Komente mbi eliminimin e interesit nga sistemi ekonomik dhe financiar

Qeveria e Pakistanit meriton vlerësim për emërimin e panelit të ekonomistëve dhe bankierëve të cilët kanë përgatitur raporte mbi eliminimin e interesit nga sistemi ekonomik dhe financiar i vendit, në përputhje me mësimet e Kuranit dhe Sunetit. Kjo është hera e parë që një angazhim serioz i kësaj natyre është marr nga qeveria për të modeluar ekonominë brenda kuadrit të vlerave islame, në një fushë që zakonisht konsiderohet si më e vështira. Nga ana ime, dua të shpreh mirënjohjen time për anëtarët e të dyja paneleve për kontributin e tyre të vlefshëm në debatin e vazhdueshëm jo vetëm në Pakistan, por edhe në të gjithë botën myslimane mbi ekonominë pa interes.

Megjithatë, duke shprehur vlerësimin tim për raportin, do të doja të hedh dritë mbi disa aspekte të temës që i konsideroj të rëndësishme. Shpresoj që këto komente, të bëra me modesti, të marren parasysh nga panelet.

Riba (interesi), kuptimi i gjerë

Paneli e ka përkufizuar riban si ekuivalente me interesin, ndërkohë që termi riba ka një kuptim dukshëm më të gjerë në literaturën e fikhut sesa çfarë shpreh termi interes. Interesi i referohet asaj që në literaturën e fikhut është quajtur riba el-nasiah, riba el-xhali ose riba el-dujun. Kjo është forma e ribas që mbulohet nga ajeti kuranor. Megjithatë, Suneti ka theksuar edhe aspekte të tjera të ribas, të quajtura përgjithësisht si riba el-fadl, riba el-hafi ose riba el-buju. Kjo formë e ribas përfshin të gjitha format e padrejtësisë ekonomike, shfrytëzimit dhe të ardhurave të pamerituara (përveç atyre, si trashëgimia dhe dhuratat e sinqerta, të lejuara nga Sheriati). Ibn Arabi e ka përkufizuar riban si çdo tepricë mbi atë që justifikohet nga arsyje të drejta. Sipas Profetit, një mysliman mund të përfshihet në riban në disa mënyra. Për këtë arsye, një Kalif u ndie i frymëzuar të thoshte: “Duhet të shmangni ribanë si dhe ribahnë”.

Ribah rrjedh nga fjala “rajb”, që do të thotë dyshim dhe i referohet çdo të ardhure që ka ngjashmëri me riban ose që ngre dyshime mbi drejtësinë e saj. Kjo përfshin të gjitha të ardhurat e fituara nga padrejtësia ose shfrytëzimi i të tjerëve.

Prandaj, eliminimi i ribas nga ekonomia do të kërkonte diskutimin e të gjitha formave të shfrytëzimit që ekzistojnë aktualisht në Pakistan ose në vende të tjera myslimane. Kjo do ta bënte temën aq të gjerë sa që paneli nuk do të mund ta mbulonte plotësisht. Megjithatë, për hir të drejtësisë ndaj mësimeve profetike mbi riban, do të kishte qenë e dëshirueshme që raporti të kishte përmendur të paktën këtë pikë, për të treguar se ai merret vetëm me eliminimin e një aspekti të ribas, që është riba el-nasiah, dhe që lidhet me sektorin financiar Do të ishte e përshtatshme që qeveria e Pakistanit të caktonte një tjetër panel për të paraqitur një raport mbi format e tjera të shfrytëzimit dhe padrejtësisë ekonomike në Pakistan, për të plotësuar studimin mbi eliminimin e ribas nga ekonomia.

Disa reforma themelore

Raporti ka ndjekur një qasje të thjeshtë duke supozuar se heqja e interesit nga sistemi bankar dhe zëvendësimi i tij me ndarjen e fitimit dhe humbjes (dhe disa mekanizma të tjerë) do të jenë të mjaftueshme për ta bërë sistemin bankar ekzistues në përputhje me kërkesat e Sheriatit. Dua të shpreh mospajtimin tim me këtë pjesë. Megjithëse eliminimi i interesit dhe zëvendësimi i tij me ndarjen e fitimit dhe humbjes është një hap i domosdoshëm, ai nuk është i mjaftueshëm. Pa ndërhyrë me disa reforma themelore në ekonomi, si dhe në kuadrin monetar dhe bankar, nuk do të jetë e mundur të realizohen objektivat e theksuara nga Islami, veçanërisht stabiliteti ekonomik, drejtësia socio-ekonomike dhe shpërndarja e drejtë e të ardhurave dhe pasurisë. Disa nga këto reforma thelbësore përmenden shkurtimisht më poshtë:

Depozitat dhe Besimi Social

Duhet kuptuar qartë se kur institucionet financiare mobilizojnë kursimet përmes depozitave të kërkesës, ato veprojnë vetëm si agjentë të shoqërisë, e cila është pronare e këtyre kursimeve. Prandaj, brenda kuadrit të vlerave islame të drejtësisë socio-ekonomike, këto depozita duhet të përdoren për mirëqenien e gjerë të shoqërisë dhe jo për përfitimin privat të disa individëve ose familjeve. Pasi ky parim të pranohet qartë, mund të nxjerrim disa përfundime që do të ndihmojnë në realizimin e mirëqenies sociale. Dy prej tyre janë:

Qeveria ka të drejtë të kërkojë nga bankat që t’i japin hua një përqindje të caktuar dhe të arsyeshme të depozitave të kërkesës për financimin e projekteve me përfitim shoqëror, ku ndarja e fitimit nuk është e zbatueshme ose e dëshirueshme. Natyrisht, do të ishte e drejtë që qeveria të paguante një tarifë shërbimi për burimet që i vihen në dispozicion. Kjo tarifë shërbimi duhet të përfshijë, në mënyrë proporcionale, jo vetëm koston e mobilizimit të depozitave të kërkesës, por edhe koston e sigurimit të tyre dhe të të gjitha shërbimeve të lidhura me to. Nëse kjo detyrë pranohet nga bankat, atëherë qeveria nuk do të detyrohej të financojë të gjithë deficitin e saj duke marrë hua nga Banka Qendrore, siç kanë supozuar në mënyrë të nënkuptuar panelet.
Kredia bankare që buron nga depozitat e shoqërisë duhet të shpërndahet në mënyrë që të ndihmojë në realizimin e mirëqenies së përgjithshme sociale. Kriteret për shpërndarjen e saj, ashtu si edhe për burimet e tjera të dhuruara nga Zoti, duhet të jenë: së pari, realizimi i objektivave të shoqërisë islame dhe, më pas, maksimizimi i fitimit privat. Kjo mund të arrihet duke siguruar që:
- Alokimi i kredive të çojë në një prodhim dhe shpërndarje optimale të mallrave dhe shërbimeve të nevojshme për shumicën dërrmuese të shoqërisë, dhe
- Përfitimi nga kredia të shkojë tek një numër sa më i madh i bizneseve në vend.

3. Shpenzimet e panevojshme dhe konsumi i tepërt

Të gjitha shpenzimet e panevojshme dhe konsumi i tepërt duhet të minimizohen si në sektorin privat ashtu edhe në atë publik, në mënyrë që të reduktohet huamarrja e tyre e kombinuar brenda kufijve që lejon zgjerimi monetar brenda një konteksti jo-inflacionar.

Aktiviteti i huadhënies së bankave në sektorin privat duhet të orientohet në atë mënyrë që, pa gjeneruar asnjë presion inflacionar, të kontribuojë pozitivisht në realizimin e mirëqenies së gjërë ekonomike brenda kornizës së drejtësisë socio-ekonomike, siç konceptohet nga Islami. Kjo do të kërkonte që kredia bankare të drejtohej kryesisht drejt promovimit të prodhimit, importit dhe shpërndarjes së mallrave dhe shërbimeve të nevojshme për të gjitha shtresat e shoqërisë, duke shmangur zgjerimin e hendekut të konsumit midis të pasurve dhe të varfërve. Për këtë qëllim, sistemi bankar do të duhej të përshtatej me një plan realist të orientuar drejt përmbushjes së nevojave thelbësore dhe reale të njerëzve. Në bazë të një plani të tillë, Banka Shtetërore duhet t’u japë udhëzime bankave për qëllimet për të cilat nuk mund të ofrohet financim bankar. Për më tepër, kuadri i vlerave shoqërore dhe rregulloret qeveritare do të duhej të ndryshonin në një mënyrë të tillë që investimet produktive të lavdëroheshin dhe të inkurajoheshin, ndërsa shpenzimet e kota të dënoheshin dhe të dekurajoheshin. Institucionet arsimore të vendit dhe media do të kishin një rol të rëndësishëm në realizimin e kësaj reforme sociale.

Shpenzimet e panevojshme duhet të eliminohen edhe nga sektori publik për të minimizuar nevojën e huamarrjes publike. Udhëheqja politike dhe burokracia duhet të ndryshojnë qëndrimin e tyre ndaj fondeve publike dhe të kuptojnë se çdo rupí në thesarin publik është një besim dhe duhet të shpenzohet ndershmërisht dhe në mënyrë efikase për mirëqenien e popullit. Nëse kjo nuk realizohet, qeveria do të ketë vështirësi në reduktimin e deficitit të saj buxhetor. Gjatë dekadës së fundit (1969–1978), këto deficite (pa përfshirë përdorimin e bilanceve të gatshme) kanë qenë mesatarisht rreth 44% e totalit të shpenzimeve qeveritare. Ky deficit është financuar në masën 55% nga huamarrja e jashtme dhe 45% nga huamarrja e brendshme. Nga huamarrja e brendshme, rreth 37% ka ardhur nga Banka Shtetërore dhe pjesa tjetër prej 63% nga sektori privat, duke përfshirë bankat tregtare dhe institucionet e tjera financiare.

Nëse deficitet qeveritare vazhdojnë të jenë në të njëjtat përmasa si në të kaluarën, financimi i brendshëm i këtyre deficiteve do të mund të bëhet vetëm përmes huamarrjes nga Banka Shtetërore, pasi huamarrja nga sektori privat do të jetë e vështirë në mungesë të ndonjë përfitimi ose detyrimi. Në këtë rast, norma e inflacionit në Pakistan do të jetë ndjeshëm më e lartë se ajo që ka qenë më parë. Kështu, një objektiv i rëndësishëm i shoqërisë islame do të duhet të sakrifikohet nëse shpenzimet e kota dhe joproduktive nga të dy sektorët, publik dhe privat, nuk minimizohen.

4. Rritja e financimit përmes kapitalit të vet

Detyrimi për të hequr dorë nga interesi do ta bënte të domosdoshme që ekonomia islame të mbështetej kryesisht në kapitalin e vet dhe të kishte një varësi të vogël nga huamarrja. Ekonomia islame do të duhej të ishte kryesisht e bazuar në kapital, ndryshe nga kapitalizmi, i cili mbështetet kryesisht në borxhe dhe ku një superstrukturë e gjerë financiare ndërtohet mbi një bazë të vogël kapitali. Një bazë më e madhe kapitali me një numër më të madh aksionerësh ose ortakësh do të ndihmonte në reduktimin e përqendrimit të pasurisë dhe në realizimin e qëllimit islam për shpërndarjen e drejtë të të ardhurave dhe pasurisë. Prandaj, të gjitha nevojat financiare të një natyre të përhershme, qofshin për kapital të paluajtshëm apo për kapital qarkullues, do të duhet të mbulohen nga kapitali vetjak dhe jo nga huamarrja. Huamarrja do të përdorej vetëm për financimin afatshkurtër dhe për përballimin e mungesave të përkohshme të fondeve të shkaktuara nga mundësi të reja ose rritjet sezonale në biznes, për të cilat mund të mos jetë e mundur ose e dëshirueshme një rritje e menjëhershme apo e përhershme e kapitalit.

Një nga hapat e parë për islamizimin e ekonomisë do të ishte kërkesa që të gjitha ndërmarrjet, qofshin shoqëri aksionare apo ortakëri, të rrisin bazën e tyre të kapitalit në mënyrë të mjaftueshme për të mbuluar nevojat e tyre kapitale të një natyre relativisht të përhershme. Si rrjedhojë, të gjitha shoqëritë aksionare do të duhet të emetojnë aksione shtesë, ndërsa bankat tregtare mund të marrin një pjesë të këtyre aksioneve. Në këtë rast, roli i Bankës Shtetërore do të ishte të monitorojë çmimin me të cilin bankat blejnë aksionet për të siguruar që çmimi të jetë në përputhje me asetet reale dhe që të mos ketë korrupsion.

Reduktimi i fuqisë së bankave

Në sistemin kapitalist, burimet e shoqërisë të mobilizuara nga bankat përdoren prej tyre për të pasuruar një numër të caktuar familjesh. Sipas D. M. Kotz, fuqia përfundimtare në Shtetet e Bashkuara qëndron tek bankierët, të cilët janë aksionarët kryesorë dhe kreditorët e korporatave të mëdha moderne. Komisioni Patman arriti në përfundimin se institucionet kryesore bankare në SHBA po shndërroheshin në forcën më të rëndësishme ekonomike dhe paralajmëroi se rritja e kontrollit të bankave mund të çonte në kufizime të konkurrencës dhe të krijonte konflikte serioze interesi.

Një nga arsyet kryesore pse bankat bëhen qendra kontrolli në kapitalizëm është se kapitalistët që operojnë përmes një banke “marrin akses në kapitalin e të tjerëve.” Nuk është e habitshme që “kapitalistët më të pasur dhe më të fuqishëm operojnë përmes bankave.”

Nëse ky problem i përqendrimit të fuqisë analizohet jo në kuadrin e kredive me interes, por në atë të financimit me ndarje fitimi dhe humbjeje, ku bankat tregtare marrin pjesë në vendimmarrje, emërimin e drejtorëve dhe auditimet, atëherë rreziku i përqendrimit të fuqisë në duart e bankierëve do të rritej edhe më shumë sesa në sistemin kapitalist. Prandaj, është e rëndësishme të merren masa efektive për të reduktuar fuqinë e bankave. Nëse nuk e bëjmë këtë, do të krijojmë “përbindësha” që, përmes fuqisë ekonomike të fituar nga kursimet e të tjerëve, do të jenë në gjendje të ushtrojnë ndikim të jashtëzakonshëm në jetët e njerëzve.

Nacionalizimi ose shtetëzimi i bankave, siç ndodh aktualisht në Pakistan, nuk mjafton për të siguruar një sistem të drejtë ekonomik. Kjo për shkak se vendin e biznesmenëve dhe industrialistëve mund ta zënë lehtësisht burokratët, të cilët shpesh nuk kanë interesat e duhur për zhvillimin e ekonomisë.

Disa nga masat që mund të jenë të nevojshme për të kufizuar fuqinë e bankave përfshijnë:

Shtimi i numrit të bankave dhe sigurimi që asnjëra prej tyre të mos zgjerohet përtej një kufiri të caktuar nga Banka Shtetërore.
Shpërndarja më e gjerë e financimeve, duke kërkuar që bankat të mbështesin një numër më të madh sipërmarrësish dhe të mos lejojnë që një përqindje e madhe e burimeve të tyre të shkojë te një biznes apo familje e vetme.
Ndalimi i marrjes nën kontrollë të aksioneve nga bankat në ndonjë biznes.
Ndalimi i drejtorëve të bankave nga aktivitetet e tjera biznesore, për të parandaluar krijimin e interesave të ndërlidhura midis bankave dhe kompanive të veçanta. Drejtorët e bankave nuk duhet të lejohen të mbajnë poste drejtuese në biznese të tjera, përveç rasteve të jashtëzakonshme.

Gjithashtu, për të mbrojtur interesat e bankave, depozituesve dhe aksionarëve, do të ishte e nevojshme të krijohej një Korporatë e Auditimit të Investimeve (Investment Audit Corporation – IAC) për të kontrolluar operacionet dhe llogaritë e huamarrësve. IAC duhet të kryejë auditime të rastësishme mbi përdoruesit e fondeve dhe mbi firmat e referuara nga institucionet financiare ose investitorët.

Është e rëndësishme të theksohet se, nëse sistemi i ri zbatohet gradualisht, forcat e tregut do të luajnë një rol të rëndësishëm në sigurimin e ndershmërisë së përdoruesve të fondeve bankare. Një firmë që mashtron bankat mund të futet në listën e zezë të të gjitha bankave nëse vazhdon të raportojë fitime më të ulëta se ato të parashikuara në bazë të të cilave ka marrë financimin.

Së fundmi, siç ka theksuar me të drejtë Paneli, është e nevojshme një reformë e plotë e sistemit të auditimit, për të përmirësuar rolin e auditorëve dhe për të mbrojtur interesat e investitorëve.

Një treg i qëndrueshëm i aksioneve

Përdorimi më i madh i financimit përmes kapitalit të vet në një ekonomi islame, siç u sugjerua më lart, do të kërkojë funksionimin efektiv të tregjeve të kapitalit si në aspektin primar ashtu edhe në atë dytësor. Këto tregje do të mundësonin mbledhjen e fondeve nga bizneset dhe ofrimin e likuiditetit për investitorët që nuk mund ose nuk dëshirojnë të mbajnë aksionet e blera.

Një treg i qëndrueshëm i aksioneve është thelbësor si për bankat ashtu edhe për investitorët e tjerë. Ai duhet të sigurojë që investitorët të kenë mundësinë e hyrjes dhe daljes nga çdo aksion që dëshirojnë të blejnë ose shesin. Institucionet financiare islame të orientuara drejt kapitalit mund të luajnë një rol të rëndësishëm në këtë drejtim, por organizimi i një tregu të aksioneve të qëndrueshëm dhe të drejtë është i domosdoshëm.

Ndër kërkesat thelbësore për një treg të tillë janë:

Sjellje racionale e çmimeve të aksioneve – për të arritur këtë duhet të eliminohet spekulimi i dëmshëm dhe manipulimet artificiale të çmimeve.
Norma të arsyeshme të dividentëve – këto ndihmojnë në ndërtimin e besimit të investitorëve në aksionet dhe titujt financiarë.

Për të siguruar një treg të qëndrueshëm të aksioneve, do të ishte e nevojshme një reformë në sistemin e auditimit për të garantuar që fitimet e shoqërive aksionare raportohen në mënyrë të ndershme dhe transparente. Gjithashtu, duhen vendosur kontrolle mbi kompetencat e drejtorëve dhe menaxhmentit për të shmangur keqmenaxhimin dhe abuzimet.

Do të ishte e mirëpritur që Qeveria e Pakistanit të krijonte një Panel për të studiuar organizimin e një tregu të aksioneve në përputhje me parimet e Sheriatit, duke e bërë atë një plotësues të domosdoshëm të sistemit bankar islam.

7. Politika Monetare

Duke kaluar tani te çështja e politikës monetare, duhet theksuar se Banka Shtetërore nuk duhet të përmbushë vetëm funksionet e një banke qendrore moderne, por edhe disa funksione shtesë brenda kuadrit islam. Dy nga këto funksione shtesë janë:

Shpërndarja e kredisë në përputhje me objektivat socio-ekonomike të Islamit – duke u siguruar që financimi bankar të përdoret për qëllime produktive dhe të drejta.
Nxitja e zhvillimit të një sistemi të qëndrueshëm financimi përmes kapitalit të vet – për të zëvendësuar sistemin aktual të përzier të kapitalit dhe huave.

Përveç këtyre, Banka Shtetërore duhet të ketë një fokus më të madh mbi stabilitetin monetar dhe çmimet, në përputhje me vlerat e Islamit, për të shmangur inflacionin dhe pasojat e tij në shoqëri.

Banka Shtetërore duhet të përpiqet të sigurojë një shpërndarje kredie që është në përputhje me objektivat e Sheriatit. Për këtë qëllim, shpërndarja e kredive duhet të plotësojë të paktën dy kushte. Nga njëra anë, ajo duhet të ndihmojë shtetet të prodhojnë të gjitha mallrat dhe shërbimet thelbësore, dhe nga ana tjetër, të çojë në shpërndarjen e kredive në një mënyrë të gjerë për një numër sa më të madh biznesesh për të promovuar një shpërndarje të barabartë të të ardhurave dhe pasurisë në shoqëri. Raporti ka shprehur nevojën për shpërndarjen e kredive, por fatkeqësisht nuk ka treguar se si do të arrihet kjo. Një nga argumentet e zakonshme që japin bankat për të preferuar huamarrësit e mëdhenj është se dhënia e kredisë për huamarrësit e vegjël është shumë e vështirë dhe jo e favorshme. Nëse ky argument është i saktë, duhet të merren masa për t’ua lehtësuar bankave. Qeveria mund të subvencionojë, nëse është e nevojshme, kostot shtesë për bankat për procesimin e aplikacioneve të huasë për një numër më të madh huamarrësish sesa ato që bankat janë të gatshme të trajtojnë në kushte normale. Banka Shtetërore mund të marrë gjithashtu në konsideratë krijimin e një skeme sigurimi për huatë e vogla që do të financohet nga një tarifë e vogël që ngarkohet për të gjitha financimet e ofruara nga bankat komerciale.

Për të promovuar zhvillimin e një sistemi të sigurt dhe të fuqishëm të financimit me kapital që do të frymëzonte besimin e investitorëve dhe do të mobilizonte në mënyrë efektive kursimet për zhvillimin e përshpejtuar dhe të balancuar të vendit, Banka Shtetërore do të ketë një rol thelbësor në sistemin islam, edhe pse ky rol mund të mos konsiderohet i rëndësishëm për bankat qendrore moderne në kontekstin kapitalist. Ajo do të duhet të zhvillojë një treg të qëndrueshëm aksionesh ku çmimet nuk duhet të reflektojnë veprimtari spekulative, por ndryshimet në kushtet ekonomike themelore. Ajo gjithashtu do të duhet të promovojë zhvillimin e besimeve të investimeve dhe institucioneve financiare të tjera ndihmëse me ligje të konceptuara mirë dhe të zbatuara mirë për të ruajtur interesat e bankave si dhe investitorëve të tjerë.

Gjithashtu duhet të theksojm se Islami kërkon një angazhim më të madh nga ana e Qeverisë dhe Bankës Shtetërore për stabilitetin monetar dhe stabilitetin e çmimeve. Performanca e Pakistanit në lidhje me inflacionin nuk ka qenë shumë inkurajuese gjatë dekadës së fundit. Një nga arsyet për këtë ka qenë se zgjerimi monetar ka qenë dukshëm më i shpejtë se furnizimi me mallra dhe shërbime reale. Nën asnjë rrethanë kjo performancë nuk duhet të përsëritet në sistemin islam. Është inkurajuese të shohim që Paneli ka vënë në dukje stabilitetin monetar dhe të çmimeve. Megjithatë, mjetet e diskutuara në Raportin e Panelit, edhe pse të dobishme, mund të mos jenë të mjaftueshme për të siguruar arritjen e qëllimit të dëshiruar.

Një zhvillim shumë i rëndësishëm në menaxhimin monetar gjatë dekadës së kaluar ka qenë miratimi i gjerë i objektivave zyrtarë për rritjen e lejuar të sasisë të parasë dhe kredisë. Kjo teknikë është pranuar gjerësisht nga një numër në rritje bankash qendrore, sidomos në mesin e vendeve të OECD-së. Kjo ka ndodhur për shkak të kalimit të theksit nga normat e interesit si objektiva të ndërmjetëm të politikës monetare, drejt normave sasiore për rritjen e masës së parasë, dhe sepse menaxhimi monetar është vlerësuar si mjaft i suksesshëm nëse kjo teknikë zbatohet. Efekti i shpalljes së objektivave monetarë ka tendencën të zvogëlojë pritshmëritë inflacioniste. Caktimi i objektivave monetarë gjithashtu ndihmon në zhvillimin e pakove të koordinuara të politikave fiskale, kredituese dhe të të ardhurave që nuk krijojnë inflacion. Megjithatë, qëllimi i stabilitetit monetar ka mbetur iluzion pavarësisht caktimit të objektvave monetarë, së pari, sepse qeveritë që janë bërë mbështetëse të këtij koncepti dhe nuk kanë qenë gjithmonë të qëndrueshme në përmbushjen e kërkesës për disiplinë në politikën e tyre fiskale, dhe së dyti, për shkak të ndikimit shqetësues të luhatjet spekulative të kapitalit.

Do të ishte e mirëseardhur që Banka Shtetërore të zhvilloj objektiva të tillë në përputhje me objektivat ekonomike të Pakistanit, veçanërisht stabilitetin e çmimeve. Kjo do të tregonte rritjen maksimale të lejuar të parasë së fuqi të lartë, përmes deficitit fiskal dhe përmes kredisë së Bankës Shtetërore ndaj bankave komerciale. Këto objektiva për rritjen e monetare, sigurisht, duhet të rishikohen shpesh për të bërë rregullimet e nevojshme në përputhje me rrethanat që ndryshojnë. Duke pasur objektivin monetar dhe kontrollin e parasë me fuqi të larte në burim, përmes rregullimit të deficitëve qeveritare dhe kredisë së Bankës Shtetërore për bankat komerciale, rregullimet e vogla që do të duhet të bëhen në paratë me fuqi të lartë mund të realizohen përmes mjeteve të tjera të politikës monetare të sugjeruara nga Paneli. Kjo, natyrisht, do të kërkonte një vendosmëri të lartë nga ana e Qeverisë së Pakistanit që të mos kalojë deficitin fiskal të treguar nga caktimi i objektivave monetarë, luhatjet e kapitalit që kanë qenë një element shqetësues në disa shtete industriale nuk duhet të jenë një faktor shqetësues në ekonominë e Pakistanit. A mund të presim që Qeveria, e cila është kaq e përkushtuar për të zbatuar mësimet e Islamit në lidhje me riban, të jetë gjithashtu po aq e përkushtuar për të realizuar qëllimin isla të stabilitetit të çmimeve?

Përfundim

Do të ishte e përshtatshme të theksohet këtu se shfuqizimi i ribas nuk është vlera e vetme e Islamit, një nga shumë vlerat e tij. Riba nuk mund të eliminohet me sukses, nese nuk e reformojmë shoqërinë tonë në përputhje me mësimet islame. Kjo nuk nënkupton se shfuqizimi i ribas duhet të pres derisa shoqëria të jetë reformuar plotësisht. Megjithatë, ajo nënkupton që Qeveria duhet të fillojë të paktën njëkohësisht reformën e shoqërisë dhe krijimin e klimës morale të duhur duke përdorur të gjitha mjetet e saj arsimore dhe informuese në mënyrë efektive për këtë qëllim.

Dr. M. Umer Chapra

Dëshiroj të shpreh vlerësimin tim për Qeverinë e Pakistanit për fillimin e një procesi që ka çuar në shkrimin e këtyre raportëve mbi eliminimin e interesit nga ekonomia nga Këshilli i Ideologjisë Islame, Paneli i Ekonomistëve dhe Bankierëve dhe Komiteti i drejtuar nga Ministri i Financave. Është hera e parë në historinë moderne që urdhri islam kundër interesit është marrë seriozisht në nivelin më të lartë dhe një qeveri ka treguar vendosmërinë e saj për të menaxhuar ekonominë pa interes. Gjithashtu dëshiroj të shpreh respektin tim për të gjithë dijetarët, ekonomistët dhe bankierët e përfshirë në hartimin e këtyre propozimeve, të cilat janë të prirura të ndihmojnë jo vetëm Qeverinë e Pakistanit, por edhe popujt e tjerë myslimanë në rindërtimin e ekonomive të tyre në përputhje me urdhrat islame.

Fakti që këto raporte pritet të formojnë bazën e vendimeve kyçe me pasoja të thella dhe se vendimet që do të merren në Pakistan mund të shërbejnë si një model për qeveritë dhe popujt e tjerë, kërkon një shqyrtim shumë të kujdesshëm të këtyre propozimeve nga të gjithë të interesuarit, në mënyrë që rezultati përfundimtar të jetë në përputhje me parimet islame dhe të jetë mjaft i qëndrueshëm për t’u përballur me sfidat e kohës.

Këto komente ofrohen me tërë modestinë time për të ndihmuar këtë proces.

Ndarja e fitimeve si alternativa kryesore ndaj interesit

Alternativa kryesore ndaj interesit, në nivelin komercial, mund të jetë vetëm ndarja e fitimeve në përputhje me rregullat përkatëse islame. Kjo është theksuar në parathënien e raportit të këshillit dhe është theksuar disa herë në seksionet më vonë. Kard-hasanah është një propozim shërbimi dhe duhet të organizohet si i tillë përmes sistemit bankar dhe institucioneve të tjera financiare, si dhe përmes agjencive të tjera. Është e mire të vërehet se këshilli ka modifikuar siç duhet ‘sistemin e ri’ të ndarjes së fitimeve dhe humbjeve të propozuar nga Paneli në paragrafi 1.27 të Raportit të tij (siç është përfshirë gjithashtu në Raportin e Komitetit mbi Bankat pa Interes). Ai ka deklaruar qartë se “humbja do të ndahet, megjithatë, në mënyrë proporcionale me kontributet përkatëse të kapitalit.” (Raporti i Këshillit, 1.23). Sistemi i propozuar në dy raportet e tjera e ka shkelur Sheriatin dhe ka shkuar kundër qasjes islame për rolet përkatëse të kapitalit dhe sipërmarrjes në procesin e prodhimit. Çdo largim nga kjo qasje, e cila i konsideron humbjet si një erozion të kapitalit (pra një rënie të kapitalit) dhe fitimet si një rezultat të përbashkët dhe shpërblim për kapitalin dhe sipërmarrjen, do të na çojë nga drejtësia e urdhëruar nga Sheriati. Prandaj, është e këshillueshme të jemi vigjilentë ndaj çdo zbutjeje të kësaj qasjeje.

Në këtë kontekst, unë nuk e kuptoj pse Këshilli ka rënë dakord të përshkruajë sistemin e propozuar si ndarjen e fitimeve dhe humbjeve në vend të ndarjes së fitimeve. Ky përshkrim është i kuptueshëm për sa i përket Raporteve të Panelit dhe Komitetit, pasi ato shprehimisht parashikojnë ndarjen e humbjeve që lidhen me kapitalin e siguruar nga bankat, nga industria. Këshilli e ka hedhur poshtë këtë si një veprim të jashtëligjshëm për Sheriatin. Ai ka mbajtur qëndrimin islam që sa herë që kapitali merr pjesë në një sipërmarrje, çdo pronar kapitali mbart tërë humbjen që i atribuohet kapitalit të tij. Është e qartë që as sipërmarrësi dhe as furnizuesit e tjerë të kapitalit nuk ‘ndajnë’ humbjen që lidhet me çdo furnizues të veçantë të kapitalit. Kjo është e vërtetë për sharakah, në të cilën të gjithë partnerët janë furnizues të kapitalit, si dhe për mudarabah, ku një partner i caktuar mund të mos ofrojë fare kapital. Drejtësia e kësaj rregulloreje islame është shumë e dukshme, sidomos në rastin e mudarabah-së së thjeshtë, pasi partneri punonjës, në rast humbjeje në sipërmarrje, nuk merr asnjë shpërblim për punën dhe sipërmarrjen e tij. Edhe ai, në këtë rast, mbart një humbje në atë shkallë, megjithëse nuk është i detyruar të kompensojë pjesërisht ose plotësisht humbjen në kapitalin e siguruar nga partnerët e tjerë. Duke qenë se humbjet në raportet në shqyrtim nënkuptojnë humbje kontabël, ashtu siç ndodhin gjithmonë, përveç nëse është shprehur ndryshe, është e këshillueshme të përshkruhet propozimi islam si thjesht ‘ndarje fitimi’. Në fakt, autorët e vonshëm për bankat pa interes, të bazuara në sharakah dhe mudarabah, përdorin këtë përshkrim dhe shmangin ta quajnë një sistem të ndarjes së fitimeve dhe humbjeve, që është, i ngatërruar. Duke pasur parasysh faktin që disa ekonomistë dhe bankierë ende e gjejnë të udhës të propozojnë ndarjen e humbjeve në shkelje të rregullave përkatëse të Sheriatit dhe kundër qasjes islame ndaj kapitalit dhe sipërmarrjes, është edhe më e domosdoshme të shmanget një përshkrim i tillë.

Në kushtet e vështirësive në aplikimin praktik të sistemit të ndarjes së fitimeve në disa fusha, të shpjeguara në këto raporte, Këshilli ka mbështetur drejtë nevojën për të përdorur disa metoda të tjera. Megjithatë, Këshilli ka bërë të qartë se dëshiron që këto metoda të tjera të përdoren me shumë kujdes dhe se roli i tyre duhet të zvogëlohet me kalimin e kohës, ndërsa roli i ndarjes së fitimeve dhe kard-hasanah duhet të zgjerohen (parathënia e raportit të këshillit).

Një çështje shqetësuese është fakti se metodat e tjera të sugjeruara nga paneli janë lejuar të mbulojnë një gamë shumë të gjerë operacionesh, të cilat përfshijnë disa operacione që mund të ishin trajtuar lehtësisht nga marrëveshja e ndarjes së fitimeve. Një shembull i dukshëm është rasti për të cilin është pranuar përdorimi i metodës së ‘Sistemit të Aukcionit të Investimeve’, për të cilën do të flasim më vonë. Pasi të biem dakord që marrëveshja e ndarjes së fitimeve të jetë alternativa kryesore, është e këshillueshme të përcaktohet qartë se çdo metodë tjetër duhet të përdoret vetëm kur marrëveshja e ndarjes së fitimeve nuk është e zbatueshme. Metodat e tjera nuk duhet të lejohet si alternativa për ndarjen e fitimeve, siç është bërë aktualisht.

Kjo është edhe më e domosdoshme kur metodat e tjera që po shqyrtohen, megjithëse janë konsideruar të lejueshme nga këshilli, janë më të afërta me interesin dhe shumë larg ndarjes së fitimeve në dy pika të rëndësishme:

Bankat marrin një shumë të caktuar parash në të ardhmen.
Norma e kthimit për kapitalin e investuar nga banka dihet më parë.

Pikërisht afërsia e këtyre “alternativave” me rregullimet aktuale që bazohen në interes mund të bëjë që ato gradualisht të zëvendësojnë ndarjen e fitimeve, edhe aty ku ajo është futur nga fillimi, përveçse të refuzojnë t’i lëshojnë hapësirë asaj kur është instaluar nga fillimi. Lejimi për përdorimin e këtyre metodave si “alternativa” për ndarjen e fitimeve është e mundshme që të dështojë qëllimin e këshillit për të zgjeruar rolin e ndarjes së fitimeve dhe për të zvogëluar rolin e metodave të tjera me kalimin e kohës.

Për këtë arsye, unë rekomandoj një qëndrim të qartë politik për këtë çështje. Duhet të përcaktohet qartë se çdo metodë tjetër e mbështetur nga këshilli mund të adoptohet vetëm në raste kur ndarja e fitimeve është e paaplikueshme.

Metodat shtesë për eliminimin e interesit

Duhet të shqyrtojmë metodat e tjera të sugjeruara në Raportet në shqyrtim, jo si alternativa për ndarjen e fitimeve, kur një marrëveshje e ndarjes së fitimeve është gjithashtu e mundshme, por si zëvendësime të dyta për të në raste kur ndarja e fitimeve nuk duket e realizueshme për momentin. Në këtë proces, duhet të shmangim sa më shumë që të jetë e mundur përdorimin e mjeteve që janë shumë të ngjashme me rregullimet e tanishme që mbështeten në interes, edhe pse ato mund të jenë të ndryshme në detaje formale ligjore. Duke e parë këtë çështje në këtë dritë, metodat e Leasing-ut, Hire-purchase, Financimi mbi bazën e normës normale të kthimit, huatë me shumëfish kohor dhe lehtësitë speciale të huasë siç janë modifikuar nga Këshilli (Raporti i Këshillit, paragrafët 1.13, 1.18, 1.19, 1.20, 1.21) duken të pranueshme. Ato mund të aplikohen brenda kufijve dhe së bashku me masat mbrojtëse të propozuara nga Këshilli.

Megjithatë, është e vështirë të thuhet të njëjtën gjë për murabaha siç është sugjeruar nga Paneli (Raporti i Panelit, 1.16) ose bai muaxhxhal, siç është miratuar nga Këshilli (Raporti i Këshillit, 1.16). Këshilli ka bërë mirë që ka modifikuar murabaha, e cila është e bazuar në një mendim juridik të caktuar që nuk është ndarë nga shumë juristë të njohur, në bai muaxhxhal, e cila ka baza relativisht më të sigurta, pavarësisht faktit që ajo mbetet e diskutueshme. Nuk do të propozoj të vë në dyshim statusin ligjor formal të bai muaxhxhal, siç është përcaktuar nga ëshilli: “një shitje, ku çmimi i produktit të përfshirë është paguar në një mënyrë të vonuar, qoftë në një shumë të plotë ose në këste” (Raporti i Këshillit, 1.16). Kam frikë, megjithatë, se në praktikë ajo do të bëhet një mbulesë për vazhdimin e transaksioneve të tanishme që bazohen në interes. Ata që kanë nevojë për financim për blerjen ose importimin e inputeve do t’i drejtohen bankave për t’i blerë ato për ta, me angazhimin për t’i blerë nga banka me një çmim më të lartë, por të vonuar. Shuma e shtuar (mark-up) do të ketë tendencë të jetë më e lartë, sa më gjatë të jetë periudha e kohës e përfshirë. Bankat do të kenë garanci për të marrë përsëri çmimin që ato paguajnë, plus një kthim të paracaktuar si rezultat i shënimit të çmimit. Për të gjitha qëllimet praktike, kjo do të jetë po aq e mirë për bankën sa huaja me një normë fikse interesi. Kjo do të krijojë një tendencë për të preferuar këtë metodë në vend të ndarjes së fitimeve ose të cilësdo nga metodat e tjera të miratuara nga Këshilli, pasi ajo ndihmon në ruajtjen e status quo-s. Jam shqetësuar nga fakti që, në vend që të zgjerohet roli i ndarjes së fitimeve dhe të zvogëlohet roli i metodave të tjera me kalimin e kohës.

Prandaj, unë do të rekomandoja një deklaratë politike të qartë për këtë çështje. Duhet të përcaktohet qartë që çdo metodë tjetër e mbështetur nga Këshilli mund të adoptohet vetëm në raste kur ndarja e fitimeve është e paaplikueshme.

Metodat Shtesë për Eliminimin e Interesit

Duhet të shqyrtojmë metodat e tjera të sugjeruara në raportet nën shqyrtim, jo si alternativa për ndarjen e fitimeve, kur një marrëveshje e ndarjes së fitimeve është gjithashtu e mundshme, por si zëvendësues të dytë të saj në raste kur ndarja e fitimeve nuk duket e realizueshme për momentin. Në këtë proces, duhet të shmangim sa më shumë që të jetë e mundur përdorimin e mjeteve që janë shumë të ngjashme sistemet e tanishme të bazuara në interes, edhe pse ato mund të jenë të ndryshme në detaje formale ligjore. Duke e parë këtë çështje në këtë aspekt, metodat e Leasing-ut, Hire-purchase, financimi mbi bazën e normës normale të kthimit, huatë me shpërndarje të shumave në peridha të caktuara dhe lehtësitë speciale të huasë siç janë modifikuar nga këshilli (raporti i këshillit, paragrafët 1.13, 1.18, 1.19, 1.20, 1.21) duken të pranueshme. Ato mund të aplikohen brenda kufijve dhe së bashku me masat mbrojtëse të propozuara nga këshilli.

Megjithatë, është e vështirë të thuhet të njëjtën gjë për murabaha siç është sugjeruar nga paneli (raporti i panelit, 1.16) ose bai muaxhal, siç është miratuar nga këshilli (raporti i këshillit, 1.16). Këshilli ka bërë mirë që ka modifikuar murabaha, e cila është e bazuar në një mendim juridik të caktuar që nuk është ndarë nga shumë juristë të njohur, në bai muaxhal, e cila ka baza relativisht më të sigurta, pavarësisht faktit që ajo mbetet e diskutueshme. Nuk do të propozoj të vë në dyshim statusin ligjor formal të bai muaxhal, siç është përcaktuar nga këshilli: “një shitje, ku çmimi i produktit përkatës është paguar në mënyrë të vonuar, qoftë me një shumë të plotë qoftë ndërmjet kësteve” (raporti i këshillit, 1.16). Kam frikë, megjithatë, se në praktikë ajo do të bëhet një mbulesë për vazhdimin e transaksioneve të tanishme që bazohen në interes. Ata që kanë nevojë për financim për blerjen ose importimin e inputeve do t’i drejtohen bankave për t’i blerë ato për ta, me angazhimin për t’i blerë nga banka me një çmim më të lartë, por të shtyr. Marzhi i fitimit natyrisht do të ketë tendencë të jetë më i lartë, sa më gjatë të jetë periudha e kohës e përfshirë. Bankat do të kenë garanci për të marrë përsëri çmimin që ato paguajnë, plus një kthim të paracaktuar si rezultat i marzhit të fitimit. Për të gjitha qëllimet praktike, kjo do të jetë po aq e mirë për bankën sa huaja me një normë fikse interesi. Kjo do të krijojë një tendencë për të preferuar këtë metodë në vend të ndarjes së fitimeve ose të cilësdo nga metodat e tjera të miratuara nga këshilli, pasi ajo ndihmon në ruajtjen e status quo-s. Jam shqetësuar nga fakti që, në vend që të kufizohet përdorimi i kësaj metode në situata ku ndarja e fitimeve mund të mos jetë e mundur, paneli dhe komiteti i udhëhequr nga ministria e financave kanë parashikuar një gamë shumë të gjerë operacionesh që do të mbuloheshin nga kjo metodë (e cila u quajt murabaha), përfshirë furnizimin e kërkesave për kapitalin e punës “i cili mund të financohet nga bankat përmes shitjes së inputeve mbi bazën e pagesës të vonuar duke vendosur një marzh fitimi në çmimin e mallrave të blera nga industria e financuar”.

Si këshilli ashtu edhe paneli duket se janë të vetëdijshëm për “rrezikun që sjell hapja e një dera të pasme për transaksionet mbi bazën e interesit” (raporti i këshillit, 1.17; raporti i panelit, 1.17). Fakti që ata kanë miratuar këtë metodë, megjithatë, duhet të interpretohet si një shprehje e ndjenjës së tyre se ka disa ‘raste të paevitueshme’ (paragrafi 1.17 në raportin e këshillit dhe të panelit) ku metodat e tjera, veçanërisht ndarja e fitimeve, nuk janë të realizueshme. Një rast i tillë duket të jetë furnizimi me plehra për fermerët, i cili është cituar në raportet e tyre si një shembull.

Do të preferoja që bai muaxhxhal të hiqet nga lista e metodave të lejuara krejtësisht. Edhe nëse pranojmë lejueshmërinë e tij në formë ligjore, ekziston parimi juridik mbizotërues që çdo gjë që çon në diçka të ndaluar është gjithashtu e ndaluar. Do të ishte e këshillueshme që kjo maksim të aplikohet në bai muaxhxhal, për të shpëtuar bankat pa interes nga shkatërrimi nga brenda.

Nëse disa situata urgjente nuk pranojnë asnjë zgjidhje tjetër, mund të kufizohet përdorimi i bai muaxhxhal në ato raste, si një masë të përkohshme, ndërkohë që përdorimi i saj në situata të tjera duhet të ndalohet. Nuk ka justifikim për përdorimin e kësaj metode për financimin e kërkesave të kapitalit të punës për industrinë, siç sugjerohet në paragrafë 75 të raportit të komitetit të lartpërmendur, pasi kjo mund të bëhet lehtësisht mbi bazën e ndarjes së fitimeve. Megjithatë, mund të kuptohet aplikimi i saj në sektorin bujqësor në një shkallë të kufizuar, për të mbuluar rastet që nuk mund të trajtohen me bai selam siç është propozuar nga këshilli (raporti i këshillit, 2.17). Edhe në këtë rast, do të ishte e këshillueshme të specifikohej marzhi i fitimit dhe periudha e kohës që është e përfshirë. Çdo rast tjetër i mundshëm i aplikimit të kësaj metode duhet të shqyrtohet fillimisht për të parë nëse ai vërtet nuk mund të trajtohet me ndarjen e fitimeve, leasing, hire-purchase ( blerje me këste) dhe financimin mbi bazën e normës normale të kthimit.

Është inkurajuese që këshilli nuk e ka mbështetur metodën e ‘Ankandit të investimeve’ siç është formuluar nga paneli (raporti i panelit, 1.14). Sipas këtij formulimi, “oferta e financimit afatgjatë/afatmrsëm” është pjesë e paketës që ‘shitet’ me pagesë të shtyrë. Megjithatë një ofertë për të financuar nuk është një objekt valid shitjeje në Sheriat. Do të ishte një shkëmbim i një shume më të vogël të parave për një shumë më të madhe parash që do të paguhet më vonë — një rast i qartë i ribas. Shtimi i një elementi tjetër në paketën e shitjes, dmth “projekti industrial me të gjitha detajet” nuk mund ta ligjërojë këtë transaksion. Argumenti i panelit që transaksioni do të ishte në natyrën e një shitjeje mbi bazën e pagesës së shtyrë nuk është bindës, pasi shitësi mban pronësinë e fabrikës dhe makinerisë deri në momentin që bëhet pagesa e plotë nga blerësi. Një shitje e vërtetë me pagesë të shtyrë e kalon pronësinë tek blerësi, i cili bëhet i detyruar për pagesën në datat e caktuara.

Këshilli ka modifikuar propozimin e panelit për ta bërë atë një shitje të vërtetë të impianteve dhe makinerisë, që do të dorëzohen në datat e dakorduara, me pagesë të shtyrë. Propozimi i modifikuar është korrekt nga ana ligjore. Ajo që është e diskutueshme është nevoja për të aplikuar këtë metodë në një rast për të cilin ndarja e fitimeve mund të aplikohet pa asnjë vështirësi. Kjo bie në kundërshtim me politikën bazë që kemi rekomanduar më lart, një politikë që duket se ka udhëhequr edhe këshillin, pasi ai ka rekomanduar reduktimin gradual të rolit të metodave të tjera dhe zgjerimin e rolit të ndarjes së fitimeve dhe kard-hasanah.

Në dukje, këshilli ka ofruar një justifikim për këtë shkëputje në paragrafin 1.15 të raportit të tij, i cili thotë: “Avantazhi më i rëndësishëm i këtij sistemi nga pikëpamja ekonomike do të ishte që çmimi i paguar nga investitori për makinerinë industriale do të pasqyronte në mënyrë të përshtatshme potencialin e mundshëm të fitimit të projektit, që është thelbësor për shpërndarjen efikase të burimeve.” Por çështja kryesore është se fitimi i mundshëm është i pasigurt, nuk mund të dihet më parë. Kjo është arsyeja pse sistemi i drejtë islam është i bazuar në ndarjen e fitimeve pasi ato të jenë realizuar. Ajo që oferta e blerësit do të pasqyronte është vlerësimi i tij për fitimin dhe, jo fitimin real. Ky vlerësim mund të realizohet ose jo. Kapitali që kërkon fitim është i ekspozuar ndaj kësaj pasigurie dhe nuk është e drejtë ta transferosh plotësisht atë tek blerësi, siç kërkon propozimi i panelit. Argumenti i panelit në paragrafin 1.15 të raportit të tij (të cilin këshilli e ka ripërsëritur me zëvendësimin e “vlerës së mungesës së kapitalit” me “fitimin e mundshëm të projektit”) kërkon të bëjë pikërisht atë që po bën tani interesi: të sigurojë një kthim të garantuar për investimin nga bankat dhe të transferojë rrezikun plotësisht te sipërmarrësi. Sa dhe si ndryshon propozimi i këshillit, megjithëse formalisht i saktë, kjo meriton vëmendje.

Një shpërndarje efikase e burimeve sigurohet nga marrëveshja e ndarjes së fitimeve, siç është argumentuar në punimin tim “Ekonomia e ndarjes së fitimeve”, të paraqitur në këtë seminar. Prandaj, argumenti i paragrafit 1.15 i cituar më sipër nuk ofron një justifikim të veçantë për Investment Auctionin (Ankand i investimeve) në vend të ndarjes së fitimeve. Por ata që mendojnë se Investment Auctioning bën diçka që ndarja e fitimeve dështon ta bëjë, duhet të mbështesin zëvendësimin e ndarjes së fitimeve me ankandin e investimeve në të gjitha rastet. Këshilli, duket se nuk është i vetëdijshëm për këtë pasojë, përndryshe nuk do ta kishte përsëritur argumentin e paragrafit të raportit të panelit. Duke mbështetur këtë propozim, ai nuk ka e ka parë të nevojshme të nxjerrë atë që kjo metodë duhet përdorur me kujdes dhe në mënyrë të kufizuar. Kjo mund të çojë në një rritje të përdorimit të kësaj metode në kurriz të marrëveshjes së ndarjes së fitimeve. Sipas mendimin tim, kjo do të bëjë dëme serioze për sistemin dhe mund të minoj gjithë iniciativën, të paktën në lidhje me sektorin industrial. Asgjë nuk do të parandalonte që “Konsorciumi” të shtonte normën aktuale të interesit në ekonomitë e ngjashme në çmimin e tregut të fabrikës dhe makinerisë për të arritur “çmimin rezervë”, duke lënë “ankandin” të sjellë fitime shtesë. Sipërmarrësit, duke mos pasur mundësi tjetër, do të detyroheshin të “blinin” projektin për çfarëdo çmimi që munden. Në vend që të lirohen nga barra e imponuare nje sistemi i padrejtë i bazuar në interes, sistemi islam me ankand investimesh mund t’i lërë sipërmarrësit në gjendje edhe më të keqe.

3. Plani i veprimit për eliminimin e interesit

Sikurse paneli ashtu edhe, komiteti, kanë sugjeruar që kursimet dhe depozitat fikse të vazhdojnë të jenë me interes gjatë një periudhe kalimtare prej dy vitesh. Këshilli është dakorduar me këtë, siç është e qartë nga plani kohor i vendosur në paragrafin 1.35 të raportit të tij. Ky propozim ka disavantazhet e tij, pasi ndihmon largimin e kursimtarëve që dëshirojnë të përfitojnë nga depozitat, por nuk duan të fitojnë përmes interesit që është i ndaluar. Njësitë e N.I.T. ose fondet e përbashkëta të I.C.P. mund të mos tërheqin të gjithë, pasi ato nuk kanë akses të lehtë si depozitat bankare. Ky disavantazh mund të hiqet duke futur llogari me ndarjen e fitimit (pra, mudarabah) nga fillimi, paralelisht me llogaritë me interes (kalimtare). Kjo mund të ketë disa avantazhe të tjera, siç është cekur më poshtë.

Propozimi për të vazhduar me depozitat me interes edhe pas kalimit në ndarjen e fitimit në anën e aseteve është qartë i bazuar në supozimin se bankat do të fitojnë mjaftueshëm për të paguar interes për depozituesit e tyre dhe ende të mbajnë disa për aksionerët. Po me të njëjtin supozim, do të mbeten mjaft fitime pas pagimit të interesit për depozitat me interes, për të paguar një dividend për depozitat me ndarjen e fitimit që, të paktën, është e barabartë me atë normë, pa rrezikuar perspektivat e aksionerëve. Ka mundësi që norma e dividendit për depozitat me ndarjen e fitimit mund të jetë më e lartë se norma e interesit për depozitat. Në të dyja rastet, futja e llogarive me ndarjen e fitimit gjatë fazës kalimtare do të lehtësojë mbylljen përfundimtare të depozitave me interes duke i njohur njerëzit me metodën e re dhe duke i shpërndarë dyshimet e mundshme rreth saj. Nëse funksionimi i këtyre llogarive krijon ndonjë problem, ato mund të zgjidhen para kalimit të plotë. Një shembull i tillë është përcaktimi i raporteve të përshtatshme të ndarjes së fitimit që lidhen me transaksionet e bankës — biznesmenëve dhe bankës — depozitorëve. Çfarëdo raportesh që caktohen në fillim mund të rregullohen në dritën e përvojës së fazës kalimtare me qëllim që norma e dividendit për depozitat me ndarjen e fitimit të jetë të paktën e barabartë me normën e interesit për depozitat në prag të kalimit.

Nëse ky sugjerim pranohet, futja e llogarive me ndarjen e fitimit në fazën kalimtare duhet të shoqërohet me një fushatë mediatike për të bindur publikun të zgjedhë këto llogari përpara llogarive me interes. Suksesi ose dështimi i kësaj fushate do të shërbejë si një tregues i entuziazmit të popullit për sistemin e ri, që mund të ndihmojë.

Drejt objektivave të ekonomisë islame

Eliminimi i interesit nga ekonomia është qartësisht një mjet për arritjen e qëllimeve më të larta dhe jo një qëllim në vetvete. Prandaj, mënyrat dhe mjetet për eliminimin e interesit duhet të shqyrtohen përfundimisht në kontekstin e objektivave të sistemit islam. Me fjalë të tjera, detyra jonë nuk është vetëm të krijojmë një sistem bankar dhe financiar pa interes, por edhe ta orientojm atë drejt arritjes maksimale të objektivave të sistemit ekonomik në Islam.

Raportet që po diskutohen kanë dhënë padyshim një kontribut të madh në krijimin e një sistemi pa interes, por ato nuk kanë trajtuar siç duhet çështjen më të gjerë se si të orientohet në mënyrë efektive sistemi financiar drejt objektivave islame për çrrënjosjen e varfërisë, drejtësinë, stabilitetin dhe rritjen ekonomike. Unë sugjeroj që një rishikim i sistemit pa interes nga ky këndvështrim mund të sjellë përmirësime të rëndësishme.

Një fushë e mundshme për përmirësim është rritja e rolit të bankave dhe institucioneve të tjera financiare, nën drejtimin e Bankës Qendrore, në eksplorimin e mundësive për rritjen e prodhimit dhe inkurajimin e punës dhe ndërmarrësisë për të shfrytëzuar këto mundësi me pjesëmarrjen e tyre. Projektet që synojnë të kontribuojnë drejtpërdrejt në rritjen e të ardhurave të shtresave më të varfra të popullsisë duhet të marrin më shumë vëmendje dhe ndoshta mbështetje të drejtpërdrejtë nga agjenci të veçanta të krijuara për këtë qëllim.

Një faktor thelbësor për suksesin e sistemit të ri në aspektin e arritjes së qëllimeve është prezantimi i tij si një sistem që kujdeset për shumicën e popullatës që janë të dobët dhe të varfër. Masat mund të përfshihen në procesin e zhvillimit, që sistemi bankar dhe financiar synon të promovojë, vetëm nëse ata kanë sigurinë se një pjesë e drejtë e përfitimeve të zhvillimit do të rrjedhë tek ata. Vetëdija e tyre islame mund të ngjallet dhe energjitë e tyre mund të mobilizohen për ta bërë këtë përpjekje novatore të rindërtimit islam të ekonomisë një sukses, me kusht që ata të ndjejnë se vendimmarrësit janë sinqerisht të orientuar drejt arritjes së objektivave islame, veçanërisht atyre që lidhen me zhdukjen e varfërisë dhe zvogëlimin e pabarazive në shpërndarjen e të ardhurave dhe pasurisë.

Një tjetër fushë e mundshme për përmirësimin e sistemit të bankave pa interes të paraqitur në këto raporte është harmonizimi i këtij sistemi me aspekte të tjera kyçe të sistemit ekonomik islam: një treg i lirë nga spekulimet e demshme dhe monopoli, një politikë fiskale e orientuar drejt mirëqenies, një sistem sigurie sociale i bazuar në Zekat, një sistem i drejtë i të drejtës së tokës dhe një program për eliminimin e padrejtësive në shpërndarjen fillestare të pasurisë së trashëguar nga e kaluara.

Padyshim, kjo kërkon që të jenë të disponueshme plane të hollësishme për këto ndryshime të tjera. Do të ishte e këshillueshme që kjo detyrë t’u caktohej grupeve të veçanta të punës, në mënyrë që planet e ndryshme që lidhen me këto aspekte të ndryshme të ekonomisë islame të mund të integrohen në një tërësi të qartë dhe efektive, e cila është e drejtuar qartësisht drejt objektivave përfundimtare të sistemit.

Riorganizimi islam i sistemit bankar dhe financiar mund të arrijë pjekurinë e tij vetëm kur të vendoset në këtë perspektivë dhe të rishikohet në përputhje me rrethanat.

Në përfundim, dua edhe një herë të shpreh vlerësimin tim të thellë për punën e këshillit të ideologjisë islame, panelit dhe grupeve të tjera të punës, raportet e të cilëve janë diskutuar më sipër.

Gjithashtu, e vlerësoj ftesën e bërë ndaj meje dhe studiuesve të tjerë jashtë Pakistanit për të dhënë komente mbi këto raporte. Lutemi që Allahu ta ndihmojë ummetin të qëndrojë në rrugën e drejtë dhe të shërbejë për kauzën e Tij.