Përpjekja për ta bashkuar Tajvanin me Kinën që nga viti 1979 kur Deng Xiaoping krijoi parimin “një vend, dy sisteme” ka qenë i paefektshëm deri më sot. Në fakt, Kina po lufton me të ashtuquajturat “provinca të veta”, të tilla si Tajvani, Hong Kongu dhe Tibeti, për t’i përmendur vetëm disa.
Konfliktet e brendshme zakonisht janë shkak i mosbalancimit të fuqisë që rezulton me provinca të vogla të cilat kërkojnë pavarësi, siç dëshmohet me shkëputjen e Kosovës nga ish-Jugosllavia (IRJ). Në rastin e lëvizjeve secesioniste, shteti zakonisht hakmerret me represion, duke rezultuar përfundimisht me abuzimin e të drejtave të njeriut dhe mungesën e lirisë, njësoj si në Kinë. Si i tillë, qëllimi i këtij shkrimi është ta shqyrtojë diplomacinë ekonomike të Kinës ndaj vendeve të reja më pak të zhvilluara (LDC) dhe tensioneve në rritje me Tajvanin.
Në dekadat e fundit, ekonomia e Kinës është bërë jetike për shumë vende për shkak të aftësisë së saj për të prodhuar produkte të lira me cilësi të arsyeshme, prandaj pozicioni i saj konkurrues me vendet e tjera ka shënuar progres si një fuqi ekonomike. Megjithatë, epoka e zhvillimit të saj filloi me prezantimin e katër reformave ekonomike kryesisht për t’i inkurajuar investimet e huaja, të cilat rritën në mënyrë marramendëse eksportet dhe importet e saj.
Deri në vitin 1820 Kina kishte ekonominë më të madhe në botë që përbënte 84% të mesatares globale (PBB). Fondi Monetar Ndërkombëtar vlerëson se deri në vitin 2030 Kina do të kalojë SHBA-në si ekonomia më e madhe në botë. Megjithatë, e para po përballet me çështje themelore me të cilat po përballen si komuniteti vendas ashtu edhe ai ndërkombëtar, përkatësisht sundimi totalitar mbi provincat që luftojnë për vetëvendosje.
I vendosur në Azinë Lindore, Tajvani njihet zyrtarisht si Republika e Kinës (ROC). Në veriperëndim, ajo ndan një kufi detar me Republikën Popullore të Kinës, ndërsa në jug ndan një kufi me Filipinet. Megjithëse Tajvani qeveriset në mënyrë të pavarur që nga viti 1949, Pekini pretendon se Taipei është pjesë e territorit të tij dhe vazhdon të zotohet për “bashkim” qoftë edhe me përdorimin e forcës. Sondazhi i fundit i opinionit i kryer nga Fondacioni i Kushtetutës së Re të Tajvanit bëri të ditur se 50.1% e publikut mbështesin “status quonë”, ku 38.9% favorizojnë pavarësinë dhe 4.7% mbështesin bashkimin me Kinën.
Në kohën kur nënpresidenti Chen u zgjodh në vitin 2004, Kina kishte miratuar të ashtuquajturin “ligji kundër shkëputjes”, një ligj i brendshëm që synonte bashkimin e Tajvanit me Kinën. Kohëve të fundit Pekini ka rritur më intensivisht presionet e tij politike dhe ushtarake mbi Taipei duke ushtruar fluturime ushtarake pranë kryeqytetit. Presidentja Tsai Ing-wen, platforma partiake e së cilës bën thirrje për pavarësinë e Tajvanit, në fjalimin e saj i dënoi operacionet e intensifikuara ushtarake të Kinës që po kryhen mbi sovranitetin e Tajvanit.
Shumë analistë janë të shqetësuar se Kina mund të provokojë një luftë me Tajvanin; megjithatë, ky skenar duket të jetë shumë më kompleks. Si një prej aleatëve më të afërt si dhe shtëpi e bazës më të madhe ushtarake amerikane në Paqësor, disa ekspertë theksojnë se Japonia ka shumë të ngjarë të jetë në qendër të konfliktit të ardhshëm. Një faktor kryesor në aktivitetet ushtarake të Kinës në Tajvan është mbështetja e vazhdueshme ushtarake e SHBA-së për Tajvanin që mund të luajë kundër Kinës.
Më shumë se 18 miliardë dollarë armë iu shitën Tajvanit gjatë presidencës së Presidentit Trump. Pavarësisht kësaj, Tajvani është ende i vogël për t’u mbrojtur kundër Kinës pa ndihmën e SHBA. Mbajtja e një Tajvani stabil dhe të sigurt ka qenë një prioritet për SHBA-në që nga zbatimi i Aktit të Marrëdhënieve me Tajvanin në vitin 1979. Ky Akt u krijua për të ruajtur paqen, sigurinë dhe stabilitetin në Paqësorin Perëndimor si dhe midis Tajvanit dhe SHBA-së. Në veçanti, SHBA zotohet t’i sigurojë Tajvanit armë mbrojtëse për të kundërshtuar çdo mjet ndaj forcës ose forma të tjera detyrimi që mund ta dëmtojnë mirëqenien ekonomike dhe sociale të këtij të fundit.
Në dritën e veprimeve të fundit ushtarake të Kinës, Presidenti Biden i dha një mesazh alarmues Pekinit duke paralajmëruar se SHBA do të mbronte Tajvanin nëse do të përballej me një sulm. Paralelisht me këtë, ministri japonez i mbrojtjes Yasuhide Nakayame deklaroi më 26 korrik 2021, se ne duhet të mbrojmë vlerat demokratike ndaj duhet të jemi përkrah Tajvanit.
Administrata e Biden duket se i kushton më shumë rëndësi sigurisë së Tajvanit. Samiti i fundit i mbajtur në Uashington, në të cilin u ftuan 111 vende demokratike së bashku me Tajvanin, përveç Kinës dhe “vendeve të tjera jodemokratike”, është një tjetër tregues i angazhimit të SHBA-së në Indo-Paqësor. Pavarësisht dështimit evident të aktit për të kaluar pa u vënë re, Le Yucheng, ish-zëvendësministri i Punëve të Jashtme të Kinës, e dënoi ashpër atë dhe theksoi se SHBA do të mbante përgjegjësi. Ndërkohë që SHBA vazhdon t’i bëjë presion Tajvanit që të luajë një rol më të rëndësishëm në çështjet ndërkombëtare, anëtarësimi i përhershëm i Kinës në Këshillin e Sigurimit të OKB-së i ka mundësuar Tajvanit ta bëjë këtë.
Përveç Bankës Aziatike për Zhvillim dhe Organizatës Botërore të Tregtisë, Tajvani është anëtar i mbi dyzet organizatave. Ndryshe nga Kosova, Tajvani mban vetëm pesëmbëdhjetë lidhje diplomatike me SHBA-në, Francën, Gjermaninë, Japoninë, Rusinë dhe Mbretërinë e Bashkuar duke qenë ndër vendet që kanë marrëdhënie diplomatike. Njohja e pavarësisë së Kosovës nga Tajvani në vitin 2008 ishte shokuese për zyrtarët kinezë pasi që Kina e kundërshton fuqimisht nocionin se provincat e vogla nuk mund të largohen nga Kina. Kosova e sheh Kinën deri diku të lidhur me Serbinë dhe politikën e jashtme ruse. Për më tepër, Kina ishte i vetmi vend që abstenoi nga ndërhyrja e NATO-s në luftën e Kosovës në vitin 1999. Deri më tani, Kina mbetet e përkushtuar ndaj konceptit të bashkimit, i cili kërkon që Tajvani të përgatitet për një kundërmasë kundër çdo agresioni nëse ky i fundit sulmon.
Pavarësisht vendndodhjes së tij strategjike, Tajvani ndan vlera të përbashkëta me fuqitë e mëdha, të tilla si SHBA, Japonia dhe luan një rol të rëndësishëm në sigurimin e demokracisë dhe stabilitetit rajonal. Kërkesat për liri në Kosovë dhe Tajvan janë të ndryshme, megjithatë, ato ndajnë vlera të ngjashme. Vendet e reja në zhvillim në mënyrë të pashmangshme do të lindin, dhe po ashtu edhe perspektivat për shkëputjen e Tajvanit nëse SHBA-ja mbetet e përkushtuar për t’u përballur me Kinën.
Ndryshe nga marrëdhënia e saj me Kosovën, SHBA-ja mban një marrëdhënie të fortë jozyrtare me Tajvanin dhe vazhdon ta sigurojë të njëjtën me furnizime ushtarake ndërkohë.
Me pak fjalë, SHBA mishëron fuqinë e Tajvanit në rajonin Indo-Paqësor; prandaj, roli i saj në Kosovë mund të shihet si një shembull se çfarë duhet të parashikohet në rast të një sulmi. Gjatë viteve të fundit, diplomacia ekonomike kineze ka qenë shumë e suksesshme. Vitet e fundit ka pasur një ndryshim të madh në fokusin e saj drejt Afrikës dhe Ballkanit Perëndimor. Si pasojë, kjo e fundit ka investuar relativisht pak në Kosovë pasi nuk e njeh atë si shtet të pavarur.
Ballkani Perëndimor nuk ka qenë imun ndaj përpjekjeve të Pekinit për të ndërtuar infrastrukturë që mund ta lehtësojë transportin e stoqeve nga Greqia. Është e domosdoshme të krijohet një prani në tregjet e reja në zhvillim, ku ekonomitë janë në ballë të zhvillimit. Ndërkohë që është e vështirë të thuhet nëse Kina po konkurron me SHBA-në në aspektin ekonomik, SHBA-të kanë aftësinë për të ndryshuar kursin në çdo kohë.
Si pjesë e Iniciativës së saj Belt and Road Initiative (带- 路) Kina ka investuar dhe nënshkruar kontrata me vlerë 14.6 miliardë dollarë në Bosnje dhe Hercegovinë, Mal të Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Serbi midis viteve 2005 dhe 2019. Kjo ka ndihmuar në përmirësimin e integrimit rajonal, rritjen e tregtisë dhe nxitjen e rritjes ekonomike duke lidhur Evropën me Azinë dhe Afrikën nëpërmjet rrjeteve tokësore dhe detare. Sidoqoftë, një ndryshim paradigme është i pashmangshëm me sfidat e fundit në Kinë që i atribuohen disa faktorëve, duke përfshirë plakjen e demografisë, kërcënimin nga recesioni, rimëkëmbjen e COVID-19 dhe mungesat e energjisë.
Megjithatë, kjo nuk duhet ta zvogëlojë shqetësimin e vendeve pasi është ende e vështirë të vlerësohet vendimi i Kinës për pozicionin e saj armiqësor ndaj Tajvanit. Prandaj, vendet demokratike duhet të bëhen bashkë kundër politikës agresive të kësaj të fundit.
Nga: Arbenita Sopaj
*Artikulli fillimisht është publikuar në Modern Diplomacy.
