, që mund të shkojnë deri në 12 deri në 16 orë në ditë; (iii) punë nën presion dhe stres të lartë fizik, social ose psikologjik, që dëmton zhvillimin e tyre të shëndetshëm; (iv) punë në ambiente të pasigurta dhe të pashëndetshme, si në rrugë ose në vende ku rreziku nga aksidentet dhe sëmundjet është i lartë; (v) pagë shumë të ulët, që shpesh nuk mbulon as nevojat më bazike, për shembull 3 dollarë amerikanë për një javë pune prej 60 orësh.

Këto kushte e bëjnë punën e fëmijëve jo vetëm të papranueshme moralisht dhe ligjërisht, por edhe një pengesë të madhe për zhvillimin e shëndetshëm të shoqërisë dhe ekonomisë në përgjithësi. Prandaj, është e domosdoshme të ndërmerren masa për të mbrojtur të drejtat e fëmijëve dhe për të siguruar që ata të kenë mundësi për arsimim dhe zhvillim të plotë, larg punës së detyruar dhe shfrytëzimit.

Puna e fëmijëve: Shkaqet, sfidat dhe strategjitë për eliminim

Fëmijëria ‚është një periudhë delikate dhe formuese, e cila duhet të kalohet në aktivitete që ndihmojnë në zhvillimin e shëndetshëm mendor dhe fizik të fëmijës. Kjo mundësohet përmes ofrimit të arsimit dhe trajnimit cilësor, si dhe krijimit të kohës së nevojshme për lojë, relaks dhe pushim. Megjithatë, situata në terren është shumë ndryshe dhe shqetësuese. Një numër i konsiderueshëm fëmijësh në këtë botë po kalojnë fëmijërinë në mjedise krejtësisht të ndryshme, madje armiqësore. Varfëria ekstreme dhe qëndrimi i pandjeshëm i prindërve dhe madje i shoqërisë i detyron ata të heqin dorë nga fëmijëria dhe të bëhen aktivë në tregun e punës. Nuk është për t’u habitur që fëmijët angazhohen në aktivitete të shumta pune, nga agimi deri në mbrëmje, për të fituar para dhe mjete jetese. Dhe pavarësisht moshës së tyre të njomë, ata kryejnë punë të të rriturve. Më shqetësuese është se një numër i punëtorëve fëmijë janë të angazhuar në aktivitete ku kushtet e punës janë të ashpra, shfrytëzuese dhe të rrezikshme.

Për më tepër, shumë vende pune i ekspozojnë fëmijët ndaj mjediseve të padëshiruara: pirja e duhanit, varësia nga droga, krimet dhe ndjekja e sjelljeve të tjera imorale janë dukuri të zakonshme tek fëmijët që punojnë. Të gjitha këto kanë ndikim negativ në zhvillimin njerëzor, qëndrimet dhe formimin e kapitalit njerëzor.

Angazhimi fëmijëve në punë në proceset prodhuese, në shumicën e rasteve, ndikon negativisht si në cilësinë e produkteve ashtu edhe në efikasitetin e përdorimit të burimeve. Edhe më shqetësues është fakti se ky fenomen kontribuon në përjetësimin e varfërisë. Para së gjithash, ai kufizon mundësitë e punësimit për të rriturit. Disponueshmëria dhe gatishmëria e fëmijëve për të punuar për paga shumë më të ulëta ua mohon të rriturve mundësitë e punës. Një praktikë e tillë është më e përhapur në ndërmarrjet e vogla dhe mikro, dhe në shumë aktivitete të sektorit informal. Së dyti, pagat e ulëta, veçanërisht për anëtarët e rritur të familjes, i detyrojnë anëtarët e tjerë të familjes, sidomos gratë dhe fëmijët, të bëhen aktivë në tregun e punës dhe të kërkojnë çdo mundësi pune pa marrë parasysh pagat dhe kushtet e punës. Së treti, këto praktika çojnë përfundimisht në të ardhura më të vogla për familjen, duke kontribuar në vazhdimësin e varfërisë. Ndikimi më i dukshëm i një situate të tillë është në shëndetin e fëmijëve. Më tej, largimi i tyre nga sistemi arsimor dhe trajnimor, ose mosregjistrimi në të, ndikon negativisht në formimin e kapitalit njerëzor.

Prania e punës së fëmijëve është një fenomen i dëshpërueshëm dhe përbën një mizori të pastër ndaj tyre. Një praktikë e tillë ngre, natyrisht, shqetësime serioze. Debati i vazhdueshëm mbi punën e fëmijëve, si në vendet në zhvillim ashtu edhe në ato të industrializuara, është disi i gabuar dhe shpesh mungon përputhja me realitetin. Si pasojë, masat e propozuara për eliminimin e këtij problemi duke filluar nga legjislacioni për ta bërë punën e fëmijëve të paligjshme dhe ndalimi i importeve të mallrave të prodhuara nga puna e fëmijëve apo kërcënimet për të tërhequr sistemin e preferencave të përgjithshme nga ato vende që përdorin punën e fëmijëve në procesin e prodhimit janë disi jashtë objektivit. Madje nuk është bërë një dallim i qartë midis “punës së fëmijëve” dhe “punës së fëmijës.” Ndërsa e para është në thelb një situatë ku një fëmijë detyrohet të punojë si të rriturit, e dyta i referohet punës rastësore të një fëmije në ndërmarrje dhe ferma familjare, dhe madje edhe në disa vende të tjera.

Ky punim përpiqet në thelb të plotësojë disa nga këto boshllëqe. Duke u bazuar në burime dytësore dhe vëzhgime personale, ai përkufizon dhe diskuton madhësinë e punës së fëmijëve dhe të ardhurat që ata fitojnë, fokusohet në dimensionet e ndryshme të shqetësimeve të ngritura në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, identifikon faktorët përgjegjës për ekzistencën e punës së fëmijëve dhe jep sugjerime për përmirësime. Gjatë dhënies së sugjerimeve, bëhet gjithashtu përpjekja për të informuar rreth një mekanizmi të krijuar për eliminimin dhe rehabilitimin e punës së fëmijëve në industrinë e prodhimit të tapeteve, si dhe rolin e Bankës Grameen të Bangladeshit në trajtimin e çështjeve të varfërisë, që po ndihmon në mënyrë tërthore edhe në eliminimin e punës së fëmijëve.

Varfëria: Disa çështje për reflektim

Situata e varfërisë në të cilën ndodhemi në këtë vend është jashtëzakonisht shqetësuese. Pa u përqendruar në diskutime për ndryshimet e vogla në treguesit e varfërisë, thelbi, përmasat dhe serioziteti i kësaj gjendjeje në Pakistan janë alarmantë — së pari në aspektin moral, pastaj ekonomik dhe politik. Vazhdimësia e një situate të tillë në këtë vend, apo në cilindo vend tjetër, është e papranueshme. Nëse politikanët ata që kanë ndikim nuk reagojnë në kohë, historia ka ligjet e saj të ndëshkimit, revolucioneve dhe situatave shpërthyese. Goditjet e mëdha historike na japin një mësim të rëndësishëm. Nuk do të ishte gabim të thuhej se varfëria kudo përbën kërcënim për prosperitetin në çdo vend.

Duke kaluar nga perspektiva vendase dhe kombëtare në atë globale, qasja nuk duhet të jetë domosdoshmërisht statistikore. Të dhënat janë tashmë të disponueshme; përsëritja e tyre nuk do të ishte e këndshme. Më e dobishme duket të shfrytëzojmë këtë rast për të ngritur disa pyetje, identifikuar çështje kyçe dhe për t’i referuar disa strategjive që mund të jenë të dobishme për të përballuar këtë problem. Nuk mund të mohohet fakti që sot varfëria ekziston në mbarë botën. Nuk është vetëm një fenomen i Pakistanit apo i vendeve të Botës së Tretë, edhe pse njerëzit këtu vuajnë më shumë nga ashpërsitë e varfërisë; kjo është një dukuri globale: një në çdo pesë persona në botë jeton nën kufirin e varfërisë. Edhe kur shikojmë situatën në vendet e zhvilluara të Perëndimit, gjejmë që varfëria dhe pasuria bashkëjetojnë. SHBA ka më pak se 6 për qind të popullsisë dhe më shumë se 25 për qind të PBB-së së botës, megjithatë midis 12 dhe 14 për qind e popullsisë së saj jeton nën vijën e varfërisë. Në shumicën e vendeve evropiane dhe të tjera të pasura gjithashtu gjejmë ekzistencën e varfërisë. Po ashtu, gjejmë se dallimet në të ardhura, pasuri dhe asete po bëhen gjithnjë e më të padrejta. Raporti më i fundit i Bankës Federale Rezervë të Amerikës (si raportohet nga The Guardian) tregon se një për qind (të dhënat e vitit 1989) e familjeve amerikane, me 2.3 milion dollarë secila, zotërojnë afërsisht 40 për qind të pasurisë së vendit dhe 20 për qind e sipërm zotërojnë më shumë se 80 për qind. Pabarazitë po rriten, të cilat janë të dukshme nga fakti që fitimi mesatar i burrave ka rënë në 30,007 dollarë në vit nga 34,048 dollarë në vit, nga viti 1973 deri në 1993. Nëse fitimet e të gjithë burrave dhe grave merren në bazë familjare, atëherë rënia është 7 për qind, ndërsa për popullsinë mashkullore është 11 për qind. Sipas një studimi, i përmendur përsëri në The Guardian më 4 dhjetor 1995, që i referohet hendekut midis punëtorëve të fabrikës dhe menaxhmentit të lartë 20 vjet më parë, një drejtor ekzekutiv tipik i një korporate të madhe fitonte 40 herë më shumë se një punëtor tipik. Të dhënat e vitit 1993 tregojnë një diferencë prej 190 herë.

Pra, varfëria nuk është një fenomen veçanërisht i Botës së Tretë. Është një problem njerëzor, një problem global dhe një problem universal pasi edhe vendet më të pasura, më të avancuara dhe më industrializuar të botës po përballen me varfëri. Natyrisht, ekziston ajo çështje e varfërisë absolute dhe varfërisë relative, por gjithë ky skenar duhet të mbahet mend. Një pyetje e rëndësishme është: a kanë qenë gjithmonë të varfër të varfrit e sotëm? Cili është konteksti historik? Edhe pse statistika të besueshme nuk janë ende në dispozicion, ekzistojnë vlerësime të besueshme dhe të krahasueshme. Rreth 10 vjet më parë, Shoqëria Ndërkombëtare Ekonomike mbajti një konferencë, të cilës i janë botuar punimet, ku u krahasua situata ekonomike e vendeve të Botës së Tretë dhe e vendeve industriale të sotme, për periudha 200 vjet më parë dhe tani. Shumica e vendeve që sot konsiderohen të pazhvilluara, dikur ishin ose vende të zhvilluara, ose të paktën ishin në një nivel të ngjashëm sa i përket të ardhurave për frymë, kapitalit të grumbulluar, pjesëmarrjes në tregtinë ndërkombëtare dhe treguesve të varfërisë. Në shumë vende të Botës së Tretë, situata ishte e ngjashme ose edhe më e mirë se ajo e vendeve të zhvilluara në atë periudhë. Duke parë Indinë, për shembull, çdo e dhënë që është në dispozicion tregon se 300 vjet para pavarësisë gjatë gjithë këtij shekulli, të ardhurat reale për frymë kanë mbetur konstante. Kështu që, kur eksplorojmë jo vetëm të dhënat mbi varfërinë, por edhe shkaqet e varfërisë dhe faktorët përgjegjës për rritjen e varfërisë si ato aktuale ashtu edhe historike kjo perspektivë globale nuk mund të injorohet. Nuk dua të përhap ndjenjën e fajit. Nuk ka kuptim të fajësojmë thjesht sfondin kolonial, por duhet njohur realitetet historike dhe forcat historike që janë ende operative. Fakti mbetet që Afrika është plaçkitur përmes tregtisë së skllevërve për 400 vjet, gjatë periudhave koloniale të hershme dhe të mesme, dhe transferimi i burimeve vazhdoi deri në mes të shekullit të 20-të. Midis 1945 dhe 1965, në rastin e vetëm të Perandorisë Britanike, çfarëdo që kishte mbetur prej saj, bilancet sterling që u siguruan nga vendet e varfra të Botës së Tretë për të mbështetur vendin amë ishin mbi një miliard paund. Pra, mënyra si është krijuar varfëria në Afrikë, në Azinë dhe në Amerikën Latine dhe roli që ka luajtur transferimi i burimeve gjatë gjashtë shekujve të fundit dhe efekti i tij kumulativ në situatën ekonomike botërore sot, është një fushë që nuk mund të injorohet kur marrim parasysh dimensionet globale të varfërisë.

Në mënyrë të drejtë, duhet të fillojmë me vetëkritikë, sepse shtëpia jonë nuk është në rregull. Ekzistojnë faktorë shumë të rëndësishëm që gjenerojnë dhe përkeqësojnë varfërinë brenda vendeve të Botës së Tretë, duke përfshirë Pakistanin dhe tokat myslimane. Shpërndarja e pasurisë dhe të ardhurave, kontrolli mbi pushtetin politik dhe ekonomik, ndarja e shoqërisë në grupe, klasa dhe interesa të ngurta, monopolizimi i pushtetit, korrupsioni dhe regjimet despotike, janë të gjitha faktorë që kontribuojnë në gjendjen tonë të vështirë. Pa ndryshime thelbësore, pa ndryshuar ekuilibrin struktural të pushtetit dhe pa u përkushtuar seriozisht ndaj këtyre çështjeve, thjesht transferimet e parave dhe programet sociale dekorative nuk do të sjellin ndryshime reale.

Ne nuk jetojmë të izoluar; jemi pjesë e një sistemi global që, pavarësisht dëshirave tona, na ndikon fuqishëm. Megjithatë, ne ende nuk kemi fuqinë për ta ndryshuar ose për të formësuar këtë sistem në favorin tonë. Ndihmat e huaja dhe transferimet ndërkombëtare shpesh janë thjesht veprime të jashtme bujarie, pa ndikim të thellë, dhe përpjekje të kota për të zbutur varfërinë. Nëse i analizojmë gjërat më në thellësi, do të shohim se në fakt ka një rrjedhje të kundërt të burimeve materiale dhe njerëzore, kapital fizik dhe fuqinë mendore nga vendet e varfra të Botës së Tretë drejt vendeve të zhvilluara.. Këto janë çështjet me të cilat vendet e zhvilluara nuk janë të përgatitura për t’u përballur. Të besosh se duke shpërndarë atë që quhet ndihmë dhe disa transferime, padrejtësitë dhe pabarazitë ndërkombëtare mund të zgjidhen, në fakt, do të thotë të mos përballesh me problemin drejtpërdrejt. Strategjitë e zhvillimit, nën magjinë e të cilave janë bërë përpjekjet ekonomike zhvillimore në shumicën e vendeve të Botës së Tretë, janë ato të bazuara në përvojën shumë selektive të vendeve perëndimore dhe thjesht të përshtatura për të shërbyer interesave ekonomike dhe politike të këtyre ekonomive të avancuara. Prandaj, në terma reale këto strategji nuk kanë arritur të sjellin ndonjë ndryshim domethënës në këto vende të varfra. Dështimi i strategjive të rritjes ekonomike është një fushë që duhet shqyrtuar me kujdes. Rritja ekonomike është një domosdoshmëri. Pa zgjeruar tortën, nuk mund të kemi shpërndarje më të mirë. Pse ky zhvillim nuk ka ndodhur dhe cilët janë faktorët e brendshëm dhe të jashtëm që kanë penguar dhe vonuar rritjen, lidhen ngushtë me konceptin e varfërisë dhe mënyrat e zbutjes së saj. Pa u ndalur në këtë çështje si në aspektin teorik, ashtu edhe në atë praktik do të jetë e vështirë të kuptohen arsyet e dështimit tonë. Kjo është një tjetër pjesë shumë e rëndësishme e skenarit global.

Le të fokusohemi në dy çështje kyçe. E para është strategjia e zhvillimit përmes huave, disa me kushte lehtësuese, por kryesisht tashmë me norma tregu. Borxhi i vendeve në zhvillim po rritet vazhdimisht. Kostoja e interesit dhe normat e larta të këtyre huave po rëndojnë rëndë buxhetet e këtyre vendeve të varfra. Eksportet e tyre nuk janë të mjaftueshme për të përmbushur nevojat e brendshme, përveçse për të paguar këto detyrime financiare. Borxhi po rritet me shpejtësi të jashtëzakonshme, si një top dëbore që sa vjen dhe bëhet më i madh. Edhe financimi i borxhit brenda ekonomisë së brendshme ngre shqetësime. Edhe në Shtetet e Bashkuara, vendi më i pasur në botë, borxhi kombëtar që në vitin 1901 ishte vetëm 1 miliard dollarë, sot ka arritur mbi tre trilionë e gjysmë dollarë. Një nga shkaqet kryesore të deficitit buxhetor janë pagesat e interesit mbi këtë borxh të brendshëm.Lëvizja globale në fazën aktuale të kapitalizmit është nga ekonomia fizike drejt zgjerimit ekonomik financiar, me rezultatin që gjatë 20 viteve të fundit, në përgjithësi, ka pasur një zgjerim të jashtëzakonshëm financiar që nuk është në përputhje me zgjerimin fizik të ekonomisë. E gjithë puna me tregtinë dhe derivatet nuk është në krijimin e vlerës së shtuar dhe krijimin e aseteve reale, por në tregtimin e pretendimeve mbi asete. Ky tregtim po ndodh në nivele të ndryshme, me rezultatin që po ndodh një zgjerim financiar që po çon drejt një paqëndrueshmërie më të madhe financiare në të gjithë botën dhe pasurimit të disa njerëzve. Si mund një investitor të fitojë njëqind miliardë dollarë duke tronditur ekonomitë e Francës dhe Brazilit? Çfarë lloji shpërndarjeje të pasurisë dhe pushtetit po ndodh përmes këtij procesi dhe cilat janë implikimet e tij për vendet e Botës së Tretë dhe për gjithë sistemin bankar në mbarë botën? Kështu që e gjithë kjo çështje e borxhit lidhet shumë me zhvillimin ekonomik, lehtësimin e varfërisë dhe ekonominë e ardhshme të botës.

Dimensioni tjetër janë çmimet, veçanërisht të mallrave kryesore, burimeve minerale dhe madje edhe produkteve të vendeve më pak të zhvilluara dhe qëndrimi i vendeve të zhvilluara ndaj importeve nga këto vende. Bashkimet doganore, muret mbrojtëse që janë ngritur nga vendet e zhvilluara, dhe jo vetëm sot, por gjatë gjithë periudhës pas Luftës së Dytë Botërore. Cilat kanë qenë implikimet e tyre për zhvillimin e vendeve të Botës së Tretë? Si janë mbajtur çmimet e mallrave kryesore në mënyrë arbitrare të ulëta? Kush do ta mohojë se çmimet e naftës — një nga burimet kryesore — kanë qenë të njëjta nga viti 1923 deri në 1969, ndërkohë që çmimet e të gjitha mallrave të tjera, kryesore ose të tjera, janë rritur. Çmimi i naftës u mbajt qëllimisht në të njëjtin nivel. Si kontrollojnë blerësit monopolistë të këtyre lëndëve të para gjithë sistemin? Si u shkatërrua ekonomia e Zambisë që mbështetej në kafenë dhe çajin si produkte kryesore? Çfarë ndryshimesh kanë ndodhur në çmimet dhe kushtet e tregtisë midis vendeve të zhvilluara dhe vendeve më pak të zhvilluara dhe cilat kanë qenë implikimet e tyre për ekonomitë e tyre? Këto janë fusha shumë të rëndësishme lidhur me çështjen globale të lehtësimit të varfërisë.

Çështja e punës së fëmijëve është vënë në qendër të vëmendjes vetëm kohët e fundit. Por a nuk është fakt që, ligjërisht në SHBA, të burgosurit punëtorë paguhen me një tarifë që është 20 herë më e ulët se paga mesatare, dhe për këtë nuk ngrihet asnjë debat? Një shembull shumë domethënës për t’u analizuar janë këpucët sportive që kompanitë multinacionale importojnë nga vendet e Botës së Tretë dhe për të cilat shpenzojnë miliona në reklama. Çmimi i shitjes së një pale këpucësh kap mbi 46 paund, çmimi me shumicë është nën 25 paund, çmimi i fabrikës është më pak se 10 paund, nga të cilat kostoja e punës arrin vetëm rreth 1 paund. Raste të ngjashme ka shumë. Ajo që duhet theksuar është se të gjitha këto janë dimensione shumë të rëndësishme me përmasa globale. Gjatë 40 viteve të fundit, për shembull, në shumicën e vendeve në zhvillim përfshirë Pakistanin, Indinë dhe Amerikën Latine, të cilat patën një rritje shumë të shpejtë midis dy Luftërave Botërore, pse këto vende kanë dështuar të lehtësojnë varfërinë? Çfarë nuk është në rregull me to? Edhe gjatë fazave të zhvillimit ekonomik, që zgjasin disa dekada, nuk ka një lehtësim real të varfërisë në nivelin bazë. Pse? Një sugjerim i arsyeshëm do të ishte që të adoptohej një qasje krejtësisht e re, dhe për këtë do të duhet të kuptojmë se ekonomia duhet të ndryshojë qëndrimin ndaj njeriut dhe mirëqenies njerëzore dhe fokusi të zhvendoset nga grumbullimi i pasurisë drejt mirëqenies njerëzore. Ekonomia, nga të qenit qëllimi dhe vendimtari i vetëm, do të duhet të bëhet vetëm një shërbyese, një instrument dhe një mjet. Nëse ky ndryshim themelor nuk ndodh dhe nëse nuk adoptohet një qasje më etike, më e drejtë dhe më e përqendruar te njeriu, në nivel individual, shtetëror, shoqëror dhe global, nuk mund të pritet ndonjë ndryshim pozitiv. Qasja islame [e trajtuar në detaje në pjesë të tjera të kësaj libri] i adreson të gjitha këto probleme të përditshme nga një perspektivë shumë e ndryshme. Nuk është një qasje një-dimensionale, është një qasje ku moralja, materialja dhe individualja janë një përpjekje e qëllimshme, në mënyrë që një person të bëhet një agjent aktiv i frymëzuar nga vlera dhe ideale të caktuara, që kërkon jo vetëm mirëqenien e vet por edhe të të tjerëve. Nëse ky tranzicion nuk ndodh, dhe pastaj sigurisht që ndodhin ndryshime strukturore si rishpërndarja e pasurisë, të ardhurave dhe aseteve, reforma në tokë janë futur dhe mbi të gjitha, njerëzit, që sot janë një lloj skllevërish, janë në gjendje të vendosin për të ardhmen e tyre ekonomike, ata do të vazhdojnë të jenë të varfër dhe do të dominohen nga të tjerët. Pra, ai ndryshim duhet të ndodhë dhe duhet të jetë një ndryshim drejtues; një ndryshim në nivel politikash, por më e rëndësishme, është një ndryshim në nivelet strukturore dhe institucionale. Është qasja institucionale ajo që është dalluese te Islami sepse Islami, nga njëra anë, mobilizon dhe motivon individët dhe nga ana tjetër krijon këto institucione. Këto institucione marrin forma të ndryshme: shtetërore dhe të tjera, dhe të gjitha luajnë një rol në mobilizimin e burimeve dhe adresimin e shkaqeve të lehtësimit të varfërisë. Vetëm përmes një qasjeje të gjithanshme dhe të shumëfishtë do të jetë e mundur të ndryshohet kjo situatë dhe të krijohet një shoqëri e drejtë, për të cilën historiani një ditë mund të shkruajë se njerëzit kërkonin të jepnin ndihma, por nuk gjenin të varfër për t’i pranuar. Kjo ndodhte sepse koncepti i bamirësisë ishte revolucionarizuar në mënyrë të tillë që zekati nuk shihej më si bamirësi, por si një e drejtë. Kurani thotë: “Në pasurinë e tyre, kërkuesit dhe të varfrit kanë një të drejtë.” Pra, bëhet fjalë për mënyrën se si ndajmë dhe përmbushim të drejtat e njëri-tjetrit. Vetëm kështu mund të eliminohet varfëria në rrënjë të shoqërisë.

1...345...715 Faqja 4 nga 715

Ekonomia Islame