Imperializmi, Kapitalizmi, Teknologjia & Shkenca

Forca shtytëse e të gjithë sistemit është teknologjia e re. Ajo që e bën imperializmin e sotëm të ndryshëm nga perandoritë e mëparshme është lufta për fitim dhe forcat shtytëse e teknologjive të reja. Teknologjinë si forcë shtytëse mund ta ilustroj më së miri përmes disa prej ndryshimeve marramendëse që kanë ndodhur kohët e fundit. Në çdo rast, brezat e mëparshëm nuk do t’i kishin imagjinuar dot, as në ëndrrat më të çmendura, ndryshimet që kanë ndodhur. Le të ilustroj.

Makina me Avull: Motori me djegie u zhvillua fillimisht në Angli për të nxjerrë ujin nga minierat e qymyrit që po bëheshin gjithnjë e më të thella. Pasi iu shtuan rrota dhe u shtruan shinat, u shpik hekurudha moderne. Papritur, si me një të rrahur qepallash, njerëzit mund të udhëtonin me tridhjetë milje në orë, dhe brenda disa dekadave shpikja u përhap në shumë pjesë të botës. Në SHBA, preriet e mëdha u hapën dhe misri i lirë po shitej nëpër gjithë Evropën. Hekurudha revolucionarizoi transportin si asgjë më parë.

Drita Elektrike: Përdorimi i llambës elektrike krijoi ditën njëzet e katër orë në ditë. Më parë, jeta e gjithkujt përcaktohej nga orët e ditës dhe të natës. Papritur, qeniet njerëzore mund të punonin dhe të ishin produktive gjatë gjithë orëve të natës.

Armatimi: Të njëjtat përparime të mëdha teknologjike ndodhën edhe në fushën e armatimit. Fuqia e madhe imperialiste e kuptoi shumë herët se kërkimi dhe zhvillimi në armatimin superior ishte kushti i domosdoshëm për dominimin botëror. Pushka e përsëritshme, pushka Gatling që qëllonte vazhdimisht, i mundësonte një ushtari të vetëm të zmbrapste dhe të mposhtte turma njerëzish të armatosur me armët tradicionale të rajonit.

Pushka Gatling përfaqëson, në mënyrë simbolike, përdorimin e armatimit superior që ka karakterizuar dominimin botëror që nga ajo kohë: nga ndarja bërthamore dhe bomba atomike deri në ditët e sotme, ku bombat dhe armët mund të lëshohen nga qindra milje larg objektivit dhe të drejtohen me saktësi. Fuqia imperialiste ka synuar gjithmonë – dhe vazhdon të synojë – të prodhojë dhe të dominojë tregun botëror me armë shumë më superiore.

Shkenca dhe teknologjia janë në zemër të sistemit që po përshkruaj. Dhe nuk ka dyshim që ekzistojnë një mori përparësish, pasi shkenca dhe teknologjia janë thelbësore për sistemin e dominimit në botën e sotme.

Sot mund të shohim më qartë se çfarë ndodh kur, për vetëmbrojtje dhe për të shmangur pushtimin, vende më të dobëta përpiqen të zotërojnë disa nga armët e shkatërrimit në masë. Fuqitë hegjemoniste duan të jenë të vetmet që zotërojnë këto armë, përndryshe nuk do të mund të kërcënonin pa hasur kundërshtim. Shembujt e fundit të Koresë së Veriut, Iranit dhe Irakut janë të dukshëm dhe të qartë; Pakistani ndoshta është i radhës. Armët e shkatërrimit në masë që zotëron Izraeli injorohen nga SHBA, pasi Izraeli shihet si pjesë e vijës së parë të perandorisë së tyre dhe në mënyrë strategjike si pjesë e vetes së tyre.

Marrëdhëniet midis teknologjisë, zhvillimit dhe imperializmit janë të mëdha dhe këtu janë prekur vetëm sipërfaqësisht. Por tani është e qartë, ashtu siç ishte për japonezët në vitet 1860, se nëse një vend nuk pajis qytetarët e tij me njohuritë më të fundit teknike të Perëndimit, në të gjitha disiplinat shkencore, nuk ka asnjë mundësi të rezistojë në mënyrë të përshtatshme. Dominimi që teknologjia i jep Perëndimit nuk është kusht i mjaftueshëm për rezistencë, por është padyshim një kusht i domosdoshëm.

Nevojat financiare të njeriut dhe përmbushja e tyre

Mund të jetë e dobishme që këtu të diskutojmë shkurtimisht nevojat financiare të njeriut dhe mënyrat e ndryshme për përmbushjen e tyre. Kjo është e rëndësishme, pasi institucionet bankare dhe financiare në sektorët përkatës, siç u përmendën më sipër, nuk janë zhvilluar nga asgjëja. Përkundrazi, ato janë shfaqur për të përmbushur nevojat njerëzore për shërbime dhe lehtësi specifike bankare dhe financiare. Sigurisht, kjo tablo ndryshon vazhdimisht në varësi të fazës dhe shkallës së zhvillimit ekonomik të një shoqërie të caktuar. Disa nevoja të vjetra mund të zbehen, të tjerat të zëvendësohen nga më të sofistikuara dhe mund të lindin nevoja krejtësisht të reja. Në përputhje me këtë, disa institucione të vjetra mund të humbasin vlerën dhe të pushojnë së ekzistuari, të tjerat mund të ristrukturohen dhe përmirësohen, dhe mund të krijohen institucione krejtësisht të reja.

Ekzistojnë shumë lloje të nevojave njerëzore për shërbime dhe lehtësi financiare. Por këtu do të përqendrohemi te kategoria më urgjente dhe më e përhapur, domethënë nevojat për financim. Kjo është nevoja e një njësie ekonomike për fonde/kapital për të kryer një veprimtari ekonomike. Njësia ekonomike mund të jetë një familje, një ndërmarrje apo një ent qeveritar. Veprimtaria ekonomike mund të lidhet me prodhimin, shpërndarjen ose konsumin. Në çdo komunitet, që nga epoka paraislame deri në periudhën e Islamit, islame apo joislame dhe tradicionale apo moderne, përmbushja e nevojave për financim është realizuar në mënyrat e mëposhtme:

Figura 1: Nevojat financiare të njeriut

Përbërësi i “kapitalit vetjak” është jashtë fushës së diskutimit këtu. Por sistemi bankar dhe financiar, si dhe lehtësitë dhe shërbimet që ai ofron, të cilat i kemi përmendur më sipër, janë zhvilluar kryesisht për të përmbushur nevojat njerëzore për financim nga përbërësi i “kapitalit të të tjerëve”. Ekzistojnë dy lloje financimi nga kapitali i të tjerëve, përkatësisht: financimi përmes kapitalit (Equity-financing) dhe financimi përmes borxhit (Debt-financing). Në terminologjinë e financave korporative, këto nevoja për financim nga kapitali i të tjerëve njihen gjithashtu si “nevoja për financim të jashtëm”.

Nevojat njerëzore që përmbushen nga lehtësitë dhe shërbimet bankare e financiare krijojnë një aparaturë financiare me dy drejtime, në të cilën ndërsa ekziston një anë dhënëse, ajo e aktiveve, ekziston edhe një anë marrëse ose ajo e detyrimeve. Me fjalë të tjera, me një shembull të thjeshtë, një lehtësi bankare është po aq e nevojshme për një depozitues që të depozitojë kursimet e tij, sa është për një huamarrës për të marrë kapitalin hua. Kjo, në mënyrë të qartë, çon në sistemin tradicional bankar dhe financiar.

Financimi përmes kapitalit ndodh kur një njësi ekonomike merr kapitalin e një pale tjetër në formën e kapitalit aksionar për të ndërmarrë projekte tregtare. Forma e zakonshme e këtij operacioni është që dy ose më shumë palë (përfshirë banka dhe institucione financiare me klientët e tyre) të bashkojnë kapitalin e tyre për të realizuar projektin e kërkuar. Forma ligjore ose formale që ndjek ky proces mund të jetë partneritet, kompani aksionare ose shoqëri kooperative. Çdo palë ka pjesën e saj në entitet në përpjesëtim me kapitalin e kontribuar dhe në të njëjtën mënyrë ka të drejtat e votës (kontrollit) në entitet në të njëjtin përpjesëtim (me përjashtim të kooperativave ku një anëtar ka një votë, pavarësisht nga kontributi i kapitalit). Çdo palë mban pjesën e saj në projekt ose në formën e aksioneve të zakonshme ose të aksioneve preferenciale dhe përkatësisht merr pjesë në fitim (ose dividendë) në përpjesëtim me kontributin e kapitalit ose siç është paracaktuar midis aksionarëve.

Sa i përket financimit përmes borxhit, mund të mendohet për nevojën për të në nivele të ndryshme ekonomike në fushat në vijim:

Financimi i konsumatorit: për ndërtesa banimi, mobilje, pajisje dhe vegla të tjera, automjete private, mallra të qëndrueshme dhe mallra të konsumit.
Financimi i tregtisë vendase: tregtia vendase, blerjet me kredi dhe shitjet me kredi.
Financimi i tregtisë ndërkombëtare: kredi për blerje dhe shitje në tregtinë e importit, kredi për blerje dhe shitje në tregtinë e eksportit.
Financimi korporatave: forma të ndryshme të komponentëve të borxhit në financat e korporatës.
Financimi ndërkombëtar: kërkesat për borxhe të jashtme të sektorit publik, kërkesat për borxhe të jashtme të sektorit privat.
Operacione financiare të qeverisë: bono thesari dhe obligacione qeveritare.

Mund të themi se nevojat për financim të jashtëm mund të përmbushen përmes financimit me kapital ose përmes financimit me borxh, ose përmes një kombinimi të të dyjave. Brenda çdo fushe të financimit me kapital dhe financimit me borxh, zakonisht zhvillohen mënyra kontraktimi, instrumente, kolateralë dhe institucione. Prandaj ekzistojnë dy tregje të dallueshme, ndonëse të ndërlidhura, brenda sistemit bankar dhe financiar, përkatësisht tregu i kapitalit dhe tregu i borxhit.

Qasja islame: Kurani dhe Suneti përbëjnë bazën e sistemit ekonomik dhe financiar në Islam. Disa nga praktikat islame bazohen në Sunet, siç janë veprimtaritë tregtare të Profetit (s.a.w.). Këto praktika vërtetojnë se ukud el-ishtirak (kontratat e ndarjes së fitimit) si mudaraba, musharaka dhe kontrata të tjera të ngjashme (praktika të periudhës paraislame) janë të lejuara në Islam. Ndërsa Kurani nuk merret drejtpërdrejt me financimin me kapital, ai shprehet fuqishëm për financimin me borxh. Suneti gjithashtu e trajton gjerësisht këtë çështje, duke lejuar kontratat e shtyra të shkëmbimit (jaiz ose mubah) dhe duke ndaluar huadhënien me interes.

Për të përmbledhur, Islami lejon si financimin me kapital ashtu edhe atë me borxh. Ndërsa financimi me kapital duhet të realizohet përmes kontratave të ndarjes së fitimit, financimi me borxh duhet të kryhet përmes kontratave të shtyra të shkëmbimit. Siç tregohet në Figurën 3 më poshtë. Kjo është në të vërtetë themeli për krijimin dhe zhvillimin e sistemit bankar dhe financiar islam.

Figura 2: Strukturat islame të financimit me kapital dhe me borxh

Huadhënia është ende e lejuar në Islam, por duhet të jetë pa interes. Në Sheriat, kjo lloj huadhënieje njihet si el-kard el-hasanh (huadhënie dashamirëse). Kjo kontratë, pra, është më e përshtatshme në sektorin e mirëqenies sociale të ekonomisë ose aty ku ka një ndikim shoqëror, si për shembull në marrëdhëniet me qeverinë, sesa në sektorin privat ose tregtar të ekonomisë.

Sistemi financiar malajzian dhe Tabung Haxhi: Kjo strukturë konceptuale e mësipërme jep një shpjegim të qartë mbi llojet e mundësive të investimit që janë në dispozicion për institucionet islame në përgjithësi.

Sa i përket strukturës së sistemit bankar dhe financiar, vende të ndryshme e përcaktojnë atë ndryshe, dhe madje edhe brenda një vendi të vetëm, organizimi i sistemit financiar ndryshon në mënyrë dinamike me kalimin e kohës. Megjithatë, për Malajzinë, në fazën e tanishme të zhvillimit të saj, sistemi financiar mund të përfytyrohet përafërsisht si i përbërë nga sektorët dhe institucionet në vijim brenda secilit sektor:

Sistemi Bankar: banka qendrore, bankat tregtare, bankat tregtare të specializuara, kompanitë financiare, kompanitë e leasing-ut, tregu i parasë, tregu i këmbimit valutor.
Institucionet financiare jo-bankare: bankat zhvillimore, bankat industriale, bankat bujqësore, kompanitë e kapitalit sipërmarrës, kompanitë e sigurimeve, fondet e kursimeve dhe pensioneve, bankat e kursimeve (përfshirë tabung haxhi), shoqëritë e ndërtimit, bankat kooperative, shoqëritë kooperative.
Tregu i kapitalit: bursa e aksioneve, kompanitë e fondeve të investimit, kompanitë e fondeve të pasurive të paluajtshme.
Tregu i mallrave: kompanitë e tregtimit të mallrave.

Bordi i menaxhimit të haxhinjve dhe fondit ose Tabung Haxhi është një veprimtari ekonomike ndryshe nga institucionet e tjera të muamalat-it, pasi është gjithashtu e lidhur në mënyrë indirekte me aspektin e ibadat-it në Sheriat. Në Tabung Haxhi, një pjesë e fitimit nga aktivitetet investuese rikthehet për të ndihmuar haxhinjtë të kryejnë aktin më të shenjtë fetar – Haxhin – në mënyrën më të plotë të mundshme (dmth. Haxh-i mebrur). Tabung Haxhi është e përkushtuar për të ofruar shërbime më të mira për haxhinjtë; jo vetëm në aspektin fizik, por edhe në mbështetje arsimore dhe shpirtërore. Kjo është një organizatë unike krahasuar me institucionet e tjera të muamalat-it, pasi kombinon tërheqjen e ibadat-it, pra Haxhin, si pjesë përbërëse të muamalat-it. Haxhinjtë e ardhshëm depozitojnë paratë e tyre për Haxh, ndërkohë që Tabung Haxhi i investon ato për të gjeneruar përfitime në të mirë të tyre, duke ofruar njëkohësisht lehtësi të plota për Haxh, në mënyrë që ata ta përmbushin pelegrinazhin në mënyrën më të mirë të mundshme.

Nga një këndvështrim kombëtar, Tabung Haxhi është konceptuar si një skemë ekonomike në kuadrin e zhvillimit kombëtar. Qëllimi i saj është të ofrojë një mënyrë islame të përshtatshme për mobilizimin e kursimeve dhe për të parandaluar copëtimin e pasurisë duke ndihmuar myslimanët të kryejnë pelegrinazhin në Mekë pa i varfëruar ata apo pa u shkaktuar vështirësi financiare pas përmbushjes së tij. Qëllimi tjetër ishte të mundësonte që myslimanët të bashkojnë burimet e tyre për të investuar dhe për të marrë pjesë në mënyrë më domethënëse në veprimtarinë ekonomike të vendit. Aktivitetet investuese të Tabung Haxhi-t synojnë të jenë në përputhje me objektivat e politikës së zhvillimit kombëtar të Malajzisë.

Ndikimi dhe arritjet: Tabung Haxhi

Ndikimi në shoqëri është i dukshëm. Tabung Haxhi nuk merret vetëm me aktivitete të muamalatit, por edhe me aktivitete të ibadetit, ku është përgjegjës për sigurimin e mirëqenies së pelegrinëve. Akti i Tabung Haxhit i vitit 1995 e përcakton qartë se një nga funksionet e tij është “të administrojë të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me mirëqenien e pelegrinëve dhe të formulojë politika në lidhje me to.”

Përveç mbështetjes së tregut të aksioneve dhe tregut islam të parasë, TH krijon shumë mundësi biznesi përmes investimeve të tij direkte që shtrihen në tre sektorë kryesorë, në plantacione, menaxhim projektesh dhe shërbime. Degët e TH hapin shumë perspektiva biznesi që nga ana tjetër krijojnë më shumë mundësi për të tjerët. Ky efekt shumëzues krijon më shumë pasuri për çdo ringgit të kursyer krahasuar me kohët kur kursimet mbaheshin nën jastëk.

Vetë TH punëson më shumë se 1000 myslimanë në të gjithë vendin. Pagesa në TH është po aq konkurruese sa në institucionet e tjera. Mundësitë e punësimit dhe përvojat në TH krijojnë një brez të ri myslimanësh që janë të aftë si në transaksionet e muamalatit ashtu edhe në menaxhimin e Haxhit.

Ka edhe shumë ndikime të tjera që TH ka në shoqërinë myslimane në Malajzi, si përmbushja e politikës së zhvillimit ekonomik kombëtar, veçanërisht në ndihmën për përmirësimin e statusit të vendasve që janë kryesisht myslimanë, si dhe si një simbol i forcës ekonomike të myslimanëve malajzianë.

Do të ishte e dobishme të jepnim këtu pjesë nga vlerësimi i Bankës Islame të Zhvillimit për TH që hedhin dritë mbi ndikimin e tij dhe mënyrën sesi mund të shfrytëzohen pikat e tij të forta për përballimin e sfidave të ardhshme.

Tabung Haxhi, që është në funksion që nga viti 1963, shihet si një nga eksperimentet më të suksesshme në menaxhimin e çështjeve të Haxhit në Ummetin Islam. Pavarësisht suksesit të tij, ky model ende nuk është përsëritur në vende të tjera myslimane. Prandaj, ia vlen të eksplorohen disa nga shkaqet dhe faktorët themelorë që mund të shërbejnë si udhëzime dhe mësime për vendet e tjera anëtare të Organizatës së Konferencës Islame (OKI). Këta faktorë mund të shpjegohen në kuadër të dhjetë faktorëve politikë, psikologjikë, ekonomikë, shoqërorë dhe fetarë:

Vullneti politik me një vizion shoqëror: Tabung Haxhi është një shembull i jashtëzakonshëm se si një “vullnet politik” me një vizion shoqëror mund të përkthehet në një program veprimi i mbështetur nga një njohuri teknike e përshtatshme. Siç u përmend më herët, studimi pionier i bërë nga profesori mbretëror Ungku Abdul Aziz në vitet 1950 ngjalli imagjinatën e kryeministrit të atëhershëm të Malajzisë, të ndjerit Tunku Abdul Rahman, një njeri me vizion politik. Ai menjëherë pa mundësinë e madhe për zhvillimin e menaxhimit të Haxhit si një institucion dhe përmes një akti të parlamentit, pas konsultimeve të duhura nga pikëpamja e sheriatit, u themelua Tabung Haxhi. Kjo është mënyra se si një “vullnet politik” u përkthye në një program veprimi të mbështetur nga një studim teknik i mirëfilltë.
Nevoja për të arritur në nivel komuniteti: suksesi i Tabung Haxhi mund t’i atribuohet në një masë të madhe një faktori të fortë psikologjik të bumiputra-ve(bijet e tokës), që tregon se komuniteti vendas domethënës malajez mysliman mund të ketë sukses në ndërmarrjet afariste dhe në menaxhimin korporativ duke integruar vlerat islame me filozofinë dhe kulturën korporative. Vlen të përmendet këtu se malajezët autoktonë përbënin rreth 55% të popullsisë prej afërsisht 17.6 milionë banorësh në vitin 1991. Gjatë viteve ’60 ekzistonte një ndjenjë në rritje se malajezët vendas po anashkaloheshin nga grupet etnike jo-autoktone gjatë zhvillimit të shpejtë ekonomik dhe shoqëror pas pavarësisë.

Pa dyshim, pabarazia mes grupeve etnike autoktone dhe jo-autoktone ishte rezultat i ndërprerjeve në strukturën shoqërore dhe ekonomike të vendit që buronin nga gati një shekull sundimi kolonial britanik. Megjithatë, kërkesat politike për barazi korrigjuese po bëheshin gjithnjë e më të forta dhe të domosdoshme. Themelimi i Tabung Haxhi në vitin 1969 mund të shihet gjithashtu në këtë kontekst. Në një ambient konkurrues racor, ekziston një faktor shtytës që nxit solidaritetin mysliman. Suksesi i Tabung Haxhi dëshmon konkretizimin e vullnetit kolektiv “bumiputra”.

Biznes monopoli: Tabung Haxhi ka të drejtën ekskluzive për të menaxhuar çështjet e Haxhit në Malajzi, duke siguruar kështu rrjedhën e qëndrueshme të depozitave të pelegrinëve çdo vit. Ky status monopoli rrjedh në fakt nga një dispozitë brenda aktit të Tabung Haxhi, i cili ndalon çdo individ apo subjekt tjetër që të ofrojë shërbime të Haxhit në Malajzi pa miratimin e ministrit përgjegjës për Tabung Haxhi. Prandaj, ky akt ndihmoi në ndërtimin e institucionit dhe e mbrojti organizatën e sapokrijuar nga konkurrenca e panevojshme me institucione të tjera në vend.
Garancia e qeverisë: Qeveria e Malajzisë ofron garanci për çdo depozitues, duke rritur kështu besimin e tyre në organizatë. Përveç kësaj, Tabung Haxhi inkurajon kursimet jo vetëm për qëllime pelegrinazhi, por edhe për nevoja të tjera të depozituesve. Kështu, ka qenë i suksesshëm në tërheqjen e kursimeve të depozituesve të mundshëm myslimanë.

Fleksibiliteti i depozitave: Thjeshtimi i procedurave të depozitave si dhe bashkëpunimi me institucione të tjera të ngjashme (si zyrat postare) e ka bërë të mundur që Tabung Haxhi të mobilizojë kursime të mëdha për qëllime investimi. Fleksibiliteti është bërë i mundur falë mbështetjes së qeverisë për të siguruar shërbimet e agjencive të tjera përveç Tabung Haxhi. Ky është një shembull tjetër se si një vullnet administrativ i vendosur mund të përkthehet në veprim.

Diversifikimi i investimeve: Shumëllojshmëria e investimeve në ndërmarrje të ndryshme ekonomike ka minimizuar rrezikun dhe ka siguruar vazhdimësinë e shpërndarjes së dividentëve për depozituesit me një normë konkurruese.
Kadro profesionale dhe pjesëmarrje në menaxhim: Që nga themelimi i tij, Tabung Haxhi ka bërë përpjekje të vazhdueshme për të zhvilluar një krah profesional të motivuar, të aftë për të arritur objektivat për të cilat është themeluar Tabung Haxhi. Koncepti i menaxhimit pjesëmarrës dhe i orientuar drejt shërbimit, nën të cilin ka funksionuar Tabung Haxhi, ka rritur ndjeshëm efikasitetin e organizatës. Depozituesit, pelegrinët dhe stafi mund të takojnë lehtësisht drejtorin ekzekutiv për të shprehur ankesat e tyre. Kjo ka ndihmuar në krijimin e një marrëdhënieje të mirë mes depozituesve, pelegrinëve dhe publikut.
Qasje jo-partiake nga qeveria: Që nga fillimi, ka dëshmi që mbështesin faktin se Tabung Haxhi është shfaqur si një organizatë e vërtetë e popullit. Qasja jo-politike dhe jopartiake e qeverisë ka lejuar gjithashtu menaxhmentin të arrijë qëllimet dhe objektivat në dobi të depozituesve dhe pelegrinëve.

Koordinimi me agjenci të tjera dhe me qeverinë: Gjatë viteve, Tabung Haxhi ka zhvilluar një strategji të qëndrueshme të koordinimit dhe bashkëpunimit si brenda vendit ashtu edhe jashtë tij. Për qëllime të punës së Haxhit, TH bashkëpunon me agjenci të tjera, qofshin ato qeveritare apo private, si departamenti i regjistrimit, ministria e shëndetësisë, ministria e unitetit kombëtar dhe zhvillimit social dhe kompanitë ajrore. Me këtë lloj koordinimi, këto agjenci janë përfshirë dhe janë bërë pjesë përbërëse e operacionit të Haxhit. Përveç kësaj, TH ka krijuar bashkëpunim të ngushtë me qeverinë saudite dhe autoritetet e tjera në Arabinë Saudite, për të përfituar nga lehtësitë e përmirësuara që ofron qeveria saudite për Haxhin. TH ka ruajtur një marrëdhënie të ngushtë edhe me median për qëllime të dyfishta: për të shpërndarë informacion për publikun rreth TH dhe për të marrë reagime mbi shqetësimet, çështjet dhe problemet e publikut.
Zhvillimi i një sistemi efikas të menaxhimit: Gjatë viteve, TH ka arritur të zhvillojë një sistem menaxhimi që siguron:
Ndarje pushteti mes bordit drejtues, drejtorit ekzekutiv, panelit të investimeve si dhe auditorit të përgjithshëm të qeverisë.
Decentralizim të autoritetit, duke reduktuar pengesat burokratike dhe procedurat e panevojshme.
Futje të sistemit të përgjegjshmërisë.
Nxitje për përdorimin e plotë të teknologjive të reja dhe moderne si kompjuterët, interneti dhe të tjera, të cilat kanë ndihmuar në përmirësimin e mëtejshëm të operacioneve financiare dhe menaxhimit të shërbimeve të Haxhit.

Arsimi i lartë dhe kërkimi shkencor: Trendet dhe sfidat në një botë të globalizuar

Eksplorimi i trendeve dhe aspekteve të reja të arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor ka marrë një rëndësi të shtuar në botën e globalizuar të shekullit njëzetenjë. Meqë forca e ekonomive të sotme bazohet gjithnjë e më shumë në mënyrën se si ato mund të shfrytëzojnë dijen dhe ekspertizën, roli i sistemit të arsimit të lartë është bërë thelbësor në konkurrencën ndërkombëtare. Është ky sistem që përcakton aftësinë e një ekonomie për t’u përshtatur shpejt me situata të reja, tregje të reja dhe teknologji të reja: vendet me sisteme më pak konkurruese të arsimit të lartë përballen me kosto më të mëdha se të tjerat në botën tonë të globalizuar.

Globalizimi po ushtron një ndikim më të thellë në arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor si kurrë më parë. Industria dhe shërbimet janë zhvendosur me shpejtësi në vendet në zhvillim, duke nxjerrë në pah rolin kyç të sofistikimit teknologjik dhe, në mënyrë më të përgjithshme, rëndësinë e ekonomisë së dijes në konkurrencën ndërkombëtare.

Në epokën digjitale të sotme, shumë institucione akademike janë lidhur gradualisht me njëra-tjetrën për të ndërtuar rrjete globale. Kjo situatë buron nga revolucioni teknologjik në komunikim, zhvillimet në shkencë, si dhe vetë natyra e dijes, e cila tashmë funksionon nëpërmjet akumulimit dhe ndryshimeve të paradigmës.

Tre trende kryesore po formësojnë arsimin dhe kërkimin shkencor në nivel botëror:

Rritja e lëvizshmërisë ndërkombëtare në arsimin terciar, e cila po krijon mënyra të reja konkurrimi brenda arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor;
Konkurrenca ekonomike, e cila tani po luan një rol kyç në arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor; dhe
Konkurrenca mes institucioneve akademike dhe të kërkimit shkencor, e cila po ndikon në përqendrimin, diversifikimin dhe modernizimin e tyre.

Rritja dinamike e mobilitetit akademik në kontekstin global

Mobiliteti ndërkombëtar në arsimin e lartë nuk është një fenomen i ri, por shpejtësia dhe niveli me të cilin po rritet janë të jashtëzakonshme. Në vitet e para të shekullit njëzetenjë, globalizimi ka sjellë një cikël të ri të lëvizshmërisë ndërkombëtare në arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor. Cikël i ri në mobilitetin ndërkombëtar: Shkëmbimet ndërkombëtare të studentëve janë në rritje. Evropa ishte padyshim inovatore kur nisi programin e saj të famshëm Erasmus në vitin 1987. Ky program synonte para së gjithash “nxitjen e lindjes së vlerave dhe një identiteti të përbashkët përmes kontakteve të drejtpërdrejta midis të rinjve evropianë me gjuhë dhe kulturë të ndryshme.” Erasmus ofron mundësinë dhe organizon shkëmbime studentore midis universiteteve evropiane për një periudhë prej gjashtë muajsh ose një viti. Në universitetin pritës nuk jepet diplomë, por studentët mund të transferojnë dhe të grumbullojnë kredite falë Sistemit Evropian të Transferimit të Krediteve (ECTS). Bashkimi Evropian e financon këtë program me një buxhet të madh për lëvizshmëri prej rreth 450 milionë euro në vit.

Ky është një shembull shumë i mirë i diversitetit kulturor të organizuar në arsimin e lartë. Megjithatë, shkëmbimet ndërkombëtare të studentëve mbeten një “luks pedagogjik” i rezervuar për universitetet e vendeve të industrializuara.

Lëvizshmëria e vërtetë ndërkombëtare e studentëve ndodh kur studentët lënë vendin e tyre për të studiuar dhe diplomuar jashtë. Sipas Organizatës për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD), lëvizshmëria ndërkombëtare e studentëve në vendet e OECD-së është më shumë se dyfishuar gjatë njëzet viteve të fundit. Numri i studentëve ndërkombëtarë në vendet e OECD-së është rritur dy herë më shpejt sesa ai i studentëve vendas. Në total, numri i studentëve ndërkombëtarë të regjistruar në programe të arsimit të lartë në vendet e OECD-së arriti në 2.7 milionë në vitin 2004. Gjashtë vende presin 67% të studentëve të huaj ose mobilë në botë: me 23% që studiojnë në Shtetet e Bashkuara, ndjekur nga Mbretëria e Bashkuar (12%), Gjermania (11%), Franca (10%), Australia (7%) dhe Japonia (5%).

Lëvizshmëria e studentëve shoqërohet nga lëvizshmëria ndërkombëtare e akademikëve dhe studiuesve, e cila gjithashtu është rritur ndjeshëm gjatë njëzet viteve të fundit. Megjithatë, është shumë e vështirë të matet shkalla e këtij zhvillimi. Në nivel kombëtar, akademikët ende punësohen në një masë të madhe në mënyrë statutore; megjithatë, po shfaqet një treg ndërkombëtar i akademikëve dhe studiuesve, i bazuar në disiplina.

Forma të reja të lëvizshmëris: Format e reja të “lëvizshmërisë ndërkombëtare të mallrave arsimore” në nivelin e arsimit të lartë janë më komplekse. Një shembull është lëvizja e kurseve midis vendeve. Në këtë kategori të lëvizshmërisë, shpesh të quajtur offshore në formën e saj të sofistikuar, një universitet krijon një degë në një vend të huaj. Kjo degë ofron të njëjtat kurse, programe dhe diploma si “kompania mëmë” në vendin pritës.

Françiza arsimore është një formë edhe më e sofistikuar e lëvizshmërisë dhe praktikohet gjerësisht nga universitetet britanike dhe amerikane. Në këtë marrëveshje, universiteti amë transferon një kurrikul të plotë, dhe rrjedhimisht një diplomë, në një universitet të huaj. Ai zbaton kontrollin e cilësisë dhe siguron mbikëqyrjen e procesit arsimor në këmbim të një pagese për çdo diplomë të lëshuar.

Modeli offshore gjithashtu përfshin ndërtimin e aleancave dhe partneriteteve ndërkombëtare midis universiteteve të huaja për të hartuar kurrikula ose programe kërkimore në një vend të caktuar.

Konkurrencë gjithnjë e më e ashpër

Format e reja të lëvizshmërisë ushtrojnë një ndikim të thellë në sistemet kombëtare të arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor. Ka lindur një konkurrencë më e fortë midis vendeve në lidhje me sistemet e tyre të arsimit të lartë dhe kërkimit, por edhe midis institucioneve akademike.

Shfaqja e një tregu të studentëve dhe akademikëve: Një konkurrencë e ashpër ka vënë përballë vendet më të zhvilluara për tërheqjen e studentëve më të mirë të huaj në shkollat dhe universitetet e tyre. Ata kanë një synim të qartë për të ushtruar ndikim duke formuar elitën e vendeve të treta. Politika të tilla janë një zbatim i teorisë së fuqisë së butë të propozuar nga Profesori Jo Nye. Ndikimi përhapet përmes elitave politike, ekonomike, ligjore, kulturore dhe ushtarake.

Po ashtu, tërheqja e studentëve më të mirë të huaj në tregun kombëtar arsimor, e kombinuar me një politikë të përshtatshme të emigracionit, i mundëson një vendi të zhvillojë politika publike kërkimore të bazuara në “rrjedhjen e trurit” nga vendet e huaja, ose në “fitimin e trurit” për veten. Vendet pritëse zbatojnë politika imigrimi shumë selektive. Sipas OECD-së, Shtetet e Bashkuara janë “magneti kryesor për migrantët shumë të kualifikuar.” Sipas të dhënave të disponueshme, në vitin 1999, 27% e shkencëtarëve dhe inxhinierëve në Shtetet e Bashkuara me doktoraturë në shkencë dhe inxhinieri ishin të lindur jashtë vendit; kjo përqindje arrinte në 44.6% në inxhinieri dhe 46.4% në shkencat kompjuterike.

Përveç këtyre aspekteve politike dhe shkencore, lëvizshmëria ndërkombëtare e studentëve përfaqëson një treg ekonomik shumë tërheqës. Sipas OECD-së, tregtia ndërkombëtare e shërbimeve arsimore përbën 3 përqind të eksporteve globale totale të shërbimeve. Ajo është kthyer në një nga zërat kryesorë që siguron ekuilibrin e bilancit të pagesave në një vend si Australia. Përveç tarifave të shkollimit të paguara nga studentët e huaj, shuma të konsiderueshme parash shpenzohen për udhëtim dhe qëndrim në një vend të huaj. Lëvizshmëria ndërkombëtare e studentëve i mundëson një vendi të vlerësojë atraktivitetin ndërkombëtar të institucioneve të tij dhe, rrjedhimisht, të vlerësojë prestigjin ndërkombëtar të institucioneve të tij të arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor.

Konkurrenca për të punësuar akademikët më të mirë po intensifikohet midis institucioneve të arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor. Është thelbësore që stafi i një institucioni të ketë në përbërje fitues të Çmimit Nobel apo të Medaljes Fields për tërheqjen e akademikëve dhe studiuesve më të mirë dhe për të përmirësuar mundësitë për sigurimin e fondeve maksimale publike dhe private. Konkurrenca përmes pagesave dhe kushteve të jetesës që ofrojnë institucionet është shumë e pabarabartë; pasi shumica e vendeve e organizojnë karrierën e akademikëve dhe studiuesve të tyre brenda shërbimit civil, ata nuk mund të konkurrojnë seriozisht në këtë fushë.

Arsimi i lartë mbetet një treg pa fitim: Përhapja e shpejtë e konkurrencës në fushat e arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor ka sjellë përbërës të tregut në një sferë që dikur ishte larg nga këto zhvillime. Konkurrenca funksionon përmes shumë proceseve që varen nga natyra e financimit. Garimi në thirrjet për tenderë u mundëson institucioneve të fitojnë fonde të konsiderueshme për kërkim dhe mësimdhënie në mënyrë transparente. Megjithatë, konkurrenca ekziston gjithashtu edhe në lidhje me pjesën e fondeve publike që një institucion mund të marrë. Së fundmi, fusha e financimit privat po zgjerohet kryesisht përmes tre faktorëve: tarifave të shkollimit, depërtimit në tregje si konsulenca apo trajnimi i vazhdueshëm profesional, si dhe përmes sponsorizimeve. Jemi dëshmitarë të shfaqjes së një tregu të larmishëm, apo më saktë tregjeve të larmishme, të arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor. Aktualisht këto tregje mbesin mjaft unike, pasi po zhvillohen pa konceptin e “fitimit”.

Ristrukturimi në arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor

Sistemet kombëtare të arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor u krijuan pas Luftës së Dytë Botërore. Misionet që iu ngarkuan arsimit të lartë dhe kërkimit gjatë kësaj periudhe rindërtimi dhe zhvillimi ekonomik ishin të qarta:

Sigurimi i rritjes ekonomike përmes përparimit shkencor dhe teknologjik dhe
Sigurimi i rritjes ekonomike duke rritur nivelin e arsimit të lartë të popullsisë.

Ky mision bazohej në thirrjen për kohezion shoqëror, i cili supozohej të varej nga qasja e numrit sa më të madh të të rinjve që përfundonin shkollën e mesme në arsimin e lartë.

Modelet kombëtare funksionuan mirë deri në vitet 1980. Sot, ato ndodhen midis çekanit të traditës kombëtare dhe kudhrës së nevojës për ndërkombëtarizim.

Konteksti aktual, i përbërë nga sisteme kombëtare të arsimit të lartë që janë të ndara qartë dhe të mbrojtura nga shteti, ka nevojë për një riorganizim të ashpër dhe ndryshime rrënjësore për t’u përgjigjur sfidave të reja të forcave kombëtare dhe ndërkombëtare në arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor.

Sigurisht, ekzistojnë disa pengesa të rëndësishme në rrugën e lëvizshmërisë dhe rezistencë ndaj futjes së forcave të tregut. Disa pengesa janë ngritur me qëllim dhe lidhen me rregulloret, procedurat e zbatuara për akreditimin e diplomave, statusin kombëtar të akademikëve, etj. Megjithatë, ka edhe pengesa të tjera, si ato gjuhësore, kulturore dhe financiare.

Sfidat e Reja

Tre sfida me rëndësi të ndryshme lindin nga ndikimi i globalizimit në sistemet e arsimit të lartë:

Shfaqja e standardeve në këtë fushë,
Rritja e pabarazive midis institucioneve akademike, dhe
Lidhja e vështirë midis mësimdhënies, kërkimit dhe rritjes ekonomike.

Standardet në fushën e arsimit të lartë dikur përcaktoheshin në nivel kombëtar. Shteti vendoste se si do të organizoheshin dhe strukturoheshin studimet dhe përcaktonte kualifikimet dhe diplomat. Në ditët e sotme, përkundrazi, konkurrenca përcakton “standardet” e përgjithshme. Megjithatë, negociatat e kryera nga individë që lëvizin nga një institucion ose nga një vend në tjetrin, si edhe nga vetë institucionet, kanë çuar në shfaqjen e dy prirjeve kryesore: sistemi akademik amerikan është bërë sistemi model për programet arsimore; dhe institucionet më të ekspozuara ndaj konkurrencës ndërkombëtare (si për shembull shkollat e biznesit) vendosin vetë standardet e tyre brenda kuadrit të shoqatave ndërkombëtare.

Pabarazitë midis institucioneve akademike janë në rritje, si në nivel kombëtar ashtu edhe ndërkombëtar. Më e dukshmja lidhet me aftësinë për të tërhequr fonde dhe burime njerëzore, e ndjekur nga cilësia e mësimdhënies dhe kërkimit shkencor dhe, së fundmi, nga larmia dhe cilësia e shërbimeve që kërkohen nga procesi i mësimdhënies dhe kërkimit.

Për shembull, buxheti operacional i Universitetit Princeton në vitin 2006 tejkalonte 1 miliard dollarë për rreth 8,000 studentë. Po atë vit, buxhetet përkatëse të London School of Economics (LSE) me 7,500 studentë dhe Sciences Po në Paris (6,500 studentë) ishin përkatësisht 335 milionë euro dhe 135 milionë euro. Më e habitshme është se universitetet kryesore kërkimore në SHBA kanë fonde kapitale që arrijnë në disa miliarda dollarë: fondi i Universitetit të Harvardit arrin në 26 miliardë dollarë.

Burimet teknologjike, shkencore dhe financiare janë përqendruar në një numër të vogël institucionesh arsimore. Si pasojë, zhvillimet në vazhdim po sjellin një ndarje të theksuar brenda sistemeve të arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor. Universitetet amerikane dhe britanike zënë një pozicion mbizotërues mes universiteteve më të mira në botë. Në tabelën e vitit 2006 të Times Higher Education Statistics (THES), ato përbënin gjysmën e 100 universiteteve më të mira.

Përballë këtij fragmentimi të sistemeve të arsimit të lartë, sfida e re që shfaqet është si të demokratizohen institucionet akademike. Si mund të garantohet cilësia në të gjitha institucionet? Si mund të sigurohet një planifikim efikas kombëtar dhe rajonal? Si mund të rritet numri i studentëve që hyjnë në arsimin e lartë?

Sfida e tretë, dhe padyshim më komplekse, lidhet me marrëdhëniet midis tre poleve: mësimdhënies, kërkimit dhe rritjes ekonomike. Një raport i fundit i publikuar nga Institut Montaigne, një grup mendimi francez, vë në dukje masën në të cilën Evropa ka humbur terren në konkurrencën globale për kërkimin shkencor dhe arsimin e lartë.

Evropa, për shembull, duhet të ngrejë me shpejtësi të paktën njëzet prej institucioneve të saj të arsimit të lartë në nivelin e universiteteve kryesore botërore. Sot pranojmë se përparësia konkurruese e një ekonomie, dhe rrjedhimisht rritja e saj afatgjatë, varet nga aftësia për të shfrytëzuar risitë dhe për të regjistruar patenta. Për ta bërë këtë, nevojiten burime të përshtatshme dhe të mjaftueshme në nivelin e kërkimit dhe një lidhje e ngushtë mes kërkimit dhe strukturës ekonomike të vendit. Modeli tradicional i arsimit të lartë nuk është i përshtatshëm për këtë marrëveshje të re.

Çështja e teknologjive të reja është tani thelbësore. Teknologjitë e reja – pra, materialet e reja, nanoteknologjitë, bioteknologjitë, teknologjitë e reja të informacionit dhe komunikimit – përcaktojnë mënyrat se si sigurohet prodhimi dhe nxisin të gjithë ekonominë. “Bazat e reja të ekonomisë të së nesërmes po shfaqen në kampuse, në laboratorë dhe brenda komuniteteve të studiuesve që mbajnë një dialog me investitorët.”

Fati i sistemeve të arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor do të varet nga aftësia e tyre për t’iu përgjigjur tre çështjeve:

Vlerësimi i cilësisë së produkteve të mësimdhënies dhe kërkimit
Vlerësimi i shkallës së përqendrimit të burimeve: Si mund të përqendrohen burimet në një numër të vogël institucionesh duke garantuar njëkohësisht demokratizimin e sistemit?
Ndërlidhja e kërkimit, mësimdhënies dhe rritjes: Universitetet, si thelbi i prodhimit dhe transmetimit të dijes, duhet të zhvillohen në një lidhje të ngushtë me strukturën ekonomike në të cilën veprojnë. Por, a është kjo e përputhshme me lirinë e plotë shkencore që dëshirojnë akademikët?

Tashmë është e qartë se një proces liberalizimi është në zhvillim në arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor në nivel botëror. Asgjë nuk mund ta ndalë këtë ndryshim. Ka një nevojë të menjëhershme për të drejtuar këto dinamika të reja në mënyrë që të sjellin përfitime për shoqëritë tona. Pa dyshim, duhet menduar se dija është para së gjithash një “e mirë publike” dhe rrallëherë një mall tregu. Prandaj, duhet kërkuar dhe arritur një ekuilibër midis zhvillimit konkurrues të arsimit të lartë dhe kërkimit dhe misionit të tij si shërbim publik.

Francis Verillaud

Rritja, stabiliteti dhe shpërndarja e burimeve

Përveç çështjeve monetare dhe fiskale, pjesëmarrësit në seminar patën rastin të diskutojnë makro-dinamikën e rritjes, stabilitetit, ekuilibrit dhe shpërndarjes së burimeve në një ekonomi islame. Gjatë shqyrtimit të studimeve në këtë fushë, duhet pasur parasysh se një ekonomi islame e mirëfilltë nuk ekziston aktualisht askund në botë. Shumë nga tezat e paraqitura në këto studime janë pra në natyrën e hipotezave dhe jo përfundime përfundimtare të nxjerra nga sjellja e vëzhguar e një ekonomie islame. Kjo, megjithatë, nuk e ul vlerën e këtyre studimeve. Në fakt, ndërtimet teorike të kësaj natyre janë blloqe thelbësore ndërtimi për shkencën e ekonomisë islame. Për më tepër, ato ndihmojnë në parashikimin e funksionimit të brendshëm të një ekonomie islame pas marrjes së formës praktike në ndonjë vend.

Tema se një ekonomi islame do të ishte një ekonomi dinamike dhe e orientuar drejt rritjes përsëritet shpesh në literaturën mbi ekonominë islame. Siç u përmend në seksionin e parë të këtij shënimi hyrës, një ekonomi islame ka dy tipare kryesore dalluese. Së pari, ajo nuk lejon transaksione të bazuara në interes. Së dyti, ajo ka një sistem të funksionimit të mirë të Zekatit. Të dy këto veçori pritet të ofrojnë një stimul të fuqishëm për rritje. Që ndërveprimi midis efekteve nxitëse dhe penguese që burojnë nga këto dy veçori bazë të një ekonomie islame shërben për të nxitur rritjen, demonstrohet edhe një herë nga Metwally në punimin e tij. Ai fillimisht shpreh tezën e njohur se duke penalizuar burimet e papërdorura, sistemi i Zekatit dekurajon grumbullimin dhe nxit investimin. Më pas ai vazhdon të tregojë në mënyrë formale se kërkesa për investime në një normë të pritur të fitimit do të jetë gjithmonë më e lartë në një ekonomi islame krahasuar me ekonomitë e tjera. Meqenëse investimi është një nga përcaktuesit më të rëndësishëm të normës së rritjes, del se një ekonomi islame do të ketë një orientim të theksuar drejt rritjes.

Ndonjëherë ekziston një shqetësim se kursimet, të cilat janë thelbësore për formimin e kapitalit dhe rritjen ekonomike, do të pengoheshin në një ekonomi islame për shkak të ndalimit të interesit. Në fakt, disa autorë shkojnë deri aty sa të sugjerojnë se të gjitha kursimet do të ndalen në një normë interesi zero. Argumenti i përdorur është se njerëzit kanë një preferencë pozitive kohore, dhe përveç nëse norma e interesit është pozitive, preferenca pozitive kohore nuk mund të shndërrohet në një preferencë negative kohore, e cila është e nevojshme që kursimet të ndodhin. Anas Zarka vë në dyshim prirjen për të marrë si të mirëqenë preferencën pozitive kohore. Në punimin e tij ai demonstron përfundimisht se preferenca pozitive kohore nuk është as një parim racionaliteti dhe as një prirje e mbështetur në mënyrë empirike ndër konsumatorët. Ajo është thjesht një nga tre modelet e zgjedhjes ndërkohore (dy të tjerat janë preferenca zero dhe preferenca negative kohore), secila prej të cilave është racionale dhe e vëzhgueshme në kushtet e veta. Edhe në mënyrë intuitive është e vështirë të besohet se njerëzit do të ndalojnë së kursyeri nëse norma e interesit është zero, sepse motivet për kursim janë të shumta dhe të ndryshme dhe shumica prej tyre do të vazhdojnë të funksionojnë për të nxitur kursimet pozitive edhe nëse kthimi nga kursimet është zero.

Megjithatë, edhe nëse supozohet se të gjithë kanë një preferencë pozitive kohore, nuk rrjedh nga kjo që një shoqëri nuk mund të bëjë pa institucionin e interesit. Ajo që nevojitet për të shndërruar një preferencë pozitive kohore në një preferencë negative është ekzistenca e njëfarë kthimi nga kursimi. Ky mund të jetë ose një kthim i fiksuar ose një kthim i ndryshueshëm. Siç thekson Raporti i CII, heqja e interesit nuk do të thotë se kursimtari nuk do të marrë asnjë kthim mbi kursimet e tij. Në një sistem të bazuar në parimet islame, kursimtari do të vazhdojë të marrë një kthim mbi kursimet e tij; ndryshimi i vetëm do të jetë se në vend që të jetë i fiksuar në terma monetarë, kthimi do të jetë i ndryshueshëm.

Është e nevojshme të thellohemi më tej në këtë çështje, sepse mund të argumentohet me të drejtë se fakti i ndryshueshmërisë së kthimit nga kursimi, duke përfshirë edhe mundësinë e humbjes, mund të dekurajojë kursimin. Megjithatë, ky argument nuk qëndron nën shqyrtim të kujdesshëm. Ne e dimë që edhe kursimtarët në sistemin e bazuar në interes përballen me pasiguri në kthim, sepse ndërsa norma nominale e interesit është e fiksuar, norma reale e kthimit nga kursimi është e pasigurt për shkak të paparashikueshmërisë së ndryshimeve të mundshme në nivelin e çmimeve në një periudhë të ardhshme. Në fakt, kursimtarët në një sistem me interes shpesh përfundojnë me kthim negativ, që do të thotë se ata pësojnë humbje në terma realë, sa herë që norma e inflacionit tejkalon normën e interesit. Është e vërtetë që kursimtarët në një ekonomi islame përballen me një pasiguri të dyfishtë, pra, pasiguri rreth fitimit nominal dhe pasiguri rreth normës së inflacionit. Megjithatë, nuk është aspak aksiomë që kursimtari në një ekonomi islame do të jetë më keq për shkak të kësaj pasigurie të dyfishtë, sepse, në një sistem ndarjeje fitimi, rritjet në nivelin nominal të çmimeve ka gjasa të shoqërohen me rritje në kthimin nominal nga investimi dhe kjo madje mund të ulë ndryshueshmërinë e kthimit real nga kursimi.

Nejatullah Siddiki ka synuar të tregojë në punimin e tij se kalimi në një sistem pa interes jo vetëm që do të nxisë rritjen, por do të çojë edhe në më shumë barazi. Në sistemin me interes, ndërmarrësi duhet të mbajë të gjitha rreziqet dhe të gjitha humbjet. Humbjet shpesh vijnë nga zhvillime të papritura dhe nga vlerësimet e ndryshuara të produkteve nga shoqëria, të cilat, për shkak të pamjaftueshmërisë së parashikimit, nuk mund të parashikohen saktë nga ndërmarrësit. Humbjet janë një shoqëruese natyrore e ndryshimeve në peizazhin ekonomik dhe shërbejnë si udhërrëfyes në ristrukturimin e investimeve dhe ridrejtimin e veprimtarisë prodhuese. Ndërmarrësi kryen një funksion të dobishëm shoqëror. Ai është shpesh një agjent ndryshimi dhe aktivitetet e tij prodhuese krijojnë mundësi punësimi për të tjerët. Në përputhje me qasjen e saj humaniste, sistemi islam u jep të gjithëve një trajtim të drejtë. Ai nuk i jep një pozitë të privilegjuar ofruesve të kapitalit duke i izoluar ata nga çdo rrezik. Çmimi që shoqëria duhet të paguajë për ndryshimet në vlerësim dhe për papërsosmëritë e parashikimit njerëzor, në një sistem ndarjeje fitimi, ndahet mes ofruesve të kapitalit dhe ndërmarrësve në një mënyrë që nuk dëmton apo shkatërron askënd dhe i shërben qëllimeve të drejtësisë.

Në Seminar u mor gjithashtu në shqyrtim ndikimi që do të kishte kalimi në një sistem pa interes në stabilitetin e sistemit dhe në efikasitetin alokues. Në punimin e tij, Nejatullah Siddiki përpiqet të tregojë se zëvendësimi i interesit me një sistem ndarjeje fitimi nuk do të shkaktojë probleme për funksionimin e qetë dhe stabilitetin e tij. Në këtë kontekst, ai synon të largojë shqetësimin e shprehur në disa rrethe se një sistem ndarjeje fitimi do të jetë i ekspozuar ndaj luhatjeve të mëdha, pasi ndryshimet në fitimin sipërmarrës do të komunikohen përgjatë gjithë zinxhirit. Dy raportet e ndarjes së fitimit mbi të cilat përqendrohet vëmendja në punim dhe që kanë rëndësi për stabilitetin e sistemit janë: raporti në të cilin fitimet e biznesit ndahen midis bankës dhe sipërmarrësit, dhe raporti në të cilin fitimet e bankës ndahen midis bankës dhe depozituesve. Punimi përdor një qasje të ekuilibrit të pjesshëm për të analizuar sjelljen e mundshme të këtyre dy raporteve të ndarjes së fitimit në një situatë biznesi që ndryshon. Versioni origjinal i punimit të paraqitur në seminar linte përshtypjen sikur autori besonte se teza e tij kryesore ishte provuar duke treguar stabilitetin afatgjatë të këtyre raporteve. Disa nga mangësitë e aparatit analitik të përdorur nga autori dhe argumentet e tij në arritjen e këtij përfundimi u theksuan nga Ziauddin Ahmed dhe pjesëmarrës të tjerë në seminar. Në versionin e rishikuar të punimit, i përfshirë në këtë vëllim, analiza është përmirësuar ndjeshëm, por mbetet e dyshimtë nëse qëndrimi që autori përpiqet të argumentojë është tashmë plotësisht i vërtetuar. Megjithatë, kjo nuk e ul vlerën e kontributit të tij. Në fakt, punimi i Nejatullah Siddikit i ka shërbyer një qëllimi shumë të dobishëm duke nxitur mendimin e mëtejshëm në një fushë të vështirë të makro-dinamikës së një ekonomie islame.

Mund të përmendet në këtë pikë se luhatjet në normën monetare të kthimit mbi depozitat në një sistem ndarjeje fitimi nuk duhet të jenë shkak për shqetësim. As nuk duhet të konsiderohen si faktorë që domosdoshmërisht cënojnë karakteristikat e stabilitetit të një sistemi ekonomik islam. Në fakt, nëse norma e kthimit për depozituesit rritet në terma monetarë në një situatë inflacioni, kjo do të ndihmojë në ruajtjen e normës reale të kthimit mbi depozitat dhe do t’i shërbejë një qëllimi ekonomikisht të dobishëm. Në vitet e fundit, edhe ekonomitë e bazuara në interes kanë përjetuar luhatje të konsiderueshme në normat monetare të kthimit. Në fakt, normat e interesit që ndryshojnë vazhdimisht dhe normat e këmbimit që luhaten vazhdimisht janë tashmë një pjesë e zakonshme e skenarit ekonomik në ekonomitë perëndimore.

Efikasiteti alokues i një ekonomie pa interes ka qenë një nga shqetësimet kryesore për ekonomistët myslimanë. Punimi i paraqitur nga Anas Zarka në Seminarin e Islamabadit, versioni i rishikuar i të cilit është botuar në vëllimin e dytë (Politika Fiskale dhe Alokimi i Burimeve në Islam), përfaqëson një hap të madh përpara në këtë fushë. Kontributi kryesor i këtij punimi qëndron në mohimin efektiv të tezës se interesi është i domosdoshëm për një alokim efikas të burimeve. Anas Zarka nuk mohon se efikasiteti i investimit kërkon përdorimin e zbritjes (diskontimit) për të marrë parasysh në mënyrë të duhur dimensionin kohor të kostove dhe përfitimeve. Megjithatë, ai thekson se përdorimi i një norme interesi nuk është i pashmangshëm për qëllime diskontimi. Në fakt, ai argumenton fuqishëm se norma e interesit nuk është faktori i duhur i diskontimit në kushte pasigurie, madje as në ekonomitë e bazuara në interes. Në kushte pasigurie, norma e kthimit nga kapitali i vet është norma e duhur e diskontimit. Meqenëse bota reale është një botë e pasigurisë dhe meqenëse asnjë investim real në asnjë ekonomi nuk mund të ndërmerret pa u përballur me rreziqe, rrjedhat monetare të atij investimi duhet të diskontohen jo me një normë interesi pa rrezik, por me koston reale të mundësisë së kapitalit sipërmarrës.

Pjesëmarrësit në seminar ishin unanimisht të mendimit se diskontimi si teknikë për llogaritjen e vlerës aktuale të rrjedhave të ardhshme monetare nuk shkel asnjë dispozitë islame. Megjithatë, është e nevojshme të punohet për të përcaktuar një normë të përshtatshme diskontimi për një ekonomi islame. Anas Zarka propozon normën e kthimit nga kapitali i vet si normë të përshtatshme diskontimi, por nuk sugjeron ndonjë procedurë specifike për zgjedhjen e një norme përfaqësuese për këtë qëllim. Masudul Alam Choudhry, në punimin e tij, paraqet një metodologji për llogaritjen e një norme të përshtatshme diskontimi për një ekonomi islame. Kjo normë rezulton të jetë shuma e efikasitetit kufitar të investimit, e përcaktuar përmes një procesi të alokimit ndërkohor të të ardhurave në investime reale, dhe e çmimit të mbartjes së rrezikut në një mudarabah. Kjo është një qasje e mundshme për vlerësimin e projekteve në një ekonomi islame dhe hap rrugën për punë të mëtejshme në këtë fushë.

Globalizimi: Disa reflektime

Kjo është një pozitë e vështirë që po përjeton njerëzimi në ditët e sotme, pavarësisht lirisë politike dhe pavarësisë së vendeve të Botës së Tretë (vendëve ne zhvillim), ato janë robëruar sërish, nëpërmjet mekanizmave ekonomikë dhe financiarë dhe manovrave politike. Të gjitha organet vendimmarrëse botërore janë në duart e fuqive perëndimore. Ata që pretendojnë se mbrojnë demokracinë nuk kanë zemër të shohin demokraci në institucionet kryesore botërore. Shikoni Kombet e Bashkuara. Asambleja e Përgjithshme, me 191 vende të pavarura, nuk ka rol në vendimmarrjen reale. Këshilli i Sigurimit është peng i pesë vendeve me të drejtë vetoje dhe secili prej tyre mund të bllokojë çdo vendim. Sa i përket teknologjisë bërthamore, ndërsa traktati për mos-përhapjen e armëve bërthamore (NPT) përcaktoi parimin që teknologjia bërthamore do të ndahej për qëllime paqësore me të gjitha vendet e botës, ai nuk u zbatua kurrë. Ideja ishte të mbahej një monopol i përhershëm mbi të, sepse fuqia bërthamore mund të shërbente si pengesë edhe në duart e vendeve më të vogla. Banka Botërore, FMN, Organizata Botërore e Tregtisë, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, shikoni cilëndo nga këto institucione dhe do të shihni që kontrollohen, menaxhohen dhe manipulohen nga vendet e pasura të botës. Ata marrin vendimet dhe rreth 170 vendet e tjera të botës nuk kanë rëndësi. A është kjo drejtësi? A është kjo demokraci?

Çfarë është globalizimi? Tregtia ndërkombëtare ndërmjet të gjitha skajeve të globit ka ndodhur për shekuj me radhë. Historia e Profetit Nuh (bekimi i Allahut qoftë mbi të) dhe përmbytja historike është pjesë e traditave fetare dhe kulturore të njerëzve në të gjitha pjesët e botës, edhe pse në disa raste është kthyer në një aspekt të mitologjisë. Lëvizja e njerëzve dhe ndarja e përvojave të tyre është instrumenti i parë madhor i globalizimit. Tregtia, migrimi dhe pushtimet kanë qenë rrugët historike drejt globalizimit që nga kohët e lashta. Tregtia e lirë u bë doktrina e botës kapitaliste në zgjimin e revolucionit industrial. Atëherë, çfarë ka të re në çlirimin dhe globalizimin për të cilat po brohorit Perëndimi? Me një fjalë, është pax-Amerikana. Globalizimi sot nënkupton hegjemoninë ekonomike, politike dhe kulturore të fuqive dominuese. Qeveritë, korporatat shumëkombëshe dhe OJQ-të janë sundimtarët e rinj. Janë pesëqind korporata shumëkombëshe kryesore që kontrollojnë 70 për qind të tregtisë totale botërore. Sigurisht, ato kontrollojnë gjithashtu kërkimin shkencor, teknologjinë, inovacionin, informacionin dhe më shumë. Pothuajse 97 për qind e kërkimeve, teknologjisë dhe inovacionit botëror janë në duart e vendeve perëndimore, përfshirë Japoninë. Pjesa e Botës së Tretë ( vendet e ekonomive në zhvillim) është vetëm 3 për qind.

Kjo zbulon një situatë shumë shqetësuese. Miliona njerëz vdesin para kohe për shkak të tuberkulozit, malaries, fruthit, tetanozit, kollës së mirë dhe AIDS-it. Përveç disa mijëra vetëve, B të tjerët nuk marrin trajtim të duhur në botën e varfër. Në fakt, vetëm AIDS-i vret më shumë njerëz në Afrikë sesa sëmundjet e tjera të mëdha, përfshirë kancerin. Kërkimet e kompanive farmaceutike janë të përqendruara në sëmundjet e të pasurve. Çmimet që kërkohen për ilaçet e nevojshme për të luftuar sëmundjet në vendet e varfra janë aq të larta saqë janë jashtë mundësive të shumicës së njerëzve që vuajnë. Barazia dhe mirëqenia njerëzore sakrifikohen në altarin e interesave të të pasurve dhe të fuqishmëve. Hendeku midis vendeve të pasura dhe të varfra po zgjerohet gjithnjë e më shumë, veçanërisht midis shumë të pasurve dhe shumë të varfërve. E njëjta gjë ndodh me hendekun midis rajoneve të pasura dhe rajoneve të varfra dhe midis njerëzve të pasur dhe të varfër brenda çdo vendi.

Një nga shembujt më të dukshëm të çnjerëzimit është roli i industrisë farmaceutike. Këto korporata shumëkombëshe nuk janë të gatshme të ndërmarrin kërkime dhe të zhvillojnë vaksina dhe ilaçe që mund të ofrojnë kujdes shëndetësor të lirë dhe efektiv për miliona njerëz në vendet ne zhvillim. Është një lojë fitimi, jo e njerëzimit apo shërbimit. Është shumë intriguese që nuk po bëhen përpjekje për të promovuar kujdesin parandalues, i cili është shumë më i lirë dhe i thjeshtë. Disa nga sëmundjet që vrasin të varfrit mund të kontrollohen vetëm nëse ka kujdes të mjaftueshëm parandalues, duke përfshirë edhe ndryshimin e zakoneve. Studime të ndryshme kanë treguar shkencërisht atë që ne gjithmonë e kemi ditur në mënyrë kulturore dhe intuitive: asnjë ndryshim tjetër nuk do të shpëtonte më shumë jetë sesa nëse njerëzit do të lanin duart para se të preknin ushqimin dhe të pastronin gojën pas ngrënies. Ata kanë nevojë të filtrojnë ujin që pijnë, të ushqejnë foshnjat në mënyrë higjienike, të përdorin rrjeta kundër mushkonjave, të shmangin pijet alkoolike dhe drejtimin e makinës në gjendje të dehur, dhe të praktikojnë marrëdhënie seksuale brenda kornizës së martesës dhe moralit. Kjo mund ta shpëtojë njerëzimin nga rreth 90 për qind e katastrofave shëndetësore.

Mendoni për një moment, zgjidhja nuk është thjesht më shumë vaksina apo më shumë ilaçe, por së pari është adoptimi i parimeve të thjeshta të kujdesit shëndetësor që Islami dhe të gjitha fetë i kanë mësuar. Ne, myslimanët, i kemi mësuar këto si pjesë e higjienës personale, e sjelljeve të përditshme, moralit dhe zakoneve tona. Larja e duarve është Sunet i Profetit (paqja qoftë mbi të). Të hash ushqim të thjeshtë, të hash më pak se sa të ndihesh i ngopur, gjidhënia janë pjesë e kulturës sonë. Alkooli dhe lëndët e tjera dehëse janë të ndaluara në Islam. Perëndimi e inkurajon pirjen, por shqetësohet për drejtimin në gjendje të dehur! Ata kanë frikë nga vdekja në rrugë, por të dehurit mund të qeverisin vende, të komandojnë ushtri dhe të luajnë me fatin e njerëzimit. Islami e godet problemin në rrënjë. Çfarë është nje marrëdhenie intime e sigurt? Është ajo marrëdhënie brenda martesës. Nuk po përpiqem ta thjeshtoj çështjen, por fakt është që këto gjëra janë zgjidhjet e vërteta, jo mënyra joshese e jetesës së një kulture të degjeneruar që i verbon njerëzit ndaj realitetit dhe i poshtëron duke e bërë tërheqëse të ndaluarën dhe duke i nënshtruar arsyen pasionit.

Globalizimi: Të vërtetat dhe qasja islame

Çdo epokë ka praktikat dhe steriotipet e veta. Në kohët bashkëkohore, “globalizimi” duket se është bërë një i tillë, të paktën një pjesë e konsiderueshme e komunitetit intelektual dhe politik të botës mendon kështu. Megjithë rezervat, zhvillimet e dy dekadave të fundit sugjerojnë se globalizimi nuk duket më të jetë thjesht një praktikë apo një steriotip, ai po merr pozicionin e një kuadri për një riorganizim të botës. Si i tillë, është detyrë e umetit mysliman në veçanti dhe e popujve të botës së tretë në përgjithësi që të kenë një kuptim më të thellë të asaj që po ndodh. Ata duhet të jenë në gjendje të ndajnë thelbin nga mbeturinat; të identifikojnë ato aspekte të globalizimit që janë të dobishme, dhe si të tilla të dëshirueshme dhe të pranueshme, dhe ato që janë të dëmshme dhe që duhet të kundërshtohen, modifikohen ose përshtaten me kushtet, nevojat dhe aspiratat e tyre. Pretendimi për pashmangshmëri dhe universalitet duhet të merret me rezervë. Megjithatë, përgjigja duhet të jetë pozitive dhe krijuese, pasi izolimi dhe vetë mjaftueshmeria nuk janë opsionet më të mira.

Globalizimi nuk është diçka e re. Sa i përket umetit mysliman, ekzistenca e tij bazohet në disa vlera universale, parime besimi dhe parime, të cilat ofrojnë themelet intelektuale dhe konceptuale për globalizimin. Myslimanët besojnë në Allahun, Zotin e botëve dhe Krijuesin e qiejve dhe të tokës. Ata besojnë në të gjithë Profetët e Allahut dhe Kurani dëshmon se këta Profetë dhe pasuesit e tyre i përkasin një umeti.

Kurani e bën shumë të qartë se, edhe pse njerëzit janë ndarë në fise dhe kombe – diçka natyrore dhe e pashmangshme – kjo është bërë vetëm për njohje të ndërsjellë. Të gjithë njerëzit, racat dhe grupet etnike janë të barabartë dhe e vetmja bazë për epërsi, madhështi dhe udhëheqje është përsosmëria morale. Kurani thotë: “O njerëz! Ne ju krijuam prej një mashkulli dhe një femre dhe ju bëmë popuj dhe fise që të njiheni me njëri-tjetrin. Më i nderuari prej jush te Allahu është ai që është më i devotshmi. Allahu është i Gjithëditur, i Mirinformuar” (49:13).

Prandaj struktura konceptuale e Islamit dhe umetit mysliman, madje edhe sipas përkufizimit të saj, ka një dimension global. Në fakt, mund të thuhet me të drejtë se Islami ofron, në mënyrë të përkryer, themelet intelektuale dhe morale për një strukturë konceptuale të përshtatshme dhe të qëndrueshme për globalizimin duke e udhëhequr atë në drejtimin e duhur, për të siguruar barazi dhe drejtësi për të gjithë.

Historikisht, umeti mysliman është shembulli më i mirë i një komuniteti universal. Që nga përmbytja në kohën e Profetit Nuh a.s deri në ditët tona, përhapja e këtij umeti ka qenë dhe mbetet globale. Sot, ekzistojnë rreth 57 shtete të pavarura myslimane të banuara me nga 900 milionë njerëz, dhe mbi 400 milionë myslimanë të tjerë janë të shpërndarë në pjesët e tjera të botës. Si pasojë, në çdo pjesë të botës ka një prani myslimane – në shumicën e rasteve, një prani mjaft domethënëse.

Globalizimi si një proces politik, ekonomik, kulturor dhe teknologjik nuk është shumë i ri. Gjatë historisë ka pasur valë globalizimi, ku mjetet kryesore për këtë proces kanë qenë migrimi, tregtia dhe pushtimet. Ajo që është vërtet e re në kohët tona, megjithatë, është shtrirja, diapazoni, shpejtësia dhe, më në fund, struktura që do ta mbushë tendencën aktuale drejt integrimit global me karakteristika të liberalizimit, deregulimit, privatizimit dhe kontureve hegjemoniste të kapitalizmit dhe të fuqisë amerikane. Këta faktorë të kombinuar e bëjnë globalizimin e sotëm, në një masë të madhe, një fenomen unik. Në këtë kontekst kufijtë e kohës dhe hapësirës po zhduken dhe e gjithë bota, dashur pa dashur, po bëhet një qytet global.

Aspektet më domethënëse të fazës bashkëkohore lidhen me revolucionet në teknologjitë që kanë të bëjnë me transportin dhe komunikimin, veçanërisht me proceset e transferimit të menjëhershëm të informacionit. Ndërveprimet dhe vendimmarrjet e shpejta globale përmes sistemeve të reja të informacionit po kanë efekte të thella në të gjithë matricën e marrëdhënieve botërore, duke përfshirë lëvizjen e mallrave, shërbimeve dhe rrjedhën financiare. Këto përfaqësojnë zhvillime me pasoja të thella, morale, ideologjike, ekonomike, kulturore dhe politike.

Duke pasur parasysh paradigmën dominuese të fuqisë dhe civilizimit, Amerika dhe Europa mbeten aktorë kryesorë në ndërtimin e këtij rendi të ri botëror. Fuqia ushtarake amerikane dhe shtrirja e saj, ndikimi politik, forca ekonomike, komandimi mbi teknologjinë dhe pothuajse kontrolli total mbi mediat, duke u afruar me kontrollin virtual të mendimeve, i kanë dhënë globalizimit një identitet të veçantë euro-amerikan. Në emër të promovimit të liberalizimit, privatizimit, ekonomisë së tregut dhe modernizimit, po vendoset dominimi i normave perëndimore, i sistemeve të vlerave të jetës, i institucioneve socio-ekonomike dhe, në fund, i interesave politike dhe ekonomike në të gjithë botën. Krahas aktorëve shtetërorë, në fushë janë edhe tre aktorë të tjerë të fuqishëm, të cilët janë:

Korporatat shumëkombëshe,
OJQ-të ndërkombëtare dhe
Mediet.

Së bashku, ata po luajnë një rol vendimtar në sjelljen e asaj që mund të përshkruhet si shfaqja e një hiper-imperializmi, të cilit i është dhënë një emër i butë: ‘globalizimi.’

Nuk ka asgjë të gabuar me globalizimin në vetvete; megjithatë, kur injorohen realitetet thelbësore që përbëjnë kontekstin e globalizimit, lindin probleme serioze. Një qasje e mençur dhe e ndershme nga udhëheqja myslimane ndaj adresimit të këtyre realiteteve është e domosdoshme. Kjo qasje duhet të fokusohet në identifikimin e zgjidhjeve të drejta dhe të qëndrueshme që do të ndihmojnë në përmirësimin e kushteve të jetesës dhe në zbutjen e vuajtjeve të atyre që janë të prekur nga këto procese të globalizimit dhe ndikimet e tij negative.

Khurshid Ahmad

Globalizimi: Disa të vërteta themelore

Realiteti i parë dhe më i rëndësishëm i botës moderne që duhet të njihet është fakti që ekzistojnë asimetri të mëdha të pushtetit politik, forcës ushtarake dhe niveleve të zhvillimit teknologjik dhe ekonomik në pjesë dhe shtete të ndryshme të botës. Sundimi i huaj nuk është diçka e re në histori. Megjithatë, sundimi kolonial europian, i cili pati ndikim mbi një pjesë të madhe të botës për më shumë se katër shekuj, kishte diçka unike në të. Për herë të parë në historinë e njerëzimit, gjatë kësaj periudhe, ka ndodhur një transferim fizik në shkallë të gjerë i burimeve nga kolonitë tek sundimtarët kolonialë – ato që quheshin “vendet nënë”. Si pasojë, barazpesha globale e mëparshme u shkatërrua dhe u shfaq një rregullim i ri global që krijoi autoritetin e hemisferës perëndimore dhe margjinalizoi të gjitha rajonet, kulturat dhe njerëzit e tjerë. Gjatë shekullit të njëzet, ndonëse procesi i kolonizimit u duk sikur u anulua, fuqitë perëndimore fituan më shumë terren për shkak të strategjive selektive dhe të njëanshme të zhvillimit. Si rezultat, sot, gjejmë një marrëdhënie të fortë qendër-periferi që është e mbështetur në fushat politike, ekonomike dhe teknologjike të sistemit global, dhe që është përgjegjëse kryesore për krijimin e deformimeve dhe padrejtësive serioze.

Le të hedhim një vështrim mbi disa anomali. Deri në fund të shekullit të tetëmbëdhjetë, të ardhurat për person në Evropë, Amerikë, Botën Mysilmane dhe pjesën tjetër të Botës së Tretë ishin brenda një diference prej 1:2; në disa pjesë të botës, kjo ishte në favor të Botës Mysilmane. Nga shekulli i nëntëmbëdhjetë e tutje, tendenca ndryshoi deri në agimin e shekullit të njëzet e një, kur 87 përqind e Produktit të Brendshëm Bruto (PBB) të botës prodhohet në 22 shtete të pasura, ndërsa pjesa tjetër e botës, e cila përfshin rreth 170 shtete dhe më shumë se katër të pestat e njerëzimit, mundohet të mbijetojë me 13 përqindën e mbetur. Në vitin 1800, pjesa e Europës në prodhimin botëror të industrisë ishte vetëm 28.1 përqind; ajo e Amerikës, më pak se një përqind; ndërsa ajp e pjesës tjetër të botës – të ashtuquajturës Bota e Tretë e sotme – ishte pothuajse 67.7 përqind. Vlen të theksohet se pjesa e Botës Mysilmane ishte rreth 40 përqind e PBB-së botërore. Ky ndryshim i thellë ka shtrembëruar plotësisht balancën e pushtetit në botë dhe ka krijuar një situatë ku liberalizimi dhe globalizimi vetëm sa theksojnë këto diferenca.

Shpërndarja e pasurisë është shumë e pasaktë, jo vetëm globalisht, por gjithashtu brenda rajoneve dhe midis individëve. Ekzistojnë padrejtësi të mëdha të pasurisë dhe të ardhurave brenda botës të zhvilluar dhe të pa zhvilluar. Dymbëdhjetë miliarderë vetëm, sipas një ankete të CNN në shtator 2003, kishin një pasuri prej 955 miliardë dollarë, që është më shumë se pasuria totale e pothuajse 30 përqind të shteteve të Botës së Tretë, ku jetojnë mbi 1.2 miliardë njerëz. Ndërsa mbi një miliard njerëz në botë jetojnë me më pak se një dollar në ditë, Bashkimi Evropian u jep qytetarëve të tij një subvencion prej 2 dollarë për lopë në ditë dhe ky subvencion, në Japoni, është 7.5 dollarë për lopë në ditë. Edhe në shtetin më të pasur të botës, SHBA, me një PBB që është 26 përqind e PBB-së botërore, mbi 12 përqind e njerëzve jetojnë nën kufirin e varfërisë.

Pasuria ekonomike asimetrike shoqërohet dhe theksohet nga pushteti politik asimetrik dhe forca ushtarake. Shpenzimet e SHBA për makinerinë e saj luftanike janë të barabarta me shpenzimet e mbrojtjes së të gjitha shteteve të tjera të botës së bashku. Forcat ushtarake amerikane janë të stacionuara në rreth 40 shtete të botës, me një ndikim në çdo cep të globit. Teknologjia ka arritur një gjendje ku një objektiv kudo në botë mund të goditet nga Komanda Ushtarake e SHBA e vendosur në Florida. Shumica e shteteve të botës varen nga sistemet dhe furnizimet ushtarake të SHBA për mbrojtjen e tyre; në fakt, SHBA përfaqëson 48 përqind të eksporteve botërore të armëve dhe sistemeve mbrojtëse.

Në një botë të tillë, konkurrenca dhe liberalizimi do të kontribuojnë kryesisht në dëm të të varfërve dhe të pa privilegjuarve. Për më tepër, ata që mbështesin liberalizimin e tregtisë insistojnë në çlirimin e tregjeve të kapitalit dhe fluksin e mallrave dhe shërbimeve vetëm: ata nuk besojnë në lëvizjen e lirë të punëtorëve. Kjo është arsyeja pse liberalizimi është bërë një mjet për neokolonializmin dhe një metodë për krijimin e sundimit të të fuqishmëve mbi të dobëtit – sidomos të shtetit që sot krenohet se është një superfuqi.

Në këtë gjendje, përveç nëse ka masa mbrojtëse për të dobëtit, globalizimi mund të quhet me siguri një garë midis të pa barabartëve. Ky proces do të përkeqësohet nëpërmjet të cilit, çdo mjet ekonomik dhe politik që mbetet në duar të shteteve të varfra të botës, do të zvogëlohet më tej, nëse nuk do të shkatërrohet. Ky është shqetësimi i njerëzve në Botën e Tretë, si dhe i atyre që mendojnë për drejtësi dhe lojë të ndershme kudo në botë.

Realiteti i dytë që duhet të njihet është se globalizimi i sotëm po ndodh në mungesë të një infrastrukture të drejtë dhe të pranueshme juridiko-politike dhe ekonomike në nivel global. Arkitektura ligjore, politike, ekonomike dhe financiare e botës nuk është në përputhje me kërkesat e një procesi globalizimi të shëndetshëm, të qëndrueshëm dhe të drejtë. Qeverisja e mirë nuk është vetëm një virtyt kombëtar, por është po aq e rëndësishme për komunitetin global. Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB) dhe organet e saj dhe infrastruktura e Bretton Woods, të ndërtuara pas Luftës së Dytë Botërore, reflektojnë dhe përjetësojnë ekuacionin e pushtetit që ekzistonte në kohën e krijimit të tyre. Rënia e Bashkimit Sovjetik ka shtuar më tej përmbysjen e balancës së pushtetit në favor të vetëm superfuqisë që ka mbetur. Institucione të reja, që mund të siguronin siguri dhe drejtësi për të gjitha shtetet dhe popujt e botës, janë të dukshme vetëm nga mungesa e tyre.

Në një mjedis të tillë, procesi i globalizimit mund të jetë i suksesshëm dhe të bëhet një bekim vetëm nëse ekziston një infrastrukturë globale që siguron qeverisje të mirë, mundësi të barabarta për pjesëmarrje për të gjithë, dhe angazhim nga të gjithë për të respektuar proceset e njohura për shpërndarjen e drejtësisë ndërmjet shteteve dhe popujve të botës. Ndërkohë që flitet për demokratizimin si pjesë e axhendës së globalizimit, nuk përmendet fare demokratizimi dhe llogaridhenia e aktorëve globalë – Këshilli i Sigurimit i OKB-së, Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN), Banka Botërore, Traktati i Jo-Përhapjes së Armëve Bërthamore (NPT), etj. Po ashtu, nëse populli i një shteti, me vullnetin e tij të lirë, zgjedh një kulturë alternative, një strategji politike ose një rend ekonomik dhe nuk është i gatshëm të ndjekë modelin liberal të SHBA dhe Europës, zgjedhja e tij anashkalohet me pamundësi për ta kundërshtuar. Demokracia nuk do të thotë më vullneti i popullit të çdo shteti ajo thjesht do të thotë “dorëzim ndaj dëshirave dhe preferencave të fuqive dominuese.” Kjo e bën të gjithë procesin e demokratizimit një mashtrim. Për më tepër, demokracia nuk mund të imponhet nga jashtë, ajo mund të evoluojë vetëm nga brenda. Po ashtu është problemi me liberalizimin e detyruar dhe hapjen e imponuar. Ato janë kontradiktore në vetvete.

Realiteti i tretë është se globalizimi ka nevojë për një mentalitet të veçantë dhe një qasje të bazuar në angazhimin dhe respektin për vlera dhe parime universale. Globalizimi me një mentalitet provincial ose nacionalist dhe në kërkim të ambicieve hegjemoniste të një kombi, sistemi ose qytetërimi nuk mund të jetë gjë tjetër veçse një kërcënim për njerëzimin. Ai mund të ketë sukses dhe të bëhet një bekim për njerëzimin vetëm nëse është i rrënjosur në vlera universale të përbashkëta dhe angazhimin për proceset dhe traditat e respektimit të shumëllojshmërisë dhe pranimit të ndryshimeve dhe dallimeve si autentike. Kjo kërkon një qasje shumë të ndryshme psikologjike dhe morale. Kërkon një qasje të bazuar në vlera dhe të orientuar për të arritur idealet e përbashkëta të drejtësisë dhe lojës së ndershme për të gjithë. Kjo nuk është e mundur në një klimë të obsesionuar me interesat kombëtare, shqetësimet rajonale, njëanshmërinë, arrogancën kulturore dhe ambiciet imperialiste. Tregtia e lirë është një virtyt vetëm nëse është gjithashtu tregti e drejtë. Po ashtu është edhe me çdo aspekt tjetër të kontaktit dhe bashkëpunimit ndërkombëtar.

Ajo që dëshmohet sot, përkundrazi, është një globalizim pa ndryshimet e kërkuara në psikologjinë dhe mendësinë e liderëve, dhe në dinamikën për përdorimin e pushtetit në nivel global. Paradigma dominante është thelbësisht e gabuar. Ndryshimet brenda kësaj paradigme nuk mund të sjellin rezultate. Ajo që nevojitet është ndryshimi i vetë paradigmës. Pa një shpërndarje të re morale dhe ideologjike, ëndrra për një rend global të drejtë do të mbetet e paplotësuar.

Kjo e çon diskutimin në dimensionin e katërt të rëndësishëm. Paradigma e re që mund të sigurojë një globalizim të shëndetshëm dhe të drejtë, dhe një prosperitet universitar dhe të përbashkët, duhet të bazohet në vlerat e (a) lirisë me përgjegjësi, (b) individualizmit të zbutur me shqetësim social dhe solidaritet, (c) konkurrencës me bashkëpunim dhe mëshirë, (d) efikasitetit dhe motivit për fitim me drejtësi dhe lojë të ndershme, dhe (e) pushtetit me sundim të ligjit dhe përgjegjësi. Përfshirja e këtyre kërkesave kërkon një ndryshim të madh paradigmatik nga rendi i dominueshëm i qytetërimit të Perëndimit, i cili mbetet njëanshëm, megjithëse kJO njëanshmëri është e rrënjosur në një realitet të pjesshëm. Njëanshmëria e Perëndimit buron nga theksimi i lirisë, individualizmit, motivit për fitim, konkurrencës, liberalizimit, efikasitetit dhe pushtetit, pa përfshirë brenda modelit koordinatat e tjera të përgjegjësisë, solidaritetit, bashkëpunimit, mëshirës, drejtësisë dhe përgjegjësisë.

Së fundi, çështja qendrore: nese globalizimi do të zhvillohet në kontekstin e epërsisë së një fuqie aktualisht një superfuqie – dhe një sistemi ekonomik, kapitalizmit, apo do të ndodhë në kuadrin e një bote pluraliste ku kultura, feja dhe sisteme socio-ekonomike të ndryshme mund të zhvillohen pa sundimin e një ose disa lojtarëve të fuqishëm? Lëvizja e lirë, dialogu, konkurrenca dhe interaksioni në nivel global mund të çojnë në liri, mirëqenie dhe mundësi për të gjithë, vetëm nëse kjo ndodh në një peisazh të vërtetë diversiteti, shumëllojshmërie, respektimi të sundimit të ligjit dhe epërsia e vlerave të përbashkëta. Kjo nuk është e mundur nëse vetëm disa dominojnë, ndërsa të tjerët janë të detyruar të ndjekin dhe të dorëzohen.

Khurshid Ahmad

1...141516...706 Faqja 15 nga 706

Ekonomia Islame

Imperializmi, Kapitalizmi, Teknologjia & Shkenca

Nevojat financiare të njeriut dhe përmbushja e tyre

Ndikimi dhe arritjet: Tabung Haxhi

Arsimi i lartë dhe kërkimi shkencor: Trendet dhe sfidat në një botë të globalizuar

A ka ofruar kapitalizmi atë që premtoi?

Rritja, stabiliteti dhe shpërndarja e burimeve

Rritja dhe solidariteti shoqëror

Globalizimi: Disa reflektime

Globalizimi: Të vërtetat dhe qasja islame

Globalizimi: Disa të vërteta themelore

Moti

Na ndiq

Moti