Si themelohet dhe si fuksionon një vakëf

Në thelb, një vakëf funksionon si më poshtë: një themelues, i cili ka grumbulluar pasuri private, vendos ta dhurojë pronën e tij personale për një qëllim të caktuar, shpesh fetar. Shuma e kapitalit fillestar (korpusi), qëllimi për të cilin dhurohet dhe të gjitha kushtet e menaxhimit regjistrohen qartë në një akt vakëfi, i cili dorëzohet pranë autoriteteve. Në këtë mënyrë, pasuria e grumbulluar privatisht nga një mysliman i devotshëm bëhet pronë e Zotit.

Themeluesi përcakton rreptësisht se si duhet të shpenzohen të ardhurat vjetore të vakëfit. Këto të ardhura mund të alokohen plotësisht për një qëllim fetar (vakëf hajri) ose për një grup përfituesish. Pasardhësit e themeluesit mund të jenë gjithashtu përfituesit kryesorë të këtyre të ardhurave vjetore. Vakëfet e tilla njihen si vakëfe familjare (vakëf ehli). Menaxhimi i vakëfit i besohet një administratori (myteveli), funksionet e të cilit mund të kryhen edhe nga vetë themeluesi gjatë jetës së tij. Kështu, çdo vakëf përbëhet nga katër elemente kryesore: themeluesi, përfituesit, administratori dhe vetë kapitali i dhuruar.

Ekonomia e vakëfit

Ekonomistët që analizojnë sistemin e vakëfit do të habiteshin nga fakti se një sërë shërbimesh thelbësore, si shëndetësia, arsimi, infrastruktura komunale etj., janë ofruar historikisht pa asnjë kosto për qeverinë. Prandaj, duke supozuar faktorë të tjerë të pandryshuar (ceteris paribus), sistemi i vakëfit mund të kontribuojë ndjeshëm në një nga qëllimet kryesore të ekonomistëve modernë: reduktimin e ndjeshëm të shpenzimeve qeveritare, çka çon në një deficit më të ulët buxhetor, duke reduktuar kështu nevojën për huamarrje shtetërore dhe kufizuar efektin e “zhvendosjes së sektorit privat” (crowding-out effect). Si rezultat, kjo ndikon në uljen e normës së interesit, duke eliminuar një nga pengesat kryesore për investimet private dhe rritjen ekonomike.

Vakëfi mund t’i realizojë këto funksione përmes dhurimeve vullnetare nga shtresat e pasura të shoqërisë. Kështu, kapitali i akumuluar privatisht dhurohet vullnetarisht për të financuar një sërë shërbimesh sociale. Në këtë pikë bëhet i dukshëm një tjetër funksion i rëndësishëm i vakëfit: jo vetëm që ndihmon në uljen e shpenzimeve qeveritare dhe rrjedhimisht të normës së interesit, duke hapur rrugën për rritje ekonomike, por gjithashtu arrin një tjetër synim të rëndësishëm të ekonomisë moderne – përmirësimin e shpërndarjes së të ardhurave. Kjo rishpërndarje e pasurisë realizohet kryesisht përmes dhurimeve vullnetare, duke e vënë taksimin në një rol dytësor.

Ka edhe pasoja të tjera ekonomike: një barrë më e ulët tatimore nënkupton rritje të tepricës së konsumatorit dhe prodhuesit, si dhe ulje të “dead-weight cost of the tax”. Si rrjedhojë, taksat më të ulëta ndikojnë pozitivisht në prodhimin total, duke ulur njëkohësisht edhe kostot. Çmimet për konsumatorët do të bien dhe do të hapet rruga për një rritje ekonomike pa rritje inflacioni (non-inflationary growth) (Wanniski, 1975: 49-50; The Economist, 20 shtator 1997: 20).

Për më tepër, vakëfi ofron një zgjidhje për problemin e mungesës së prodhimit të mallrave publike, një fenomen i zakonshëm në ekonomitë konvencionale. Ky aspekt meriton një analizë më të thellë. Fillimisht duhet të theksojmë se shërbimet e ofruara nga vakëfet përbëjnë mallra publike, konsumimi i të cilave nuk është konkurrues dhe ofrimi i tyre nuk mund të përjashtohet.

Siç dihet, teoria ekonomike klasike argumenton se, duke qenë se konsumatorët e mallrave publike veprojnë si individë racionalë, ata tentojnë të përfitojnë pa kontribuar (free-riding), duke mos dhënë ndihmesën e tyre në krijimin e këtyre mallrave. Si pasojë, në kushtet e sjelljes racionale, prodhimi i mallrave publike mbetet i pamjaftueshëm në ekonomitë konvencionale (Bates, 1995: 30).

Për sa i përket botës islame, ka shumë dëshmi që tregojnë të kundërtën, pra për praninë e gjerë të mallrave publike të siguruara nga vakëfet. Prandaj, duket më e përshtatshme të flasim për një tepricë të mallrave publike sesa për mungesën e tyre. Në një ekonomi islame, kjo tepricë dhe jo mungesa mund të shfaqet si problemi kryesor. Në këtë pikë duhet theksuar se ky vëzhgim nuk kufizohet vetëm në historinë e kaluar, por mbetet i vlefshëm për të gjitha kohët. Nuk ka asnjë arsye për të supozuar se myslimanët modernë janë më pak të interesuar për bamirësi sesa paraardhësit e tyre. Me kushtet e duhura, myslimanët e sotëm kanë treguar se janë po aq të gatshëm sa të parët e tyre për të krijuar vakëfe. Dëshmia më e fundit nga Turqia mbi zgjerimin dinamik të numrit të vakëfeve të sapothemeluara e konfirmon këtë fakt.

Të gjitha kontributet sociale dhe ekonomike të sistemit të vakëfit të përmendura më sipër bazohen në një supozim kyç: që vakëfet të menaxhohen nga kujdestarë të mençur dhe efikasë. Fatkeqësisht, historia dëshmon se kjo nuk ka qenë gjithmonë e vërtetë. Arkivat janë të mbushura me dokumente që tregojnë raste të korrupsionit nga zyrtarët e vakëfit. Me fjalë të tjera, ekziston një problem serioz i përfaqësimit (agency problem) i lidhur me sistemin e vakëfit. Kjo përbën një nga sfidat më të mëdha për ekonomistët islamë modernë që synojnë të ringjallin këtë sistem.

Sistemi i vakëfit ka kontribuar ndjeshëm edhe në një problem tjetër madhor ekonomik: punësimin. Përqindja e personave të punësuar nga sistemi i vakëfit në raport me ata të punësuar drejtpërdrejt nga shteti në Turqi ka ndryshuar si më poshtë: në fillim të shekullit XX ishte 8.23%, në vitin 1931 arriti në 12.68%, ndërsa në vitet 1990 ra në 0.76%. Për pasojë, sistemi i vakëfit duket se ka pushuar së qeni një burim i rëndësishëm punësimi në Republikën e Turqisë. Megjithëse këto shifra nuk përfshijnë rreth 30,000 tregtarë dhe prodhues të vegjël që përdorin pronat e vakëfit, si dhe dhjetëra mijëra individë të punësuar nga vakëfet e reja të krijuara sipas Kodit Civil laik turk (Bilici, 1992 dhe 1993), është e qartë se kontributi i përgjithshëm i vakëfit në punësim ka rënë ndjeshëm. Ky kontrast është i fortë krahasuar me Perëndimin, ku sektori jofitimprurës, i cili përfshin truste dhe fondacione – ekuivalentët perëndimorë të vakëfeve – përbënte mesatarisht 13% të vendeve të reja të punës të krijuara midis viteve 1980 dhe 1990 në Francë, Gjermani dhe Shtetet e Bashkuara. Në Shtetet e Bashkuara, sektori jofitimprurës përbën 6.9% të punësimit total (Salamon dhe Anheier, 1996: xviii).

Rënia e kontributit të sistemit të vakëfit në punësim pasqyron rënien e përgjithshme të këtij sistemi në Turqi para Ligjit të vitit 1967. Kjo rënie ishte rezultat i drejtpërdrejtë i një politike të qëllimshme shtetërore. Për të kuptuar këtë fenomen dramatik, së pari duhet të analizojmë forcat që e shtynë shtetin të sulmojë sistemin e vakëfit.

Do të ishte e përshtatshme të fillojmë me disa pyetje:

Pse shteti ndjeu nevojën për të centralizuar dhe madje për të shkatërruar sistemin e vakëfit? Kjo pyetje merr rëndësi të madhe nëse duam që vakëfet të shmangin goditjen e shtetit në të ardhmen.
Duke qenë se edhe vetë shteti duhej të respektonte disa rregulla, cilat ishin bazat ligjore që justifikuan ndërhyrjen e tij?
A ishte procesi i centralizimit dhe shkatërrimit pasues linear apo ciklik?

Origjina e vakëfit

Dihet mirë se themelimi i pasurisë për qëllime bamirësie ka një histori shumë më të hershme se Islami dhe është gjithashtu e mundur që Islami të jetë ndikuar nga qytetërimet e mëparshme. Mesopotamia e lashtë, Greqia, Roma, si dhe arabët paraislamikë padyshim që e njihnin një praktikë të tillë (Laum, 1914; Rockwell, 1909; Rostowzew; Othman, 1982; Duncan-Jones, 1982). Deri në çfarë mase vakëfi islam u ndikua nga këto institucione të lashta dhe deri në çfarë mase ishte produkt i gjenialitetit islam, mbetet një çështje e pazgjidhur. Ndikimet romake, bizantine, por edhe ato mesopotamiane, sasanide, hebraike dhe budiste janë pranuar si të mundshme (Köprülü, 1942: 10-11; Coing, 1981: 272-274). Hulumtimet më të fundit janë më të vendosura dhe tregojnë ligjin sasanid si burimin më të mundshëm (Arjomand, 1998: 110-111). Kështu, kemi një situatë mjaft të qartë: myslimanët u inkurajuan fuqishëm që të dhuronin pasuritë e tyre në shërbim të njerëzimit dhe ata e dinin si ta bënin këtë falë qytetërimeve të mëparshme që kishin dominuar rajonin ku ata ndodheshin (Crecelius, 1995: 249).

Në këtë pikë, lexuesi mund të mbetet i impresionuar nga aftësia e Islamit për të marrë hua nga qytetërimet e tjera. Kjo aftësi mund të ketë origjinën te një tradite e atribuar Profetit Muhamed (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të):

“Ebu Hurejra transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: ‘Fjala e urtë është pasuria e humbur e besimtarit; ai ka të drejtë ta marrë atë kudo që e gjen, sepse është më meritor për të.’” (Tirmidhiu, 1992: 2687)

Megjithëse vakëfi nuk përmendet në mënyrë të drejtpërdrejtë këtu, koncepti i rishpërndarjes së pasurisë theksohet fuqishëm në Kur’an (2:215, 264, 270, 280). Për më tepër, ka dëshmi të qarta se shumë personalitete të mëdha të Islamit e kishin dhuruar pasurinë e tyre për qëllime bamirësie. Një hadith i transmetuar sërish nga Ebu Hurejra ndoshta shpjegon origjinën e këtijj institucioni në botën islame:

“Ebu Hurejra transmeton se i Dërguari i Allahut ka thënë: ‘Kur njeriu vdes, të gjitha veprat e tij marrin fund, përveç tre: sadaka e vazhdueshme, dije nga e cila përfitojnë njerëzit, ose një pasardhës i devotshëm, i cili lutet për të.’” (Muslim, 1992: kapitulli 3, hadithi 14)

Edhe pse burimet klasike i kanë trajtuar zakonisht secilën nga këto vepra të mira (sevape) veçmas, ne preferojmë t’i shohim si të ndërlidhura. Kjo për shkak se argumenti këtu është se një kombinim i tillë përbën thelbin e vakëfit islam. Kështu, myslimanët kishin nevojë për një institucion që t’u mundësonte atyre realizimin e të tria këtyre veprave të mira. Vakëfi i plotësonte këto kritere: ai siguron sadaka të vazhdueshme për shumë vite, madje shekuj, pas vdekjes së themeluesit; ai mund të financojë dijetarë, veprat e të cilëve do të jenë të dobishme për njerëzimin për një kohë të gjatë, dhe sevapet që burojnë prej tyre do t’i përfitonte edhe themeluesi i vakëfit, i cili kishte siguruar mjetet për mbështetjen e tyre. Së fundmi, administrimi i vakëfit mund t’u besohej pasardhësve të themeluesit, duke garantuar, nga njëra anë, një menaxhim të kujdesshëm dhe besnik, dhe nga ana tjetër, pasardhësit do të luteshin për të ndjerin, pasi, falë vakëfit të tij, ata nuk do të mbeteshin të varfër.

Edhe pse myslimanët mund të jenë inkurajuar që të marrin ide nga qytetërimet e tjera pa ndonjë hezitim, siç sugjeron hadithi i sipërpërmendur, vetë procesi i huazimit nuk ishte i thjeshtë. Çdo institucion i marrë hua duhej të formësohej dhe të ristrukturohej në përputhje me mësimet themelore të Islamit. Kishte dallime të rëndësishme në mendimet e juristëve të mëdhenj të hershëm mbi strukturën dhe kornizën juridike të vakëfit. Ndërsa Imami Shafiu kishte kundërshtime për disa aspekte të institucionit, ndër hanefitë, Imami Ebu Jusufi kishte mendime të ndryshme nga mësuesit e tij. Pa hyrë në hollësi, në përgjithësi mund të thuhet se Imami Shafiu dhe Imami Ebu Jusufi dëshironin të zgjeronin vakëfet dhe, për këtë arsye, lehtësuan themelimin e tyre, ndërsa të tjerë preferuan ta kufizonin këtë institucion.

Problemi themelor lidhej me ligjin islam të trashëgimisë: meqenëse themeluesi i një vakëfi mund t’ia besonte administrimin e tij cilitdo nga pasardhësit e tij, kjo mund të çonte në një primogjeniturë de facto, duke shkelur parimet bazë të ligjit islam, i cili përcakton një shpërndarje të pasurisë ndër të gjithë trashëgimtarët. Si pasojë, shumica e juristëve e patën të vështirë ta miratonin vakëfin.

Megjithatë, për arsye që do të shpjegohen më poshtë, shoqëria myslimane kishte nevojë për këtë institucion. Përfundimisht, juristët e mëdhenj e toleruan atë. Pika e kthesës erdhi kur Ebu Jusufi, gjatë haxhit, vërejti rëndësinë e madhe që kishin marrë këto institucione dhe prezantoi legjislacion të ri që lehtësoi themelimin e vakëfeve. Kështu, institucioni i vakëfit u zhvillua pas vdekjes së Profetit (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) dhe struktura e tij ligjore u konsolidua fort gjatë gjysmës së dytë të shekullit të dytë (Köprülü, 1942: 4).

Në këtë pikë, duhet të shpjegojmë se si një sistem, i cili nuk e kishte origjinën në Islam, nuk përmendet specifikisht në Kur’an dhe fillimisht ishte kundërshtuar nga shumë juristë të shquar, u përqafua me kaq entuziazëm dhe u zhvillua në përmasa fenomenale. Mund të ketë dy shpjegime: një historik dhe një ekonomik. Së pari, le të shqyrtojmë aspektin historik: çlirimet e mëdha islame e pasuruan botën myslimane përtej çdo imagjinate, duke krijuar kushtet ekonomike të nevojshme për shfaqjen e këtij institucioni. Për më tepër, duhet të kemi parasysh theksin që traditat profetike i vinin rëndësisë së bamirësisë dhe veprave të mira. Meqenëse pasuria në Islam konsiderohet si një sprovë e rëndësishme, prirja natyrore e të pasurve myslimanë për të bërë vepra të mira si përgatitje për botën tjetër është lehtësisht e kuptueshme. Për këto arsye historike, edhe pse vakëfi nuk përmendet në mënyrë të drejtpërdrejtë në Kur’an dhe fillimisht ishte kundërshtuar, ai u përqafua me shumë entuziazëm.

Por kjo nuk është e gjitha; teoria ekonomike gjithashtu ofron shpjegimin e vet përse sistemi i vakëfit ishte i domosdoshëm. Sipas kësaj teorie, kishte arsye të forta për shfaqjen e sistemit të vakëfit. Siç kemi parë më sipër, në kushtet e sjelljes racionale, të mirat publike do të kishin prirjen të mbiprodhoheshin ose të nënprodhoheshin. Kjo dilemë lidhur me krijimin e të mirave publike krijon një kërkesë për institucione jashtë tregut.

Kjo “kërkesë për krijimin e institucioneve jashtë tregut” mund të shpjegojë gjithashtu përse vakëfi u bë kaq i përhapur dhe i popullarizuar në shumicën e botës myslimane. Teoria shpjegon gjithashtu universalitetin e vakëfeve ose të institucioneve të ngjashme me vakëfin. Pas të gjithash, siç u përmend shkurt më sipër, fondacionet bamirëse njihen jo vetëm në botën myslimane, por edhe në Perëndim dhe në qytetërime të tjera të mëdha (Salamon dhe Anheier, 1997; Geremek, 1994; Coing, 1981; Crecelius, 1995).

Vakëfi – Përmbledhje

Fondacionet filantropike njihen në botën islame si vakëf ose habs. Ndërsa ky i fundit përdoret kryesisht në Afrikën e Veriut, termi i parë është i njohur, me variacione të vogla, në pjesën tjetër të botës islame. Fjala vakëf dhe forma e saj shumës evkaf rrjedhin nga folja arabe vakafa, që do të thotë “të ndalosh dhe të bësh diçka të qëndrojë e palëvizshme”. Një kuptim i dytë është thjesht “fondacione filantropike”.

Pavarësisht përkufizimit, ky institucion, përmes së cilit një pronë private dhurohet për një qëllim bamirësie në përjetësi dhe të ardhurat e gjeneruara përdoren për këtë qëllim, spikat si një nga arritjet më të mëdha të qytetërimit islam. Në të gjithë botën islame, nga Atlantiku në Paqësor, vepra madhështore arkitekturore, si dhe një pasuri shërbimesh jetësore për shoqërinë, janë financuar dhe mirëmbajtur për shekuj me radhë nëpërmjet këtij sistemi. Madje, është argumentuar se shumë vakëfe kanë mbijetuar për më shumë se gjysmë mijëvjeçari dhe disa edhe për më shumë se një mijëvjeçar (Crecelius, 1995: 260).

Pavarësisht këtyre arritjeve mbresëlënëse, historia e vakëfeve ka qenë e trazuar. Për shekuj me radhë, fati i këtyre institucioneve ka qenë i lidhur ngushtë me fatin e shteteve nën të cilat funksiononin. Si rrjedhojë, ato kanë përjetuar ngritje dhe rënie dramatike: periudha e themelimit dhe rritjes shpesh pasohej nga një periudhë rënieje dhe neglizhimi, derisa me shfaqjen e një shteti të ri, rigjallërimi dhe prosperiteti mbizotëronin përsëri.

Megjithatë, në asnjë moment gjatë kësaj historie të gjatë luhatjesh, vakëfet nuk kanë përjetuar shkatërrimin universal dhe të qëllimshëm që iu imponua atyre gjatë shekujve XIX dhe XX, një fakt që tregon qartë imperializmin perëndimor si fajtorin kryesor. Megjithatë, shkatërrimi më i madh nuk ndodhi në një rajon të kolonizuar nga fuqitë e mëdha, por në Turqi, një nga vendet e rralla në botën islame që nuk u kolonizua.

Ekonomia Islame

Shkenca e ekonomisë, ose analiza ekonomike, studion sjelljen ekonomike reale dhe funksionimin e ekonomisë në jetën e përditshme. Meqenëse sjellja ekonomike është gjithmonë e orientuar drejt disa qëllimeve, një ekonomi e pastër dhe neutrale ndaj vlerave është vetëm një mit, një iluzion. Analiza ekonomike moderne studion ekonomitë kapitaliste në forma të ndryshme, ndërsa ekonomia socialiste përshkruan funksionimin e ekonomive të planifikuara qendrore. Shkenca ekonomike islame, ose analiza ekonomike e zbatueshme në një shoqëri islame, do të marrë formë vetëm kur të kemi një popull me sjellje islame dhe një ekonomi që funksionon në përputhje me parimet islame. Ndërkohë, ekonomia moderne dhe ajo socialiste ndihmojnë në kuptimin e realitetit aktual ekonomik, i cili synohet të transformohet sipas sistemit normativ islam.

Ndërsa analiza ekonomike moderne bën pjesë në studimet e ekonomisë islame, pasi ndihmon në kuptimin e realitetit ekonomik ekzistues, degët e aplikuara të ekonomisë qëndrojnë në një terren të ndryshëm. Ekonomia e rritjes dhe zhvillimit, financat publike, tregtia ndërkombëtare, politika monetare, bankimi, teoria e financave dhe ekonomia e punës studjohen aktualisht në kontekstin e normave të pranuara të një shoqërie kapitaliste. Kur vizioni islam dhe filozofia ekonomike islame arrijnë të prodhojnë një model të ri sjelljeje, i gjithë ky korpus studimesh do të zëvendësohet me analiza të përshtatura për realitetin e ri.

Deri atëherë, detyra e ekonomisë islame është të ndërtojë ura midis asaj që është dhe asaj që duhet të jetë. Ky proces kërkon një kuptim të qartë të të dyjave dhe përfshin analizën e realitetit aktual ekonomik, që deri në një masë përputhet me shkencën ekonomike të sotme. Megjithatë, ai zhvillohet në dritën e vizionit të dëshiruar nga filozofia ekonomike islame, duke nxjerrë mësime nga historia ekonomike islame për të përcaktuar një model më të mirë për të ardhmen. Së fundi, ai përcakton mënyrat e kalimit nga realiteti aktual në atë që duhet të jetë.

Kjo mund të ilustrohet me disa shembuj. Një objektiv i ekonomisë islame është sigurimi i ushqimit, veshjes, strehimit, kujdesit shëndetësor dhe arsimit për çdo burrë dhe grua. Ky është një synim i përbashkët i të gjitha shoqërive moderne, por metodat e arritjes së tij dhe niveli i realizimit ndryshojnë. Duke mësuar nga të gjitha këto eksperimente dhe duke ndjekur metodën unike islame, e cila kombinon veprimin vullnetar me ndërhyrjen shtetërore për të siguruar realizimin e objektivave të saj, ekonomia islame do të përcaktojë politikat më të përshtatshme për një shoqëri islame.

Një tjetër shembull lidhet me institucionin e bankave dhe sistemin financiar në përgjithësi. Pasi të analizojë funksionimin e institucioneve aktuale, ekonomia islame do të theksojë dëmet dhe pasojat negative të sistemit të bazuar në interes (kamatë) dhe do të propozojë një alternativë islame të bazuar në ndarjen e fitimit, huatë pa interes dhe bashkëpunimin ekonomik. Gjithashtu, do të trajtojë problemin e kalimit nga sistemi aktual në një model islamik të qëndrueshëm.

Në kontekstin e studimeve të sjelljes, ekonomia islame do të synojë të zbulojë implikimet operacionale të normave islame në situata reale. Në një farë kuptimi, kjo detyrë mund të përshkruhet si ndërtimi i modeleve ideale të sjelljes, të përshtatura për realitetin konkret të një shoqërie islame.

Grumbullimi i pasurisë

Ebu Hurejra transmeton se i Dërguari i Allahut (Paqja qoftë mbi të) ka thënë: “I mallkuar qoftë robi i dinarit, i mallkuar qoftë robi i dirhemit.”

Ebu Hurejra (Allahu qoftë i kënaqur me të) transmeton se Profeti (Paqja qoftë mbi të) ka thënë: “Do të vijë një kohë kur njerëzit nuk do t’ia vënë veshin mënyrës me të cilën e sigurojnë jetesën e tyre, qoftë ajo e lejuar (hallall) apo e ndaluar (haram).”

Ebu Hurejra transmeton nga i Dërguari i Allahut (Paqja qoftë mbi të) se ka thënë: “Zemra e një njeriu të moshuar mbetet e re në dashurinë për dy gjëra: dëshirën për jetë të gjatë dhe pasuri.”

Enesi transmeton se i Dërguari i Allahut (Paqja qoftë mbi të) ka thënë: “Sikur biri i Ademit të kishte dy lugina me pasuri, do të dëshironte edhe një të tretë. Dhe stomaku i birit të Ademit nuk mbushet veçse me pluhur (të varrit). Por Allahu e pranon me mëshirë atë që pendohet.”

Rreziku i betimit të rremë dhe përvetësimi i padrejtë i tokës

Transmetohet nga Ebu Umama se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) tha: “Kushdo që përvetëson padrejtësisht të drejtën e një myslimani duke bërë betim të rremë, Allahu do ta bëjë Zjarrin e Xhehenemit të domosdoshëm për të dhe do t’ia ndalojë Xhenetin.” Një person e pyeti: “O i Dërguari i Allahut, edhe nëse është diçka e parëndësishme?” Ai (Profeti) u përgjigj: “(Po) edhe nëse është një degë e vogël e pemës arak.”

Është transmetuar nga Abdullah ibn Omeri se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka thënë: “Kushdo që bën një betim të rremë me qëllim përvetësimin e pasurisë së një myslimani, ndërkohë që është gënjeshtar, do ta takojë Allahun në një gjendje ku Ai do të jetë i zemëruar me të.” Transmetuesi tha: Atëherë erdhi Ashath ibn Kajs dhe tha (drejtuar njerëzve): “Çfarë ju ka transmetuar Ebu Abdurrahman (Kunja e Abdullah ibn Omerit)?” Ata u përgjigjën: “Këtë dhe këtë.” Pas kësaj, ai tha: “Ebu Abdurrahman e ka thënë të vërtetën. Ky urdhër është shpallur në lidhje me mua. Në Jemen kishte një copë toke për të cilën unë dhe një person tjetër kishim pretendime. E çova çështjen për gjykim te i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të).” Ai (Profeti) tha: “A ke ndonjë dëshmi që e mbështet pretendimin tënd?” Unë u përgjigja: “Jo.” Atëherë i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) tha: “Atëherë vendimi do të merret mbi betimin e tij.” Unë thashë: “Ai do ta bëjë betimin pa ngurrim.” Atëherë i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) tha: “Kushdo që bën një betim të rremë për të përvetësuar padrejtësisht pasurinë e një myslimani, ndërkohë që është gënjeshtar, do ta takojë Allahun, i Cili do të jetë i zemëruar me të.” Më pas u shpall ky ajet: “Vërtet, ata që e shesin besëlidhjen e Allahut dhe betimet e tyre për një çmim të ulët…” (Kur’an, 3:77).

Transmetohet nga Vail, përmes të birit të tij Alkama, se një person nga Hadramauti dhe një tjetër nga Kinda erdhën te i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të). Personi nga Hadramauti tha: “O i Dërguari i Allahut, ky njeri ka përvetësuar tokën time që i përkiste babait tim.” Personi nga Kinda u përgjigj: “Kjo është toka ime dhe është në posedimin tim; unë e punoj atë dhe ai nuk ka asnjë të drejtë mbi të.” Profeti i tha Hadramitit: “Ke ndonjë provë?” Ai u përgjigj negativisht. Profeti tha: “Atëherë, çështja do të vendoset mbi betimin e tij.” Hadramiti tha: “O i Dërguari i Allahut, ai është gënjeshtar dhe nuk i frikësohet betimeve.” Profeti tha: “Në këtë rast, nuk ka tjetër rrugëzgjidhje.” Kur personi nga Kinda u largua për të bërë betimin, Profeti tha: “Nëse ai bën betim të rremë për të përvetësuar padrejtësisht pronën e dikujt, ai do të takojë Zotin e tij në një gjendje ku Ai do të largohet prej tij.”

Said ibn Zejd ibn Amr ibn Nufail (Allahu qoftë i kënaqur me ta) transmeton se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) tha: “Ai që merr padrejtësisht qoftë edhe një pëllëmbë toke, Allahu do ta ngarkojë me shtatë toka mbi supe.”

Said ibn Zejd ibn Amr ibn Nufail (Allahu qoftë i kënaqur me të) transmeton se Arva (bint Uveis) pati një mosmarrëveshje me të lidhur me një pjesë të tokës së shtëpisë së tij. Ai i tha: “Lëre atë dhe hiq dorë nga pretendimi yt për të, sepse kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) duke thënë: ‘Ai që merr qoftë edhe një pëllëmbë toke padrejtësisht, do të mbajë mbi qafë shtatë toka në Ditën e Gjykimit.’” Said ibn Zejd më pas u lut: “O Allah, bëje të verbër nëse ka gënjyer dhe bëje varrin e saj në shtëpinë e saj.” Narratori thotë: “E pashë atë duke u endur e verbër, duke prekur muret për të gjetur rrugën dhe duke thënë: ‘Më ka kapluar mallkimi i Said ibn Zejdit.’ Dhe ndodhi që, ndërsa po ecte në shtëpinë e saj, kaloi pranë një pusi dhe ra brenda, duke u bërë ai vend varri i saj.”

Xhabir ibn Abdullah transmeton se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka thënë: “Keni kujdes nga padrejtësia, sepse padrejtësia është errësirë në Ditën e Gjykimit. Keni kujdes nga koprracia, sepse ajo i shkatërroi ata që ishin para jush, duke i nxitur të derdhin gjak dhe të lejojnë atë që u ishte ndaluar.”

Ebu Hurejra transmeton se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka thënë: “A e dini kush është i falimentuar (i varfër)?” Shokët e Profetit thanë: “Një i varfër midis nesh është ai që nuk ka as dirhem as pasuri.” Profeti tha: “I varfëri i umetit tim është ai që do të vijë në Ditën e Gjykimit me namaz, agjërim dhe zekat, por që do të ketë ofenduar të tjerët, ka shpifur ndaj tyre, ka konsumuar pasurinë e tyre padrejtësisht, ka derdhur gjakun e tyre dhe i ka rrahur ata. Atëherë, të gjitha veprat e tij të mira do t’u jepen atyre që ai i ka dëmtuar. Nëse veprat e tij të mira nuk mjaftojnë për të shlyer padrejtësitë e tij, atëherë mëkatet e tyre do të kalojnë mbi të dhe ai do të hidhet në Zjarrin e Xhehenemit.”

Ebu Hurejra transmeton se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka thënë: “Në Ditën e Gjykimit, çdo njeri do të marrë atë që i takon, deri sa edhe delja pa brirë do të marrë hak ndaj deles me brirë.”

El-Ithar – Sakrifica

Ebu Hurejra përcjell se një person erdhi te i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) dhe tha: “Jam i kapluar nga uria.” Profeti i dërgoi një mesazh njërës prej grave të tij (për të siguruar ushqim për të), por ajo tha: “Pasha Atë që të ka dërguar me të Vërtetën, nuk kam asgjë tjetër përveç ujit.” Ai (Profeti) më pas e dërgoi të njëjtin mesazh tek një tjetër, por edhe ajo dha të njëjtën përgjigje. Kështu vazhdoi deri sa të gjitha gratë e tij dhanë të njëjtën përgjigje: “Pasha Atë që të ka dërguar me të Vërtetën, nuk kam asgjë tjetër përveç ujit.” Atëherë i Dërguari i Allahut tha: “Allahu do të ketë mëshirë për atë që do ta presë këtë mysafir sonte.”

Një burrë nga Ensarët u ngrit dhe tha: “O i Dërguari i Allahut, unë do ta pres.” Ai e çoi mysafirin në shtëpinë e tij dhe e pyeti gruan e tij: “A ke ndonjë gjë për t’i shërbyer mysafirit?” Ajo u përgjigj: “Jo, përveç ushqimit që kemi për fëmijët tanë.” Ai tha: “Largoju vëmendjen me diçka dhe kur të hyjë mysafiri, fik dritën dhe lëre të mendojë se po hamë bashkë me të.” Kështu u ulën, dhe mysafiri u ngop me ushqimin e tyre.

Në mëngjes, burri shkoi te i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të), i cili i tha: “Allahu ishte i kënaqur me atë që ju të dy bëtë për mysafirin tuaj gjatë natës.”

Ebu Hurejra përcjell gjithashtu se një mysafir kaloi natën me një nga Ensarët, i cili nuk kishte asgjë përveç ushqimit të mjaftueshëm për veten dhe fëmijët e tij. Ai i tha gruas së tij: “Vëri fëmijët të flenë, fike llambën dhe shërbeja mysafirit atë që kemi.” Në këtë rast, zbriti ky ajet kuranor:

“Ata i vënë nevojtarët përpara vetes së tyre, edhe pse ata vetë janë në nevojë të madhe.” (Kurani, 59:9)

Tevekuli (Mbështetja tek Allahu)

Omeri përcjell: “E kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) duke thënë: ‘Nëse do t’i besonit Allahut ashtu siç Ai meriton të besohet, Ai do t’ju siguronte furnizimin (rizk) ashtu siç u jep zogjve, të cilët fluturojnë në mëngjes me barkun bosh dhe kthehen në mbrëmje me barkun plot’.”

Habba dhe Saua, bijtë e Halidit, përcjellin: “Ne e vizituam të Dërguarin e Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ndërsa ai ishte i angazhuar me një punë. E ndihmuam në këtë punë. Ai (Profeti i Shenjtë) tha: ‘Nuk duhet të shqetësoheni për furnizimin tuaj për aq kohë sa jeni gjallë. Nëna lind një fëmijë të kuq dhe pa asgjë mbi të, pastaj Allahu i Plotfuqishëm e furnizon atë’.”

Amr b. Asi përcjell: “I Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) tha: ‘Njeriu ka shumë ambicie. Nëse e përkushton veten pas tyre, Allahu bëhet indiferent ndaj asaj që e shkatërron atë. Por nëse i mbështetet Allahut, do të shqetësohet më pak për këto ambicie’.”

Ebu Hurejra përcjell se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka thënë: “Kur dikush prej jush sheh dikë që është në një nivel më të lartë në pasuri dhe fizik, le të shikojë edhe dikë që është në një nivel më të ulët në këto gjëra.”

Ebu Hurejra përcjell se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka thënë: “Shikoni ata që janë në një nivel më të ulët se ju, por mos shikoni ata që janë më lart se ju, sepse kjo do t’ju bëjë të mos e vlerësoni siç duhet atë që Allahu ju ka dhuruar.”

Ebu Dherri përcjell se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka thënë: “Devotshmëria në këtë botë nuk qëndron në shpalljen e hallallit si haram apo në shpërdorimin e pasurisë. Përkundrazi, devotshmëria është kur e konsideron atë që është tek Allahu më të mirë dhe më të sigurt sesa atë që ke në duart e tua dhe kur shpreson shpërblimin nga Allahu për sprovat që të vijnë.”

Abdurrahman el-Hubuli përcjell: “Dëgjova që një person e pyeti Abdullah b. Amr b. As: ‘A nuk jemi ne ndër të varfrit e emigrantëve?’ ‘Abdullahu i tha: ‘A ke një bashkëshorte me të cilën jeton?’ Ai tha: ‘Po.’ Ai e pyeti: ‘A ke një shtëpi ku të jetosh?’ Ai tha: ‘Po.’ Pastaj Abdullahu i tha: ‘Atëherë ti je mes të pasurve.’ Ai tha: ‘Kam edhe një shërbëtor.’ Atëherë Abdullahu tha: ‘Atëherë ti je mes mbretërve’.”

Ebu Abddurrahmani përcjell se tre persona erdhën te Abdullah b. Amr b. As ndërsa ai ishte ulur dhe thanë: “Pasha Allahun, ne nuk kemi asgjë, as furnizime, as kafshë për udhëtim, as pasuri.” Ai u tha: “Jam gati të bëj çfarëdo që dëshironi. Nëse doni, ejani tek ne dhe do t’ju japim atë që Allahu na ka dhënë. Ose, nëse doni, mund të flas për ju me sundimtarin. Ose, nëse doni, tregoni durim, sepse e kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) duke thënë: ‘Të varfrit mes emigrantëve do të hyjnë në Xhenet dyzet vjet para të pasurve në Ditën e Ringjalljes’.” Ata thanë: “Ne do të tregojmë durim dhe nuk do të kërkojmë asgjë.”

Ndershmëria në tregti

Në Islam, tregtia nuk është thjesht një veprimtari ekonomike, por një sferë ku vlerat morale dhe shpirtërore duhet të manifestohen. Parimet e ndershmërisë, sinqeritetit dhe drejtësisë janë thelbësore për çdo marrëveshje, duke siguruar që pasuria të fitohet në mënyrë të ligjshme dhe etike. Mësimet profetike theksojnë se një tregtar i drejtë dhe i ndershëm do të shpërblehet në botën tjetër, ndërsa mashtrimi dhe padrejtësia në tregti janë të dënueshme.

Ibn Omeri tha: “I Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) tha: ‘Tregtari mysliman i ndershëm dhe i sinqertë do të jetë me dëshmorët në Ditën e Ringjalljes’.”

Ismail b. Ubeid b. Rifa përcjell nga gjyshi i tij përmes babait të tij se ai tha: “Ata dolën me të Dërguarin e Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) për faljen e namazit të Bajramit. Ai (Profeti) pa njerëz të zënë me blerje dhe shitje. Ai tha: ‘O bashkësi e tregtarëve!’ Të gjithë iu përgjigjën të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të), ngritën kokat dhe e shikuan. Ai (Profeti i Shenjtë) tha: ‘Tregtarët do të ringjallen në Ditën e Ringjalljes si shërbëtorë të pabindur të Allahut, përveç atyre që kishin frikë Allahun, vepruan mirë dhe thanë të vërtetën’.”

Abdullah b. Dinari përcjell se dëgjoi Ibn Omerin (Allahu qoftë i kënaqur me ta) duke thënë: “Një njeri i përmendi të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) se ishte mashtruar në transaksionet tregtare, ndaj i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) tha: ‘Kur të hysh në një marrëveshje, thuaj: Nuk duhet të ketë përpjekje për mashtrim.’ (Më vonë) sa herë që ai hynte në një marrëveshje shitjeje, ai thoshte: Nuk duhet të ketë mashtrim.”

Jusufi tha: “Unë dhe një person nga Kurejshët ishim të ngarkuar me pasurinë e jetimëve. Një person më mori një mijë dirhemë. Më vonë, një mijë dirhemë që i përkisnin atij personi ranë në duart e mia. I thashë kurejshitit: ‘Ai iku me një mijë nga dirhemët e mi dhe tani i kam marrë, (prandaj nuk do t’ia kthej).’ Në këtë, kurejshiti tha: ‘Babai im përcillte se kishte dëgjuar të Dërguarin e Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) duke thënë: Kthejua amanetin atij që ta ka besuar dhe mos mashtro atë që të ka mashtruar’.”

Ukbe b. Amir përcjell: “E kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) duke thënë: ‘Myslimanët janë vëllezër me njëri-tjetrin. Nuk është e lejuar për një mysliman të shesë diçka (vëllait të tij) që përmban ndonjë defekt, përveç nëse ia tregon atë’.”

1...424344...714 Faqja 43 nga 714

Na ndiq

Moti