Transaksionet ndërkombëtare në nivel qeveritar

Transaksionet qeveritare në nivel ndërkombëtar ndryshojnë nga ato private në disa aspekte. Shumë importe (eksporte) nga (drejt) palëve të ndryshme ndodhin në kuadër të një projekti të vetëm, ndërsa financimi zakonisht ndodh në nivel projekti. Janë të përfshira formalitete ligjore komplekse dhe që marrin kohë, sepse qeveria mund të ndryshojë. Mbi të gjitha, transaksionet qeveritare pasqyrojnë nevojat e një sektori — si ushtria apo drejtuesit politikë — ndërsa barra dhe përgjegjësia financiare u bie institucioneve të tjera, si Ministria e Financave, dhe në fund, brezat e ardhshëm që do të përballen me pasojat. Vendimmarrësit zakonisht veprojnë në afat të shkurtër ndërsa detyrimet kanë karakter afatgjatë. Kështu, ekziston një asimetri në perceptimet për rëndësinë relative të nevojave dhe kufizimeve financiare. Këta faktorë nënkuptojnë që çdo zgjidhje për problemin e interesit ka të ngjarë të ketë kërkesa të ndërlikuara operacionale dhe mund të përballet me rezistencë për arsye të ndryshme. Pavarësisht këtyre shqetësimeve, problemi i interesit duhet të përballet drejtpërdrejt në mënyrë që të zbatohen urdhrat e qartë të Allahut.

Le të kujtojmë se, në përgjithësi, rregullat që vlejnë për kontratat dhe transaksionet e individëve zbatohen njësoj edhe për shtetin. Nuk ka përjashtim për qeverinë kur bëhet fjalë për çështjen e interesit. Profeti (paqja qoftë mbi të) ka vendosur tashmë një precedent për marrëdhëniet me jobesimtarët. Në kohët e sotme, dy çështje kërkojnë vëmendjen tonë. Së pari, problemi i interesit dhe zgjidhjet e mundshme në transaksionet që qeveria bën me qeveri të huaja, banka tregtare ndërkombëtare dhe organizata të tjera botërore. Së dyti, statusi sipas Sheriatit i anëtarësimit në organizata financiare ndërkombëtare, si FMN dhe Banka Botërore. Ne do të përqendrohemi te çështja e parë dhe do ndalemi vetëm shkurtimisht te e dyta.

Nga diskutimet në pjesët e mëparshme kuptohet qartë se qëllimi për të cilin merren fondet nuk ka rëndësi nga perspektiva e ribasë. Ajo që ka rëndësi është natyra e transaksioneve, veçanërisht në bazë të kontratave që i rregullojnë ato. Sa kohë që pozicioni ligjor i transaksionit është hua ndaj qeverisë, ai konsiderohet transaksion ribawi nëse lind ndonjë mosmarrëveshje gjatë shlyerjes së tij. Në këtë kuptim, eksportet dhe importet në nivel qeveritar nuk janë transaksione interesi. Problemi i vërtetë qëndron në fushën financiare — kryesisht në financimin e importeve dhe deficitit të bilancit të pagesave. Interesi është në qendër të të gjitha huave ekzistuese nga bankat tregtare të huaja, ndihmave (përveç granteve) nga qeveritë e huaja dhe agjencitë donatore, si dhe fondeve të mbledhura përmes Kompanive Financiare të Jashtme të Shitjes (FEBC) ose shitjes së letrave me vlerë të thesaurit te investitorët e huaj.

Cilat janë opsionet pa interes për qeverinë në transaksionet ndërkombëtare? Përgjigja varet nga qëllimi për të cilin shërbejnë fondet nga burimet e huaja. Këto fonde përdoren kryesisht për financimin e (i) nevojave të mbrojtjes, (ii) projekteve zhvillimore dhe (iii) deficitit të bilancit të pagesave. Blerjet për mbrojtjen mund të realizohen përmes kontratave bai muaxhxhal drejtpërdrejt me qeveritë e huaja, në vend që të blihen nga prodhuesit kundrejt huave nga qeveritë e tyre përkatëse. Prandaj, ne do të përqendrohemi në dy rastet e tjera.

Marrim për shembull projektin e madh energjetik Hub me kapacitet 1292 megavat — me një kosto të vlerësuar mbi 1.5 miliardë dollarë — në Balochistan. Ky është një projekt zhvillimor jashtëzakonisht i madh sipas çdo standardi. Ai përfaqëson një investim afatgjatë shumë të madh. Por pasi të përfundojë, pritet të jetë një aset produktiv për shumë vite. Pavarësisht këtyre, projekti ka këto komponentë:

Raporti i fizibilitetit
Blerja e shumë gjërave të ndryshme si toka, tulla, çelik, ciment, makineri, mobilje, letra, lapsa, etj.
Përpjekjet ndërtimore ((shërbimet e fuqisë punëtore të punësuar dhe makinerisë)
Shpenzimet administrative për punonjësit dhe materialet.

Në praktikë, projekti mund të kalojë në shumë faza të ndryshme para se të vihet në punë dhe çdo fazë mund të përfshijë shpenzime të këtij lloji. Pasi projekti të jetë vënë në funksion, do të ketë shpenzime të vazhdueshme për punëtorët dhe inputet e tjera. Cilat janë opsionet që ka Qeveria e Pakistanit nga këndvështrimi islam për të realizuar këtë projekt?

Opsioni A

Qeveria mund të kërkojë një marrëveshje musharakah me investitorë pakistanezë dhe të huaj ose me ndonjë agjenci financimi për të gjithë projektin. Në varësi të mënyrës se si shihet rëndësia strategjike e projektit, kjo mund të jetë një kontratë shirakah al-mutanaqisah (pjesëmarrje në ulje).

Opsioni B

Qeveria mund të sigurojë financim pa interes nga një burim ndërkombëtar në këtë mënyrë:

Një kontratë bai muxhxhal e veçantë (jo financim me shtesë çmimi) për çdo komponent të përcaktuar qartë dhe të tregtueshëm të projektit, me koston totale të artikujve të barabartë me vlerën e amortizuar të një huaje që normalisht do të kishte interes — nga këndvështrimi i agjencisë financuese — për të njëjtin qëllim. Kjo agjenci mund t’u paguajë drejtpërdrejt furnitorëve (ose përmes një filiali) dhe të transferojë pronësinë e mallrave te qeveria, e cila mund ta shlyejë shumën në këste.
Pjesa e kostos që nuk mund të mbulohet përmes bai (tregti) mund të mbulohet përmes mënyrave të tjera të lejuara nga Sheriati. Për shembull, shirakah al-mutanaqisah me raporte të përshtatshme për ndarjen e fitimeve në kuadrin e gjithë projektit.

Opsioni C

Qeveria mund të lidhë kontrata të thjeshta bai me furnitorët e mallrave dhe shërbimeve dhe kontrata paralele huaje pa interes me vendin ose agjencinë financuese. Shuma e huave mund të jetë e barabartë me vlerat e amortizuara të fondeve të bllokuara nga këndvështrimi i financuesit. Çmimi i tregut i ngarkuar ndaj qeverisë mund të pasqyrojë gjithashtu nxitjet e eksportit të dhëna nga vendi ose agjencia financuese për eksportuesit. Vendi huadhënës mund të kalojë pagesën përmes qeverisë ose ta lëshojë atë drejtpërdrejt te eksportuesit. Në rastin e dytë, ai mund të kërkojë gjithashtu pagesa për shërbimet e pagesës. Kjo marrëveshje mund të plotësohet nga Opsioni B (ii) për ato pjesë të projektit që nuk mund të mbulohen ndryshe.

Opsioni D

Projekti mund të shihet si një tërësi e përbërë nga nën-pjesë të përcaktuara qartë. Opsionet A, B dhe C mund të eksplorohen veçmas për çdo pjesë.

Qeveria e Pakistanit mund të shqyrtojë gjithashtu mundësinë e hyrjes në një nga marrëveshjet e mësipërme me të huajt për ato pjesë të projektit që kërkojnë valutë të huaj. Pjesa tjetër mund të mbulohet përmes kontratave të ngjashme me pakistanezët ose përmes taksave të veçanta për qëllime të projektit.

Po për mundësinë në vijim? Qeveria mund të lidhë marrëveshje të thjeshta bai për përbërësit materialë të projektit dhe të mbulojë nevojat për kapital qarkullues përmes një huaje pa interes nga i njëjti subjekt. Kostoja e huasë nga këndvështrimi i huadhënësit mund të përfshihet në çmimet e mallrave që do të paguhen nga qeveria. Mund të mbështetet kjo ide si më poshtë: në këtë mënyrë, interesi i financuesit do të përmbushet me një formë transaksioni që është e pranueshme në mënyrë islame për qeverinë. Nëse çmimet pasqyrojnë kostot e interesit nga këndvështrimi i shitësit, nuk duhet të na shqetësojë. Fundja, kjo lloj kostoje zakonisht përfshihet në çmimet që paguajmë çdo ditë. Ky argument mund të sfidohet përmes analogjisë me sabbt-in (sabatën): a nuk po fshihet interesi (mbi hua) pas teknikaliteteve? Nëse analizohet rasti i huamarrësit në një marrëveshje të tillë, në të vërtetë problemi po fshihet nën qilim. Për të përfunduar, vetëm një kontratë bai muxhxhal me një palë ose kontrata të ndara bai dhe huaje me palë të ndryshme mund të konsiderohen si marrëveshje të sigurta nga interesi. Kontrata bai dhe hua me të njëjtën palë është e dyshimtë nga pikëpamja e interesit.

Kreditë pa interes nën kuadër tregtar, siç u përmend më sipër, janë mundësi reale. Pronarët e fondeve janë të interesuar për ndonjë kthim mbi fondet e tyre. Teknikalitetet nuk janë të rëndësishme për ta, por format e transaksioneve janë kritike për ne. Për të realizuar këto mundësi, Qeveria e Pakistanit mund të kërkojë — nëse është e nevojshme, përmes Organizatës së Vendeve Islamike — që Banka Botërore të marrë iniciativën për të shtuar teknikat islame në mënyrat ekzistuese të transaksioneve të saj. Rasti do të kishte vlerë, gjithashtu, sepse praktikisht nuk do të kërkohej ndonjë trajtim preferencial për përdoruesit myslimanë të fondeve krahasuar me vendet e tjera anëtare. Nga ana tjetër, vendet myslimane do të humbisnin fleksibilitetin për të ulur kostot e huamarrjes përmes shlyerjes së hershme të llogarive me kushte të rishikuara, gjë që shpesh ndodh me huatë ekzistuese me interes nga Banka Botërore.

Të shqyrtojmë tani huatë afatshkurtra nga FMN-ja për të përmirësuar problemet e bilancit të pagesave. Këto hua janë të denominuara dhe shlyhen në terma të të drejtave speciale të tërheqjes (SDRs) — një shprehje për vlerën e një shporte monedhash kryesore. Këto janë marrëveshje të bazuara në interes. Nga natyra e tyre, transaksionet e përfshira janë gjithmonë transaksione para-me-para, dhe në asnjë rast nuk përfshihet transferimi i të drejtave pronësore mbi ndonjë mall tjetër. Prandaj, nuk ka mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë për të shpëtuar marrëveshjet ekzistuese me FMN-në. Problemi duhet adresuar në burim. Eksportuesit dhe importuesit e zakonshëm duhet të lejohen të krijojnë të drejtat dhe përgjegjësitë e tyre në një mjedis me kurs këmbimi plotësisht fleksibël. Qeveria nuk duhet të veprojë si garantuese ose ndërmjetëse në marrëveshjet e qytetarëve të saj për interesat e tyre. Ajo duhet ta kufizojë kërkesën e saj për valutë të huaj në të ardhurat e gjeneruara përmes eksporteve të drejtpërdrejta dhe taksave mbi importet. Nëse është e nevojshme, ajo mund të sigurojë gjithashtu valutë të huaj me kurset ekzistuese të këmbimit.

Pavarësisht nga plani i veprimit të mësipërm, lidhja jonë me FMN-në dhe Bankën Botërore ka nevojë për rishqyrtim nga këndvështrimi islam. Sipas rregullave ekzistuese të funksionimit të tyre, të dy institucionet kryejnë veprime interesi me anëtarët e tyre. Për një vend mysliman, ekziston çështja e të qenit palë në një biznes interesi. Në nivel praktik, roli i FMN-së mund të krahasohet me atë të një banke qendrore në nivelin financiar ndërkombëtar. Ajo krijon likuiditet ndërkombëtar në formën e SDR-ve, ndihmon vendet anëtare në problemet e tyre me pagesat ndërkombëtare dhe vepron si mbikëqyrëse e tregjeve të këmbimit valutor në të gjithë botën. Megjithëse SDR-të janë një koncept me kosto zero në nivelin e FMN-së, norma e interesit luan një rol qendror në lehtësimin e marrëdhënieve të vendeve anëtare me FMN-në dhe me njëra-tjetrën. Në rastin më të mirë, marrëdhënia e një vendi mysliman me trupin e FMN-së mund të jetë e ngjashme me atë të një banke islame me autoritetin monetar qendror në vend — një fushë ende e paqartë në bankat islame. Domosdoshmëria ose jo e bashkëpunimit me FMN-në dhe Bankën Botërore dhe modalitetet që janë në përputhje me Sheriatin kërkojnë vëmendje të veçantë, jashtë fushës së këtij punimi.

Lëvizjet ndërkombëtare të kapitalit

Flukset ndërkombëtare të kapitalit ndahen në dy kategori të gjera. Së pari, ato që lidhen me eksportet dhe importet. Së dyti, ato që bëhen me qëllim kthimin e fitimit mbi kapitalin, qoftë përmes (a) huadhënies jashtë vendit, (b) përdorimit të tij në tregjet financiare të huaja, ose (c) investimit në aksione dhe pasuri reale jashtë vendit. Flukset ndërkombëtare të kapitalit në nivel qeveritar janë kategori e veçantë për shkak të konsideratave themelore; çështjet lidhur me këto flukse trajtohen në seksionin tjetër. Kur importet financohen nga kredi eksporti nga burime private ose zyrtare jashtë vendit, ndodh një rrjedhje kapitali në vendin importues. Në mënyrë të ngjashme, një rrjedhje kapitali nga vendi eksportues korrespondon me një eksport të financuar nga burimet vendase të këtij vendi. Natyrën e këtyre flukseve dhe opsionet islame të lidhura me to i përkasin financimit të tregtisë, i cili u diskutua në seksionin paraprak. Flukset e pastërta të kapitalit të llojit të dytë trajtohen këtu. Huadhënia ndërkombëtare nga bankat tregtare — individualisht ose si pjesë e sindikatave — është si çdo hua tjetër. Pozicioni islam në këtë drejtim nuk kërkon shpjegime të reja. Për këtë arsye, ne fokusohemi në flukset e llojeve (b) dhe (c).

Transferimet e fondeve në tregjet ndërkombëtare të valutave dhe obligacioneve motivohen nga dëshira për të përfituar nga ndryshimet e këmbimit të valutave dhe diferencat e normave të interesit ndërmjet vendeve. Natyrisht, fitimet potenciale të kapitalit janë një tjetër arsye në rastin e obligacioneve. Disa shembuj të këtyre flukseve kapitale janë: (i) mbajtja e një depozite bankare në një vend të huaj në valutën e atij vendi ose në një valutë tjetër (llogaritë Eurocurrency), (ii) tregtimi i parakohshëm i valutave të huaja, përfshirë kontratat futures dhe opsionet e valutës së huaj, dhe (iii) Çertifikatat e Bartësve të Valutës së Huaj (FEBC) të Qeverisë së Pakistanit, letrat me vlerë të thesarit amerikan, obligacionet Eurocurrency ose obligacione të tjera të emetuara nga korporatat në tregjet ndërkombëtare.

Kur një person mban një llogari bankare në një vend të huaj, natyra e saj është e njëjtë me atë të një llogarie në një bankë lokale: personi depoziton para, dëshiron t’i marrë më vonë dhe nuk është palë ligjore në përdorimin e këtyre parave nga banka — një kontratë standarde huaje për qëllime praktike. Pozicioni sipas Sheriatit është i qartë. Nëse personi depoziton 100 dollarë, ai ka të drejtë vetëm për 100 dollarë në shkëmbim dollar për dollarë. Çdo kthim mbi shumën kryesore, qoftë fiks apo variabël, është interes. Kur personi depoziton 100 dollarë, por dëshiron të marrë pagesën, për shembull në marka gjermane, çështja bëhet më komplekse. Nëse kontrata themelore është si një kontratë huaje, transaksioni është thjesht i pavlefshëm. Megjithatë, depozituesi mund të pretendojë të marrë marka gjermane në kuadër të një kontrate tregtie përpara (forward trading). Në këtë rast, kursi i këmbimit duhet të jetë ai i fikosur në momentin e depozitimit të parave. Opsioni për të depozituar 100 dollarë në një bankë të huaj — ose edhe në një bankë lokale — në këmbim të markave gjermane nga e njëjta bankë në një datë më vonë, me kursin e këmbimit të ditës, nuk është i pranueshëm për shkak të rregullave të Sheriatit mbi interesin dhe normat e ligjshme të tregtisë.

Ideja e blerjes dhe shitjes së valutave të huaja me çmime të përcaktuara paraprakisht nuk ka aplikim të pakufizuar. Për shembull, praktikat ekzistuese të kontratave të ardhshme (futures) dhe opsioneve në këmbimin valutor, të cilat janë të dyja transaksione të së ardhmes, janë të diskutueshme. Të dyja janë instrumente të tregtueshme. Justifikimi sipas Sheriatit për “tregtimin” e kreditit është i vështirë për t’u pranuar. Për më tepër, pikat e mëposhtme shkojnë kundër kontratave të ardhshme dhe opsioneve në valutë. Luhatshmëria e kursit të këmbimit ditor në një kontratë të ardhshme e bën atë të dyshimtë nga aspekti i interesit. Pagesa e një çmimi opsioni për shitësin e kontratës e bën në efekt opsionin një transaksion interesi. Përveç problemit të interesit, kontratat e ardhshme dhe opsionet mund të sfidohen edhe për arsye kumari.

Të gjitha llojet e obligacioneve që mbushin skenën financiare ndërkombëtare janë instrumente borxhi me premtime për kthim të caktuar për mbajtësit e tyre. Pa dyshim, rreziqet janë më të larta dhe kthimet reale janë të paqarta — “të ndryshueshme” në kuptimin teknik. Megjithatë, nuk ka asnjë dyshim se obligacionet ekzistuese janë të papranueshme për Islamin për shkak të interesit.

Investimi i drejtpërdrejtë i huaj në aksione dhe pasuri reale — si në nivelin individual ashtu edhe në atë të korporatave multinacionale — është një aktivitet i lejuar sipas Sheriatit. Megjithatë, duhet treguar kujdes në aspektin operativ të këtyre investimeve. Kjo do të thotë se menaxhimi i ndërmarrjeve të huaja me instrumente interesi do të vërë në pikëpyetje legjitimitetin e tyre.

Faktorë të rëndësishëm pas flukseve ndërkombëtare të kapitalit janë niveli i kthimit dhe siguria e tij. Trajtimi i favorshëm fiskal, konsideratat ekonomike pas vendosjes së fabrikave nga korporatat multinacionale dhe faktorë të tjerë të ngjashëm gjithashtu ndikojnë; por efektet e tyre shfaqen përsëri përmes kthimit dhe rrezikut. Në krijimin e opsioneve islame për tërheqjen e kapitalit të huaj (në nivel ligjor), nuk nevojiten përpjekje të jashtëzakonshme. Zgjidhjet e njohura për investitorët vendas janë të aplikueshme edhe për investitorët e huaj. Sigurisht, në një mjedis ekonomik ndërkombëtar që rrotullohet rreth normës së interesit, opsionet islame duhet të jenë konkurruese në bazë të rrezikut dhe kthimit.

Investitorët që kërkojnë kthim në formën e normës së interesit në thelb kërkojnë një kthim “të garantuar”. Dhe, sa më likuid të jetë një investim, aq më shumë tërheqës është ai. Këta investitorë mund të tërhiqen përmes fondeve të përbashkëta dhe mudarba-ve të sponsorizuara nga bankat që specializohen në financimin e tregtisë së jashtme. Projektet infrastrukturore dhe ato energjetike me kthime relativisht të sigurta dhe të favorshme duhet gjithashtu të jenë tërheqëse për investitorët e huaj.

Për më tepër, investimet në kapital (aksione) mund të bëhen më tërheqëse për të huajt duke ulur rrezikun përmes një kuadri ligjor të mirë, procedurave të rrepta kontabël, ndëshkimeve të ashpra për shkeljet e kontratave dhe institucioneve të specializuara që monitorojnë veprimtarinë e ndërmarrjeve vendase në këmbim të një tarife shërbimi.

Promovimi i një mjedisi tregtar pa interes

Nëse do të kishte banka islame me degë në disa vende ose një rrjet ndërkombëtar të tillë bankash, shumë probleme me interesin nuk do të kishin lindur. Në mungesë të institucioneve të tilla, mund të mendohet një sistem ndërkombëtar pagimesh më i përshtatshëm për transaksione pa interes. Një organizim i tillë mund të zhvillohet në bazë të Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN).

Eksportuesit dhe importuesit kanë shqetësime të ngjashme me ato të vendeve me probleme në bilancin e pagesave. Prandaj, mund të imagjinohet një fond kombëtar ose sindikatë me eksportues dhe importues si anëtarë abonues. Mund të ketë tarifa regjistrimi dhe anëtarësimi vjetorë, të përcaktuara në bazë të kostove të pritshme të këtij shërbimi. Përveç këtyre tarifave dhe anëtarësimeve jo të rikthyeshme, të gjithë anëtarët mund të bëjnë kontribute mujore, tremujore, gjashtëmujore ose vjetore, të cilat mund të rimbursohen me vlerë nominale pas përfundimit të periudhës së kontributit. Fondi mund të plotësohet edhe me taksa mbi eksportet dhe importet si zgjidhje e fundit. Funksionimi i kësaj sindikate mund të parashikohet si vijon:

Ajo mund të veprojë si ndërmjetës në procesin e mbledhjes ose pagesave për importet dhe eksportet. Ndërsa shërbimet e zakonshme të pagesave për importuesit mund të bazohen në tarifa shërbimi, shërbimet e mbledhjes mund të jenë pa pagesë për eksportuesit, për ta bërë ofertën tërheqëse për ta. Duke siguruar pagesa të shpejta, ky fond do të mbulojë boshllëkun që krijohet kur bankat e huaja angazhojnë fondet e tyre në procesin e mbledhjes së letrave të kredive (L/C). Kontratat mbuluese me importuesit mund të jenë kontrata të thjeshta huaje, letra kredie, mudarba, musharakah ose marrëveshje tregtare. Lloji i kontratës do të varet nga kontributi i importuesit në fond, kostoja e shërbimeve të kërkuara dhe masat e nevojshme për të minimizuar humbjet e mundshme të fondit. Detaje të ngjashme mund të përcaktohen për eksportuesit. Anëtarët mund të përdorin gjithashtu pjesëmarrjet e tyre në këtë fond rrotullues si garanci për të marrë kredi pa interes, sipas kritereve të drejta për të gjithë.

Kjo marrëveshje e propozuar nuk është një zgjerim i konceptit të një banke eksport-importi që operon pa interes, apo i një banke ndërkombëtare tregtare pa interes. Ajo është më tepër një organizim i ngjashëm me atë të Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN), por në nivel kombëtar dhe pa të drejtat speciale të tërheqjes. Tarifet e anëtarësimit dhe kontributet e tjera do të përfaqësojnë çmimin që palët e ndryshme vendosin për shqetësimet e tyre legjitime. Fillimisht, kjo ide mund të zbatohet në mënyrë vullnetare. Nëse presionet ndërkombëtare për interes bëhen të domosdoshme, ajo mund të bëhet e detyrueshme për të gjithë eksportuesit dhe importuesit në një shtet islam.

Mënyra të zgjedhura të transaksioneve të sigurta nga interesi

Kur një bankë zgjedh të zgjerojë rolin e saj nga vetëm ofrues i shërbimeve të mbledhjes ose transferimit të fondeve edhe në financues, rritet mundësia e transaksioneve para-për-para, që është hapi i parë drejt interesit, përveç nëse banka arrin të kryejë mrekullinë e dhënies së huas pa fitim fare. Këtu rendisim disa mënyra të lejuara për transaksione fitimprurëse që nuk përfshijnë shkëmbim të drejtpërdrejtë të parave me para. Përdorimi i tyre do të varet nga kushtet e tregut.

Bankat pakistaneze mund të ofrojnë financim për eksportuesit në bazë të një marrëveshjeje mudarba ose musharakah për një transaksion të vetëm. Në të dy rastet, bankat mund të kërkojnë edhe shpenzime për shërbimet e mbledhjes së fondeve në vend të shpenzimeve operative të bashkëpunimit, në mënyrën e shpjeguar më parë. Një marrëveshje mudarba do të jetë tërheqëse nëse banka dëshiron të shmangë detyrimet menaxheriale. Ndërsa opsioni musharakah mund t’i mundësojë bankës të monitorojë operacionin e eksportit, por kërkon që shërbimet e mbledhjes së fondeve të ofrohen me tarifa më të ulëta se ato të tregut. Këto dallime në të drejtat dhe përgjegjësitë ndikojnë në raportet e ndarjes së fitimit dhe në shkallën e rrezikut. Ashtu si në çdo kontratë standarde për ndarjen e fitimit dhe humbjes, raporti i ndarjes së fitimit në favor të bankës mund të caktohet pavarësisht nga pjesëmarrja e saj në kapitalin e ndërmarrjes; megjithatë, ekspozimi ndaj humbjes do të jetë proporcional me fondet e angazhuara. Banka mund të kërkojë kompensim për fondet e saj vetëm nëse eksportuesi nuk përmbush detyrimet kontraktuale. Kjo, nga ana tjetër, kërkon që të drejtat dhe përgjegjësitë e eksportuesit të jenë të qarta në kontratë. Ky metodë ka potencial të madh në rastet e porosive të konfirmuara për eksport. Një rrezik shtesë do të përfshihet nëse bankat zgjedhin të bashkëpunojnë me shtëpitë e eksportit në bazë të mudarba ose musharakah, pasi shitja përfundimtare e mallrave dhe rikthimi i fondeve te banka do të varet nga kushtet e tregut.

Mënyrat mudarba dhe musharakah mund të adoptohen edhe nga bankat pakistaneze për importet lokale. Sigurisht, bankat mund të kërkojnë kompensim për operacionet e L/C dhe shërbimet e pagesës në mënyrën e shpjeguar më sipër. Megjithatë, rreziqet për një bankë do të jenë më të mëdha se në financimin e eksporteve. Përfundimi i një operacioni importi do të varet nga kushtet e tregut për mallrat e importuara. Kështu, periudha e angazhimit të fondeve në nivel banke do të bëhet e pasigurt dhe rreziku për bankën do të rritet. Në rast humbjeje, banka mund të rikuperojë fondet e saj vetëm nëse importuesi shkel kushtet e kontratës mudarba ose musharakah.

Një bankë mund të ofrojë gjithashtu mbështetje financiare për operacionet e eksportit dhe importit duke vepruar si tregtar. Le të marrim rastin e një porosie të konfirmuar për eksport. Banka mund të blejë mallra nga eksportuesi lokal bazuar në bai salam dhe t’i shesë më pas te importuesi i huaj. Kështu, dy kontrata tregtare me përfshirjen e bankës do të zëvendësojnë kontratën origjinale të shitjes midis eksportuesit lokal dhe importuesit të huaj. Formalitetet në nivel të importuesit të huaj do të përfundojnë në favor të bankës, jo eksportuesit. Diferenca midis çmimeve të paguara eksportuesit dhe të ngarkuara importuesit do të mbulojë të gjitha konsideratat ekonomike nga këndi i bankës. Një proces i tillë transaksioni do të sigurojë që eksportuesit të marrin fondet e nevojshme për të përmbushur porositë e tyre të eksportit. Pronësia e mallrave fillimisht do t’i transferohet bankës dhe më pas importuesit të huaj. Blerja e bankës mund të jetë në bazë FOB ose C&F. Premiumi i sigurimit do të mbulohet nga banka si pronare e mallrave (ose nga importuesi i huaj – nëse kontrata origjinale e shitjes ka një klauzolë të tillë). Nëse eksporti nuk bazohet në një porosi të konfirmuar, rreziku i grumbullimit të stoqeve të padëshiruara në nivel banke do të rritet. Bankat mund të zvogëlojnë këto rreziqe përmes filialëve eksportues.

Mund të mendohet një proces më ose më pak i ngjashëm ku banka hyn në procesin e importit si tregtar. Fillimisht banka mund të veprojë si importues nga shitësi i huaj. Ajo mund të sigurojë garanci pagese përmes letrës së kreditit. Por kontrata midis bankës dhe klientit të saj lokal do të jetë një marrëveshje e tipit bai muaxhxhal (shitje me pagesë të shtyrë). Të dy kontratat mund të jenë njëkohësisht në fuqi. Nëse nuk ka një mirëkuptim të qartë me importuesin për pranimin e mallrave, banka nuk ka nevojë të angazhohet ndaj shitësit të huaj. Por ka një problem këtu. Nëse importuesi pakistanez më pas refuzon të pranojë mallrat, çfarë mundësish ka banka për fondet e saj? Ajo mund t’i shesë mallrat vetëm në tregun e hapur. Kjo mundësi duhet të konsiderohet si rreziku i zakonshëm sipërmarrës – mungesa e një blerësi pavarësisht shpresave të arsyeshme.

Opsionet e përmendura më sipër ndryshojnë në nivelin e rrezikut për bankat. Por, ndërsa më shumë aktorë ekonomikë zgjedhin opsione me rrezik më të ulët, modeli i fitimeve do të përshtatet domosdoshmërisht. Forcat e tregut do të balancojnë më pas marrëdhëniet midis rrezikut dhe kthimit në të gjithë gamën e këtyre dhe opsioneve të tjera që janë në dispozicion të bankave dhe klientëve të tyre.

Një qasje katërdimensionale: Eliminimi i interesit

Eliminimi i interesit kërkon një përpjekje katërfish. Së pari, duhet ndryshuar mënyra themelore e të menduarit për vlerësimin dhe përcaktimin e kostove. Së dyti, duhet rishikuar praktikat dhe procedurat ekzistuese për të forcuar mbrojtjen kundër interesit. Së treti, duhen zhvilluar mënyra të reja transaksioni të lira nga interesi. Së katërti, duhen ndërmarrë hapa inovativë për të promovuar një mjedis të sigurt nga interesi për eksportet dhe importet. Le t’i shqyrtojmë këto katër pika një nga një.

Kostot dhe llogaritja e tyre

Kostot e mbledhjes dhe të ardhurat e humbura për fondet e lidhura mund të jenë shqetësime legjitime për eksportuesit. Aktualisht, këto kosto kërkohen në formën e një përqindjeje periodike të shumës së përfshirë. Kjo qasje kërkon një rishikim. Rregullat për interesin e bëjnë të qartë se kreditorët nuk mund të kërkojnë tarifa për mbledhje. Këto tarifa duhen parë si pjesë e detyrimeve sipërmarrëse të eksportuesve — kreditorë në shitjet me pagesë të shtyrë. I njëjti parim duhet të zbatohet për të ardhurat e humbura për fondet e lidhura. Një eksportues zakonisht ka një ide të qartë për përpjekjen për të rikuperuar pagesën dhe kohëzgjatjen e angazhimeve financiare në një marrëveshje eksporti. Ai duhet t’i pasqyrojë kostot e mbledhjes dhe kostot e mundësisë për fondet e lidhura në marzhin e tij mbi kostot e tjera të mallit. Por ka një ngërç këtu. Nëse një eksportues vepron kështu, importuesi nuk do të ketë mundësi të ulë shumën e kredisë përmes një shlyerjeje të hershme të llogarive me kushte të rishikuara. Kjo nuk duhet të jetë shqetësuese. Çmimet e dakorduara të produkteve do ta përfshijnë vetvetiu këtë element. Ajo që ka rëndësi në aspektin praktik është që këto çmime të parashikojnë edhe një kompensim të përshtatshëm për bankat, në përputhje me rolin që ato pritet të luajnë. Bankat, nga ana e tyre, mund të përfitojnë vetëm në formë tarifash për shërbimet që ofrojnë.

Rreziku tregtar i kreditit nga ana e një importuesi, apo çfarëdo pale tjetër, është një faktor që nuk mund të zbutet përmes veprimtarive të lejuara nga Sheriati — ashtu si në rastin e dorëzimit të sigurt të mallrave. Në fund të fundit, ky lloj rreziku duhet trajtuar si një rrezik sipërmarrës. Kjo do të thotë se mënyra e trajtimit të rreziqeve të kreditit tregtar duhet të mbështetet në marzhet e dëshiruara të fitimit nga palët e përfshira. Pa dyshim, në fund, forcat e tregut do të vendosin një ekuilibër të pranueshëm midis rrezikut dhe përfitimit për të gjithë.

Kostoja e huadhënies — ndryshe nga krijimi i kredisë në një shitje me pagesë të shtyrë — mund të jetë një fushë shqetësimi. Një mendim i përhapur është që bankat islame mund të kërkojnë “tarifa shërbimi” për huatë nga huamarrësit. Këto tarifa përfaqësojnë, për shembull, kostot e mobilizimit të fondeve mes degëve, dokumentimin e huave, pagat e stafit të bankës dhe shpenzime të tjera të përgjithshme për mbajtjen e regjistrave. Kjo çështje duhet parë në dritën e anulimit të detyrimeve për interes ndaj borxhlinjve të Sejidina Abasit nga Profeti (paqja qoftë mbi të). Zakonisht vihet në dukje, dhe me të drejtë, se Sejidina Abasit iu mohua vlera e kohës së parasë. Atij gjithashtu nuk iu lejuan as shpenzimet e mbledhjes së borxhit. Por ajo që shpesh anashkalohet është fakti se edhe vetë akti i dhënies së huasë me siguri ka pasur disa kosto, sado të vogla që të kenë qenë ato.

Rasti i Sejidena Abbasit dhe rregullat kuranore mbi transaksionet me kredi në ajetin 282 të Sures El-Bekare, prandaj, japin parimin vijues për transaksionet me hua: përveç kostove të pastra të dokumentimit, të gjitha kontratat e huasë duhet të jenë pa kosto për huamarrësit. Ky rregull nënkupton që nëse dy palë zgjedhin një kontratë huaje në kuptimin e rreptë të Sheriatit, tarifat e shërbimit përveç kostove të dokumentimit duhet të përballohen nga huadhënësi. Sigurisht, huadhënësi mund të heqë dorë edhe nga kostot e dokumentimit. Megjithatë, nëse huadhënia nuk është një propozim tërheqës për dikë, ai nuk ka asnjë opsion (për të dhënë hua) përveçse të kërkojë një përfitim përmes një mënyre tjetër të lejuar për transaksione “fitimprurëse”, e cila do të shpjegohet më vonë.

Kontrolli i praktikave dhe procedurave ekzistuese

Të gjitha transaksionet në kuadër të një marrëveshjeje eksport-import në fund të fundit qeverisen nga një kontratë shitjeje. Prandaj, problemi i interesit mund të trajtohet që në burim duke siguruar që kontratat e shitjes të mos përmbajnë asnjë dispozitë për kushte dhe instrumente pagese të bazuara në interes. Kërkesat procedurale për vendet e huaja mund të përfshihen me klauzola me normë interesi zero, nëse është e nevojshme.

Draftet mund të mbeten instrumente të negocueshme, por me vlera të përcaktuara dhe fikse. Kështu, kostot për negocimin ose zbritjen do të mbulohen nga eksportuesit — pra, kreditorët.

Koha midis një drafti dhe detyrimit të importuesit ose të bankës vendase që lëshon L/C duhet të shkurtohet. Kjo mund të bëhet përmes përdorimit maksimal të drafteve “në pamje” ose duke përcaktuar afatin e faturave të zgjatura sipas datës së pritshme të mbërritjes së mallrave në destinacion. Nëse ka ndonjë mospërputhje midis afatit të draftit dhe kohës kur pritet që importuesi të rimbursojë bankën që ka lëshuar L/C-në, atëherë banka duhet të racionalizojë tarifat e saj për shërbimet e L/C-së në përputhje me rrethanat.

Bankat e huaja mund të kenë rezerva për kushtet pa interes kur fondet e tyre pritet të përfshihen në një marrëveshje pagese. L/C-të e konfirmuara dhe L/C-të e negocueshme inkurajojnë klauzolat e interesit në faturat e negocueshme për këtë arsye. Kjo domosdoshmëri mund të shmanget duke dekurajuar përdorimin e L/C-ve të negocueshme për importet në tërësi. Sa i përket L/C-ve të konfirmuara, transferimi i shpejtë i fondeve nga bankat që lëshojnë L/C, me kthim në favorin e tyre, është zgjidhja e vetme e mundshme.

Kur një bankë financon një operacion eksporti (apo importi) në një formë të caktuar dhe ofron shërbime për mbledhjen (ose transferimin) e fondeve për të njëjtën palë, kërkohet kujdes në vlerësimin e këtyre shërbimeve. Për shembull, si financues pa rol drejtues — rabbul mal në një marrëveshje mudaraba — banka nuk është e detyruar të marrë pjesë në menaxhimin e ndërmarrjes. Ajo mund të kërkojë kompensim për shërbimet e mbledhjes ose transferimit të fondeve sipas çmimeve të tregut. Megjithatë, si financues dhe pjesë e menaxhimit — musharik në një marrëveshje musharaka — kostoja e shërbimeve të mbledhjes ose transferimit të pretenduara nga banka duhet të jetë e barabartë me vlerën e tregut të këtyre shërbimeve minus marzhin për përpjekjet “vetjake” të bankës. Shpërblimi për shërbimet vetjake duhet të trajtohet përmes pjesës së bankës në fitimin (ose humbjen) e ndërmarrjes; përndryshe, interesi mund të hyjë në mënyrë të fshehtë.

Pavarësisht nga këto hollësi teknike, nëse një bankë zgjedh të veprojë si rabbul mal në një kuadër mudaraba, partneri — mudarabi — nuk duhet të detyrohet të marrë shërbimet e mbledhjes ose transferimit të fondeve nga e njëjta bankë, edhe pse mund ta bëjë këtë. Sepse të veprosh kështu do të ishte afër vendosjes së dy kushteve (dhe konfliktit të interesit) në një kontratë, gjë që është e ndaluar në Sheriat.

Tregtia ndërkombëtare: Eksportet dhe importet

Tipari më i rëndësishëm i tregtisë ndërkombëtare është mungesa e afërsisë gjeografike midis partnerëve tregtarë. Kjo sjell një vonesë në kohë midis konfirmimit të një porosie dhe dorëzimit të mallrave. Kështu lind problemi që shitësi të pranojë një vonesë në pagesë ose që blerësi të pranojë të paguajë paraprakisht për një dorëzim në të ardhmen. Me fjalë të tjera, në praktikë, transaksioni bazë në tregtinë ndërkombëtare nuk është një marrëveshje e zakonshme dorë më dorë, por një transaksion i së ardhmes: ose bai muxhxhal ose bai salam. Një emërtim tjetër për të fundit është bai istisna. Këto mund të shihen si transaksionet kryesore midis eksportuesve dhe importuesve. Në parim, të dyja kanë miratim nga Sheriati.

Por tre faktorë e bëjnë më të ndërlikuar tregtinë ndërkombëtare. Së pari, rreziqet e mos-pagesës për eksportuesit dhe mos-dorëzimit të mallrave për importuesit për shkak të mungesës së kontaktit personal midis partnerëve tregtarë gjatë gjithë fazave të një transaksioni. Së dyti, sisteme të ndara ligjore. Së treti, monedha të ndara. Këta faktorë krijojnë role me kuptim ekonomik për palët e tjera në procesin e tregtisë ndërkombëtare. Roli i bankave qëndron diku midis mbledhjes së fondeve në emër të eksportuesve dhe financimit të operacioneve të tregtisë së jashtme.

Procesi i tregtisë së jashtme rregullohet nga kontrata shitjeje midis eksportuesve dhe importuesve. Ndër të tjera, një kontratë shitjeje specifikon përshkrimin e plotë të mallrave, çmimin e mallit, monedhën e pagesës dhe kushtet e pagesës — para në dorë, urdhër-pagesë, letër kredie etj. Prona mbi mallrat kontrollohet përmes konosamentit të mallrave, të lëshuar nga një kompani transporti për eksportuesin. Në një konosament të drejtpërdrejtë ose jo të negociueshëm, mallrat dërgohen drejtpërdrejt në favor të importuesit. Në rastin e një konosamenti me urdhër ose të negociueshëm, prona mbi mallrat mund të transferohet tek një palë tjetër përmes miratimit përkatës. Përveç rastit të pagesës paraprake, pagesa bëhet përmes një urdhër-pagesë ose një këmbimi.

Një urdhër-pagese është një kërkesë e shkruar dhe e pakushtëzuar e eksportuesit (shitësit) për pagesë, me të cilën ai ngarkon importuesin (blerësin). Urdhër-pagesa hartohet ose mbi vetë blerësin ose mbi bankën, e cila merr përsipër detyrimin ligjor për të paguar në bazë të një marrëveshjeje me letër kredie (L/C). Afati i maturimit i një urdhër-pagese tregon kur pagesa bëhet e detyrueshme. Një urdhër-pagese e pagueshme me paraqitje quhet urdhër-pagesë me shikim dhe ka afatin thjesht “me shikim.” Një urdhër-pagesë e pagueshme në një datë të caktuar ose të përcaktueshme quhet urdhër-pagesë me afat ose këmbim me afat. Koha e këtyre urdhër-pagesave zakonisht varet nga koha që i duhet mallrave për të arritur në destinacion, për t’u rishitur dhe për të gjeneruar të ardhura për importuesin në mënyrë që ai të përmbushë detyrimet e tij.

Lëshimi i dokumenteve të pronësisë për mallrat bëhet vetëm pas pagesës së një urdhër-pagese me shikim ose pranimit të një urdhër-pagese me afat. Kështu, shitësi / banka ruan kontrollin mbi mallrat deri sa blerësi ose të paguajë ose të pranojë detyrimin për të paguar. Pranimi krijohet kur tërheqësi (importuesi ose banka e tij në rastin e një marrëveshjeje me L/C) shkruan “pranohet”, datën dhe firmën e tij në faqen e urdhër-pagesës me afat.

Urdhër-pagesat janë instrumente të negociueshme nëse janë të pagueshme me porosi ose për mbajtësin. Kjo do të thotë se ato mund të shiten dhe të drejtat e mbledhjes së pagesës të transferohen, pa kufizim në frekuencën e këtyre transferimeve, përmes miratimit tek një palë tjetër e quajtur mbajtësi në radhë të rregullt. Kushdo që zotëron urdhër-pagesën në datën e maturimit ia paraqet atë tërheqësit (importuesit ose bankierit të tij) për pagesë. Nëse tërheqësi dështon në detyrimin për pagesë, mbajtësi në radhë të rregullt ka të drejtë të ndjekë ligjërisht të gjithë miratuesit e mëparshëm një nga një deri te tërheqësi (shitësi) i urdhër-pagesës. Tërheqësi ka detyrim të pakushtëzuar për ta respektuar një urdhër-pagesë të tillë. Urdhër-pagesa luan rol kyç në ndarjen e rreziqeve midis eksportuesit dhe importuesit kur importuesi nuk dëshiron të paguajë paraprakisht dhe/ose eksportuesi ka dyshime për pagesën. Në këtë drejtim, dy marrëveshje me urdhër-pagesën në qendër janë mbledhja e dokumenteve dhe letra e kreditit.

Një transaksion me mbledhje dokumentare funksionon si më poshtë: eksportuesi dërgon mallrat dhe dorëzon urdhër-pagesën së bashku me dokumentet e pronësisë për mallrat në bankën e tij. Banka e eksportuesit mund të kontaktojë importuesin drejtpërdrejt ose përmes një banke ndërmjetëse. Nëse është një urdhër-pagesë D/P (dokumente kundrejt pagesës), banka merr pagesën nga importuesi në këmbim të dokumenteve dhe ia përcjell eksportuesit. Në rastin e një transaksioni D/A (dokumente kundrejt pranimit), importuesi shkruan “pranohet” dhe datën dhe firmos në faqen e urdhër-pagesës, duke krijuar kështu një pranueshmëri tregtare. Në këtë mënyrë, eksportuesi sigurohet për pagesën. Transaksioni mbyllet vetëm pasi importuesi të ketë përmbushur detyrimin e tij. Megjithatë, urdhër-pagesa e pranuar bëhet një këmbim i negociueshëm. Në një mbledhje dokumentare, çdo bankë ndërmjetëse merr tarifë për shërbimet e saj.

Një L/C është një angazhim i shkruar i lëshuar nga një bankë me kërkesë të një importuesi (blerësi). Sipas tij, banka merr përsipër detyrimin ligjor për të përmbushur angazhimin e pagesës së importuesit — brenda një afati të përcaktuar — me paraqitjen e dokumenteve në përputhje me kushtet e L/C-së. Në praktikë, L/C bëhet një kontratë midis bankës lëshuese dhe eksportuesit (shitësit ose përfituesit). Banka është e detyruar t’i paguajë përfituesit nëse ky i fundit përmbush të gjitha kushtet e përcaktuara në L/C. Detyrimi i bankës për të paguar në bazë të një L/C është në diskrecionin e shitësit ose përfituesit përveç rasteve kur lëshohet një L/C i revokueshëm. Afati i urdhër-pagesës së paraqitur në bankë korrespondon me kushtet e kreditit në kontratën e shitjes midis palëve tregtare. Kështu, mund të jetë një urdhër-pagesë me shikim ose një këmbim me afat.

Roli i një banke në kuadër të një L/C përfshin disa angazhime si dhe disa rreziqe. Zakonisht, një importuesi nuk i kërkohet të depozitojë 100 përqind të vlerës së L/C-së me aplikimin. Kështu, banka në praktikë bëhet huadhënëse për importuesin nga momenti i pagesës deri në rimbursimin nga ana e tij. Kjo e ekspozon bankën ndaj rrezikut të kredisë tregtare të importuesit. Ndonjëherë, banka lëshuese mund ta bëjë faturën e ngarkesës të adresuar vetë tek ajo. Në këtë rast, banka do të jetë pronare e mallrave deri në momentin kur dokumentet transferohen te importuesi. Nëse importuesi (aplikanti) vëren edhe një mospërputhje të vogël, ai mund t’i refuzojë dokumentet dhe të mohojë rimbursimin e bankës. Monedhat në vendin importues dhe eksportues mund të jenë të ndryshme. Kjo sjell rrezik valutor për bankën.

Në praktikë, procesi i L/C-së përfshin disa role për bankat ndërmjetëse në anën e eksportuesit. Këto përfshijnë këshillimin e eksportuesit për përmbushjen e formaliteteve të L/C-së nga importuesi, konfirmimin e një L/C-je, negociimin e urdhër-pagesës me eksportuesin dhe “pranimin bankar” për eksportuesit. Sigurisht, numri i hapave përpara përfundimit të transaksionit rritet në secilin rast, dhe gjithashtu edhe kostot për palët që kërkojnë kredi dhe/ose ulje të rrezikut.

Në rastin e konfirmimit, banka konfirmuese merr përgjegjësinë për shqyrtimin e dokumenteve dhe detyrimin për të shlyer urdhër-pagesën e eksportuesit. Banka konfirmuese merr një komision pagese — zakonisht një përqindje e vlerës nominale të L/C-së për kohëzgjatjen e konfirmimit — përveç komisioneve për çdo shërbim tjetër.

Në rastin e negociimit, banka ndërmjetëse blen urdhër-pagesën dhe dokumentet nga eksportuesi, i transmeton ato te banka lëshuese dhe pret për rimbursim nga ajo bankë. E drejta për t’u rimbursuar nga banka lëshuese e L/C-së i transferohet bankës negociuese. Negociimi mund të jetë me regres, domethënë, nëse banka lëshuese dështon të rimbursojë bankën negociuese për ndonjë arsye, kjo e fundit mund të rikuperojë fondet nga eksportuesi. Zakonisht, banka negociuese e blen urdhër-pagesën me zbritje nga vlera e saj nominale; shuma neto i paguhet eksportuesit. Banka negociuese mund të ketë të drejtë të shesë urdhër-pagesën dhe dokumentet në tregun e hapur me pëlqimin e eksportuesit. Sipas praktikave ekzistuese, banka negociuese kërkon nga përfituesi tarifa negociimi, tarifa për diferencën valutore dhe interes për periudhën kohore që fondet e saj janë të angazhuara.

Në rastin e një “pranimi bankar” (BA), banka krijon një strukturë pranimi dhe linjë kredie për eksportuesin përpara se të pranojë urdhër-pagesën. Banka e zbrit urdhër-pagesën e paraqitur nga eksportuesi, domethënë i paguan atij një shumë më të vogël se vlera nominale e urdhër-pagesës dhe krijon BA-në duke vulosur “pranohet” në faqen e urdhër-pagesës. Rëndësia e BA-së është se ajo mund të krijohet në vend të një letre krediti me afat ose në mënyrë të pavarur nga ajo. Në rastin e dytë, BA është e ngjashme me një kredi eksporti. BA-të kanë një treg sekondar ku marrin pjesë bankat pranuese, tregtarët dhe investitorët (individë, banka tregtare dhe banka qendrore).

Kjo përfundon shqyrtimin tonë të transaksioneve kryesore në vend të eksporteve dhe importeve. Për të vlerësuar pamjen nga këndvështrimi i interesit dhe për të identifikuar zgjidhjet e mundshme, është e rëndësishme të kuptohen qëllimet e palëve të ndryshme, rolet e tyre dhe rreziqet me të cilat përballen gjatë procesit të transaksionit. Për thjeshtësi, supozojmë që të gjitha kontratat janë hartuar dhe zbatuar me kujdes dhe nuk ka kontrolle mbi këmbimet valutore apo të tjera në tregtinë ndërkombëtare. Palët kryesore në tregtinë ndërkombëtare janë importuesi, eksportuesi, banka e importuesit dhe banka e eksportuesit. Qëllimet, rolet dhe rreziqet e tyre të mundshme përmblidhen si më poshtë:

Importuesi dëshiron të shërbejë një treg të synuar me kushte të leverdishme. Ai mund të mos ketë mungesë fondesh. Ose, mund të ketë mungesë fondesh por shpreson të përmbushë detyrimet e pagesës ose kur ato bëhen të detyrueshme, ose pasi të ketë pranuar mallrat dhe t’i ketë shitur ato. Importuesi gjithashtu përballet me rreziqe të mosdërgimit të mallrave, dëmtimit gjatë transportit dhe luhatjeve të kursit të këmbimit valutor.

Eksportuesi ka një mundësi të leverdishme në formën e një porosie të konfirmuar ose të pritur nga një importues i huaj. Ai mund të ketë të gjitha fondet e nevojshme. Ose, mund të ketë mungesë fondesh por shpreson të shlyejë fondet e marra sipas afatit të urdhër-pagesës. Ai gjithashtu përballet me rreziqe të mosmbërritjes së mallrave në destinacion, vonesës (ose refuzimit) të pagesës nga importuesi dhe luhatjeve të kursit të këmbimit valutor.

Banka e importuesit ofron shërbime të thjeshta të transferimit të fondeve dhe garanci pagese në formën e L/C-ve. Roli i saj mund të jetë i drejtpërdrejtë ose të përfshijë një bankë ndërmjetëse. Gjatë pagesës nën një L/C, ajo në mënyrë efektive bëhet një financuese për importuesin deri në rimbursimin e fondeve. Ajo mund të zgjedhë gjithashtu të financojë drejtpërdrejt të gjithë operacionin e importit. Gjithashtu përballet me rrezikun e kredisë tregtare të importuesit dhe rrezikun e lidhur me luhatjet e kursit të këmbimit valutor.

Banka e eksportuesit vepron si ndërmjetës mes eksportuesit dhe importuesit ose bankës që lëshon L/C-në. Ajo mund të ndihmojë në arkëtimin e çekut në një transferim të thjeshtë fondesh si dhe të veprojë si agjent i eksportuesit në mbledhjen dokumentare ose pagesën nën një L/C. Ajo mund të konfirmojë L/C-në dhe të marrë përsipër detyrimin e pagesës sipas afatit të urdhër-pagesës. Mund të negociojë të drejtat dhe përgjegjësitë e mbledhjes së urdhër-pagesës me eksportuesin me zbritje. Në rastin e konfirmimit të një L/C-je ose negocimit të një urdhër-pagesë, banka bëhet financuese deri në maturimin e urdhër-pagesës. Një rol i ngjashëm përmbushet përmes krijimit të një pranimi bankar ose ofrimit të një kredie eksportuesit kundrejt një porosie të konfirmuar (ose të pritur). Rreziqet me të cilat përballet banka e eksportuesit varen nga shkalla e përfshirjes së saj. Mund të ketë vetëm rrezikun e kredisë tregtare të bankës së importuesit në rastin e konfirmimit të një L/C-je. Ky rrezik shtohet me rrezikun e kredisë së eksportuesit në rastin e negocimit të urdhër-pagesës ose krijimit të një pranimi bankar. Dhënia e drejtpërdrejtë e kredisë eksportuesit përfshin gjithashtu rrezikun tregtar të këtij të fundit. Rreziku i luhatjeve të kursit të këmbimit valutor mund të jetë gjithashtu i rëndësishëm nëse angazhimi i fondeve të bankës përfshin konvertim valutor.

Tani mund të kalojmë në një analizë formale të transaksioneve ekzistuese tregtare nga këndvështrimi i interesit. Në kontekstin e një kontrate shitjeje, një transaksion eksport-import përfshin shumë kontrata ndërmjet katër palëve të përmendura më sipër si dhe disa të tjera, si kompani transporti dhe sigurimi. Qëllimet përfundimtare pas këtyre kontratave janë kryesisht të ligjshme. Ndonjëherë mënyrat për të arritur këto qëllime mund të jenë të diskutueshme. Por nëse nuk humbet nga vëmendja qëllimi, edhe në këto raste alternativat pa interes bëhen të dukshme. Ndërsa shqetësimi ynë kryesor është interesi, kalimthi përmendim edhe disa aspekte të tjera të diskutueshme të transaksioneve ekzistuese ndërkombtare. Një shembull i tillë është si më poshtë:

Një eksportues mund ta çojë mallin e tij në mënyrë të sigurtë deri te dera e importuesit ose të lidhë kontratë për transport dhe dorëzim të sigurtë me një palë tjetër për një pagesë të përgjithshme për transport dhe sigurim. Në këtë drejtim, nuk ka problem nga ana e Sheriatit që eksportuesi të nënshkruajë një kontratë të vetme për transport dhe sigurim me një palë dhe ta lejojë atë ta nënkontraktojë pjesën e sigurimit me një palë të tretë. Por hyrja e eksportuesit në kontrata të veçanta me kompani transporti dhe sigurimi kërkon rishqyrtim. Shih, kur e njëjta kompani ofron si shërbime transporti ashtu edhe sigurimi, atëherë siguria ofrohet në funksion të transportit. Por nëse kontratat për të dyja qëllimet janë të pavarura, cila do të ishte baza për kontratën e kompanisë së sigurimit me eksportuesin? A nuk do të ishte kjo një shitje e diçkaje që nga këndvështrimi i saj nuk ekziston realisht? Sipas haditheve të njohura të Hakeem bin Hizam, shitje të tilla janë ndaluar nga Profeti (paqja qoftë mbi të). Gjithsesi, kjo nuk është një çështje interesi. interesi lind kryesisht në çështjet financiare. Prandaj, ne përqendrohemi te aspektet financiare të eksporteve dhe importeve dhe, në veçanti, roli i bankave.

Bankat ofrojnë kanale komunikimi dhe mënyra pagese për eksportuesit dhe importuesit. Të dyja, si transferimi i fondeve ashtu edhe mbledhja e tyre, janë funksione të ligjshme dhe shpenzimet për to janë të justifikueshme. Kostot e transferimit për importuesit janë përtej shumës së transferuar. Kjo është e kuptueshme. Kostot e mbledhjes për eksportuesit përbëjnë një rast paksa të ndryshëm. Këto kosto mund të paguhen nga një eksportues veçmas nga shuma në fjalë ose të trajtohen si zbritje nga vlera nominale e faturës së këmbimit. Për më tepër, të drejtat për pagesë nga një faturë këmbimi mund të transferohen. Prandaj, për qëllime praktike, faturat me afat mund të trajtohen si instrumente të tregtueshme. Çfarë është e gabuar këtu? Asgjë. Problemi lind kur roli i bankave shkon përtej mbledhjes dhe transferimit të fondeve, drejt financimit të operacioneve të eksport-importit.

Aktualisht, bankat mund të zgjedhin drejtpërdrejt kontrata huaje me interes me eksportues dhe importues të besueshëm për të lehtësuar operacionet e tyre. Praktikisht, pagesat kundrejt L/C-ve të miratuara janë hua për importuesit deri sa ata të rimbursojnë bankat. E njëjta gjë vlen për pagesat e bëra nga bankat që konfirmojnë L/C-të, deri sa fondet të rikuperohen nga bankat që i kanë lëshuar L/C-të. Kur bankat negociuese blejnë letra nga eksportuesit, ato në fakt blejnë të drejta mbi mallrat dhe mbi pagesat. Teknikisht, këtu nuk ka huadhënie. Kjo vlen gjithashtu për akceptimin bankar të krijuar në vend të një L/C. Megjithatë, një akceptim bankar i krijuar pa një L/C përfaqëson një rast kompleks. Duhet pranuar ose se banka po krijon një hua, ose se po blen diçka vetëm në letër, por me një probabilitet të lartë që ajo të realizohet. Kjo e fundit e bën transaksionin të dyshimtë për shkak të tregtimit të diçkaje që nuk ekziston, ndërsa aspekti i huadhënies kërkon kujdes për shkak të interesit.

Rasti i interesit në huadhënien me interes është i qartë. Por edhe në raste të tjera, ka dy faktorë të rëndësishëm që kontribuojnë në problemin e interesit. Së pari, sapo bankat angazhojnë fondet e tyre, transaksioni i radhës bëhet shkëmbim i drejtpërdrejtë para me para dhe çdo mospërputhje e bën marrëveshjen një transaksion interesi. Së dyti, mënyra se si kostoja vlerësohet dhe përcaktohet në transaksionet ekzistuese ndihmon gjithashtu në interes. Klauzolat e interesit në të gjitha faturat standarde të këmbimit pasqyrojnë faktorin kohë në pagesa — koston e mundësisë për fondet e lidhura. Norma e interesit gjithashtu ofron mbulim për kreditorët kundër vonesave në shlyerje. Për më tepër, normat e interesit përfshijnë gjithashtu prime për rreziqet tregtare të debitorëve si dhe për rreziqet e luhatjeve të kursit të këmbimit. Tani të shqyrtojmë pastrimin nga interesi të transaksioneve ekzistuese.

Qëndrimi islam mbi transaksionet e këmbimit valutor

Ekzistenca e disa llojeve të ndryshme të dinarëve (monedha ari) dhe dirhemëve (monedha argjendi) — dhe në mënyrë të tërthortë, e tregjeve të këmbimit valutor — në Arabinë paraislame është një fakt historik. Marrëveshjet e këmbimit përfshinin transaksione dinar-dinar, dirhem-dirhem dhe dinar-dirhem. Këto dinarë dhe dirhemë ishin monedha me përmbajtje të plotë metali të çmuar (ari apo argjend), por nuk ekzistonte një standard universal për peshën apo vlerën nominale të tyre, pasi ato prodhoheshin nga autoritete të ndryshme shtetërore. Për më tepër, mungesa e saktësisë në prodhim bënte që edhe dy monedha të njëjtit lloj nga i njëjti shtet të kishin ndonjë ndryshim të vogël në peshë.

Profeti Muhamed (paqja qoftë mbi të) urdhëroi që këmbimi i arit për ar (dinar për dinar) dhe i argjendit për argjend (dirhem për dirhem) të bëhej në bazë të peshës, jo duke i numëruar.

Një nga domethëniet e qarta të këtij urdhri ishte përputhja e praktikave tregtare me rregullat kuranore mbi ndalimin e interesit. Një përfundim tjetër, ndoshta më pak i theksuar, por po aq i rëndësishëm, lidhet me vlerën e vetë monedhës kundrejt vlerës së saj relative (në raport me fuqinë blerëse ndaj mallrave të tjera). Vlera e një monedhe të plotë prej ari apo argjendi përcaktohej nga pesha e metaleve që përmbante, pavarësisht nga emërtimi i saj. Në transaksionet e tipit ar për argjend (dinarë për dirhemë), Profeti (paqja qoftë mbi të) lejoi që shkëmbimi dorë më dorë të bëhej ose në bazë të peshës ose të numrit të monedhave.

Është tepër e rëndësishme të theksohet se Profeti (paqja qoftë mbi të) e ndaloi qartë dhe prerë blerjen dhe shitjen me pagesë të vonuar në të gjitha rastet e përmendura më parë. Detajet e këtyre rregullave gjenden në jurisprudencën islame (fikh), nën kapitullin e ahkam al-sarf (rregullat e këmbimit valutor). Çfarë përfundimesh mund të nxirren nga këto parime për këmbimin e rupive pakistaneze me dollarë amerikanë?

Në kohët moderne, dollari dhe rupia luajnë të njëjtën rol bazë që kishin dirhemët dhe dinarët në epokën e hershme islame: mjet shkëmbimi. Rupi përdoret në Pakistan si një njësi për të matur dhe shkëmbyer vlera mallrash dhe shërbimesh; dollarët kryejnë të njëjtën funksion në SHBA. Të dyja monedhat pranohen përgjithësisht në vendet e tyre përkatëse. Megjithatë, kjo pranueshmëri vjen jo nga ndonjë vlerë e brendshme e letrës në të cilën janë shtypur, por nga fuqia ligjore që qëndron pas tyre. Në mënyrë të tërthortë, si rupitë ashtu edhe dollarët veprojnë edhe si ruajtës vlerash, pasi përfaqësojnë fuqi për të komanduar burime në ekonomitë përkatëse.

Në këtë kuptim, pozita teknike e një dollari përballë një rupie është e ngjashme me marrëdhënien midis dy mallrave të ndryshëm apo midis një dirhemi dhe një dinari. Me fjalë të tjera, rupitë dhe dollarët mund të shkëmbehen me njëri-tjetrin, ashtu siç ndodhte dikur me dinarët dhe dirhemët. Por këtu përfundon ngjashmëria. Ndryshe nga shkëmbimet dinar-dinar, dirhem-dirhem apo dinar-dirhem në kohën e hershme islame, shkëmbimi dollar-rupi bëhet me numërim, sipas një kursi të përcaktuar nga tregu i këmbimit valutor. Kjo mënyrë e re kërkon rishqyrtim të kujdesshëm në dritën e ahkamit të sarrf-it (rregullat islame të këmbimit), duke marrë parasysh natyrën e dinarëve dhe dirhemëve dhe qëllimin e ndalimit të transaksioneve me afat për këto monedha.

Shembull nga e kaluara:
Le të imagjinojmë një shkëmbim dirhem-dinar 1400 vjet më parë. Një person X kishte 100 dinarë dhe kërkonte të blinte dirhemë. Një person tjetër, Y, kishte një shumë dirhemësh në dorë. Për shkak të mungesës së saktësisë në prodhimin e monedhave, çdo dy dirhemë të Y mund të kishin pak ndryshim në peshë, dhe e njëjta gjë vlente për dinarët e X.

Kur X i afrohej Y-së për shkëmbim, secili prej tyre kishte mundësinë të vlerësonte personalisht “mallin” e tjetrit. Supozojmë se ata bien dakord të shkëmbejnë 100 dinarë me 500 dirhemë në vend, me një kurs 5:1. Nga pikëpamja islame, ky transaksion është i lejueshëm. Por çfarë ndodhi në terma “vlere”?
Kur X pranoi të merrte 500 dirhemë menjëherë në këmbim të 100 dinarëve të tij, nga këndvështrimi i Sheriatit, ai po pranonte vlerën (në terma peshe) që përmbanin ato 500 dirhemë. Kështu, pesha e atyre 500 dirhemëve bëhej pretendimi i njohur nga Sheriati për X-in në argjend. Por nëse pagesa do të shtyhej për më vonë, vlera e “500” dirhemëve (në peshë argjendi) që X do të merrte më vonë mund të ishte e ndryshme nga ajo e 500 dirhemëve të rënë dakord fillimisht. Me fjalë të tjera, X mund të përfundonte duke marrë më shumë ose më pak se sa i takonte. Teknikisht, një mospërputhje e tillë do të konsiderohej interes!

Tani le të supozojmë se dirhemët nuk ishin të pranishëm në momentin fillestar dhe u propozua një shitje me afat nga Y — një blerje me afat nga këndvështrimi i X — me të njëjtin kurs 5:1. Në këtë rast, pretendimi i X-it do të ishte i paqartë në terma të vlerës së brendshme dhe kontrata do të ishte e papranueshme për shkak të ghararrit. Në këtë rast nuk do të bëhej fjalë për interes, por për gharar (pasiguri). Por a vlejnë argumentet e interesit dhe ghararrit edhe për shkëmbimet ndërmjet rupive dhe dollarëve?

Ndryshe nga dinarët dhe dirhemët në kohën e Profetit (paqja qoftë mbi të) dhe Kalifëve të Drejtë, sot rupitë dhe dollarët janë thjesht kartëmonedha. Ato përfaqësojnë mjete për shkëmbimin e të drejtave të pronësisë mbi mallrat dhe shërbimet në ekonomitë përkatëse. As më shumë, as më pak. “Vlera” e një grupi kartëmonedhash përcaktohet nga shuma e tyre numerike. Çështja e mospërputhjes midis dy rupive në një moment në kohë, apo ndërkohë, nuk ka kuptim sot. Nga pikëpamja e karakteristikave të tyre, këto janë të vërtetat:

Çdo dy kartëmonedha një-rupie me numra serialë të ndryshëm, por të emetuara në të njëjtën datë, janë identike. Po ashtu, një kartëmonedhë një-rupie e emetuar më 3 korrik 1961 është e njëjtë me një të tillë të emetuar më 29 qershor 1992. E njëjta gjë vlen për dollarët. Kështu, nëse X pranon të shesë 100 dollarët e tij për 500 rupitë e Y-së dhe pagesa shtyhet nga ana e Y-së, X gjithsesi do të marrë — dhe Y do të japë — të njëjtat 500 rupi (në numërim). Tani pamja është e qartë.

Rupitë dhe dollarët e sotëm nuk hyjnë në fushën e ahkamit të sarrf për dy arsye:

Rregullat e këmbimit valutor zbatohen për ato para që kanë “vlerë të brendshme” të përcaktuar në njësi kardinale — si peshë në rastin e dinarëve prej ari dhe dirhemëve prej argjendi. Sot, rupitë dhe dollarët i përkasin një kategorie krejt tjetër. Ata nuk kanë vlerë të brendshme në njësi peshe; mund të shkëmbehen vetëm sipas numrit — një masë rendore (ordinal).
Ndryshe nga dinarët dhe dirhemët origjinalë, nuk ekziston rreziku i ndryshimit të vlerës së brendshme të shumës së shtyrë për pagesë, qoftë në rupi apo dollar. Kështu, tregtia me afat (forward) e rupive dhe dollarëve (me kurse të paracaktuara) është në përputhje me rregullat e Sheriatit për inyeresin dhe ghararr-in (pasigurin), që janë qëllimi kryesor i rregullave të këmbimit valutor.

Për ta ripohuar këtë përfundim, mund të marrim parasysh këtë mundësi: huadhënia e dinarëve dhe dirhemëve sipas numrit nuk ishte e ndaluar; por në këtë rast, huadhënësi dhe huamarrësi duheshin ta mbyllnin marrëveshjen me të njëjtin numër monedhash. Pra, mund të imagjinojmë që Y merr hua 500 dirhemë nga Z dhe X merr 500 dirhemë nga Y për 100 dinarët e tij në një shkëmbim të menjëhershëm. Ky rregullim i shërben të njëjtit qëllim si transaksioni me afat midis X dhe Y. Megjithatë, tani Y do të jetë borxhli ndaj Z-së, jo ndaj X-it. Dhe në momentin e shlyerjes së borxhit, Y duhet të ketë 500 dirhemë — jo 100 dinarët që mori nga X. Mund të ketë pasoja ekonomike për Y-në, por nga pikëpamja e Sheriatit për interesin apo këmbimin valutor, nuk ka asgjë të gabuar në këtë marrëveshje.

Duke u bazuar në të gjitha këto pika, arrijmë në përfundimin se nuk ka problem me konceptet themelore të tregjeve të këmbimit valutor me pagesë të menjëhershme (spot) dhe me pagesë të ardhshme (forward) për rupitë, dollarët dhe monedhat e tjera të sotme. Natyrisht, transaksionet me pagesë të ardhshme duhet të jenë plotësisht në përputhje me rregullat që rregullojnë transaksionet me kredi, siç përcaktohen në ajetin 282 të Surah al-Bakarah, si dhe në hadithet për bai muaxhxhal (shitje me pagesë të vonuar) dhe bai salam (shitje me pagesë të plotë për dorëzim në të ardhmen). Këto përfshijnë, ndër të tjera, shkëmbimin e një monedhe me një tjetër në një kurs që palët bien dakord në momentin e finalizimit të marrëveshjes. Megjithatë, këto përfundime nuk e bëjnë të ligjshme pa kushte çdo transaksion të tregtisë së ardhshme valutore. Vlera përfundimtare do të varet edhe nga fakti nëse transaksioni i caktuar me pagesë të ardhshme është i lirë nga çdo element tjetër që mund të mbështesë interesin dhe spekulimin.

Fusha e zbatimit të sheriatit mbi interesin

Rregullat e Sheriatit që vlejnë për individët zbatohen gjithashtu edhe për institucionet dhe shtetin. Për më tepër, marrëveshja e nënshkruar nga Profeti (paqja qoftë mbi të) me popullin e Najranit nënkupton se myslimanët nuk mund të hyjnë në kontrata të ndaluara nga Sheriati, as edhe me jo-myslimanët.

Këto janë pikat themelore për të identifikuar praninë e interesit në transaksionet ndërkombëtare ekzistuese dhe për të përcaktuar alternativat islame të pranueshme. Për këtë qëllim, dy pika të tjera të rëndësishme janë si më poshtë:

Së pari, kostot mund të kërkohen në këmbim të shërbimeve të lejuara nga Sheriati. Për shembull, një person mund të shkojë vetë në bankë për të arkëtuar çekun e tij, ose mund t’i kërkojë dikujt tjetër ta bëjë këtë në vend të tij. Ky i fundit ka të drejtë të kërkojë pagesë për shërbimin e ofruar. Një përfundim i kësaj pike është se rreziqet që mund të zvogëlohen përmes veprimeve të ligjshme islame mund të sigurohen. Për shembull, qëllimi i dorëzimit të sigurt të një malli te klienti mund të arrihet duke i kërkuar një pale të tretë që të garantojë dorëzimin e sigurt në destinacion, në këmbim të një tarife.

Së dyti, të gjitha kontratat duhet të jenë të lira nga gharar — domethënë çdo paqartësi që mund t’i japë një pale një avantazh të padrejtë në dëm të palës tjetër. Kjo mund të ndodhë, për shembull, kur informacioni është i paplotë dhe njëra palë detyrohet të veprojë me kushte që nuk përputhen me ato të tregut. Ky parim është i rëndësishëm për të parandaluar që interesi të hyjë në mënyrë të tërthortë në marrëveshje.

Këto katër parime të përmendura më sipër plus këto dy pika formojnë kriterin për këtë studim. Ato sigurojnë bazën për të konceptuar alternativat islame nga e para, kur është e nevojshme. Para se të fillojmë me detyrën kryesore, është e rëndësishme të kemi një ide të qartë mbi operacionin e tregjeve të këmbimit valutor gjatë periudhës së hershme islame dhe mësimet që mund të nxirren për sot.

Kriteret për vlerësim nga këndi i interesit

Le të kujtojmë se që nga kohët paraislame arabët tregtonin me territoret Romake, Persiane dhe Himjarite. Profeti (paqja qoftë mbi të) vetë bëri një udhëtim tregtar në Siri me xhaxhain e tij para profetësisë. Edhe shumë sahabë kishin lidhje tregtare përtej Gadishullit Arabik. Pra, tregtia e jashtme ishte një aktivitet i njohur gjatë kohës së Profetit (paqja qoftë mbi të). Shtetet sovrane Romake, Persiane dhe të tjera kishin monedhat e tyre. Zakonisht këto ishin monedha metalike të plota, ose me bazë argjendi ose me bazë ari. Monedhat me bazë argjendi përgjithësisht njiheshin si dirhemë, dhe ato me bazë ari si dinarë. Në fakt, ekzistonin tregje të këmbimit valutor për të përmbushur nevojat praktike të njerëzve.

Këto fakte dëshmojnë se të gjitha transaksionet ndërkombëtare ekzistuese — përveç ndoshta huadhënies, huamarrjes dhe investimeve të huaja direkte — kanë analogji që gjurmohen në epokën e parë islame. Në të vërtetë, përvoja njerëzore ka shtuar sofistikim. Por qëllimi bazë dhe natyra e shumicës së transaksioneve janë ende të njëjta. Në këtë sfond, një qasje për qëllimin tonë mund të jetë krahasimi i transaksioneve ndërkombëtare ekzistuese me ekuivalentët e tyre islamë të hershëm dhe nxjerrja e përfundimeve të nevojshme. Por një qasje praktikisht më efikase është të bëhet e nevojshmja në dritën e disa parimeve të përgjithshme për të vlerësuar transaksionet ekzistuese nga këndvështrimi i interesit, si dhe për të identifikuar opsionet islame. Ne ndjekim qasjen e dytë. Katër parime në këtë drejtim janë si më poshtë:

Interesi dhe llojet e transaksioneve që përmbajnë interes”

Riba (interesi) përmendet në katër vende në Kuran: Ajeti 39 i Sures Rum, Ajeti 161 i Sures Nisa, Ajeti 130 i Sures Ali Imran dhe Ajetet 275-281 të Sures Bekare, sipas rendit të shpalljes. Një vështrim i afërt i këtyre ajeteve tregon tre pika:

Sa herë që interesi dënohet në Kuran, infaqi (shpenzimi për hir të Allahut) lavdërohet.
Ndërsa interesi qortohet në Ajetin 275 të Sures Bekare, Allahu e aprovon tregtinë.
Urdhri përfundimtar për ndalimin e interesit jepet pa dyshim në kontekstin e huave. Këto hua mund të jenë në formë monetare ose në formë mallrash. Për më tepër, këto hua mund të lindin në procesin e zakonshëm të huadhënies dhe huamarrjes ose në transaksione me kredi — shitje me pagesë të vonuar ose anasjelltas.

Një pikë tjetër e lidhur është si vijon:

Si Kurani ashtu edhe Suneti e mbështesin partneritetin tregtar.

Është e rëndësishme të theksohet se infaqi është një transaksion njëdrejtimësh. Tregtia përfshin një shkëmbim dyansh ku artikuj të llojeve të ndryshme ndërrrojnë duar — para kundrejt malli ose një mall kundrejt një malli tjetër. Edhe huatë janë transaksione dyanshe, por i njëjti artikull — para ose ndonjë mall — shkëmbehet nga të dyja palët gjatë transaksionit. Një partneritet tregtar është në thelb shkëmbim i parave (kapitalit financiar) ose burimeve të tjera me partnerin në këmbim të shërbimeve të këtij të fundit. Është rastësi e pastër që në fund edhe shërbimet e partnerit marrin të njëjtën formë si kapitali i financuesit.

Duke pasur parasysh këto dallime në natyrën e të gjitha këtyre transaksioneve, interesi mund të përkufizohet si më poshtë:

Riba është mospërputhja në një shkëmbim të drejtpërdrejtë të artikujve të të njëjtit lloj të përgjithshëm, që lind si rezultat i detyrimeve kontraktuale të palëve të përfshira.

Me analogji, një shkëmbim i drejtpërdrejtë i artikujve të të njëjtit lloj të përgjithshëm me një mospërputhje do ta bëjë atë një transaksion interesi. Sa i përket kuptimit të “artikujve të të njëjtit lloj të përgjithshëm,” disa hadithe e vërtetojnë në mënyrë përfundimtare se dallimet cilësore dhe të tjera të vogla midis artikujve në të dy skajet e një shkëmbimi duhet të injorohen në vlerësimin e interesit. Për shembull, hurmat duhet të shihen si hurma edhe nëse ato të dhëna dhe të marra janë të dy llojeve të ndryshme. Po ashtu, ari duhet të trajtohet si ar, pavarësisht nëse është në formë monedhash të plota, copëzash apo stoli.

Këtu duhet të jemi të kujdesshëm. Hadithet relevante për ribën përmendin qartë shkëmbimet e drejtpërdrejta që përfshijnë gjashtë artikuj: ari, argjendi, grurin, elbin, hurmat dhe kripën. Këto hadithe theksojnë se në një shkëmbim të njëllojshëm për njëlloj, për këto artikuj duhet të zbatohet parimi i shkëmbimit dorë më dorë dhe barazia në sasi. Dijetarët kryesisht kanë marrë parasysh natyrën e këtyre gjashtë artikujve dhe kanë përfshirë nën këtë rregull të gjitha artikujt e tjerë me karakteristika të ngjashme. Megjithatë, duhet të theksojmë se tregtia për shembull e hurmave për hurma përfaqëson një rast të veçantë të një huaje hurmash me vonesë zero në procesin e dhënies dhe kthimit. Duke qenë kështu, udhëzimet në hadithe duhen parë si një arsyetim i praktikave tregtare në përputhje me udhëzimet mbi interesin në Kuran. Ajetet kuranore për interesin janë absolute dhe përfshijnë huatë për të gjitha mallrat. Përjashtimi i vetëm i gjurmueshëm nga Suneti lidhet me transaksionet e huave deve-për-deve. Prandaj, sipas mendimit tonë, transaksionet e huave të krahasueshme — jo shitjet me kredi — nuk duhet të çojnë në interes. Në të gjitha rastet e tjera, duhet të shmanget çdo mospërputhje në shkëmbimin e artikujve të të njëjtit lloj të përgjithshëm.

Analiza e transaksioneve që përfshijnë nën-transaksione

Le të marrim rastin e një transaksioni eksporti midis një eksportuesi pakistanez dhe një importuesi amerikan. Marrëveshja kryesore midis dy palëve mund të përfshijë një varg kontratash midis eksportuesit dhe një kompanie transporti, eksportuesit dhe bankës së tij, bankës së eksportuesit dhe bankës së importuesit dhe, më në fund, bankës së importuesit dhe vetë importuesit. Secili prej këtyre nën-transaksioneve përfshin një shkëmbim midis dy palëve. Të gjitha këto shkëmbime të ndara duhet të jenë pa interes që transaksioni kryesor midis eksportuesit pakistanez dhe importuesit amerikan të jetë i lirë nga interesi. Ky parim i gjurmimit të interesit në një transaksion është përgjithësisht i zbatueshëm.

Struktura e transaksioneve pa probleme

Nëse një transaksion nuk përfshin shkëmbim të drejtpërdrejtë të artikujve të të njëjtit lloj të përgjithshëm, çështja e interesit nuk ngrihet. Përkundrazi, nëse një transaksion përfshin shkëmbim të artikujve të të njëjtit lloj të përgjithshëm, siç është një hua, ai duhet të jetë në bazë një-për-një dhe të barabartë që të jetë pa interes. Kur shkëmbimi i artikujve të së njëjtës kategori bëhet i domosdoshëm, interesi mund të shmanget gjithashtu duke zëvendësuar shkëmbimin e drejtpërdrejtë me një të tërthortë. Për shembull, sipas haditheve të transmetuara nga Ebu Said el-Khudri, Profeti (paqja qoftë mbi të) urdhëroi zëvendësimin e një shkëmbimi të drejtpërdrejtë të hurmave me cilësi të dobët për hurma të mira me kushte të pabarabarta me një shkëmbim të tërthortë që përfshinte përdorimin e të ardhurave nga shitja e hurmave më të dobëta për të blerë ato të dëshiruara. Kjo i ngjan një transaksioni me shkëmbim të artikujve të ngjashëm bazuar në vlerësimin e tyre përkatës sipas çmimeve të tregut.

Mundësitë për transaksione ndërkombëtare pa interes

Interesi është një çështje delikate. Në urdhrin përfundimtar për këtë temë, në ajetin 278 të Sures el-Bakarah, Allahu ka vendosur heqjen dorë nga interesi si kusht për besimin (imanin). Ajeti i mëposhtëm përmban një deklaratë lufte totale nga ana e Allahut dhe Profetit të Tij (paqja qoftë mbi të) ndaj atyre myslimanëve që nuk shmangen nga interesi. Rezultati i përballjes me të Lartin është një përfundim i paracaktuar. Këta faktorë e vendosin eliminimin e interesit në krye të agjendës ekonomike për myslimanët. Duhet të jetë e qartë që kjo çështje duhet të zgjidhet kryesisht mbi bazën e besimit dhe jo vetëm të konsideratave ekonomike. Megjithatë, ka padyshim edhe lehtësira ekonomike në heqjen dorë nga interesi.

Kur Allahu ndaloi interesin, Ai nuk u kërkoi myslimanëve të shmangen nga aktivitetet që sjellin përfitim ekonomik. Përkundrazi, Ai ka përcaktuar shumë forma transaksionesh që janë të dobishme për njerëzimin. Historia dëshmon që shokët e Profetit dhe myslimanë të tjerë kanë tregtuar dhe kanë bashkëpunuar me pjesën tjetër të botës për shekuj pa pasur problem me interes. E njëjta gjë mund të ndodhë edhe sot, me kusht që të kemi vullnet. Sfida para nesh është të identifikojmë funksionet që aktualisht kryhen nga interesi dhe mënyrat islame për të kryer funksionet që janë të lejueshme sipas Islamit. Në thelb, një sistem pa interes kërkon një mënyrë tjetër të të menduarit. Aktualisht, të gjitha kostot — ato që lidhen me vonesën në pagesa, rrezikun e mos-plotësimit të detyrimeve dhe rrezikun e shkëmbimit valutor — përfshihen në normën e interesit dhe shtesat që i shtohen asaj. Këto kosto nuk pritet të zhduken në një sistem islam pa interes, por mënyra për t’i trajtuar do të jetë ndryshe.

Qasja e përgjithshme në këtë dokument është të identifikojë mënyrat përmes të cilave interesi depërton në transaksionet ndërkombëtare ekzistuese. Në shumicën e rasteve, funksionet e transaksioneve janë të lejueshme në Islam. Në disa raste — eksportet, importet dhe investimet direkte të huaja — transaksionet kryesore janë në rregull pa asnjë problem. Pra, detyra jonë kryesore bëhet të dallojmë rolin që luajnë elementët e interesit në transaksionet ndërkombëtare ekzistuese dhe të gjejmë alternativat islame. Mesazhi i përgjithshëm i këtij dokumenti është se theksi duhet të vihet te format e transaksioneve që janë të lejuara islame. Detyra për të gjetur alternativa ekonomike të realizueshme islame duhet t’i lihet forcave ekonomike që veprojnë lirshëm brenda një sistemi të përputhshëm me shariatin.

1...121314...715 Faqja 13 nga 715

Ekonomia Islame