Ekonomia e hershme e Medinës ishte kryesisht rurale dhe kishte një bazë agrikulturore. Profeti (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ishte kryesisht i përkushtuar ndaj zhvillimit të tokave të reja. Ai pranoi mënyrën ekzistuese të kultivimit të tokës me disa modifikime. Interesi i tij kryesor ishte vendosja e një ligji të drejtë mbi posedimin e tokës.
Ka pasur shumë polemika midis shkollave të ndryshme të jurisprudencës lidhur me ligjshmërinë e muzara‘asë. Në spektrin e ndalimit dhe lejueshmërisë, gjejmë opinione të ndryshme. Në përgjithësi, ekzistojnë një numër traditash që ndalojnë qartë muzara‘anë. Përkrahësit e këtyre traditave argumentojnë se muzara‘a fillimisht është ndaluar nga Profeti (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të), por dijetarët e mëvonshëm, për arsye pragmatike dhe në bazë të rrethanave, e kanë racionalizuar ligjshmërinë e saj.
Shkollat e tjera lejojnë disa forma të muzara‘asë dhe jo të tjera. Ato citojnë disa tradita të Profetit (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) në mbështetje të pikëpamjes së tyre.
Protagonistët e muzara‘asë (kryesisht hanafitët) citojnë një grup tjetër traditash që shpjegojnë kontekstin e ndalimit. Sipas tyre, ndalimi i muzara‘asë nuk ishte i përgjithshëm, por i përqendruar vetëm te ato kontrata që përmbanin klauzola të padrejta. Sipas tyre, traditat që ndalojnë muzara‘anë nuk paraqesin një pozicion ligjor, por vetëm nxisin njerëzit të ndajnë tokën e tyre të tepërt me të tjerët si një akt bamirësie (ihsan). Një interpretim tjetër është se këto tradita nuk përfshijnë të gjithë pozicionin. Rrëfimtari ose ka harruar një pjesë të udhëzimeve të Profetit (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ose nuk ka cituar të gjithë kontekstin. Kjo situatë bëhet e qartë nëse shikojmë një grup tjetër traditash që shpjegojnë kontekstin e traditave të mëparshme. Në këto tradita të mëvonshme, Profeti (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ndaloi muzara‘anë sepse kontrata parashikonte që prodhimi i një pjese të caktuar të tokës (më afër burimit të ujit) i përkiste pronarit të tokës, ndërsa prodhimi i pjesës tjetër i përkiste qiramarrësit. Një kontratë e tillë mund të çonte në një situatë të padrejtë, pasi qiramarrësi mund të mos merrte asgjë ose shumë pak nga pjesa e tij e tokës. Prandaj, Profeti ndërhyri dhe e shpalli të pavlefshme një kontratë të tillë. Në analogji me këtë vendim, juristët hanafitë kanë shpallur të paligjshme disa forma të qirave, duke e mbajtur institucionin si të ligjshëm në përgjithësi. Çfarëdo qoftë statusi i traditave të cituara nga kjo shkollë, argumenti i tyre ka kuptim të paktën për disa arsye:
Së pari, është logjikisht në përputhje me ligjin islam të pronësisë të lejohen disa forma të muzara‘asë, sepse sipas ligjit të pronësisë gratë dhe fëmijët e mitur mund të zotërojnë tokë, dhe nëse ndalojmë të gjitha format e muzara‘asë, kjo do të ishte e barabartë me mohimin e të drejtave të pronësisë për ta.
Së dyti, ndalimi i muzara‘asë bie ndesh me ligjin islam të trashëgimisë. Kur një person vdes, pasuria e tij shpërndahet midis të afërmve, ndër të cilët mund të jenë gra, fëmijë, të moshuar dhe të paaftë. Nëse ndalojmë muzara‘anë, ata nuk do të mund të përfitonin nga toka që trashëgojnë. Kështu, një ligj (p.sh., ligji i trashëgimisë) mund të japë një të drejtë pronësie mbi tokën, ndërsa ligji tjetër (ndalimi i muzara‘asë) mund ta tërheqë atë të drejtë.
Së treti, ligji islam i tregtisë nuk ka vendosur asnjë kufi sasior për fitimin e një sendi, qoftë ai i luajtshëm apo i paluajtshëm. Nëse ndalojmë muzara‘anë, ligji i qiradhënies do të binte ndesh me ligjin civil, i cili lejon blerjen e tokës në çdo masë.
Së katërti, struktura ligjore islame i lejon individit të mbajë, pa ndonjë kufi sasior, të gjitha pronat e ligjshme, me kusht që ai të paguajë detyrimet e detyrueshme mbi to. Ai nuk është i detyruar të dhurojë një pjesë të pasurisë së tij me detyrim, përveçse kërkohet të paguajë zekatin nëse pasuria tejkalon nisabin dhe qëndron me individin për një vit. Pretendimi se muzara‘a është e paligjshme sepse Profeti (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) këshilloi njerëzit të dhuronin tokën e tepërt bie ndesh me strukturën e përgjithshme ligjore të Islamit. Prandaj, këto tradita duhet të interpretohen si një transferim vullnetar dhe me dëshirë në formë bamirësie (ihsan).
Së fundi, Islami ka lejuar bashkëpunimin midis punës dhe kapitalit në ligjin e tij tregtar. Muzara‘a është gjithashtu një formë e këtij bashkëpunimi. Ndalimi i muzara‘asë do të binte ndesh me lejimin e përgjithshëm të shoqërimit midis kapitalit dhe punës.
Pozicioni i mësipërm ilustron se muzara‘a është e ligjshme në Islam. Por, ne kemi paraqitur të gjitha grupet e traditave mbi këtë temë. Lexuesi mund të mos pajtohet me këtë mendim duke u bazuar në tekstet e këtyre traditave.
El-Muzara’a
1) Amr ka transmetuar se Muxhahid i tha Tawusit: “Eja me mua te Ibn Rafi‘ b. HadiXh që të dëgjojmë prej tij hadithin e transmetuar nga babai i tij (lidhur me qiradhënien e tokës) nga i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të).” Ai (Tawusi) e qortoi dhe tha: “Për Allah, nëse do ta dija se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) e kishte ndaluar këtë, kurrë nuk do ta bëja. Por më është transmetuar nga dikush që ka më shumë njohuri mbi këtë (dhe ai nënkuptonte Ibn Abbasin) se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka thënë: ‘Është më mirë që një person t’ia japë tokën e tij vëllait (për kultivim) sesa të marrë qiranë e njohur për të.’”
Ibn Abbasi ka transmetuar se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka thënë: “Nëse dikush nga ju ia lë tokën e tij vëllait, kjo është më mirë për të sesa të marrë këtë apo atë (shumë të përcaktuar).” Ibn Abbas (Allahu qoftë i kënaqur me të) tha: “Është hakl, dhe në terminologjinë e Ensarëve kjo quhet Muhakala.”
Ibn ‘Abbas (Allahu qoftë i kënaqur me të) ka transmetuar se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka thënë: “Ai që ka tokë, është më mirë për të që ta lërë atë të punojë vëllai i tij.”
2) Tawusi ka transmetuar se ai e lëshoi tokën e tij me qira, ku Amri i tha: “I thashë atij: Ebu Abd el-Rahman, do të doja që ta braktisje këtë lloj qiradhënieje, sepse ata thonë se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) e ka ndaluar muhabaranë.” Ai tha: “Amr, ai që më ka informuar mua ka njohuri më të mira për këtë midis tyre (ai nënkuptoi Ibn Abbasin). (Ai tha) se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) nuk e ndaloi atë plotësisht, por tha: ‘T’i japësh tokën tënde vëllait është më mirë për ty sesa të marrësh një sasi të përcaktuar prodhimi prej saj.’”
3) Ebu Hurejra transmeton se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka thënë: “Ai që ka tokë, duhet ta punojë atë ose t’ia japë vëllait të tij, por nëse refuzon, duhet ta mbajë për vete.”
Xhabir b. Abdullah (Allahu qoftë i kënaqur me të) ka transmetuar: E kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) duke ndaluar muzabananë dhe hukulin. Xhabiri tha: Muzabana do të thotë shitja e hurmave të freskëta për hurma të thata, ndërsa hukul është qiradhënia e tokës.
Ebu Hurejra (Allahu qoftë i kënaqur me të) ka transmetuar se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka ndaluar muhakalanë dhe muzabananë.
Ebu Sa‘id al-Hudri (Allahu qoftë i kënaqur me të) ka transmetuar se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka ndaluar muzabananë dhe muhakalanë. Muzabana do të thotë blerja e frutave në palmë, ndërsa muhakala është qiradhënia e tokës.
4) Xhabir b. Abdullah (Allahu qoftë i kënaqur me të) ka transmetuar se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka ndaluar dhënien me qira të tokës, shitjen e produkteve për vite përpara dhe shitjen e frutave para se të piqen.
Xhabir b. Abdullah (Allahu qoftë i kënaqur me të) ka transmetuar se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) e ka ndaluar dhënien me qira të tokës.
Xhabir b. ‘Abdullah (Allahu qoftë i kënaqur me të) ka transmetuar se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka thënë: “Kush ka tokë, le ta punojë vetë, por nëse nuk e punon vetë, atëherë le t’ia japë vëllait të tij që ta punojë.”
Xhabir b. Abdullah (Allahu qoftë i kënaqur me të) ka transmetuar se disa prej shokëve të të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) kishin tepricë toke. Atëherë i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) tha: “Kush ka tepricë toke (në posedim), duhet ta punojë, ose t’ia japë vëllait të tij për përfitim, por nëse refuzon ta pranojë, duhet ta mbajë atë.”
Xhabiri ka transmetuar se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka ndaluar marrjen e qirasë ose të ndarjes së prodhimit nga toka.
Xhabiri (Allahu qoftë i kënaqur me të) ka transmetuar se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) ka thënë: “Ai që ka tokë duhet ta punojë, por nëse nuk është në gjendje ta punojë ose nuk ka mundësi ta bëjë këtë, duhet t’ia japë atë vëllait të tij musliman, por nuk duhet të marrë qira prej tij.”
Sulejman b. Musa e pyeti Atanë: A e ka transmetuar Xhabir b. Abdullahu se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) ka thënë: “Kush ka tokë, le ta punojë vetë, ose ta lërë vëllain e tij ta punojë dhe të mos e japë me qira?” Ai tha: “Po.”
Xhabiri (Allahu qoftë i kënaqur me të) transmeton se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) e ka ndaluar muhabaranë.
Xhabir b. Abdullah (Allahu qoftë i kënaqur me të) dëgjoi të Dërguarin e Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) duke thënë: “Kush ka tepricë toke, le ta punojë vetë, ose ta lërë vëllain e tij ta punojë, dhe të mos e shesë.” Unë (transmetuesi) i thashë Saidit: “Çfarë do të thotë fjala e tij ‘mos e shesë’? A nënkupton kjo ‘qira’? Ai tha: “Po.”
Xhabir b. Abdullah transmeton: “Ne zakonisht punonim tokën me qira gjatë jetës së të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) dhe merrnim një pjesë nga gruri që mbetej në kallinj pas shirjes dhe diçka të papërcaktuar. I Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) tha: ‘Kush ka tokë, le ta punojë vetë ose ta lërë vëllain e tij ta punojë, përndryshe le ta lërë.’”
Xhabir b. ‘Abdullah transmeton: “Ne zakonisht merrnim tokë (me qira) gjatë jetës së të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) me një pjesë prej një të tretës ose një të katërtës të prodhimit nga toka që vaditej me kanale. Atëherë i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) u ngrit (për të mbajtur fjalim) dhe tha: ‘Kush ka tokë, le ta punojë vetë, dhe nëse nuk mundet, le t’ia lërë vëllait të tij ta punojë, dhe nëse nuk ia lë vëllait të tij, le ta mbajë për vete.’”
Xhabiri transmeton: “E dëgjova të Dërguarin e Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) duke thënë: ‘Kush ka (tepricë) toke, le ta dhurojë (të tjerëve), ose ta japë hua.’” Ky hadith është transmetuar me zinxhirin e njëjtë të transmetuesve nga Amash, por me një ndryshim të vogël fjalësh.
Xhabir b. Abdullah (Allahu qoftë i kënaqur me të) transmeton se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) e ka ndaluar marrjen me qira të tokës. Bukajri (një nga transmetuesit) tha: “Nafiu më ka transmetuar se ka dëgjuar Ibn Omerin (Allahu qoftë i kënaqur me të) duke thënë: ‘Ne zakonisht jepnim tokë me qira; atëherë e braktisëm këtë praktikë kur dëgjuam hadithin e Rafi‘ b. Khadixh.’”
5) Amri transmeton: “E dëgjova Ibn Omarin (Allahu qoftë i kënaqur me të) duke thënë: ‘Ne nuk shihnim ndonjë të keqe në dhënien me qira të tokës, por në vitin e parë Rafiu pretendoi se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) e kishte ndaluar atë.’” Ky hadith është transmetuar nga Amr b. Dinari me zinxhirin e njëjtë të transmetuesve, por (në) hadithin e transmetuar nga ‘Ujejneh (fjalët janë): “Ne e braktisëm atë (qiranë) për shkak të kësaj.”
6) Nafiu transmeton se Ibn Omeri e jepte tokën e tij me qira gjatë jetës së të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) dhe gjatë halifatit të Ebu Bekrit, atë të Omerit dhe atë të Uthmanit (Allahu qoftë i kënaqur me ta) dhe gjatë periudhës së hershme të halifatit të Muavijes deri në fund të sundimit të tij, kur ai (Ibn Omeri) mësoi se Rafi b. Hadixh (Allahu qoftë i kënaqur me të) kishte transmetuar një hadith në të cilin përmendej ndalimi nga i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të). Ai (Ibn Omeri) shkoi te ai (Rafi‘ b. Hadixh) dhe unë isha me të dhe e pyeti, dhe ai tha: “I Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) zakonisht e ndalonte dhënien me qira të tokës.” Kështu Ibn Omeri e braktisi atë, dhe pas kësaj, sa herë që e pyetnin për këtë, ai thoshte: “Rafi b. Hadixh pretendonte se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) e kishte ndaluar atë.”
Nafi‘ transmeton: Unë shkova te Rafi‘ b. Hadixh bashkë me Ibn Omerin derisa ai (Ibn Omeri) shkoi te ai në Balat (një vend afër xhamisë së Profetit në Medinë) dhe ai (Rafiu) i tha se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) kishte ndaluar dhënien me qira të tokës.
Nafiu ka transmetuar se Ibn Oeri (Allahu qoftë i kënaqur me të) zakonisht e jepte tokën me qira dhe se atij iu përcoll hadithi i transmetuar nga autoriteti i Rafi b. Hadixh. Ai (transmetuesi) tha: “Pastaj shkoi te ai bashkë me mua.” Ai (Rafiu) transmetoi nga disa prej xhaxhallarëve të tij, në të cilin përmendej se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) e kishte ndaluar dhënien me qira të tokës. Atëherë Ibn Omeri e braktisi këtë praktikë të dhënies me qira. Ky hadith është transmetuar edhe përmes një zinxhiri tjetër transmetuesish.
Salim b. Abdullah ka transmetuar se Abdullah b. Omeri (Allahu qoftë i kënaqur me të) zakonisht e jepte tokën me qira derisa e mori vesh se Rafi b. Hadixh Ensariu zakonisht e ndalonte dhënien me qira të tokës. Abdullahu e takoi atë dhe i tha: “Ibn Hadixh, çfarë është kjo që ti tregon nga i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) në lidhje me dhënien me qira të tokës?” Rafi b. Hadixh i tha Abdullahut: “E kam dëgjuar nga dy xhaxhallarë të mi, të cilët kishin marrë pjesë në Betejën e Bedrit, të cilët ua treguan anëtarëve të familjes se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të) e kishte ndaluar dhënien me qira të tokës.” Abdullahu tha: “E dija që toka jepej me qira gjatë jetës së të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të), por ai mund të ketë thënë diçka të re në lidhje me ndalimin e qirasë që unë nuk e kam ditur.” Kështu që ai (Abdullahu) e braktisi dhënien me qira të tokës.
7) Xhabiri transmeton: “I Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) ndaloi dhënien me qira të tokës së papunuar për dy ose tre vite.”
Tradita që i referohen ndalimit të rasteve specifike
8) Rafi b. Hadixh transmeton: “Ne zakonisht jepnim tokë me qira gjatë jetës së të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të). Ne e jepnim me një pjesë prej një të tretës ose një të katërtës të (prodhimit) së bashku me një sasi të caktuar gruri. Një ditë, një person nga xhaxhallarët e mi erdhi te ne dhe tha: ‘I Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) na ndaloi këtë veprim që ishte burim përfitimi për ne, por bindja ndaj Allahut dhe ndaj të Dërguarit të Tij (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) është më e dobishme për ne. Ai na ndaloi që të japim tokë me qira për një të tretën ose një të katërtën (e prodhimit) dhe për grurë me një masë të caktuar, dhe urdhëroi pronarin e tokës që ta punonte vetë ose ta linte të punohej nga të tjerët, por shprehu pakënaqësi ndaj dhënies me qira ose çdo gjëje tjetër përveç saj.’”
Rafi‘ b. Khadixh (Allahu qoftë i kënaqur me të) transmeton: “Ne zakonisht jepnim tokë me qira dhe e jepnim me një pjesë prej një të tretës ose një të katërtës. Pjesa tjetër e hadithit është e njëjtë.”
Rafiu (Allahu qoftë i kënaqur me të) transmeton se Zuhajr b. Rafi (i cili ishte xhaxhai i tij) erdhi tek unë dhe tha: “I Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) ndaloi një praktikë që ishte e dobishme për ne.” Unë thashë: “Çfarë është kjo? (Unë besoj) se gjithçka që thotë i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) është absolutisht e vërtetë.” Ai (Zuhajri) tha se ai (Profeti, Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) më pyeti: “Çfarë bëni me tokat tuaja të punueshme?” Unë thashë: “I Dërguar i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të), ne i japim ato tokat e vaditura me kanale për hurma të thata ose elb.” Ai tha: “Mos e bëni këtë. Punoni ato vetë ose lërini të punohen (nga të tjerët) ose mbajini për vete.”
Hanzala transmeton se ai dëgjoi Rafi b. Hadixhin (Allahu qoftë i kënaqur me të) duke thënë: “Ne ishim bujqit kryesorë të Ensarëve dhe kështu ne lëshonim tokë (duke thënë): ‘Prodhimi i këtij (pjesë toke) do të jetë i yni dhe (prodhimi) i asaj do të jetë i tyre.’ Por ndodhte që herë pas here kjo (tokë) jepte të korrë, por tjetra nuk prodhonte asgjë. Kështu ai (Profeti i Shenjtë, Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) e ndaloi këtë. Por për sa i përket pagesës në argjend (dirhem, një monedhë), ai nuk e ndaloi.”
9) Rafi b. Hadixh transmeton: “Ne zakonisht shisnim grurë ndërsa ishte ende në kallinj gjatë kohës së të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të). Disa nga xhaxhallarët e mi shkuan te ata dhe transmetuan se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) ka thënë: ‘Kush ka një tokë, të mos e japë me qira për një sasi të caktuar të ushqimeve.’”
