Për të kuptuar parimet e financave islame, është e dobishme të shqyrtohet një rast ndërmjet Profetit Muhamed ﷺ dhe Mu’adh b. Xhebel. Profeti ﷺ thuhet se e dërgoi Mu’adh b. Xhebelin, një nga shokët e tij, si guvernator në Jemen dhe gjithashtu e emëroi si gjykatës.

Para se ta dërgonte, Profeti ﷺ e pyeti: “Sipas çfarë do të gjykosh nëse të paraqitet një problem?” Ai u përgjigj: “Sipas Shkrimeve të Allahut.” “Dhe nëse nuk gjen asgjë në to?” e pyeti Profeti ﷺ. “Sipas Sunetit të të Dërguarit të Allahut,” u përgjigj Mu’adhi. “Dhe nëse nuk gjen asgjë në to?” “Atëherë do të përpiqem të interpretoj duke ushtruar arsyen time.” Dhe atëherë Profeti ﷺ tha: “Falënderimi i qoftë Allahut që i ka dhuruar të dërguarit të të Dërguarit të Tij atë që është i kënaqur i Dërguari i Tij.”

Kurani
Myslimanët besojnë se Kurani (i njohur gjithashtu si al-Kur’an el-Kerim, që do të thotë Kurani Fisnik) është fjala e drejtpërdrejtë e Allahut, e zbuluar Profetit Muhamed ﷺ gjatë 23 viteve nga engjëlli Xhibril. Për të vlerësuar plotësisht Kuranin dhe rëndësinë e tij, mund të citojmë Tarik Ramadanin, profesor i Studimeve Islame në Universitetin e Oksfordit, i cili shkruan në The New York Times:

Myslimanët e konsiderojnë Kuranin si tekstin referues, burimin dhe esencën e mesazhit të transmetuar njerëzimit nga Krijuesi. Ai është i fundit në një seri të gjatë zbulesash të drejtuara njerëzve gjatë historisë. Kurani është Fjala e Zotit — por nuk është Zoti. Ai bën të njohur, zbulon dhe udhëzon: është një dritë që u përgjigjet kërkimeve për kuptim. Kurani është një kujtesë e të gjitha mesazheve të mëparshme, atyre të Nuhut dhe Ibrahimit, të Musait dhe Isait. Si ata, ai na rikujton dhe na udhëzon ndërgjegjen: jeta ka kuptim, faktet janë shenja.

Është Libri i të gjithë myslimanëve në botë. Por, në mënyrë paradoksale, nuk është libri i parë që dikush duhet të lexojë nëse dëshiron të njohë Islamin. (Një biografi e Profetit ﷺ ose një libër që prezanton Islamin do të ishte një hyrje më e mirë.) Kurani është njëkohësisht jashtëzakonisht i thjeshtë dhe thellësisht kompleks. Natyra e mësimeve shpirtërore, njerëzore, historike dhe shoqërore që mund të nxirren prej tij mund të kuptohet në nivele të ndryshme. Teksti është një, por leximet janë të shumta.

Për gruan ose burrin që zemra e tyre e ka bërë mesazhin e Islamit pjesë të vetes, Kurani flet në mënyrë të veçantë. Ai është njëkohësisht zëri dhe Udhëzimi. Zoti flet me qenien e brendshme të njeriut, me ndërgjegjen e tij, me zemrën e tij dhe e udhëzon drejt njohjes së Tij, drejt takimit me Të: “Ky është Libri, për të nuk ka dyshim; është një Udhëzim për ata që janë të vetëdijshëm për Zotin.” Më shumë se një tekst, Kurani është një shoqërues udhëtimi që duhet kënduar, recituar ose dëgjuar.

Në të gjithë botën myslimane, në xhami, në shtëpi dhe në rrugë, mund të dëgjohen zëra të mrekullueshëm që recitojnë Fjalët Hyjnore. Këtu nuk ka dallim mes dijetarëve fetarë (ulema) dhe njerëzve të zakonshëm. Kurani i flet secilit në gjuhën e tij, në mënyrë të qasshme, sikur të përputhej me inteligjencën, zemrën, pyetjet, gëzimet dhe dhimbjet e tij. Ky është leximi ose dëgjimi si adhurim, siç e kanë përcaktuar dijetarët. Muslimanët, duke lexuar ose dëgjuar tekstin, përpiqen të përshkohen nga dimensioni shpirtëror i mesazhit të tij: përtej kohës, historisë dhe miliona qenieve që popullojnë tokën, Zoti flet me secilin prej tyre, thërret dhe rikujton secilin prej tyre, fton, udhëzon, këshillon dhe urdhëron. Zoti i përgjigjet thirrjes së secilit: me një intimitet të thellë, pa ndërmjetës.

Nuk ka nevojë për studime dhe diploma, për mjeshtra dhe udhëzues. Këtu, ndërsa hedhim hapat e parë, Zoti na thërret me thjeshtësinë e afërsisë së Tij. Kurani u përket të gjithëve, pa dallim dhe pa hierarki. Zoti i përgjigjet kujtdo që i afrohet Fjalës së Tij. Nuk është e rrallë të shohësh gra dhe burra, të varfër dhe të pasur, të arsimuar dhe analfabetë, lindorë dhe perëndimorë, që bien në heshtje, shikojnë larg, humbin në mendime, tërhiqen, qajnë. Kërkimi për kuptim has të shenjtën; Zoti është afër: “Me të vërtetë, Unë jam pranë. I përgjigjem lutjes së atij që më thërret kur më thërret.”

Disa kanë pretenduar gabimisht se, pasi myslimanët besojnë se Kurani është fjala e Zotit, interpretimi dhe reforma janë të pamundura. Ky besim citohet më pas si arsyeja pse një qasje historike dhe kritike nuk mund të zbatohet ndaj Tekstit të shpallur. Zhvillimi i shkencave të Kuranit — mjeteve metodologjike të krijuara dhe përdorura nga dijetarët dhe historia e komentimit të Kuranit — e dëshmon të pabazuar këtë përfundim. Që nga fillimi, tre nivelet e përmendura më sipër kanë çuar në një qasje të kujdesshme ndaj teksteve, një qasje që detyron këdo që merret me këtë detyrë të jetë në harmoni me epokën e tij dhe të rinovojë kuptimin e tij. Leximet dogmatike dhe shpesh të ngurta, nuk pasqyrojnë Autorin e Tekstit, por inteligjencën dhe psikologjinë e lexuesit. Ashtu siç mund të lexojmë veprat e një autori njerëzor, nga Marksi te Kejnsi, në mënyrë të ngurtë dhe të kufizuar, mund t’i qasemi shpalljes hyjnore në një mënyrë të ngjashme. Përkundrazi, duhet të jemi njëkohësisht kritikë, mendjehapur dhe të mprehtë. Historia e qytetërimit islam na ofron prova të mjaftueshme për këtë.

Sunnah

Në librin e tyre epik The Vision of Islam, William Chittick dhe Sachiko Murata theksojnë: “Roli i Profetit në kodifikimin e dijes myslimane nuk duhet të nënvlerësohet.” Për shembull, në Kuran urdhërohet që çdo mysliman të kryejë namazin, por udhëzimet e sakta për mënyrën se si duhet të falet namazi gjenden vetëm në mësimet e Profetit Muhamed ﷺ, të njohura si hadithe (shumës: ahadith). Po kështu, kuptimi i ahadith-it është thelbësor në kontekstin e financave islame. Profeti ﷺ ka thënë: “Unë u dërgova vetëm për të përsosur karakterin fisnik,” dhe kjo thënie, në parim, shkon në thelb të bankimit islam. Pretendohet se modeli financiar konvencional është etikisht me të meta dhe, si rezultat, i papajtueshëm me besimin islam. Kjo është një nga arsyet kryesore për rritjen masive të adoptimit të produkteve të bankimit islam. Megjithatë, kjo rritje ka ndjekur gjithashtu një valë kritikash. Pyetja kyçe për konsumatorët është: Nëse pranojmë financat islame, a afrohemi më shumë me mësimet e Profetit Muhamed ﷺ ?

Ixhma

Kijas është përshkruar si arsyetimin analogjik. Për shembull, konsumimi i verës është i ndaluar sepse ajo deh, kështu që çdo substancë tjetër që deh konsiderohet gjithashtu e ndaluar. Kijasi përdoret kur Kur’ani ose hadithet nuk mbulojnë në mënyrë specifike një situatë. Në kontekstin e financave islame, kijasi ka rëndësi në zhvillimin e produkteve, veçanërisht për derivatet dhe fondet mbrojtëse.

Ixhtihad

Ixhtihadi është një nga mjetet kyçe të përdorura nga dijetarët islamë ku fokusi vendoset në arsyetimin dhe analogjinë. Në bankimin islam, Bordet Mbikëqyrëse të Sheriatit (BMSH) e përdorin këtë koncept çdo ditë për të ndihmuar ekipin e zhvillimit të produktit.

Referenca dhe lexim i mëtejshëm

1. Sachiko Murata dhe William C. Chittick, (1994) The Vision of Islam (London and New York: I.B. Tauris)
2. Tariq Ramadan, (2008) Reading the Koran, The New York Times

Instrumentet Financiare Islame

Bankimi

Participation Term Certificate (PTC): Kjo certifikatë u krijua për të zëvendësuar obligimet tradicionale që përdoren për financimin e investimeve industriale. Ishte një nga instrumentet e para të hartuara për të promovuar instrumentet financiare islame. Karakteristikat dalluese të saj ishin:

• PTC ishte një instrument i tregtueshëm financiar;
• Përfaqësonte kapital të rikuperueshëm të kompanisë blerëse;
• Gjatë periudhës së ndërtimit, PTC siguronte një zbritje paraproduktive, të ngjashme me fitimin nga interesat gjatë ndërtimit;
• PTC garantonte një kthim paraprak nga fitimet e kompanisë deri në një kufi të specifikuar më parë;
• Mungesa e fitimeve, në raport me këtë kufi, duhej të kompensohej përmes lëshimit të PTC-ve shtesë;
• Në rast të humbjeve, vlera e PTC-ve zvogëlohej në përpjesëtim me pjesën e financuesit në humbje, dhe kjo shumë duhej të konvertohej në aksione të zakonshme të kompanisë;
• Në vitet pasuese, kur kompania gjeneronte fitime, 25% e fitimeve do të përdorej për të rikthyer PTC-të e konvertuara në formën e tyre origjinale;
• Sigurimet e kërkuara për financimin e PTC-ve ishin të ngjashme me ato që kërkohen për financimin përmes obligimeve, si krijimi i hipotekës së regjistruar të pronës, etj.

Pa dyshim, ky instrument përmbante një sistem kompleks të ndarjes së fitimit dhe humbjes. Kompleksiteti duhet kuptuar në kontekstin e problemit që synohej të zgjidhej përmes këtij instrumenti. Kalimi nga një sistem bazuar në interesa, që kërkonte pak ose aspak informacion mbi rezultatet e biznesit, në një sistem që kërkonte më shumë detaje ishte i ndërlikuar në fillim. Me përdorim dhe përvojë më të madhe, pritej që thjeshtime të futeshin për ta bërë instrumentin më të lehtë për përdorim.

Pavarësisht nga këto ndërlikime, megjithatë, me përjashtim të Korporatës Kombëtare të Financimit të Zhvillimit (National Development Fianance Corcopration NDFC), pothuajse të gjitha institucionet e financimit të zhvillimit (DFI) dhe bankat tregtare të shtetëzuara (NCB) përdorën PTC-në si mjet kryesor për investime industriale. Në të vërtetë, pjesa më e madhe e fondeve në rupie të ofruara nga këto institucione gjatë viteve 1980-1984 për financimin industrial ishin në formën e PTC-ve afatshkurtra dhe afatgjata.

Edhe pse më e ngjashme në formë me atë që quhet në literaturën financiare si kapital i preferuar ose i rimbursueshëm, kjo metodë përfaqësonte një përparim të rëndësishëm drejt zhvillimit të metodave të financimit pa interes, pasi e lidhte kthimin nga financimi me përfitueshmërinë e projekteve të financuara. Megjithatë, kishte një sërë kundërshtimesh serioze ndaj kësaj metode. Së pari, një tarifë fikse i shtohej shumës së mbetur të PTC-ve gjatë periudhës së ndërtimit, që ishte e barasvlershme me interesin gjatë ndërtimit. Së dyti, edhe pse humbjet duhej të ndaheshin në proporcion me raportin e PTC-ve ndaj kapitalit të përgjithshëm, përparësi i jepej pagesës së kthimit mbi PTC-të përpara se të bëhej ndonjë pagesë për aksionerët e tjerë. Kjo binte ndesh me konceptin islam të ndarjes së fitimeve dhe humbjeve, i cili kërkon pagesën në një raport të caktuar, pa ndonjë pretendim paraprak. Së treti, mënyra se si ndaheshin humbjet ishte jo vetëm komplekse, por edhe e pasigurt në lidhje me rezultatin e saj. Kërkesat për konvertimin e humbjeve në kapital, dhe pretendimi paraprak i rikthimit të këtyre aksioneve në PTC, nuk ishin në përputhje me marrëveshjet standarde të PLS-së. Së fundmi, natyra e kolateralit të kërkuar për financim ishte analoge me atë që kërkohet në financimin me interes dhe, si rrjedhojë, mund ta bëjë këtë marrëveshje të dyshimtë nga pikëpamja e Sheriatit. Pavarësisht nga këto mangësi, kishte rreziqe reale për institucionet financiare, siç u vërtetua edhe nga përvoja e mëvonshme, dhe ishte për këtë arsye që mbështetësit e sistemit të ri e kishin mirëpritur atë me shpresën e përmirësimeve të ardhshme.

Musharika: Ky instrument u zhvillua nga bankat tregtare fillimisht dhe më pas u rishikua sipas udhëzimeve të Bankës Shtetërore gjatë viteve 1982-1984. Musharika, së bashku me Mudaraba, përfaqëson një nga format më të dëshirueshme të financimit islam. Megjithatë, për sa i përket aftësisë për të qenë një instrument efektiv dhe efikas në zëvendësimin e transaksioneve të bazuara në interes, ajo paraqet probleme të mëdha. Përpjekjet e bëra në këtë drejtim dhe fati përfundimtar që ky rregullim pati e shpjegojnë këtë pikë.

Karakteristikat kryesore të Marrëveshjes Musharika, siç praktikohej nga bankat tregtare, ishin si më poshtë:

1. Ishte një rregullim i financimit afatshkurtër specifik vetëm për palët e përfshira në kontratë;
2. Investimi nga bankat bëhej në formën e miratimit të një kufiri financimi për klientin dhe shkalla e përdorimit të fondeve përcaktohej në bazë të përllogaritjes ditore të balancave të mbetura ndaj bankës;
3. Të gjitha fondet pjesëmarrëse, përfshirë kapitalin aksionar, rezervat dhe kapitalin tjetër jo të borxhit, përfshiheshin në përkufizimin e kapitalit që kualifikohej për fitime;
4. Raporti i ndarjes së fitimeve përcaktohej përmes negociatave brenda kufijve të specifikuar nga SBP;
5. Fitimet për qëllim të ndarjes do të përcaktoheshin pasi të alokohej një pjesë e të ardhurave neto si tarifë menaxhimi për firmën;
6. Fitimet e përkohshme, të bazuara në projeksionet e fitimeve, duhej të paguheshin bankës çdo tremujor, me kusht që të bëhej një rregullim përfundimtar bazuar në fitimet apo humbjet reale;
7. Mungesa ose teprica e fitimeve duhej të rregullohej përmes krijimit të një fondi rezervë pjesëmarrjeje, i cili do të përpiqej të harmonizonte pagesat ndaj bankës;
8. Humbjet, nëse kishte, do të ndaheshin në proporcion të rreptë me investimin e bankës në kapitalin total të firmës;
9. Kundrejt humbjes së alokuar të bankës, duhej të emetoheshin aksione të zakonshme, të cilat kualifikoheshin për rikthim në investim Musharika sipas kushteve fillestare të Marrëveshjes, në rast se fitimet realizoheshin në të ardhmen;
10. Siguritë standarde në formën e pengjeve dhe hipotekimit të stokut ose hipotekës së pronave kërkoheshin kundrejt financimit Musharika.

Evidentisht, edhe Musharika parashikonte një rregullim kompleks të ndarjes së fitimeve dhe humbjeve, ashtu si në rastin e PTC-ve. Por, në dizajnin e saj, serioziteti për të zhvilluar një instrument vërtet islam është mjaft i dukshëm. Në të vërtetë, ishte një largim nga rregullimet tradicionale të financimit dhe, për rrjedhojë, përfshinte rreziqe të rëndësishme që bankat i merrnin përsipër në zhvillimin e biznesit bazuar në këtë rregullim.

Disa nga karakteristikat e këtij instrumenti që tërhoqën kritika ishin: Së pari, rregullimi i ndarjes së fitimeve nuk përputhej plotësisht me kërkesat e Shariatit, veçanërisht në trajtimin e humbjeve dhe pagesën e fitimeve të përkohshme dhe rregullimin e tyre përmes rezervës pjesëmarrëse. Së dyti, pavarësisht se ishte një rregullim ndarjeje, marrëveshja faktike ishte krijuar brenda kuadrit të një marrëdhënieje kreditor dhe debitor dhe ishte mbrojtur si e tillë në ligj. Së treti, Musharika kërkonte gjithashtu siguri që i ngjasonte një marrëdhënieje mes kreditorit dhe debitorit. Së fundi, në mungesë të një kuadri ligjor që rregullonte funksionimin e Musharikës, nuk kishte standardizim të marrëveshjes dhe termat dhe kushtet e marrëveshjeve të ndryshme ndryshonin dukshëm.

Mudaraba: Mudaraba përfaqëson një formë tjetër të dëshirueshme të financimit islam. Me një qasje novatore, biznesi që do të zhvillohej nën Mudaraba u rregullua përmes miratimit të një statuti të veçantë, të quajtur Urdhëresa për Kompanitë Mudaraba (Krijimi dhe Kontrolli) 1980.

Karakteristikat kryesore të kompanive Mudaraba dhe operacioneve të tyre janë si vijon:

• Vetëm kompanitë e regjistruara ose ato të themeluara sipas ligjeve specifike ishin të përshtatshme për tu regjistruar si kompani Mudaraba;
• Mudaraba mund të jetë për një qëllim të caktuar ose për qëllime të shumëfishta dhe mund të jetë me afat të caktuar ose të përhershme;
• Pas përmbushjes së disa kushteve dhe me miratimin paraprak të Regjistruesit, Kompanitë Mudaraba mund të lançojnë mudaraba përmes bursës, dhe certifikatat e emetimit do të jenë letrat me vlerë të tregtueshme;
• Çdo mudaraba do të jetë një biznes i veçantë dhe operacionet e tij duhej të përputheshin me ato të miratuara sipas dispozitave të Sheriatit;
• Një Bord Fetar, që do të krijohej periodikisht sipas Urdhëresës, do të kishte të drejtën të deklaronte nëse operacionet e mudarabas ishin në përputhje me dispozitat e Sheriatit apo jo;
• Shumë kërkesa për transparencë, të ngjashme me ato që zbatohen për kompanitë e listuara, janë të zbatueshme për mudarabatë, përfshirë auditimin ligjor, takimet vjetore dhe investimet dhe huatë ndaj dhe nga drejtorët e kompanisë Mudaraba.

Padyshim, e gjithë skema ishte një formulim elegant i marrëdhënies së thjeshtë të kërkuar sipas një kontrate mudaraba midis punës (dharib) dhe kapitalit (rabbul ma’l). Kompania menaxhuese do të shpërblehej përmes një tarife fikse menaxhimi që paguhej nga të ardhurat neto të mudarabas, ndërsa pjesa e mbetur do tu shpërndahej mbajtësve të certifikatave të mudarabas, me dispozita të përshtatshme për të ardhurat e mbajtura për të siguruar rritje të ardhshme. Përfitimet fillestare tatimore të ofruara për kompanitë mudaraba ishin të tilla që lejohej shpërndarja maksimale. Asnjë tatim mbi të ardhurat nuk aplikohej për mudaraba nëse shpërndante 90 për qind të të ardhurave neto, e cila ishte pikërisht ajo që mbetej pas pagesës së tarifës së menaxhimit.

Në dallim nga zhvillimi i PTC-së dhe Musharikës, i cili zhvillohej kryesisht brenda institucioneve financiare publike, financimi mudaraba ishte një fenomen tërësisht i udhëhequr nga tregu. Deri më tani janë lançuar rreth 50 mudaraba me një kapital të kombinuar prej 8.2 miliardë rupi, kryesisht nga kompani të pavarura menaxhuese. Fatet e mudarabas kanë ndryshuar ndjeshëm gjatë viteve. Në vitet e fundit, kryesisht për shkak të kushteve përgjithësisht depresive në tregun e aksioneve, dhe duke përjashtuar disa raste, mudarabat kanë performuar dobët. Heqja e stimujve tatimorë, të cilët së fundmi janë përmirësuar, gjithashtu ka kontribuar në këtë performancë të dobët.

Edhe pse është e vështirë të kundërshtohen ndonjë nga dispozitat e Urdhëresës, veçanërisht duke pasur parasysh praninë e Bordit të Sheriatit që udhëheq operacionet e mudarabas të regjistruara sipas saj, nuk mund të mos vërehet se legjislacioni u tregua një faktor kufizues në zbatimin më të gjerë të këtij instrumenti. Pasi mudaraba u përcaktua sipas ligjit, asnjë formë tjetër e këtij instrumenti nuk dukej e qëndrueshme në ligj. Kështu, potenciali i shumëpërfolur i këtij modeli, përkatësisht krijimi i mundësive për punësim, nuk mund të shfrytëzohej.

Instrumente të tjera: Tre instrumentet kryesore të diskutuara më sipër përfaqësojnë përpjekjet më serioze për zhvillimin e instrumenteve të financimit në përputhje me Sheriatin. Dy instrumente të tjera, përkatësisht Leasing dhe Mark-up, të cilat shpesh përmenden si instrumente të financimit islam, përmenden shkurtimisht në paragrafët vijues:

Leasing, nën disa kushte, padyshim është një marrëveshje financimi në përputhje me Sheriatin. Kompania e parë e leasing-ut u themelua në vitin 1984, por qëllimi i saj nuk ishte të avanconte procesin e islamizimit në vend. Edhe kur procesi i krijimit të kompanive të leasing-ut u formalizua në vitin 1987, qëllimi ishte më shumë zgjerimi i ndërmjetësimit financiar sesa zhvillimi i një instrumenti të ri islam të financimit. Më e rëndësishmja, aktiviteti i kompanive të leasing-ut nuk u rregullua asnjëherë nga pikëpamja e përputhshmërisë me kërkesat e Sheriatit dhe as kompanitë vetë nuk iu përmbajtën vullnetarisht këtyre kërkesave. Prandaj, do të ishte e papërshtatshme të vlerësohej ky sektor në kontekstin e përparimit të islamizimit të sektorit financiar në Pakistan.

Me termin Mark-up, përfshihen të gjitha instrumentet që varen nga rritja ose ulja e çmimit të mallrave ose pronave bazë. Siç do të shihet më vonë, dy mënyra të miratuara financimi nga Banka Shtetërore e Pakistanit (SBP), përkatësisht shitja ose blerja me pagesë të shtyrë ose sipas marrëveshjeve të blerjes prapa, përfshihen në këtë kategori. Ky instrument nuk u përdor kurrë nga ndonjë institucion financiar deri sa u përfshi në 12 mënyrat e financimit. Më e rëndësishmja, edhe në formën e tij të miratuar, ai u refuzua kategorikisht nga ekspertët e Sheriatit pasi dështoi seriozisht në përmbushjen e kërkesave të Sheriatit. Megjithatë, duhet thënë se financimi me pagesë të shtyrë, nën kushte të caktuara të rrepta, është një mënyrë e pranueshme dhe e praktikuar gjerësisht nga institucionet financiare islame. Në diskutimin tonë të mëtejshëm, do të kemi më shumë për të thënë mbi këtë instrument dhe potencialin e tij për të qenë një mjet efektiv në futjen e sistemit financiar islam.