Ndryshimet ligjore në financat islame

Sistemi islam i financave parashikon një bazë të ndryshme për marrëveshjet kontraktuale krahasuar me ato të sistemit të bazuar në interes. Kuadri ligjor që rregullon sistemin financiar ishte krijuar kryesisht nga pikëpamja e një sistemi të bazuar në interes. Për të akomoduar sistemin e ri, ishin të nevojshme disa ndryshime në kuadrin ligjor ekzistues. Gjatë periudhës 1980-84, një gamë e ndryshme ligjesh dhe amendamentesh në ligjet ekzistuese u miratuan për të zbatuar masat e reja ose për t’i mbrojtur ato.

Ndryshimet më të rëndësishme në këtë drejtim ishin si më poshtë:

Me anë të shtimit të një seksioni të ri 26A në urdhrin e kompanive bankare 1963, në dhjetor 1980, u mundësua që kompanitë bankare të mbledhin depozita në bazë të shpërndarjes së fitimeve dhe humbjeve, së bashku me udhëzime ndihmëse për përdorimin e këtyre depozitave;
Me shtimin e një seksioni të ri 6A në ligjin e partneritetit 1932, në dhjetor 1980, depozituesit e PLS u mbrojtën nga aplikimi i këtij ligji, i cili parashikonte përgjegjësi të pakufizuar të partnerëve në partneritet;
Me shtimin e klauzolave të reja në seksionin 5 të urdhrit të kompanive bankare 1963, në dhjetor 1980, përkufizimet e kreditorëve dhe debitorëve u zgjeruan për të përfshirë marrëveshjet në kuadër të llogarive PLS dhe mënyrat e tjera të financimit pa interes; në mënyrë të ngjashme, përkufizimi i huave, avancimeve dhe kredive u zgjerua për të përfshirë financimin e ofruar nën mënyrat jo të bazuara në interes;
Një ndryshim u bë gjithashtu në Aktin e Instrumenteve të Negociueshëm 1881, ku u mundësua lëshimi i notës së premtimit bazuar në fitimet e rregullueshme; përmes ndryshimeve të mëtejshme, u mundësua ndihma sipas aktit për shënimet e lëshuara në bazë të ngritjes ose uljes së çmimeve;
Përmes një amendamenti në Kodin e Procedurës Civile 1908, gjykatat u lejuan të japin ngritje ose kthim, në varësi të natyrës së financimit të ofruar, për borxhin gjyqësor nga data e aktgjykimit deri në shpërblim;
Urdhri i kompanive bankare 1963 u ndryshua për të parashikuar forma të reja të biznesit (seksioni 7) në të cilat mund të marrin pjesë kompanitë bankare, si një kompani mudaraba, për të blerë pasuri për t’u dhënë me qira ose shitur me mundësi blerje me pagesë të vonuar dhe për të investuar në çertifikata mudaraba dhe certifikata pjesëmarrjeje;
Ndryshime u inkorporuan gjithashtu në aktin e bankës shtetërore të Pakistanit 1956 për ta mundësuar atë të merret me instrumentet e reja të financimit, ndërsa kryente operacionet e saj mbikëqyrëse dhe të bankës qendrore;
Në urdhrin e kompanive 1984 u futën dispozita të reja, krahasuar me aktin e 1913, që trajtonin konceptin e ri të kapitalit të shlyershëm dhe përfshinin në përkufizimin e tij instrumente jo me interes si PTC, Çertifikatat e Financimit afatgjatë (TFC) ose çdo instrument tjetër jo të bazuar në interes; ato gjithashtu parashikonin çështjet e lidhura me detyrimet dhe të drejtat e palëve të tilla marrëveshjesh;
Ndoshta ndryshimi më i rëndësishëm ligjor u prezantua në formën e një ligji të ri, të quajtur Urdhri i Tribunaleve të Bankave 1984, i cili krijoi një mekanizëm të ri gjyqësor në vend, të përkushtuar ekskluzivisht për shlyerjen e borxheve në kuadër të marrëveshjeve të financimit pa interes. Jurisdiksioni i tribunaleve përfshinte të gjitha financimet e ofruara nga një kompani bankare në bazë të diçkaje tjetër përveç interesit. Për këtë qëllim, një përkufizim gjithëpërfshirës i financimit u dha në ligj dhe i njëjti u adoptua si i tillë nën Urdhrin e Kompanive Bankare për të përkufizuar fushën e biznesit në të cilin mund të angazhohen kompanitë bankare. U parashikua një procedurë përmbledhëse për shqyrtimin e rasteve të rikuperimit dhe zgjatja përtej kësaj periudhe kërkonte depozitimin paraprak të shumës së kërkuar.

Qartazi, u krye një sasi e konsiderueshme punë ligjore për të ofruar mbrojtje për sistemin e ri. Edhe pse ne i ruajmë komentet tona për këto ndryshime për një mundësi tjetër, nuk mund të mos vërejmë që tërë fokusi i kësaj nisme ka qenë të akomodojë sistemin e ri kryesisht brenda kuadrit të sistemit të vjetër. Kështu, shohim përfshirjen e qartë të marrëveshjeve pjesëmarrëse brenda marrëdhënies kreditor-debitor.

Marksizmi

Ekonomia e Karl Marksit bazohej në një epistemologji të ndryshme nga teoria karteziane e njohjes dhe qenies që frymëzoi klasikët. Ai u frymëzua nga Hegeli, por veproi duke “e kthyer Hegelin përmbys”. “Teoria e njohjes e Marksit është empirike dhe historike nga fillimi deri në fund” dhe ekonomia e tij ndjek ngushtë filozofinë e tij të historisë. Por, pavarësisht rrënjëve të saj në botën materiale, filozofia e tij merret shumë me koncepte dhe abstraksione, duke ndarë trashëgiminë e klasikëve dhe shpesh duke u konsideruar si një ndër ta. Megjithatë, ajo ishte një paradigmë krejtësisht ndryshe, e “përqendruar në dështimin e ekonomisë politike ortodokse për të përshkruar një shpërndarje të dëshirueshme të pasurisë.” Kjo është ajo që bie më shumë në sy nga tekstet e ashpra dhe të vështira që Marksi dhe ndjekësit e tij i kontribuuan ekonomisë dhe tipari që vazhdon të tërheqë shumë ithtarë në sistemin e tij, ithtarë që mund të mos ndajnë as epistemologjinë dhe as filozofinë e tij të historisë.

Për të theksuar një tjetër ndryshim të rëndësishëm: Ndërsa në teorinë klasike, ideali arrihej si diçka e domosdoshme dhe natyrale, vetëm nëse bota do të jetonte pa ndërhyrjen e njeriut, Marksi mendonte që ky ideal nuk ishte diçka që do të ndodhte vetvetiu. Për të arritur atë, ideali duhet të njihet qartë dhe të luftohet për të. Ky aktivizëm është ajo që e dallon Marksin jo vetëm nga Hegeli, por edhe nga ekonomistët ortodoksë. Ai thekson se për të realizuar një shoqëri të drejtë dhe të barabartë, është e nevojshme që individët të angazhohen aktivisht dhe të sfidojnë sistemin ekzistues, përkundër qëndrimeve pasive të disa mendimtarëve të tjerë. Kjo përpjekje aktive ka qenë një nga elementët që e ka fuqizuar sistemin e Marksit për të tërhequr individë të shqetësuar për çështjet shoqërore, të cilët dëshirojnë ndryshime konkrete dhe të qëndrueshme në botën e sotme.

Teoria e Kejnes-it

Teoria e përgjithshme e Kejnes-it (1936) ofroi një grup krejtësisht të ri mjetesh dhe u shkëput nga traditat e analizës margjinaliste duke përdorur kategori të tilla si kërkesa agregate, oferta agregate, kursimet, investimet dhe vëllimi i punësimit dhe të ardhurat kombëtare. Ai e hodhi poshtë supozimin e njohurive të përsosura dhe sigurisë duke theksuar paditurinë që përshkonte marrjen e vendimeve dhe vuri në dukje natyrën e vërtetë të pritshmërive mbi të cilat bazoheshin investimet. Ai e mohoi lidhjen shkakësore ndërmjet interesit dhe kursimeve dhe theksoi ngurtësinë e niveleve të pagave. Ai e konsideronte paranë si shumë më tepër se një numërues i thjeshtë duke e bërë preferencën për likuiditet një faktor thelbësor në analizën e tij. Ai nuk e vlerësonte shumë as magjepsjen klasike me konceptin e ekuilibrit. Për këtë arsye, i gjithë aparati i analizës neoklasike, nëse jo i shpallur i pavlefshëm, u shty mënjanë si i përshtatshëm vetëm për raste të veçanta dhe u plotësua, ose edhe u zëvendësua krejtësisht, me një grup krejtësisht të ri mjetesh dhe qasjesh. Më e rëndësishme se këto ndryshime formale ishte megjithatë lidhja me realitetin shoqëror, e cila jo vetëm që e justifikonte këtë qasje të re, por shërbente edhe si një kujtesë e fortë se ekonomia, në fund të fundit, ka një qëllim të qartë: të ndihmojë në përmirësimin e jetës së njerëzve.

Klasikët besonin fort se e kuptonin natyrën njerëzore, ndërsa Kejnes-i nuk pretendonte asnjëherë diçka të tillë. Ata ndërtonin me siguri përfundime nga bindjet e tyre, ndërsa Kejnes-i mbështetej te faktet reale që shihte në jetën e përditshme. Dhe meqë gjithçka që duhet ditur nuk mund të dihet, përfundimet e tij shpesh janë në termat “mund” në vend të “duhet” që metodologjia e paraardhësve të tij prodhonte. Ndryshe nga rrënjët karteziane të metodologjisë klasike, metoda e Kejnes-it kishte afërsi me Ekzistencializmin. Në fakt është e vështirë t’i atribuohet një metodologji e caktuar Kejnes-it. Ai ishte pragmatik, duke përdorur ndonjëherë deduksionin, por kryesisht i udhëhequr nga të vërtetat empirike dhe një ndjesi e asaj që ishte e dëshirueshme. Ai shikonte përpara drejt një menaxhimi të duhur të çështjeve ekonomike të njeriut, përpjekjet për të kuptuar dhe analizuar ishin një mjet për këtë qëllim. Shumë kategori makroekonomike dhe disa analiza makroekonomike mund të gjurmohen tek ekonomistët klasikë, por nuk kishte politikë makroekonomike. Pasi politika ekonomike doli në pah, institucioni shoqëror që ishte përgjegjës kryesor për zbatimin e çdo politike, pra Shteti, u bë një nga aktorët kryesorë në skenën ekonomike. Në të vërtetë, një nga kontributet më të mëdha të Kejnes-it ishte sjellja në vetëdije e faktit se tregut nuk mund t’i besohej gjithmonë dhe ndërhyrja e shtetit ishte një veçori e vazhdueshme e jetës ekonomike edhe në një sistem me ekonomi të lirë tregu.

Kamata në perspektivën islame: Sfidat dhe strategjitë

Kurani i Shenjtë e ndalon interesin në mënyrë të qartë dhe të theksuar. Ekziston një pajtim i plotë midis të gjitha shkollave të mendimit në Islam se termi riba përfaqëson kamatën në të gjitha llojet dhe format e saj. Formulimi i ajeteve ku njerëzit urdhërohen të shmangin kamatën, si dhe ashpërsia e paralajmërimit për ata që nuk i binden këtij urdhri hyjnor, nuk lë asnjë dyshim se sistemi i ribas është plotësisht i papranueshëm për frymën e Islamit.

Kurani i Shenjtë thotë:

“Ata që e përpijnë riban nuk mund të ngrihen, përveçse si ai që djalli e ka rrëzuar me prekjen e tij. Kjo ndodh sepse ata thonë: Tregtia është njësoj si riba; ndërkohë që Allahu e ka lejuar tregtinë dhe e ka ndaluar riban. Atij që i vjen një këshillë nga Zoti i tij dhe ndalet (në bindje ndaj saj), do t’i mbetet ajo që ka fituar më parë, dhe çështja e tij është me Allahun. Por ai që kthehet përsëri (tek riba), ata janë banorët e Zjarrit. Aty do të qëndrojnë përgjithmonë. Allahu e shkatërron riban dhe e shton bereqetin e sadakasë. Allahu nuk i do mëkatarët dhe të padrejtët.”

(Sureja El-Bekare: 275-276)

Tema vazhdon në vargjet 278-279 të së njëjtës Sure:

“O ju që besoni, kini frikë Allahun dhe hiqni dorë nga ajo që mbetet nga ribaja, nëse jeni me të vërtetë besimtarë. E nëse nuk e bëni, atëherë jini të paralajmëruar për një luftë nga Allahu dhe i Dërguari i Tij. Por nëse pendoheni, do t’ju mbetet kapitali juaj. Mos bëni padrejtësi dhe nuk do t’ju bëhet padrejtësi.”

Paralajmërimi i përmendur më lart për “luftë nga Allahu dhe i Dërguari i Tij” tregon qartë se institucioni i kamatës është një praktikë që është në kundërshtim të plotë me vizionin islam për një rend ekonomik dhe shoqëror të drejtë, pa shfrytëzim dhe pa padrejtësi. Fjalët “Allahu e shkatërron riban dhe e shton bereqetin e sadakasë” në vargun 276 të Sures El-Bekare tregojnë qartë drejtimin e transferimit të burimeve që Islami e inkurajon – duhet të jetë nga të pasurit tek të varfrit në formë sadakaje dhe jo anasjelltas nëpërmjet kamatës.

Arsyetimi për ndalimin e marrjes së kamatës mbi huatë e marra për qëllime konsumi është i qartë. Këto lloj huash zakonisht merren nga njerëz me të ardhura të vogla për të përmbushur nevoja urgjente personale, pasi ata mezi kanë ndonjë kursim me të cilin mund t’i përballojnë këto nevoja. Ndalimi i kamatës për sa i përket kësaj lloji të huasë bazohet kryesisht në konsiderata humane. Arsyeja kryesore për ndalimin e kamatës në rastin e huave për qëllime prodhimi buron nga koncepti i drejtësisë ndërmjet njerëzve, i cili është themeli i filozofisë islame të jetës shoqërore. Pasiguria është e natyrshme në çdo ndërmarrje biznesi, pa marrë parasysh dimensionin kohor apo hapësinor. Rezultatet e operimit të ndërmarrjes nuk mund të parashikohen dhe ndodhja e fitimit apo humbjes dhe përmasat e tyre nuk mund të përcaktohen plotësisht paraprakisht. Prandaj, është një padrejtësi e pastër nëse pala që ofron kapitalin monetar ka të garantuar një kthim të caktuar dhe të paracaktuar, ndërsa pala që ofron sipërmarrjen përballet vetëm me pasiguritë. Nga ana tjetër, një normë fikse interesi mund të jetë gjithashtu e padrejtë ndaj huadhënësit në rast se sipërmarrësi që përdor këtë kapital fiton një përfitim tërësisht të pakrahasueshëm me atë që paguan në formë interesi.

Islami promovon një sistem ekonomik ku kapitali dhe ndërmarrjet bashkëpunojnë në mënyrë të ndershme, duke ndarë si rreziqet ashtu edhe fitimet. Në vend që njëra palë të ketë të garantuara përfitime (siç është riba), Islami inkurajon një marrëdhënie ku të dyja palët ndajnë gjithashtu humbjet dhe fitimet, duke krijuar një sistem më të drejtë dhe të barabartë për të gjithë. Ky parim është i shprehur qartë në Kuran, i cili thekson se pasuria nuk duhet të rritet në mënyrë të padrejtë nga shfrytëzimi i tjetrit, por përmes marrëdhënieve të drejta dhe të barabarta.

“O ju që besoni! Mos e hani pasurinë e njëri-tjetrit në mënyrë të padrejtë, por vetëm përmes tregtisë me marrëveshje të ndërsjellë.”

(Sureja En-Nisa: 29)

Ky varg mund të interpretohet se marrja e pasurisë, pronës ose kapitalit të njëri-tjetrit në mënyrë të paligjshme, si përmes kamatës, lojërave të fatit apo mashtrimit, është e ndaluar, ndërsa përfitimi nga pasuria, prona apo kapitali i njëri-tjetrit nëpërmjet një marrëveshjeje të drejtë biznesi të arritur me pëlqim të ndërsjellë është i lejuar.

Elementi thelbësor i “tregtisë” është se përfitimi nga kapitali i investuar varet nga rezultatet reale të operimit të biznesit të ndërmarrë. Për të zbatuar këtë parim në mënyrat moderne të biznesit dhe financës, do të jetë e nevojshme të riorganizohen plotësisht praktikat aktuale të bankingu-t dhe të zëvendësohet interesi me një sistem ndarjeje të fitimit/humbjes. Në një sistem të tillë, bankat dhe institucionet e tjera financiare nuk do të marrin një përfitim të caktuar dhe të paracaktuar nga financimi që japin, por do të marrin pjesë në fitimin ose humbjen e ndërmarrjeve të biznesit që financojnë. Po ashtu, ata që i besojnë kursimet e tyre bankave dhe institucioneve të tjera financiare për një periudhë të caktuar kohe do të marrin pjesë në fitimet/humbjet e këtyre bankave. Zëvendësimi i sistemit të interesit të fiksuar me një sistem ndarjeje të fitimit/humbjes do të kishte pasoja të gjera dhe funksionimi i tij i suksesshëm mund të ndihmonte ndjeshëm në arritjen e drejtësisë më të madhe shoqërore, e cila është një qëllim themelor i një shoqërie islame.

Ndërsa lejueshmëria e sistemit të ndarjes së fitimit/humbjes (PLS) sipas Sheriatit dhe pasojat e padëshiruara të sistemit të bazuar në interes nuk janë objekt diskutimi, shpesh shprehen dyshime serioze për zbatueshmërinë e suksesshme të tij në kushtet tona për një sërë arsyesh. Më e rëndësishmja ndër to është si më poshtë.

Për të zbatuar siç duhet sistemin e ndarjes së fitimit/humbjes, është e nevojshme që të gjitha ndërmarrjet që marrin kapital nga bankat dhe institucionet e tjera financiare të mbajnë llogari të rregullta dhe që kjo të bëhet ndershmërisht për të treguar rezultatet reale të funksionimit të ndërmarrjes. Gjendja aktuale, megjithatë, është se shumica e ndërmarrjeve ose nuk mbajnë fare llogari, ose nuk i mbajnë ato siç duhet, ose mbajnë grupe të ndryshme llogarish për qëllime të ndryshme. Edhe llogaritë e firmave në sektorin korporativ, të cilat auditohen nga kontabilistë të çertifikuar, shpesh nuk zbulojnë rezultatet e vërteta të punës për shkak të praktikave të përhapura të fryrjes së humbjeve, zvogëlimit të fitimeve dhe paraqitjes së humbjeve fiktive. Disa nga manipulimet tipike në këtë drejtim janë: (i) Mbivlerësimi i inventarit fillestar dhe nënvlerësimi i inventarit përfundimtar; (ii) Mbivlerësimi i aseteve për të fryrë shpenzimet e amortizimit me qëllim që të reduktohet ose të eliminohet fitimi; (iii) Pagesa të tepërta për drejtorët, të cilët në shumicën e rasteve janë të afërm të sipërmarrësve. Auditimi ka pak efekt për të zbuluar pozicionin e vërtetë të fitimit/humbjes, pasi auditorët janë kryesisht të përqendruar në legalitetin dhe jo në drejtësinë dhe vërtetësinë e shpenzimeve të paraqitura.

Aktualisht, këto keqpërdorime bëhen kryesisht për të shmangur taksat. Pikëpamja e biznesmenëve është se ata janë të detyruar të mbajnë llogari të ndryshme për shkak të korrupsionit të përhapur në administratën e mbledhjes së taksave. Duke qenë se vlerat morale janë të tilla, futja e sistemit të ndarjes së fitimit/humbjes në marrëdhëniet financiare të bankave dhe institucioneve të tjera financiare mund të përkeqësojë këto praktika të këqija. Nuk mund të përjashtohet mundësia e bashkëpunimit të fshehtë ndërmjet stafit të bankave/institucioneve financiare dhe palëve që kërkojnë financim. Keqpërdorime të këtij lloji njihen edhe në sistemin aktual. Megjithatë, ekziston frika se për shkak të mundësive më të mëdha për përfitime të paligjshme përmes këtij manipulimi në një sistem të ndarjes së fitimit/humbjes, mund të ketë një tundim më të madh për bashkëpunim të tillë.

Islamizimi i ekonomiksit

Meqenëse islamizimi i ekonomisë është tashmë në zhvillim, unë preferoj që fillimisht ta përshkruaj atë ashtu siç po ndodh realisht. Më pas do të sugjeroj disa përparësi për punën e ardhshme me qëllim përshpejtimin e këtij procesi.

Pika fillestare e këtij procesi të islamizimit është mendja e ekonomistit që është i vetëdijshëm për Islamin ose e myslimanit të angazhuar që është gjithashtu ekonomist. Asnjëri nuk mund t’i shpëtojë vetëdijes se Islami ka rëndësi për ekonominë. Kjo vetëdije nuk bazohet vetëm në atë që përcakton Kurani për çështjet ekonomike: moderimi në konsum, shpenzimi në rrugë të Allahut, ndalimi i kamatës, etj. Kjo theksohet gjithashtu nga mënyra se si Kurani përshkruan një jetë të mirë dhe sjellje të lavdërueshme, duke e vënë në kontrast me një jetë të keqe dhe sjellje të dënueshme. Qëndrimet ndaj pronës, punës, tregtisë, kursimit, shpenzimit e kështu me radhë mund të jenë të ndryshme, dhe këto qëndrime sjellin pasoja të ndryshme si për individin ashtu edhe për shoqërinë. Burrat dhe gratë me siguri do të shqetësohen për këto pasoja dhe për këtë arsye lind nevoja për të analizuar, përshkruar dhe propozuar. Kështu një ekonomist mysliman i angazhuar tërhiqet drejt studimit të motivimit, sjelljes, strukturave institucionale dhe politikave. Analiza e tij është objektive, por këndvështrimi i vendosur nga shqetësimet morale dhe shoqërore nuk humbet kurrë. Rekomandimet e tij për politikat janë të drejtuara drejt qëllimeve të cilat janë të dëshirueshme në bazë të udhëzimit hyjnor, por nevoja për të qenë realist dhe për të analizuar saktë situatën ekzistuese nuk harrohet kurrë. Edhe ekonomisti profesionist që është i vetëdijshëm për mënyrën se si Islami e sheh botën, mund të ndërmarrë punë të ngjashme, edhe nëse ato janë thjesht “shkencore”, pra pa përfshirë domosdoshmërisht shqetësimet morale të një myslimani të përkushtuar. Në një botë të përzier, ku ka ekonomistë myslimanë të interesuar për Islamin por jo domosdoshmërisht të përkushtuar ndaj tij, ekonomia islame mund të përfitojë nga puna e të dy grupeve.

Ky proces ka qenë në zhvillim prej një kohe të konsiderueshme. Tani është momenti të pyesim: çfarë ka sjellë deri më sot? A ka çuar në zbulimin e ndonjë të vërtete të re? A ka arritur të shtojë këndvështrime të reja në mënyrën se si e kuptojmë ekonominë? A na ka ndihmuar të gjejmë mënyra të reja për ta bërë ekonomiksin islam më të dobishëm për mirëqenien njerëzore?

Mund të thuhet se procesi i islamizimit ka sjellë vëmendjen te modelet e sjelljes dhe strukturat institucionale që burojnë nga vetë natyra islame e individit dhe e shoqërisë. Vetëdija se këto modele mund të jenë më të përshtatshme për një popull islam ose për një shoqëri që është në proces islamizimi, sesa modelet e përfshira në ekonominë moderne, ka bërë që një pjesë e përpjekjeve të përqendrohen në studimin e tyre. Po krijohen mjete të reja për të analizuar një ekonomi islame dhe për ta ndihmuar atë në arritjen e objektivave të saj. Do të ishte e dobishme të paraqesim shkurtimisht çfarë është arritur deri tani në këtë drejtim. Më pas do të shqyrtojmë se si mund të ecim përpara në këtë përpjekje.

Tradita islame në ekonomi

Mendimi ekonomik në traditën islame gjithmonë ka pasur frymëzim moral. Ky mendim ka rrjedhur nga urdhërat e qarta islame që përcaktojnë objektivat shoqërore dhe normat individuale të sjelljes që lidhen me jetën ekonomike të njeriut. Kurani vetë ka përshkruar një kornizë të qartë për organizimin e jetës ekonomike të njeriut, e cila ka ofruar një model të dallueshëm për ekonominë islame. Ja disa nga veçoritë e tij kryesore: Bota është krijuar për njeriun, që ai të sigurojë jetesën e tij, dhe duke ofruar mjaftueshmëri për të gjithë njerëzit. Njeriu duhet ta sigurojë këtë përmes përpjekjeve të tij, për të cilat ka liri pronësie dhe sipërmarrjeje. Megjithatë, drejtësia duhet të sigurohet, nëse është e nevojshme, përmes ligjit. Bashkëpunimi dhe bamirësia, në vend të egoizmit dhe lakmisë, duhet të jenë norma për njerëzit në çështjet ekonomike. Allahu, duke qenë Pronari i vërtetë, prona duhet të trajtohet si një besim dhe çdo aktivitet ekonomik duhet të zhvillohet brenda kuadrit të përgjegjësisë për menaxhimin e pasurisë. Varfëria është një realitet empirik, prandaj të pasurit duhet të dorëzojnë një pjesë të asaj që kanë te ata që nuk kanë. Tregtia është e ligjshme, por interesat janë të ndaluara. Shkatërrimi është mëkat dhe është e domosdoshme të kursesh dhe të jesh i mjaftueshëm. Pasuria e kësaj bote duhet të trajtohet si një mjet për një jetë morale të mirë, që çon në lumturinë e përjetshme, dhe jo si qëllim në vetvete. Profeti (paqja dhe bekimi i Allahut qoftë mbi të) forcoi këtë qasje me shpjegimet e tij. Ka një theks të qartë mbi një qëndrim bashkëpunues, ku motoja është: ” Përdor burimet që t’i ka dhënë Allahu, përfshirë aftësitë e tua, për të jetuar dhe për t’u ndihmuar edhe të tjerëve të jetojnë një jetë të mirë dhe të begatë, që i shërben përsosmërisë morale”. Ishte kjo moto që frymëzoi kalifët e drejtë që të menaxhonin ekonominë, juristët që të zhvillonin detajet e Sheriatit që lidhen me çështjet ekonomike dhe mendimtarët shoqërorë kur shqyrtonin ekonomitë dhe bënin rekomandime politike. Kështu, gjejmë Ebu Jusuf (123-182 pas Krishtit / 731-798 pas Krishtit) që theksonte përmbushjen e nevojave dhe drejtësinë dhe i kujtonte sunduesve përgjegjësitë e tyre në këtë drejtim. Ai argumentoi për menaxhimin efikas dhe eliminimin e shpenzimeve të kota. Liria individuale nuk duhej të prekej, përveç nëse ishte e pashmangshme, dhe autoriteti shoqëror duhej të rregullonte rritjen dhe zhvillimin. Ai i nxori qëllimet e tij nga Kurani dhe Suneti dhe nuk hezitoi të referohej në të mirën e njohur (ma’ruf) për ta plotësuar atë. Metoda e tij ishte fleksibile, duke përdorur deduksione kur ishte e nevojshme dhe duke nxjerrë përfundime shpesh nga faktet e jetës. Ai analizoi me një qëllim, por gjithmonë mbeti besnik ndaj fakteve. Kur bënte rekomandime politike, ai shpesh i referohej qëllimeve përfundimtare të përmendura më sipër: përmbushja e nevojave, drejtësia, efikasiteti, rritja dhe liria. Kjo e tregon shumë mirë diskutimin e tij mbi përgjegjësitë ekonomike të sunduesit dhe mbi sistemin tatimor.

Ajo që vlen për Ebu Jusuf-in vlen gjithashtu për mendimin ekonomik në Islam në përgjithësi. Kjo nuk do të thotë se mohohet ndryshimi në theks dhe përmasë i mendimit ekonomik të Ebu Jusuf-it dhe të dijetarëve të mëdhenj të tjerë si Ebu Ubejd, Ibn Haldun, Ibn Tajmijjah, el Ghazali, el Tusi dhe Shah Valiullah i Delhit. Megjithatë, kjo nuk është koha dhe vendi për të diskutuar këto veçori dalluese. Ajo që na shqetëson këtu janë elementët e përbashkët që ndajnë çdo mendimtar islam i përmendur më sipër. Të gjithë këta dijetarë analizuan realitetin ekonomik ekzistues në lidhje me objektivat shoqërore dhe normat e sjelljes individuale që ata i nxorën nga Sheriati dhe vazhduan të bënin rekomandime politike të dizajnuara për të transformuar realitetin ekzistues në atë që ata i konsideronin si qëllime dhe vlera islame. Duke vepruar kështu, ata gjithashtu u ndikuan nga kushtet shoqërore dhe politike të kohërave të tyre dhe nga ndjenja e asaj që ishte brenda mundësive. Ata kishin një qasje praktike ndaj problemeve, megjithëse disa prej tyre, si Ibn Haldun dhe Shah Valiullah, arritën në përgjithësime që vlejnë shumë më tepër se koha dhe vendi i tyre. Jurist ndër ta gjithashtu përpiqeshin të nxirrnin nga tradita të veçanta rregulla dhe ligje me vlefshmëri të përgjithshme. Por ne nuk propozojmë të hyjmë në detajet e metodave të ndjekura nga dijetarët e ndryshëm. Ajo që dëshirojmë të theksojmë është se dijatarët tanë kishin një mendje të hapur sa i përket metodologjisë. Teoria e tyre e njohurive thoshte se vetëm Allahu kishte të gjitha njohuritë dhe se njohuritë e njeriut gjithmonë ishin të pamjaftueshme, edhe për ato që i preknin drejtpërdrejt. Po ashtu, siç ishte e kufizuar njohuria njerëzore, ashtu ishte e mangët arsyeja për të vendosur çfarë ishte e mirë. Njeriu kishte nevojë për hidajah (udhëzim) nga Allahu, i cili u ofrua siç duhej përmes Profetëve dhe Librave që iu shpallën atyre. Udhëzimi hyjnor ishte, prandaj, pika e nisjes për të gjithë mendimin shoqëror dhe ekonomia nuk ishte përjashtim. Ne fillimisht kërkojmë se çfarë kërkohet nga Sheriati dhe cilat rregulla janë tashmë të parashikuara për realizimin e tij. Me lidhje me problemet ekonomike reale që ndesh njeriu dhe shoqëria, të cilat nuk mbulohen drejtpërdrejt nga Sheriati, përpiqemi të nxjerrim rregullin e duhur përmes analogjisë kur është e mundur dhe përmes arsyetimit në dritën e të mirës publike (maslahah) kur është e nevojshme. Për të bërë ligje për shoqërinë, ose për të përcaktuar sjellje të mira për individin, ose për të rekomanduar një politikë për sunduesin, duhet të analizosh realitetin pa u ngarkuar me asnjë ide që nuk është e nxjerrë nga Kurani dhe Suneti.

Sistemi financiar islam: Malajzia

Duke diskutuar për perspektivat e Tabung Haxhi, do të ishte e dobishme që fillimisht të analizohet drejtimi i ardhshëm i sistemit financiar islam në Malajzi dhe gatishmëria e tij për të përballuar sfidat e ardhshme.

Sistemi financiar islam

Është e rëndësishme të theksohet se ekonomia botërore po përjeton një transformim radikal, veçanërisht gjatë dy dekadave të fundit. Kufijtë gjeografikë dhe kulturorë janë zbehur gjithnjë e më shumë me ardhjen e komunikimit efikas, internetit dhe satelitëve. Ndryshimet e shpejta ekonomike dhe financiare në mbarë botën mund t’i bëjnë lehtësisht strategjitë e suksesshme të së djeshmes të vjetruara. Edhe kompani të suksesshme si IBM dhe General Motors kanë zbuluar se mund të humbin një pjesë të konsiderueshme të tregut nëse nuk i përgjigjen një mjedisi biznesi që ndryshon shpejt.

Përparimi në telekomunikacion ka qenë forca shtytëse në krijimin e një peizazhi të gjerë global të biznesit. Bankierët, veçanërisht ata islamë, duhet ta marrin parasysh këtë zhvillim të rëndësishëm për të hartuar strategji dhe për t’u pozicionuar siç duhet. Ideja se bankat veprojnë thjesht si ndërmjetës financiarë ndërmjet kursimtarëve, që janë familjet, dhe investitorëve, që janë firmat, mund të mos qëndrojë më. Sot, institucionet që përvetësojnë teknologjinë e telekomunikacionit janë në gjendje të depërtojnë në sektorin financiar përmes aftësisë së tyre për të ofruar produkte të ngjashme me ato bankare. Vetëm gjendja e gatishmërisë për të menaxhuar forcat e konkurrencës mund të sigurojë rëndësinë e secilit institucion individual, ndërkohë që, në planin afatgjatë, mjedisi rregullator që për një kohë të gjatë ka mbrojtur nga depërtimi i konkurrencës, si globalisht ashtu edhe në nivel vendas, mund të duhet të çmontohet me kujdes. Nga ana tjetër, bankat vendase të udhëhequra nga teknologjia mund të përfitojnë nga mundësitë e mëdha në peizazhin e gjerë global bankar.

Për t’u përballur me konkurrencën e shtuar, institucionet financiare islame duhet të përfitojnë nga përparimi i teknologjisë së lartë në zhvillimin e aktivitetit të tyre. Megjithëse ekziston dëshira për të qenë të udhëhequr nga teknologjia, ata nuk duhet të injorojnë aspektin tjetër të rëndësishëm të bankimit, pra aspektin “high-touch”. Kjo i referohet rëndësisë për të qenë të orientuar dhe të udhëhequr nga klienti në të gjitha operacionet e tyre. Shumë banka islame ende hartojnë produktet e tyre pa përfshirë mendimin e klientëve, vetëm për të zbuluar më pas se ato nuk gjejnë interes ose përdorim në treg. Gjithashtu, shumë prej tyre nuk janë përqendruar te shërbimet ndaj klientit, duke i humbur kështu përballë bankave që janë të orientuara drejt nevojave të konsumatorëve.

Institucionet financiare islame nuk mund të jenë spektatorë pasivë të këtyre ndryshimeve të thella. Ato duhet të përgatiten për të luajtur një rol më domethënës dhe për të kontribuar ndjeshëm në rritjen e pasurisë ekonomike. Themelimi i një institucioni financiar islam tashmë është një arritje e rëndësishme. Por ta mbash atë në një rol tregtar në një mjedis financiar konkurrues është edhe më sfidues dhe i vështirë. Vetëkënaqësia nuk është një opsion. Institucionet financiare islame janë shumë prapa nivelit të nevojshëm për t’u zhvilluar dhe konkurruar në mënyrë efektive në një mjedis global të lirë konkurrues.

Shërbimet financiare, veçanërisht bankat, janë natyrshëm biznese afatgjata. Prandaj ekziston nevoja që institucionet financiare islame të jenë të kapitalizuara në mënyrë të mjaftueshme. Një institucion financiar islam me kapital të qëndrueshëm është në gjendje të marrë përsipër më shumë rrezik dhe, për rrjedhojë, ka më shumë gjasa të zgjerojë operacionet e tij dhe të hyjë në biznese të reja. Duke pasur parasysh natyrën në ndryshim të shërbimeve financiare dhe zhvillimin e shpejtë të mjedisit financiar, madhësia po bëhet gjithnjë e më e rëndësishme për të konkurruar në botën financiare të sotme. Vetëm institucionet financiare islame të mëdha dhe të forta do të kenë kapacitetin dhe aftësinë për të përfituar nga mundësitë. Suksesi i ardhshëm i bankimit islam varet nga aftësia e këtij sektori në zhvillim për të pozicionuar veten në mënyrë strategjike për të kapërcyer sfidat e së ardhmes. Globalizimi në rritje i sistemit financiar dhe perspektivat për liberalizim të mëtejshëm të sistemit bankar në të ardhmen, si në nivel vendas ashtu edhe rajonal, do të paraqesin sfida jo vetëm për institucionet tradicionale bankare, por edhe për ato islame.

Megjithëse madhësia është e rëndësishme, nuk duhet të anashkalohet aspekti tjetër i rëndësishëm i bankimit, që është nevoja për një bollëk kapitali intelektual. Bankimi islam ka mbetur prapa bankimit tradicional dhe për këtë arsye ka shumë për të rikuperuar. Në të vërtetë, e ardhmja e bankimit islam varet shumë nga kapaciteti dhe aftësia e bankierëve islamë për të gjeneruar ide krijuese dhe produkte inovative me qëllim që të bindin klientet se bankimi islam është në të njëjtin nivel, nëse jo më i mirë, se bankimi tradicional.

Tashmë është e njohur se në nivel ndërkombëtar, sindikatat islame të bazuara në ixharah zakonisht përdorin libor-in si pikë reference për çmimin e produktit. Do të kishte më shumë kuptim nëse bankat islame do të krijonin dhe hartonin normën e tyre të referencës në vend të libor-it, në mënyrë që të kenë një standard të vetin për çmimin e produkteve të tyre. Mbështetja vetëm te libor-i si e vetmja normë referimi, pa eksploruar standarde të tjera të pranueshme sipas Islamit, do të tregonte mungesë krijimtarie dhe vullneti. Prandaj, krijimi i një norme ndërkombëtare referimi për çmimin e produkteve islame është një detyrë urgjente dhe është momenti i duhur që bankierët islamë ta eksplorojnë këtë propozim dhe t’i kushtojnë vëmendjen e nevojshme. Malajzia ka nisur këtë projekt për të krijuar një normë vendase islame të referencës që do të shërbejë si tregues për investitorët për të menaxhuar dhe planifikuar investimet e tyre, si dhe për institucionet financiare islame për të çmuar produktet e tyre. Ndryshe nga standardet tradicionale që bazohen në kosto, përllogaritja e normës së referencës do të bazohet në tendencat e përfitueshmërisë së bankave SPI.

Është koha që bankat islame të hartojnë një plan veprimi praktik dhe të zbatueshëm që mund të ngrejë standardet e bankimit islam në tregun ndërkombëtar. Ka nevojë për përpjekje më të mëdha dhe mjete më efektive të rrjetëzimit për të forcuar marrëdhëniet mes bankave islame. Marrëveshjet e aleancave strategjike dhe partneritetet e zgjuara janë disa nga qasjet që bankat islame duhet t’i shqyrtojnë seriozisht.

Bankimi islam ka një agjendë më të madhe sesa thjesht ofrimi i një sistemi alternativ bankar për komunitetin mysliman. Ai duhet të tregojë se ka dinamikën dhe sofistikimin për të kontribuar në përmirësimin e shoqërisë, për të trajtuar të metat e kombit dhe për të kapërcyer pabarazitë ekonomike. Bashkëpunimi mes bankave islame nuk duhet të kufizohet vetëm në çështjet operacionale dhe zhvillimin e produkteve, por bankierët islamë duhet të hartojnë strategji afatgjata për mënyrat dhe qasjet për të ngritur pozitën e bankimit islam në nivele më të larta.

Së fundi, sistemi financiar islam ndërkombëtar duhet të planifikohet siç duhet që tani. Aktorët duhet të identifikohen, produktet duhet të jenë të disponueshme dhe Tregu Ndërkombëtar i Parasë Islame duhet të krijohet. Institucionet që formësojnë sistemin financiar duhet të jenë të vetëdijshme për rolin e tyre në themelimin e një sistemi financiar islam ndërkombëtar. Faza tjetër është të përfitohet dhe të shfrytëzohen maksimalisht pikat e forta të njëri-tjetrit, në mënyrë që bankimi dhe financa islame jo vetëm të lulëzojnë për të mirën e myslimanëve, por edhe të kontribuojnë për botën në tërësi. Ndoshta Banka Islame e Zhvillimit dhe disa nga institucionet financiare islame ndërkombëtare duhet të fillojnë të shqyrtojnë nevojën për të pasur të paktën një sistem financiar islam ndërkombëtar më të strukturuar, edhe pse informal. Kjo ide duhet të shndërrohet në realitet sa më herët që të jetë e mundur.

Ekonomia islame: Modeli me tre sektorë

Ekonomitë moderne ofrojnë dy institucione për të trajtuar problemet e alokimit dhe shpërndarjes, përkatësisht tregun dhe qeverinë. Ose, ndryshe, ato mund të përmenden si sektori privat dhe sektori publik. Sektori privat karakterizohet nga forcat e kërkesës dhe ofertës, çmimi dhe motivi i fitimit. Sektori publik nuk vepron në kundërshtim me forcat e kërkesës dhe ofertës siç reflektohen në fenomenin e çmimit, por si një mekanizëm korrigjues dhe si plotësues i tij. Në këtë sektor, motivi i fitimit zëvendësohet me mirëqenien shoqërore. Në ekonomitë e ashtuquajtura të ndërmarrjeve të lira, sektori privat është mekanizmi kryesor i alokimit dhe shpërndarjes, tepricat, lëshimet dhe shtrembërimet e të cilit korrigjohen nga sektori publik. Ekonomitë socialiste e përmbysin këtë rol. Sektori publik është mekanizmi kryesor i alokimit dhe shpërndarjes, ndërsa sektori privat vepron si partner dytësor në këtë proces. Megjithatë, një ekonomi islame mund të karakterizohet si një ekonomi me tre sektorë. Ajo do të përbëhet nga sektori privat i motivuar nga fitimi, sektori privat i lirë nga çdo motiv fitimi (sektori vullnetar) dhe sektori publik. Ose, mund t’i përshkruajmë këto tre institucione si tregu, institucionet ekonomike vullnetare dhe qeveria. Karakterizimi me tre sektorë i ekonomisë islame buron nga premisa e vlerave të një shoqërie islame, e cila përfshin rrjedhjen vullnetare të një pjese të konsiderueshme të burimeve të saj të përgjithshme në aktivitete që konsiderohen të arrijnë të mirat e Botës tjerër, por që kanë implikime të rëndësishme ekonomike për shoqërinë.

Për të shmangur ngatërresat, mund të jetë e përshtatshme që në fillim të përcaktohet sektori i tretë. Ai përfshin të gjitha ato veprimtari individuale dhe shoqërore, të cilat nuk ndërmerren me qëllim apo me synim për të arritur ndonjë përfitim ekonomik apo material për kryerësin apo kryerësit, por që gjenerojnë pasoja të gjera ekonomike. Kështu, ndonëse disa nga këto veprime mund të duken në pamje të jashtme të ngjashme me sektorin privat, ato janë në thelb të ndryshme për nga qëllimi dhe mënyra e kryerjes. Për shembull, shpërndarja e parave nga sadakat, krijimi i vakëfëve, organizimi i shërbimeve arsimore dhe shëndetësore për të varfrit, kontributi (vullnetar) për nevojat mbrojtëse të shtetit, ndërtimi dhe mirëmbajtja e xhamive, sigurimi i strehimit dhe ushqimit për udhëtarët dhe forma të ndryshme të veprimtarive bamirëse hyjnë në këtë sektor. Këtij mund t’i shtojmë edhe atë pjesë të Zekatit që mund të lihet për vlerësim dhe shpërndarje nga vetë individi — kemi parasysh Zekatin mbi Amwal-Batinah (siç përcaktohet, për shembull, në legjislacionin e fundit në Pakistan). Dëshmitë empirike dhe historike sugjerojnë se burime të konsiderueshme ekonomike dhe financiare kanë kaluar nëpërmjet këtij sektori në vendet myslimane. Vëllimi i burimeve ekonomike që kalojnë përmes sektorit të tretë do të jetë funksion i gjendjes së takvas (devotshmërisë) në një komunitet islam. Ai do të jetë, për të thënë kështu, një barometër i gjendjes morale të Ummetit. Do të jetë i dallueshëm nga sektori publik për sa kohë që do të jetë plotësisht i lirë nga çdo element detyrimi. Edhe në një shoqëri islame, veprimet e shtetit do të kenë në thelb një natyrë detyruese, edhe nëse projekti i përgjithshëm është thellësisht moral dhe fetar. Për më tepër, nuk ka asgjë të keqe nëse sektori publik ndikohet nga përfitimi ekonomik dhe synon maksimizimin e fitimit apo të përfitimit social përfundimtar. Por sektori i tretë do t’i humbiste të gjitha nëse do të synonte përfitime ekonomike.

Funksioni i Alokimit

Funksioni i alokimit në një ekonomi islame do të kryhet përmes secilit prej këtyre institucioneve në mënyrë të veçantë, si dhe në mënyrë të përbashkët, me secilin institucion që vepron në mënyrë plotësuese ndaj tjetrit. Por secili sektor do të funksionojë në mënyrën e vet karakteristike. Megjithatë, mekanizmi i tregut nuk do të jetë i vetmi institucion në degën e alokimit. Funksioni i tij alokues do të zbatohet përmes mekanizmit të çmimit që vepron në bashkëveprim me motivin e fitimit. Modeli që del nga mekanizmi i tregut do të modifikohet nga institucionet vullnetare që veprojnë përmes sadakave dhe aktiviteteve ekonomike jofitimprurëse të ekonomisë. Ky modifikim mund të ndryshojë në mënyrë thelbësore disa përmasa dhe rrjedha ekonomike.

Së pari, alokimi i burimeve të konsiderueshme monetare përmes institucioneve vullnetare mund të rrisë shpenzimet private në disa fusha të rëndësishme të veprimtarisë prodhuese, ku tregu nuk funksionon. Për shembull, ka gjasa që të rriten shpenzimet private për prodhimin e mallrave dhe shërbimeve përtej ekuilibrit të treguar nga barazia e të ardhurave marxhinale dhe kostos marxhinale. Në ekonomitë moderne të bazuara në treg, një mungesë e tillë në prodhim kompensohet nga shpenzimet shtesë publike. Ajo gjithashtu mund të drejtojë kursimet e zotëruara privatisht drejt fushave që nuk tregojnë një normë të arsyeshme përfitimi për investimin privat. Si ilustrim, mund të përmendim prodhimin e tekstileve të thjeshta. Motivi i fitimit i biznesmenit privat e pengon atë të zgjerojë ofertat e tij për të përmbushur nevojat e plota shoqërore, pasi një zgjerim i tillë ka gjasa të ushtrojë presion në uljen e çmimeve, duke reduktuar normën e arsyeshme të kthimit marxhinal — një llogaritje që nuk bazohet krejtësisht në vlerësime objektive të kostos, por pjesërisht buron nga vlerësime subjektive për atë çka konsiderohet si një normë e arsyeshme dhe norma e pritshme e kthimit në investime alternative. Rasti i dytë mund të ilustrohet përmes ofrimit të shkollave pa qira, zhvillimit të faltoreve etj. Kështu, institucionet vullnetare mund të bëjnë dy gjëra specifike: ato mund të kompensojnë mungesën e prodhimit të mallrave dhe shërbimeve që tregu nuk arrin t’i ofrojë, dhe së dyti të investojnë në fusha që nuk tërheqin kapitalin privat të motivuar nga fitimi.

Mallrat publike dhe gjysmë-publike

Ekonomistët modernë zakonisht i klasifikojnë mallrat në dy kategori të veçanta, përkatësisht mallrat private dhe mallrat publike/shoqërore. Këto të fundit përkufizohen si ato mallra ekonomike që konsumohen nga gjithë komuniteti, dhe për të cilat nuk janë të mundura llogaritjet e kostos dhe të të ardhurave për shkak të pandashmërisë së përfitimit që rrjedh prej tyre. Për shembull, mbrojtja është një mall publik. Rrjetet e radios dhe televizionit janë shembuj të tjerë. Megjithatë, do të ishte më e përshtatshme që mallrat publike të përkufizohen jo mbi bazën e pandashmërisë së përfitimit që rrjedh prej tyre, por mbi bazën e faktit që ato janë mallra jofitimprurëse, domethënë mallra të kërkuara nga shoqëria, përfitimi i të cilave nuk mund të shprehet në terma të të ardhurave ekonomike. Për shembull, investimi në arsim, kërkime shkencore, shëndetësi, disa zëra të infrastrukturës shoqërore etj. Në të gjitha ekonomitë moderne, prodhimi i mallrave publike zakonisht është i rezervuar për shtetin. Shteti siguron alokimin e një pjese të burimeve të komunitetit për prodhimin e mallrave publike, zakonisht përmes rekrutimit ose huamarrjes. Në një ekonomi islame, megjithatë, institucionet vullnetare do të luajnë një rol të rëndësishëm në disa fusha të mallrave publike dhe gjysmë-publike. Burimet private mund t’i kalohen shtetit për disa veprimtari, ose mund të shpenzohen drejtpërdrejt për prodhimin e tyre. Për shembull, arsimi është një fushë e rëndësishme ku mund të rrjedhin burime të konsiderueshme private pa as më të voglin shqetësim për një normë të arsyeshme kthimi. Në këtë drejtim, mund të theksohet se arsimi fetar i përgjithshëm dhe ai shkencor apo teknik trajtohen në mënyrë të barabartë, për sa kohë që përmirësojnë së bashku cilësinë e një komuniteti mysliman dhe aftësinë e tij. Kjo është arsyeja pse e gjithë njohuria është rekomanduar fuqimisht nga tradita e Profetit (paqja e Allahut qoftë mbi të) si qëllimi i myslimanëve. Më pas vjen ofrimi i kujdesit shëndetësor. Kujdesi ndaj të sëmurëve, të paaftëve, të dobëtëve dhe të varfërve është i domosdoshëm. Së treti, mbrojtja gjithashtu mund të kërkojë një pjesë të konsiderueshme të burimeve të kanalizuara përmes institucionit vullnetar. Prandaj mund të parashikojmë që në një ekonomi islame institucionet vullnetare do të sigurojnë jo një pjesë të vogël të burimeve të nevojshme për prodhimin e mallrave dhe shërbimeve publike dhe gjysmë-publike.

Prodhimi kombëtar bruto dhe përbërja e tij

Institucionet vullnetare do të ushtrojnë një ndikim të drejtpërdrejtë në konsum dhe në prodhimin kombëtar. Shpërndarja e të ardhurave nga Vakëfi, Zekati dhe Sadakat për ata që nuk kanë burime financiare për të blerë mallra/shërbime në sasinë e dëshiruar ka gjasa të sjellë hyrjen e tyre në treg dhe kështu të rrisë kërkesën monetare. Me një prirje marxhinale më të lartë për konsum, përfituesit e këtyre fondeve ka gjasa të shpenzojnë në mënyrë proporcionale një pjesë më të madhe të të ardhurave të tyre për konsum. Duke pasur kapacitet të tepërt dhe burime të papërdorura, ky fenomen mund të çlirojë forca që rrisin prodhimin e atyre mallrave të konsumit që përfshihen në buxhetin e të varfërve. Kjo mund të çojë në një model të ndryshëm të alokimit ndërsektorial dhe brendasektorial të burimeve dhe të ndryshojë përbërjen e prodhimit të shoqërisë. Është e qartë se ndryshimi që rezulton në përbërjen e prodhimit do të jetë në favor të mallrave dhe shërbimeve për të varfrit. Ky do të jetë një ndikim alokues indirekt i institucioneve vullnetare, i cili do të shprehet përmes tregut.

Alokimi Optimal

Një alokim optimal ndërsektorial dhe brendasektorial i burimeve është një objektiv i dëshiruar për çdo ekonomi. Mekanizmi i tregut dështon të sjellë një model të dëshirueshëm të alokimit ndërsektorial të burimeve të komunitetit për arsyen e qartë se ai vepron mbi bazën e fitimit — faktori i vetëm relevant në sjelljen e tij. Vendimi i tij sa i përket përparësisë së investimeve në sektorë të ndryshëm mund të mos përputhet me optimumin e kërkuar nga shuma totale e përfitimeve apo kostove socio-ekonomike. Çdo devijim nga ky optimum korrigjohet nga shteti si përmes teknikave rregullatore ashtu edhe përmes pjesëmarrjes së drejtpërdrejtë në procesin ekonomik. Në modelin me tre sektorë që kemi paraqitur më sipër, shtrembërimet që dalin nga mekanizmi i tregut do të korrigjohen nga institucionet vullnetare si dhe nga qeveria. Ne kemi treguar tashmë më sipër se një model alokimi i anuar drejt mallrave luksoze dhe rehative do të ndryshohet në mënyrë të përshtatshme nga veprimtaritë e institucioneve vullnetare. Kështu, brenda vetë sektorit industrial, mund të sjellë një alokim të ndryshuar të burimeve. Ndërmjet industrisë, bujqësisë dhe shërbimeve, alokimi që rezulton nga tregu do të modifikohet në mënyrë të ngjashme. Ne kemi diskutuar tashmë më sipër mënyrën se si shërbimet shoqërore do të tërheqin një pjesë jo të vogël të burimeve që rrjedhin përmes institucioneve vullnetare.

Roli i Shtetit

Mund të thuhet me siguri se një pjesë e rëndësishme e rolit që i atribuohet qeverisë në korrigjimin e shtrembërimeve apo devijimeve nga alokimi shoqëror optimal i burimeve do të merret përsipër nga institucionet vullnetare. Edhe pse minimal, roli i qeverisë nuk do të jetë në asnjë mënyrë më pak i rëndësishëm. Së pari, qeveria mund të ndryshojë modelin e shpenzimeve të institucioneve vullnetare përmes përpjekjes së saj edukuese. Ajo mund të sigurojë informacionin e nevojshëm në lidhje me nevojat e shtresave më të varfra, të shpenzojë një pjesë të burimeve të dorëzuara sektorit publik në përputhje me vlerësimin e saj për përparësitë, të ndryshojë shpërndarjen kohore dhe hapësinore të burimeve të Zekatit dhe Sadakasë, të përdorë ose të bëjë që të përdoret një pjesë e këtyre burimeve në drejtime ku loja e forcave të tregut ka rezultuar në mungesa furnizimi. Siç është treguar më sipër, sjellja ekonomike e institucioneve vullnetare ka të ngjarë të ndryshojë alokimin e burimeve nga tregu përmes ndikimit të saj në kërkesën për konsum. Por funksioni alokues i sektorit shtetëror nuk do të kufizohet vetëm në masa indirekte apo plotësuese/shtesë. Funksioni i tij alokues do të përfshijë gjithashtu edhe shpenzimet publike të drejtpërdrejta në ato fusha ku asnjëri nga dy sektorët, veçmas apo së bashku, nuk janë në gjendje të hyjnë, ose ku mungesat e furnizimit kërkojnë një pjesë më të madhe të burimeve të komunitetit sesa ajo që është ndarë ndryshe. Kjo mund të përfshijë gjithashtu eliminimin e pabarazive sektoriale të krijuara përmes veprimtarive ekonomike të dy sektorëve.

Devijimet, ose dështimi për të arritur, alokimin shoqëror optimal të burimeve do të korrigjohen, nga sektori shtetëror. Edhe pse një dështim i tillë i mekanizmit të tregut mund të kompensohet pjesërisht nga institucionet vullnetare në një ekonomi islame, boshllëqe ka të ngjarë të mbeten për shkak se edhe ky sektor, për shkak të qasjes së tij individualiste, do të dështojë të marrë një pamje të plotë të nevojave ekonomike dhe shoqërore të shoqërisë. Edhe pse veprojnë nga premisa të ndryshme vlerash dhe punojnë nën supozime të ndryshme, si tregu ashtu edhe institucionet vullnetare mund të sjellin një alokim shoqëror jo optimal të burimeve. Një shembull mund të ndihmojë në kuptimin më të mirë të kësaj situate. Rrugët që lidhin tregun me pikën e prodhimit mund të përkthehen në terma të llogaritjes së kostos/të ardhurave të një sipërmarrësi. Por rrugët që lidhin fshatrat e largëta me qytetin ka shumë të ngjarë të përjashtohen nga lista e investimeve fitimprurëse të sektorit privat si dhe nga vlerësimi i institucioneve vullnetare për atë që është e dobishme për të pafavorizuarit në shoqëri. Po kështu, projektet industriale me periudha të gjata zhvillimi ka të ngjarë të tërheqin shumë më pak kapital se sa është e nevojshme. Prandaj, sektori shtetëror do të jetë i nevojshëm të ndërhyjë.

Duke pasur parasysh konceptin e saj për mirëqenien shoqërore dhe premisën e saj të vlerave, ekonomia islame do të vendosë për përzierjen e alokimit të burimeve ndërmjet tre sektorëve. Kur dhe nëse alokimi aktual dhe ai optimal ndërsektorial i burimeve nuk përputhen, qeveria do të përpiqet të korrigjojë këtë çekuilibër ndërsektorial të alokimit të burimeve përmes mjeteve të përmendura më sipër si dhe përmes taksave. Diskutimet bashkëkohore mbi alokimin optimal ndërsektorial të burimeve mund të gjurmohen që nga Hansen dhe Galbraith. Hansen pohon se sektori publik duhet të përdoret për të promovuar zhvillimin arsimor dhe kulturor të amerikanëve, “dhjetë përqindëshit të fundosur”. Ai beson se ekonomia në një shoqëri të pjekur duhet të theksojë përparësitë shoqërore më shumë sesa qëllimin e prodhimit maksimal kombëtar. Galbraith pohon se, për shkak të njëanshmërisë tradicionale kundër shpenzimeve të sektorit publik dhe asaj që ai e quan “efekti i varësisë”, ka pasur një nën-alokim të burimeve në sektorin publik. Ky diskutim, megjithatë, nuk tregon ndonjë parim teorik që mund të udhëheqë një alokim optimal të burimeve, përveç atij të rëndësisë së objektivave shoqërore. Përpjekja e bërë nga disa ekonomistë për të punuar një formulë të saktë të alokimit të burimeve përmes teknikës së kurbave të indiferencës është në rastin më të mirë arbitrare. Potenciali prodhues i shoqërisë, siç përcaktohet nga burimet dhe teknologjia e saj, vihet në marrëdhënie përkatëse me preferencën e shoqërisë për mallrat publike dhe private, siç bëhet efektive përmes gjendjes së të ardhurave, pasurisë dhe zgjedhjes politike dhe shfaqet përmes një harte të indiferencës. Por kjo është një përpjekje që provon përfundimisht se nuk është i mundur asnjë kriter i bazuar në analizën margjinale “të lirë nga vlerat” për një alokim ndërsektorial optimal universal të vlefshëm të burimeve. Ekonomia islame do ta përcaktojë alokimin optimal të burimeve ndërmjet tre sektorëve me referencë ndaj normave shoqërore dhe premisave të vlerave të saj. Parimi udhëzues do të jetë maksimizimi i mirëqenies shoqërore të përgjithshme, e cila ka si përmasa materiale ashtu edhe shpirtërore.

Një alokim optimal i burimeve në një ekonomi islame mund të përcaktohet si ai që vendos një ekuilibër midis kërkesave morale dhe ekonomike të shoqërisë, duke marrë parasysh të ardhurat e saj dhe gjendjen e teknologjisë. Siç është treguar më sipër, kërkesat morale do të trajtohen kryesisht përmes institucioneve vullnetare, ndërsa institucioni i tregut do të pasqyrojë kërkesat ekonomike. Sektori publik jo vetëm që do të plotësojë veprimtaritë ekonomike të dy sektorëve të tjerë, por gjithashtu do të veprojë në një mënyrë që synon të sigurojë një performancë më të mirë nga të dy. Përveç këtij aspekti të veprimtarive ekonomike të qeverisë, funksioni alokues i sektorit publik do të përfshijë gjithashtu edhe shpenzime të drejtpërdrejta publike për të ndihmuar ekonominë të arrijë ekuilibrin e përmendur më sipër.

Deget e shpërndarjes dhe ekonomia islame

Megjithëse në një ekonomi islame funksioni i shpërndarjes do të realizohet përmes aktiviteteve të sektorit të vullnetarizmit, të mbështetur dhe plotësuar nga operacionet qeveritare, për qëllime të këtij analize, le të supozojmë se pjesa më e madhe e burimeve të Zekatit — mjeti kryesor i shpërndarjes — do të kalojnë përmes shtetit. Kështu, funksioni i shpërndarjes mund të iniciohet përmes çdo aspekti të buxhetit të qeverisë, duke filluar nga politikat e shpenzimeve deri te forma të ndryshme të aktiviteteve të mbledhjes së të ardhurave nga qeveria.

Objektivi kryesor i funksionit të shpërndarjes mund të arrihet përmes një programi të shpenzimeve publike të plotë, një skeme taksash negative dhe/ose pagesash transferimi ose taksash sekulare të tjera mbi të ardhurat dhe pasurinë. Duke qenë se të ardhurat nga Zekati parashikohen si mekanizmi kryesor i ripërndarjes në një ekonomi islame dhe duke qenë se ajo është tradicionalisht një formë e pagesës së transferimit, le të fillojmë me të.

Zekati si taksë negative

Transferimi i fondeve midis individëve përmes shpërndarjeve të Zekatit ose taksave të tjera mund të rishpërndajë të ardhurat reale midis anëtarëve të shoqërisë përmes rishpërndarjes së fuqisë blerëse. Pagesa e Zekatit mund të konceptohet në terma të asaj që quhet “taksa negative”. Sipas këtij koncepti, një individ konsiderohet i aftë të bëjë një kontribut pozitiv tatimor ndaj shtetit nëse të ardhurat e tij personale i kalojnë kufijtë e varfërisë, por konsiderohet i përshtatshëm për të marrë një transfertë negative fondesh nga shteti nëse të ardhurat e tij personale janë nën një nivel të caktuar të të ardhurave që përcakton kufirin e varfërisë. Nën pagesën e transferimit të Zekatit, qeveria mund të përcaktojë gjithashtu një vijë varfërie të bazuar në standardet aktuale të jetesës dhe të bëjë pagesa për ata individë të cilëve të ardhurat u bien nën këtë vijë varfërie të caktuar. Por llogaritja e kësaj aftësie do të jetë më e ndërlikuar në një skemë islame. Çdo vijë varfërie e caktuar në lidhje me standardet aktuale të jetesës do të duhet të rregullohet në dritën e Nisabit të Zekatit. Nisabi lejon një interpretim dinamik në terma të indeksit të kostos së jetesës dhe standardeve të arsyeshme të jetesës aktuale. Por ndonjëherë ka një lidhje të dobët midis të ardhurave aktuale që nuk arrijnë nevojat dhe kursimet e dikujt në formë ari/stoli, që kalojnë Nisabin e Zekatit. Prandaj, shpërndarja e pagesave të transferimit do të duhet të marrë parasysh të dyja këto aspekte të situatës.

Një pagesë 100 për qind e fondeve të transferuara për të nxjerrë individët mbi kufirin e varfërisë mund të ketë nevojë për rishikim, për shkak të efektit të mundshëm demotivues që mund të ketë ndaj përpjekjes për punë. Kështu, mund të lindë një ndërprerje mes qëllimit të lehtësimit të varfërisë dhe mbrojtjes së përpjekjeve të punës. Në rastin kur një transferim 100 përqind/Zekat si taksë negative për të çuar individin mbi vijën e varfërisë të caktuar kërkon një shpenzim më të madh se të ardhurat e Zekatit, mund të lindë një ndërprerje mes qëllimit të lehtësimit të varfërisë, ruajtjes së stimujve të punës dhe humbjes së të ardhurave. Në atë situatë, një pagesë prej 40 përqind ose 50 përqind mund të konsiderohet e mjaftueshme.

Shpenzimet publike dhe funksioni i rishpërndarjes

Qeveritë moderne kanë mundësinë të rishpërndajnë të ardhurat reale ose përmes pagesave të transferimit, ose përmes disponueshmërisë direkte të disa mallrave të rëndësishme gjysmë-publike për të varfrit. Një përzierje e të dyja këtyre qasjeve, megjithatë, është një qëllim politik realist. Disa pyetje të rëndësishme lindin në këtë drejtim kur analizojmë qasjen e një shteti islam në funksionin e tij të shpërndarjes. Siç kemi parë më sipër, shpërndarjet e Zekatit në formën e pagesave të transferimit ose taksës negative mbi të ardhurat janë konsideruar tradicionalisht të vlefshme. Megjithatë, hartimi i një programi gjithëpërfshirës të shpenzimeve publike, i cili ka për qëllim t’u sigurojë të varfërve disa të mira të rëndësishme publike ose gjysmë-publike, të financuara nga të ardhurat e Zekatit, është pritur me mendime të ndryshme nga dijetarët myslimanë. Megjithatë, dy forma të programeve të shpenzimeve publike për të varfrit janë miratuar universalisht. Këto janë programet e arsimit dhe shëndetit. Programet arsimore jo vetëm që përmirësojnë pranimin ideologjik dhe kulturor të të varfërve, por rrisin gjithashtu kapacitetin e tyre për të fituar të ardhura. Studimet empirike kanë vërtetuar një lidhje pozitive funksionale midis zhvillimit të burimeve njerëzore dhe performancës ekonomike të përgjithshme të një kombi/grupi. Prirja e tregut për të ofruar në mënyrë të pamjaftueshme arsim rrjedh nga natyra e tij si një e mirë gjysmë-publike, pra një e mirë për përfitimet e së cilës është e vështirë të bëhet vlerësimi ose çmimi i saktë. Por rritja e ofertës së arsimit për të varfrit ka gjithashtu një rol rishpërndarës. Nëse ofrohet falas, ajo sjell përfitim financiar të drejtpërdrejtë për përfituesin dhe siguron të ardhura të ardhshme përmes rritjes së fitimeve. Në këtë drejtim, arsimi profesional ka një rëndësi edhe më të madhe. Ai i ndihmon më shumë të varfrit duke u rritur aftësitë dhe kapacitetin për të gjeneruar të ardhura.

Funksioni i shpërndarjes i një shteti islam mund të realizohet, pra, përmes një programi shpenzimesh në arsim, shërbime mjekësore, ndihmë mjekësore. Këto janë elemente të alokimit dhe shpërndarjes në ekonominë fiskale. Por ofrimi i drejtpërdrejtë i disa mallrave private, siç janë tekstilet, këpucët, ilaçet etj., falas ose me çmime të ulëta për të varfrit dhe të financuara nga fondet e Zekatit janë gjithashtu të lejuara nga pikëpamja e Sheriatit.

Funksioni i stabilizimit dhe politika fiskale islame

Nëse supozojmë se ekonomitë islame pritet të bëjnë pjesë në atë pjesë të botës së sotme që karakterizohet si e pazhvilluar, shumë nga problemet destabilizuese, si boshllëqet deflacionare ose inflacionare me intensitetin që përjetojnë ekonomitë e përparuara, nuk do të jenë relevante. Megjithatë, disa probleme të tilla si inflacioni monetar apo recesioni i përkohshëm mund të shfaqen, në varësi të organizimit financiar të ekonomisë islame.

Nëse ekonomitë islame do të zgjedhin një sistem monetar me rezerva fraksionale, ku bankat kanë fuqinë dhe mundësinë për të krijuar para bankare, mund të ndodhin situata krediti të tepruar. Zëvendësimi i interesit me mudarabah ose ndarjen e fitimeve dhe ristrukturimi i tregut të kapitalit, pritet të krijojnë një lidhje të drejtpërdrejtë midis parasë bankare dhe investimeve produktive. Por, dëshira e bankierëve për të kërkuar më shumë mundësi investimi do të mbetet, me dallimin e rëndësishëm se ai do të jetë direkt i ekspozuar ndaj humbjeve, nëse investimi nuk është fitimprurës në kuptimin ekonomik (jo financiar) të fjalës. Ndonjëherë argumentohet se një përfshirje e tillë e drejtpërdrejtë është më e mundshme për të penguar bankierin të krijojë kredi të tepërt, pasi investimi margjinal mund të jetë me shumë rrezik. Por fakti që portofoli i bankës mund të jetë mjaft i gjerë dhe që humbjet në disa investime mund të absorbohen pjesërisht nga amortizatori i krijuar për këtë qëllim, dhe dispozita e veçantë në formën e rezervave mund t’i izolojë aksionarët nga tronditja e humbjeve, mund të inkurajojë ende bankierin të krijojë kredi të tepërt. Çdo sasi kredie që nuk i korrespondon burimeve reale diku tjetër në ekonomi mund të gjenerojë presion inflacionar. Kësaj prirjeje mund t’i shtojmë edhe interpretimet e ndryshme mbi atë se çfarë konsiderohet një investim ekonomikisht i dobishëm. Bankieri, i përqendruar në maksimizimin e fitimeve për aksionarët e tij, mund të përfshijë jo vetëm investime prodhuese në listën e projekteve të tij të qëndrueshme, por edhe një sërë të konsiderueshme transaksionesh tregtare, të cilat nuk shtojnë as edhe një grimcë në Prodhimin e Brendshëm Bruto (PBB). Në mungesë të transaksioneve spekulative që përfshijnë obligacione dhe aksione, nuk janë të mundshme luhatje të mëdha në kushtet e tregut. Prandaj, këto investime do të vazhdojnë të jenë tërheqëse. Kështu, bankierët në një shtet islam mund të jenë gjithashtu të prirur për krijimin e kredive të tepruara. Financimi i shpenzimeve publike përmes shtypjes së parasë, ose huave bankare (pa interes), mund të thellojë hendekun inflacionar.

Mbledhja e Zekatit dhe shpërndarja e tij mund të funksionojnë si agjentë stabilizues efikasë kundër një situate të tillë. Taksat e Zekatit, edhe pse nuk janë të lidhura drejtpërdrejt me të ardhurat aktuale, do të përbëjnë, në efekt, një ngarkesë mbi to. Me norma fikse, taksat e Zekatit do të përbëjnë një stabilizues fiskal të ndërtuar brenda. Shpërndarjet e Zekatit, megjithatë, mund të funksionojnë gjithashtu si stabilizues fiskalë diskrecionalë, me qeverinë që i menaxhon ato ashtu siç bën me pagesat e transferimeve, ose programin përfundimtar të shpenzimeve të qeverisë.

Megjithatë, mund të theksohet se për shkak të normës dhe bazës së Zekatit që janë të dhëna, ato mund të mos jenë të mjaftueshme për nevojat e situatës në disa periudha. Në këto raste, taksa të tjera, norma e të cilave mund të ndryshohet, dhe shpenzimet e transferimeve, të cilat nuk financohen nga Zekati, mund të përdoren për këtë qëllim.

Një set i gjerë masash fiskale të përshtatshme për një ekonomi islame mund të dizajnohet për të zgjidhur një situatë të tillë. Eliminimi i llojeve moderne të letrave financiare dhe tregtisë spekulative me to do të ushtronte një ndikim kufizues mbi furnizimin e tepërt me para. Për më tepër, shteti mund të krijojë tatime penalizuese diskriminuese mbi disa investime dhe biznese që kanë një efekt relativisht më të lartë destabilizues mbi ekonominë. Gjithashtu, ai mund të zvogëlojë/shtojë shpenzimet publike në varësi të nevojave të situatës.

Ekonomiksi Islam dhe Shkencat e Sheriatit

Korniza e studimit të ekonomiksit islam ndihmon në identifikimin e elementeve të rëndësishme brenda burimeve juridike islame dhe trashëgimisë së gjerë islame – historike, kulturore e shpirtërore – që lidhen drejtpërdrejt me këtë fushë. Për shembull, është thelbësore të kuptohet saktësisht se çfarë nënkuptohej me “riba” (interes) në kohën kur Islami e ndaloi atë. Vetëm duke e kuptuar këtë, dijetari mund të japë një përgjigje të saktë për pyetjen e sotme: çfarë përbën riba në transaksionet moderne? Kjo përgjigje merr një rëndësi të madhe, sepse shërben si bazë për ndërtimin e një sistemi financiar bashkëkohor që është i lirë nga riba – apo ndryshe, për reformimin e sistemit aktual në mënyrë që të pastrohet nga praktikat e ndaluara.

Ky shembull tregon qartë se si ekonomiksi islam hyri në fushën e shkencave të Sheriatit, por u zhvillua përtej tyre, duke sjellë diçka të re dhe unike. Asnjëra prej shkencave tradicionale islame nuk mund të pretendojë se ka krijuar modelin e bankës pa interes që u zhvillua nga ekonomia islame. Edhe vetë ekonomia moderne nuk e kishte konceptuar një model të tillë. Në mesin e shekullit XX, nga themelet e trashëgimisë së vjetër islame lindi një disiplinë e re, e cila megjithëse u mbështet në të kaluarën, solli risi që nuk kishin ekzistuar më parë.

Kjo është ajo që përfaqëson e gjithë disiplina e ekonomiksit islam: një zhvillim i ri, i bazuar në parimet e vjetra, por i përshtatur për sfidat dhe nevojat e kohës moderne.

Islami dhe ekonomiksi

Islami është një mënyrë jetese dhe jo vetëm një fe në kuptimin e ngushtë të fjalës: do të thotë, udhëzime morale për sjelljen personale. Kurani i është shpallur Profetit Muhamed (Paqja qoftë mbi të) për t’i drejtuar myslimanët, individët dhe komunitetet, se si duhet të organizojnë jetën e tyre shoqërore, ekonomike, politike, ligjore dhe personale. Ai ka shpjeguar ide të qarta për atë që duhet bërë (lejohet ose “Halal”) dhe atë që nuk duhet bërë (ndalohet ose “Haram”). Qëllimi themelor në jetë për një mysliman është që të adhuron Zotin duke ndjekur udhëzimet e Tij dhe duke shmangur ndalesat e Tij, si në fushën materiale ashtu edhe në atë shpirtërore. Nuk ka ndarje midis këtyre dy aspekteve të jetës në Islam. Myslimani duhet të bëjë këtë provë gjatë gjithë jetës së tij dhe do të shpërblehet ose ndëshkohet për të në këtë botë ose në Botën tjetër.

Kjo tregon se Zoti i ka dhuruar njeriut burime të pakufizuara. Pra, fenomeni ekonomik në filozofinë Islame nuk buron nga mungesa — siç ndodh në Kapitalizëm — ose shfrytëzimi i marrëdhënieve të prodhimit — siç e pretendojnë marksistët — por nga shfrytëzimi i këtyre burimeve në përputhje me urdhrat e Zotit. Islami ka përshkruar tre parime themelore për mënyrën se si duhet bërë kjo:

Pronësia e këtyre burimeve nga njeriu nuk është absolute — është një detyrim shoqëror që duhet të ndërmerret brenda kufijve të vendosur për të. Zoti është Ai që ka pronësinë e këtyre burimeve dhe njeriu është vetëm një besnik i përdorimit të saj.
Mënyra për të ndjekur përfitimin dhe zhvillimin e burimeve — pra, aspekti ekonomik i jetës së njeriut — gjithashtu nuk është krejtësisht e lirë. Ka kufizime morale dhe ligjore.
Edhe pse individëve u lejohet të “kanë” pasuri — në mënyrën e duhur — qëllimi përfundimtar është që kjo pasuri duhet të jetë në dispozicion të komunitetit si një e tërë: solidariteti shoqëror është justifikimi dhe qëllimi i shtetit Islam, në mënyrë që myslimanët, të çliruar nga presioni i nevojës materiale, të mund ta realizojnë qëllimin e jetës së tyre: adhurimin e Zotit.

Implikimet praktike të këtyre udhëzimeve nuk janë lënë për myslimanët që t’i nxjerrin vetë, por janë shprehur qartë në nivelin moral dhe ligjor. Ato ligjore janë regjistruar në Sheriat ose kodin ligjor të Islamit, të cilin çdo mysliman do të duhej ta respektonte.

Na ndiq

Moti