Pa dyshim, zgjerimi i masës monetare ka të bëjë me fenomenin e inflacionit dhe deflacionit. Të gjithë kritikojnë qeverinë për deficitin buxhetor. A është kritika vërtet e drejtë? Ekziston një koncept i një niveli të sigurt të zgjerimit monetar. Nëse zgjerimi i kreditit në sektorin privat dhe sektorin qeveritar mund të akomodohen brenda nivelit të sigurt, nuk ka asnjë kundërshtim ndaj financimit të deficitit. Në vendin tonë, niveli i sigurt përcaktohet në lidhje me normën e mundshme të rritjes në ekonomi dhe ndryshimet e mundshme në shpejtësinë e të ardhurave të parave. Në përcaktimin e nivelit të sigurt të zgjerimit monetar, merren parasysh tre variabla. Përpiqeni të parashikoni se cila është kërkesa e mundshme për kredi në sektorin privat dhe pastaj shuma e mbetur zakonisht ruhet si financim i deficitit në sektorin qeveritar. Brenda konceptit të nivelit të sigurt, mund të ketë gjithmonë mundësi për financim të deficitit.
Kam disa pikëpamje jo të zakonshme në lidhje me meritat relative, ose mangësitë, të krijimit të kreditit në sektorin privat krahas financimit të deficitit në sektorin qeveritar përmes ndihmës dhe stimulimit të rritjes së ekonomisë. Shumica e studiuesve e kritikojnë ashpër financimin e deficitit nga qeveria sepse ata mendojnë se ai është gjithmonë inflacionist, krahasuar me krijimin e kredisë në sektorin privat. Ky mendim ka një supozim të përfshirë se pasi kredia e krijuar është për përparimin e prodhimit, ajo nuk është inflacioniste.Unë kam një pikëpamje pak më të ndryshme në lidhje me këtë.
Zgjerimi i kreditit në sektorin privat, nëse është i tepruar, mund të jetë po aq i dëmshëm për ekonominë sa financimi i deficitit nga qeveria. Sidomos në Pakistan, ne shohim se gjatë viteve, ndonëse bankat komerciale janë depozituesit më të mëdhenj të kursimeve të komunitetit, një pjesë e konsiderueshme e burimeve bankare është përdorur gjithmonë për financimin e inventarëve. Financimi i inventarëve në një situatë mungese mund të krijojë gjithmonë një situatë shumë inflacioniste. Nuk ka asnjë virtyt të veçantë në krijimin e kreditit në sektorin privat si i tillë, duhet të shihet nëse ai është vërtet brenda kufirit dhe absolutisht i nevojshëm për të përmbushur kërkesat prodhuese të ekonomisë, apo po keqpërdoret krijimi i kreditit në sektorin privat.
Dua të theksoj këtë pikë sepse jemi përballë vendimit të Gjykatës Federale të Sheriatit, e cila kërkon që varësia e qeverisë nga paratë me interes të eliminohet. Ne duhet të gjejmë ndonjë mundësi për financimin e deficitit brenda kufijve të sigurt të zgjerimit monetar. Kjo për arsyje se nëse nuk mund të huazohet mbi bazën e interesit, duhet të mund të huazohet pa interes nga banka qendrore. Pra, dua të ruaj disa mundësi për financimin e deficitit në kontekstin e ri, kur mënyrat e financimit të bazuara në interes nuk do të jenë të disponueshme për qeverinë. Prandaj, do të nxisja fuqimisht që të merret parasysh nga Banka e Shtetit të Pakistanit nëse i gjithë zgjerimi përmes krijimit të kreditit në sektorin privat është vërtet i justifikuar nga kërkesat prodhuese të ekonomisë, apo nëse një pjesë e tij mund të hiqet, në mënyrë që të rritet hapësira për financimin e deficitit nga qeveria brenda kufijve të sigurt të zgjerimit monetar.
Hapësira për financimin e deficitit
Duke marrë parasysh normën e rritjes së ekonomisë sonë dhe variablat e tjerë që veprojnë ashtu si janë dhe sidomos në një situatë inflacioniste, shpejtësia e qarkullimit të parave do të rritet duke reduktuar hapësirën për financimin e deficitit. Qëllimi i vërtetë është të shikohet se si mund të plotësohen nevojat e qeverisë. Ka një deficit të madh në buxhetin e qeverisë. Gjatë viteve, qeveria nuk ka arritur të financojë as kërkesat e saj aktuale përmes taksave. Madje disa pjesë të kërkesave aktuale financohen përmes huamarrjes brenda dhe jashtë vendit. Pothuajse të gjitha shpenzimet zhvillimore financohen përmes huamarrjes. Në këtë situatë, nëse papritur qeveria do të dëshironte të balancojë buxhetin e saj dhe të heqë dorë plotësisht nga varësia e financimit të bazuar në interes, shumë probleme mund të lindin. Prandaj, do të duhet të kemi një qasje të shumëfishtë që ofron zgjidhje praktike për të përballuar situatën.
Sa i përket çështjes së eliminimit të interesit nga transaksionet e qeverisë në kontekstin e vendimit të Gjykatës Federale të Sheriatit, kemi dy gjëra. Njëra është se çfarë do të ndodhë me transaksionet e ardhshme pas datës 1 korrik 1992, që është afati i caktuar nga gjykata? Dyta, çfarë do të ndodhë me detyrimet e papaguara të borxhit të qeverisë?
Katër kategori të transaksioneve
Transaksionet e qeverisë mund të kategorizohen në katër grupe të gjera. E para është transaksionet ndërqeveritare mes qeverisë federale dhe qeverive provinciale dhe mes qeverive provinciale dhe autoriteteve lokale. E dyta është qeveria dhe sistemi bankar, në sistemin tonë, ato janë bankat komerciale dhe Banka e Shtetit. E treta është qeveria dhe publiku i përgjithshëm. E katërta është qeveria dhe huadhënësit e huaj. Sa i përket qeverisë dhe huadhënësve të huaj, kjo është diskutuar veçmas.
Le të shohim se çfarë duhet të bëhet pas datës 1 korrik për tri kategoritë e tjera të huave nga qeveria. Transaksionet ndërqeveritare janë thjesht rregullime të dokumenteve, sepse një qeveri është përfituese dhe qeveria tjetër është duke i dhënë ato para. Ky është një lloj rregullimi që duhet të ndodhë ndërmjet agjencive të ndryshme qeveritare të qeverisë federale dhe atyre provinciale dhe autoriteteve lokale. Por disa probleme mund të lindin dhe burimet mund të mungojnë në disa raste. Ky problem duhet të zgjidhet në mënyrë ad hoc. E gjithë situata do të varet nga një qasje e plotë, pragmatike ndaj situatës, por nuk do të ketë vështirësi në eliminimin e interesit nga transaksionet ndërqeveritare.
Për qeverinë dhe sistemin bankar, propozimi im është që nga 1 korriku, të gjitha huat për qeverinë nga sistemi bankar të jepen pa interes. Si Banka e Shtetit ashtu edhe bankat komerciale duhet të sigurojnë huatë e nevojshme, brenda kufijve të sigurt të zgjerimit monetar, pa interes. Justifikimi për këtë propozim është se ndërmjet Bankës së Shtetit dhe qeverisë, kjo gjithashtu është një lloj rregullimi i brendshëm. Fitimet e Bankës së Shtetit kalojnë tek qeveria federale. Në të njëjtën kohë, qeveria federale po paguan interes për detyrimet e borxhit që blihen nga Banka e Shtetit. Ky është një trafik në dy drejtime. Interesi po paguhet nga qeveria për titujt e borxhit të qeverisë të mbajtur nga Banka e Shtetit dhe Banka e Shtetit po paguan fitimet e saj të mbetura pas shpenzimeve tek qeveria.
Përfitimi duhet të shkojë tek komuniteti në përgjithësi, dhe jo tek një grup aksionarësh të bankës. Këto janë dy argumente themelore, ndërkohë që bankat në situatën e re mund t’u kërkohet të sigurojnë fonde pa interes për qeverinë, ato duhet të mbajnë një pjesë të burimeve të depozitave të tyre si pjesë e kërkesës për rezerva. Si një kërkesë ligjore, bankat duhet të mbajnë disa para në titujt e borxhit të qeverisë dhe këta duhet të jenë tituj pa interes.
Marrëdhëniet mes qeverisë dhe qytetarëve
Çfarë ndodh me marrëdhënien ndërmjet qeverisë dhe qytetarëve? Qeveria duhet të ndaloj plotësisht nga lëshimi i obligacioneve me kamatë ose certifikate kursimi me interes. Në këtë rast, e vetmja mundësi që mbetet për qeverinë do të ishte mobilizimi i fondeve nga qytetarët përmes bonove mukarza, siç bëhet në Jordan. Shuma e kryesore e kësaj mund të garantohet. Mukarza dhe mudarba janë të njëjta. Disa projekte të qeverisë mund të jenë me fitim të lartë, ndërsa të tjerë mund të kenë fitim të ulët dhe disa mund të jenë edhe në humbje. Qeveria mund të bëjë, një marrëveshje të ngjashme me fondet e përbashkëta, ku mund t’u kërkojë njerëzve të kontribuojnë dhe qytetarët mund të ndajë fitimet.
Disa propozime të tjera janë diskutuar gjithashtu në qarqe të ndryshme. Nëse qeveria nuk mund të lëshojë asnjë para përmes instrumenteve me interes, a ka ndonjë mundësi që qeveria të lëshojë disa bono të indeksuara? Me një referencë të veçantë për indeksimin e bonove të qeverisë, do të lindin të njëjtat pyetje të sheriatit dhe deri tani shumica e ekspertëve duket se janë të mendimit se indeksimi, madje edhe i boneve të qeverisë, nuk miratohet nga sheriati.
Përfitimi nga bonot e qeverisë
Një sugjerim tjetër u diskutua veçanërisht në vitet 1984-85, kur po shqyrtohej çështja e eliminimit të interesit nga transaksionet e qeverisë. Ministri i Financave kishte kërkuar mendimet e dijetarëve myslimanë mbi disa nga propozimet specifike që ishin bërë për qeverinë për të provuar të mobilizonte fonde përmes mënyrave të financimit që nuk kishin interes. Ministri në atë kohë kishte kërkuar në mënyrë të veçantë nëse kishte mundësi për të lëshuar disa bono qeveritare mbi të cilat kthimi do të ishte i lidhur me produktin bruto kombëtar. Instituti i ekonomisë islame, në përgjigje të pyetjeve të bëra nga ministri i financave, studioi çështjen në një workshop dhe lëshoi këtë raport.
Në lidhje me pyetjen se nëse një kthim i caktuar mbi skemat e kursimeve qeveritare konsiderohet i papajtueshëm me Sheriatin, a do të ishte e pranueshme nëse kursimtarët do të paguanin një kthim të lidhur me rritjen nominale të ekonomisë si tërësi, kjo gjithashtu do të ishte e papajtueshme me Sheriatin.? [Përgjigjja është] kjo gjithashtu do të ishte e papajtueshme me Sheriatin. Është e vërtetë që nëse kthimi lidhet me normën e rritjes nominale të ekonomisë, kthimi do të bëhet i ndryshueshëm. Megjithatë, variabiliteti në normën e kthimit të kapitalit nuk e bën kthimin legjitim në mënyrë islame nëse kapitali është dhënë mbi bazën e huasë, pra çdo kthim i paracaktuar mbi hua, qoftë ai i fiksuar apo i ndryshueshëm, është interes. Thjesht duke e bërë të ndryshueshëm nuk e nxjerr atë nga të qenit interes Edhe nëse kapitali nuk garantohet, nuk do të jetë e ligjshme nga ana islame të jepet një kthim mbi skemat e kursimeve qeveritare në lidhje me rritjen nominale të regjistruar nga ekonomia.
Idetë për lidhjen e kthimit nga skemat e kursimeve me normën e rritjes nominale të ekonomisë duket se janë të bazuara në premisën se të ardhurat nga skemat e kursimeve përdoren nga qeveria për investime në projekte zhvillimi që ndihmojnë në rritjen e të ardhurave kombëtare. Pa mohuar faktin që kursimet nga çdo burim ndihmojnë në ngritjen e nivelit të investimeve të ekonomisë, ka pak arsye për të besuar se kontribuesit në skemat e kursimeve mund të justifikohen në këtë bazë për t’u dhënë një kthim të lidhur me normën e rritjes nominale të ekonomisë. Kjo është kështu për arsyet e mëposhtme:
- Kursimet e mobilizuara përmes skemave të kursimeve të qeverisë bëjnë pjesë në tërë fondin e të ardhurave të qeverisë dhe nuk përdoren ekskluzivisht për investime.
- Norma e rritjes së PBB-së përcaktohet nga një sërë faktorësh, duke përfshirë kushte klimatike dhe situatën ekonomike ndërkombëtare, dhe jo thjesht nga niveli i investimeve.
- Norma e rritjes së PBB-së nuk mund të konsiderohet, si një fenomen i lidhur me fitimet e një aktiviteti biznesi si musharakah. Fitimi është diferenca midis shpenzimeve totale dhe të ardhurave totale të një ndërmarrjeje biznesi, ndërsa norma e rritjes së PBB-së paraqet thjesht një rritje të vlerës së mallrave dhe shërbimeve të prodhuara në ekonomi.
- Rritja nominale është e përbërë nga dy komponentë: rritja reale dhe rritja e nivelit të çmimeve. Nëse çmimet rriten përmes, financimit të tepruar të deficitit nga qeveria, kursimtarët që kontribuojnë në skemat e qeverisë do të marrin një kthim të lartë në terma monetarë, ndërsa pjesë të mëdha të komunitetit, që gjithashtu kanë kontribuar në rritjen reale të ekonomisë, do të vuajnë nga inflacioni. Kështu, ky rregullim do të ishte shumë i padrejtë.
Këto janë arsyet e ndryshme që pjesëmarrësit e seminarit dhanë kundër lidhjes së kthimit të obligacioneve të qeverisë me normën nominale të rritjes së PBB-së.
Çështja nëse mund të jepen disa lehtësira tatimore për obligacionet qeveritare pa interes u diskutua gjithashtu. Studiuesit islam thanë se kjo është në përputhje me Sheriatin dhe mund të miratohet nga qeveria. Lehtësirat tatimore duhet të jepen për njerëzit që po i japin kursimet e tyre pa interes qeverisë.
Si të trajtohet borxhi i papaguar?
Gjykata Federale e Sheriatit nuk ka prekur çështjen e detyrimeve të papaguara. Megjithatë, mendimet e mia janë:
Ne kemi kategori të ndryshme borxhesh. Sa i përket borxhit të papaguar që mbahet nga sistemi bankar, ai duhet të ndalojë të marrë çdo interes nga data 1 korrik 1992. Për Bankën e Shtetit, kjo është vetëm një rregullim në librat e llogarive. Për bankat komerciale, kjo do të ketë disa pasoja për kthimin që ato do të japin për depozitat me fitim- humbje. Mund të nënkuptojë një ulje në nivelin e fitimeve që njerëzit do të marrin nga depozitat e tyre me fitim- humbje, por ne duhet të pranojmë disa kosto të procesit të islamizimit. Duke qenë se qeveria do të përpiqet të stabilizojë situatën inflacioniste, një ulje në kthimin nga depozitat me fitim- humbje duhet të pranohet, sepse njerëzit janë të interesuar në kthimin real dhe jo në kthimin nominal.
Nëse dëshironi një ekonomi islame, duhet të veproni në një front të gjerë. Islami i kushton shumë rëndësi stabilitetit monetar. Nëse paralelisht me eliminimin e interesit, mbahen parasysh edhe komponentët e tjerë të ekonomisë islame dhe përpiqemi të krijojmë një situatë ku norma e inflacionit është nominale, thënë rreth 4 deri në 5 përqind, atëherë edhe një ulje e normave të depozitave me fitim-humbje do të jetë e pranueshme dhe nuk do të çojë në largim të burimeve nga sistemi bankar. Por edhe nëse ndodhin disa largime, nuk jam tepër i shqetësuar për këtë. E rëndësishme është të shikohet i gjithë grumbulli i kursimeve në ekonomi dhe lidhja e kursimeve me PBB-në, përpara lidhjes së depozitave bankare me PBB-në. Të gjitha llojet e kursimeve dhe mundësive të investimit kontribuojnë në rritjen e ekonomisë. Në një moment të caktuar, njerëzit po investojnë përmes mënyrave të ndryshme si bankat, fonde investimesh, fondet e përbashkëta, leasingu dhe kompanitë mudarba.
Drejtimi i rrjedhave të institucioneve të ndryshme do të varet nga efikasiteti i institucioneve përkatëse, besimi që populli ka në to dhe kthimet që ato ofrojnë. Pra, edhe nëse ndodh ndonjë devijim nga bankat në trustet e investimeve ose në mudarba, nuk duhet të shkaktojë shqetësim, sepse kursimet në ekonomi nuk përcaktohen aq shumë nga norma e kthimit të disponueshëm për kursimet, sa nga norma e rritjes. Kursimet janë një funksion i normës së rritjes së ekonomisë dhe jo i normës së kthimit. Mund të ruani ritmin e ekonomisë.
Si do të trajtohet borxhi i papaguar? Sa i përket qytetarëve, është çështje për ekspertët e sheriatit që të gjykojnë. Borxhi i papaguar aktualisht është një shifër e frikshme prej 13,255 milionë rupi më 30 qershor 1991. Gjatë 10 viteve të fundit, varësia nga borxhi është rritur. Si pasojë, problemi ka ardhur duke u bërë më i ndërlikuar.
A ka hapësirë për obligime kontraktuale për borxhin e papaguar? Instrumentet, çertifikatat e kursimit dhe llojet e ndryshme të obligacioneve të lëshuara me një premtim të veçantë për të paguar një shumë të caktuar si një fitim (por që është në të vërtetë interes), mund të nderohen dhe të lejohet të arrijnë në maturim. Përndryshe, është shumë e vështirë të shlyhen të gjitha këto, sepse vetëm shuma e kryesore është një shifër shumë e madhe. Megjithatë, nuk duhet të lëshohen instrumente të reja kursimi me karakteristika interesi pas datës 1 korrik 1992. Instrumentet e borxhit të papaguar nuk duhet të rinovohen në asnjë rast.
Dr. Ziauddin Ahmad
