Wikipedia është arbitri i së vërtetës në internet. Është ajo që zgjidh argumentet nëpër bufe. Ajo siguron përgjigje për copëzat e informacionit që shihni në rezultatet e kërkimit tuaj në Google ose Bing. Është ndalesa e parë për pothuajse të gjithë që bëjnë kërkime në internet.
Arsyeja që njerëzit mbështeten në Wikipedia, megjithë papërsosmëritë e saj, është se çdo pretendim supozohet të ketë citime. Cilado fjali që nuk është mbështetur me një burim të besueshëm, rrezikon të shuhet me etiketën e “citimi i nevojshëm”. Cdokush mund t’i kontrollojë ato citime për të mësuar më shumë rreth një teme, ose të verifikojë që ato burime në të vërtetë thonë atë çfarë pretendon hyrja e Wikipedias – domethënë, nëse mund t’i gjeni ato burime.
Është mjaft e lehtë kur burimet janë në internet. Por shumë artikuj të Wikipedia mbështeten në libra të mirë të modës së vjetër. Hyrja për Martin Luther King Jr., për shembull, citon 66 libra të ndryshëm. Deri rishtaz, nëse donit të verifikoni se ato libra thonë ato që thotë artikulli që thonë, ose nëse thjesht keni dashur të lexoni materialin e cituar, do të duhej të gjurmonit në një kopje të librit.
Tani, në sajë të një iniciativë të re nga Arkivi i Internetit, ju mund të klikoni në emrin e librit dhe të shihni dy faqe të veprës së cituar, për aq kohë sa citimi specifikon numrin e faqes. Ju gjithashtu mund të huazoni një kopje dixhitale të librit, për aq kohë sa askush tjetër nuk e ka kontrolluar atë, për dy javë – në të njëjtën mënyrë si të huazoni një libër nga biblioteka juaj lokale. (Një grup autorësh dhe botuesish kanë sfiduar praktikën e arkivit për të lejuar përdoruesit të huazojnë libra të skanuar të paautorizuar. Arkivi i Internetit thotë se kërkon të zgjerojë qasjen në libra në “mënyra të ekuilibruara dhe respektuese”.
Deri më tani Arkivi i Internetit ka kthyer 130,000 referenca në shënimet në Wikipedia në gjuhë të ndryshme në lidhje direkte me 50,000 libra që organizata ka skanuar dhe vënë në dispozicion të publikut. Organizata përfundimisht shpreson të lejojë përdoruesit të shohin dhe huazojnë çdo libër të cituar nga Wikipedia, me qëllimin përfundimtar të dixhitalizojë çdo libër të botuar ndonjëherë.
“Qëllimi ynë është të jemi një bibliotekë e dobishme dhe e arritshme nga më shumë njerëz,” thotë Mark Graham, drejtori i shërbimit Wayback Machine të Arkivit të Internetit.
Nëse do të ketë sukses, projekti i Arkivit të Internetit do të ishte një përfitim për studentët, gazetarët, ose këdo që dëshiron të kontrollojë referencat e një hyrjeje në Wikipedia. Google Books gjithashtu ka një koleksion masiv të librave të shtypur të dixhitalizuar, por ka tendencë të tregojë vetëm copa të vogla të një teksti.
“Unë jam përpjekur të verifikoj faqet e Wikipedia-s duke kërkuar mjegullime në Librat Google, por është një lidhje e paparashikueshme, dhe shpesh nuk ke kontekst të mjaftueshëm rrethues për të vlerësuar përdorimin,” thotë Mike Caulfield, një ekspert i shkrim-leximit dixhital dhe drejtor i mësimit të përzier dhe të rrjetizuar në Universitetin Shtetëror të Uashingtonit Vancouver. “Mundësia për të lexuar një faqe ose dy të kontekstit rreth një citati është thelbësore për të dy redaktorët që përpiqen të mbrojnë integritetin e artikujve, dhe për lexuesit që duhet të arrijnë në hapin tjetër të verifikimit.”
Ju sigurisht që mund të verifikoni informacionin në mënyrën tradicionale duke gjetur një kopje fizike të një libri. Por studentët që punojnë natën vonë në ese të gjata, ose reporterë që kanë afate të ngushta, mund të mos kenë kohë të porosisin një libër në Amazon ose të presin që një libër i biblotekës të bëhet i disponueshëm. Në raste të tjera, librat mund të jenë të vështira për tu arritur. Hyrja e Wikipedia-s në internimin e japonezëve-amerikanëve gjatë Luftës së Dytë Botërore, për shembull, citon tituj të vështirë për tu gjetur, thotë drejtori i Arkivave të Internetit Wendy Hanamura. Por falë Bibliotekës Dixhitale të Arkivit të Internetit Japonezo-Amerikan, krijuar me organizatën Densho me bazë në Seattle, shumë prej atyre librave të rrallë tani janë në dispozicion në internet.
Arkivi i Internetit filloi përpjekjen e tij për të endur librat dixhitalë në Wikipedia pas zgjedhjeve të vitit 2016. “Pavarësisht se kush keni dashur të jetë president, unë do të thoja që pothuajshe të gjithë do pajtoheshit se i gjithë procesi ishte një shkatërrim treni,” tha themeluesi i Arkivit të Internetit Brewster Kahle në një fjalim në San Francisko javën e kaluar. Nga lajmet e rreme dhe fushatat joautentike të mediave sociale të bëra nga vendet e huaja deri tek shqetësimet për vetë sistemet e votimit që ishin të manipuluara, janë disa prej shumë mënyrave se si teknologjia dhe sistemet e informacionit i zhgënjyen publikun. Kështu që Kahle mblodhi një grup njerëzish për të diskutuar se si të përmirësohet ekosistemi i informacionit. Një çështje që u paraqit ishte brishtësia e citimeve të Wikipedia. Librat dhe revistat akademike ofrojnë disa nga informacionet më të mira, më të besueshme për redaktorët e Wikipedias, por ato burime shpesh janë ose të padisponueshme në internet ose janë prapa faqeve me pagesë. Dhe madje përmbajtja e lirë në internet shpesh zhduket.
Arkivi i Internetit ishte në një pozicion unik për të ndihmuar në zgjidhjen e këtij problemi. Shërbimi i organizatës Wayback Machine ka arkivuar 387 miliardë faqe në internet që nga viti 2001.Gjithashtu është duke digjitalizuar libra fizikë dhe media të tjera analoge, dhe ka skanuar 3.8 milion libra. Ka me miliona libra të ruajtur.
Graham dhe ndërmarrja krijuan InternetArchiveBot, një mjet që skanon Wikipedian për lidhje të shkëputura dhe automatikisht shton lidhje me versionet e arkivuara në Wayback Machine. Për shkak se mjetet e redaktimit automatik kërkojnë leje të posaçme për t’u përdorur, Graham duhet të punojë me komunitetet e Wikipedias që menaxhojnë versionet e enciklopedisë në gjuhë të ndryshme. “Në përgjithësi, ne kemi edituar 14 milion linqe; më shumë se 11 milion pikë në Arkivin e Internetit”, thotë ai.
Shtimi i linqeve për libra është i ngjashëm, por më sfidues. “Nëse një libër ka një numër ISBN dhe një hyrje ka një format tradicional të citimit, është shumë e lehtë,” shpjegon Graham. Por jo të gjithë librat kanë numra ISBN dhe shumë citime të Wikipedia nuk janë formatizuar si duhet. Për shembull, disa citojnë vetëm librin dhe jo një numër specifik faqesh. Mund të ketë edhe dallime midis botimeve të ndryshme të një libri.
Sigurisht, Arkivi i Internetit nuk i ka skanuar të gjitha librat e cituar nga Wikipedia ende.Është duke punuar shumë për të digjitalizuar koleksionet nga bibliotekat në të gjithë botën, së bashku me dhurime nga kompani si Better World Books. Graham thotë se organizata skanon më shumë se 1.000 libra në ditë. Por ka shumë punë për të bërë. /wired/
