Integrimi ekonomik është absolutisht i domosdoshëm sepse rrit varësinë e ndërsjellë, dhe sa më e madhe të jetë kjo varësi, aq më e vogël është mundësia për konflikt dhe luftë. Ekonomia e ndërlidhur rrit tregtinë, e cila nxit zhvillimin dhe forcon më tej varësinë e ndërsjellë. Ibn Khalduni argumentoi se zhvillimi nuk varet nga yjet (d.m.th., fati) apo ekzistenca e minierave të arit dhe argjendit. Ai varet nga aktiviteti ekonomik, ndarja e punës dhe specializimi, të cilat, nga ana tjetër, varen nga madhësia e tregut.
Globalizimi ndihmon në zgjerimin e tregut. Kështu, ndihmon në rritjen e kërkesës për mallra dhe shërbime, promovon punësimin dhe një normë më të lartë të rritjes dhe përmirëson standardin e jetesës së të gjithë njerëzve. Nga kjo bëhet e qartë rëndësia e zgjerimit të tregtisë. Njerëzit mësohen me këtë standard jetese dhe kundërshtojnë gjithçka – përfshirë konfliktin – që e dëmton atë.
Norma e rritjes në vendet evropiane aktualisht është e ulët. Ka disa mënyra për ta rritur këtë normë. Njëra prej tyre është zgjerimi i tregut përmes globalizimit. Nëse vendet e varfra bëhen më të pasura, kërkesa e tyre për mallra dhe shërbime evropiane apo amerikane do të rritet. Ky zgjerim i madhësisë së tregut do të ndihmojë në përshpejtimin e zhvillimit, rritjen e të ardhurave dhe gjithashtu do të japë një shtysë për shkencën dhe arsimin. Pra, zgjerimi i tregut mund të jetë i dobishëm për të gjithë, si për vendet e zhvilluara ashtu edhe për ato në zhvillim.
Rëndesia dhe sfidat e globalizimit bashkëkohor
Ekonomia islame ka një bazë të fortë për promovimin e integrimit ekonomik. Kjo sepse, sa më i madh të jetë integrimi ekonomik, siç u përmend më herët, aq më e vogël është mundësia për konflikt. Dhe sa më e vogël të jetë mundësia për konflikt, aq më e madhe është mundësia për realizimin e qëllimit islam të unitetit të njerëzimit dhe globalizimit. Megjithatë, kjo nuk ka gjasa të realizohet përmes globalizimit ekonomik të llojit që përjetohet sot në botë. Ndërsa globalizimi ekzistues në botë thekson zgjerimin e tregut përmes liberalizimit, ai nuk e thekson drejtësinë. Drejtësia, në fakt, shumë shpesh harrohet.
Drejtësia kërkon që, ndërsa eksportet e vendeve industriale rriten, ato të vendeve në zhvillim të rriten gjithashtu, mundësisht me një normë më të lartë, nëse dëshirohet të reduktohen varfëria dhe papunësia në këto vende. Prandaj, globalizimi nuk duhet të fokusohet vetëm për zgjerimin e tregtisë së vendeve industriale; ai duhet të fokusohet edhe në zgjerimin e tregtisë së vendeve në zhvillim. Eksportet e vendeve në zhvillim nuk mund të rriten derisa të gjitha pengesat në rrugën e eksporteve të tyre të hiqen dhe kapaciteti i tyre prodhues të zgjerohet.
Prandaj, duhet të ndodhë heqja e pengesave që pengojnë eksportet e tyre. Kjo është pjesë e liberalizimit të tregtisë. Megjithatë, kjo mund të mos ndihmojë shumë nëse kapaciteti prodhues i vendeve në zhvillim nuk zgjerohet njëkohësisht për t’i mundësuar atyre të eksportojnë më shumë. Dhe kapaciteti prodhues nuk mund të zgjerohet pa zhvillimin e burimeve njerëzore dhe infrastrukturës fizike. Këto janë jashtëzakonisht të rëndësishme. Kjo nënkupton se kërkimi i vendeve në zhvillim për të hequr të gjitha tarifat e tyre pa u mundësuar atyre të përmirësojnë infrastrukturën e tyre sociale dhe fizike dhe kapacitetin e tyre prodhues do të çonte në një vërshim të mallrave të importuara dhe në shkatërrimin, ose pothuajse shkatërrimin, e industrive dhe bujqësisë së tyre.
Globalizimi në vendet në zhvillim mund të ndodhë vetëm gradualisht. Nëse imponohet me forcë, do të çojë në një sërë problemesh, njëri prej të cilëve është mbyllja e disa industrive të tyre. Do të dëmtojë gjithashtu bujqësinë e tyre, do të rrisë papunësinë, do të krijojë paqëndrueshmëri sociale dhe politike dhe do të sjellë rezultate që janë krejtësisht kundër asaj që synohet nga globalizimi.
Me fjalë të tjera, vendet në zhvillim mund të bëjnë përparim drejt globalizimit vetëm nëse kapaciteti i tyre prodhues zgjerohet dhe eksportet e tyre rriten. Kjo nuk po ndodh aktualisht. Ato kanë nevojë për ndihmë nga vendet industriale për të rritur kapacitetin e tyre prodhues përmes zgjerimit të infrastrukturës dhe zhvillimit të burimeve të tyre njerëzore. Duhet të bëhet një marrëveshje për të përmirësuar cilësinë e arsimit të tyre, teknologjinë, menaxhimin dhe metodat e prodhimit. Të gjitha këto përmirësime janë shumë të rëndësishme. Megjithatë, ato mund të jenë të vështira për t’u realizuar pa një rritje të ndihmës teknike dhe financiare për vendet në zhvillim. Në planin afatgjatë, vendet industriale do të përfitojnë gjithashtu. Tregu për mallrat dhe shërbimet e tyre do të zgjerohet në vendet në zhvillim, duke çuar në një normë më të lartë të rritjes dhe në uljen e papunësisë në vendet e tyre. Ato do të mund të përmirësojnë performancën e tyre ekonomike. Kështu, të gjithë do të përfitojnë.
Globalizimi që po ndodh aktualisht nuk është i këtij lloji. Një numër mallrash janë përjashtuar nga globalizimi. Nafta është e përjashtuar, ashtu si edhe petrokimikatet. Tekstilet ishin të përjashtuara dhe vetëm kohët e fundit janë përfshirë. Bujqësia mbetet ende e përjashtuar deri sot. Subvencionet për bujqësinë, të cilat ekzistojnë në botën industriale, si në Evropë, Amerikë dhe Japoni, pengojnë zgjerimin e bujqësisë në botën në zhvillim. Si rezultat i këtyre subvencioneve, mallrat bujqësore të vendeve në zhvillim nuk janë në gjendje të konkurrojnë në tregun botëror. Si rrjedhojë, prodhimi bujqësor i këtyre vendeve ka probleme, edhe pse ato kanë një avantazh krahasues në bujqësi.
Në thelb, bota e zhvilluar kërkon heqjen e tarifave mbi mallrat dhe shërbimet në prodhimin e të cilave ajo ka një avantazh krahasues, por nuk është e gatshme të bëjë të njëjtën gjë për mallrat në të cilat bota në zhvillim ka avantazh. Industrializimi që ka ndodhur në të gjitha vendet e zhvilluara, madje edhe në shekujt e hershëm të Islamit, është bërë përmes zgjerimit të bujqësisë. Pavarësisht nëse shikojmë Japoninë apo Amerikën, është bujqësia ajo që është zgjeruar e para. Ajo ka siguruar burimet që kanë ndihmuar industrializimin. Nëse bujqësia nuk zgjerohet në vendet në zhvillim, kjo do të dëmtojë zhvillimin e tyre dhe në fund të fundit do të dëmtojë edhe vendet industriale në mbarë botën. Prandaj, zgjerimi i bujqësisë është jashtëzakonisht i rëndësishëm për këto vende dhe heqja e subvencioneve është e domosdoshme.
Megjithatë, kjo nuk do të thotë se vendet industriale duhet të heqin subvencionet menjëherë. Një veprim i tillë mund të ishte vetëvrasës për partitë politike në pushtet. Ato mund ta bëjnë këtë gradualisht, me një kuptim të qartë se ky është një hap i nevojshëm për t’i mundësuar vendeve në zhvillim të zgjerojnë bujqësinë e tyre dhe të krijojnë burimet e nevojshme për zhvillimin industrial. Integrimi është një proces i ngadaltë dhe, për këtë arsye, nuk mund të pritet që vendet industriale të heqin subvencionet menjëherë. Megjithatë, ky ndryshim duhet të ndodhë, qoftë edhe gradualisht. Por kjo nuk po ndodh. Ka një përpjekje të vazhdueshme në botën industriale për të ruajtur subvencionet për bujqësinë dhe për të shtyrë heqjen e tyre. Me këtë qasje, globalizimi nuk mund të realizohet.
Një tjetër çështje që duhet pasur parasysh është se vendet në zhvillim ndodhen në faza të ndryshme të zhvillimit. Disa prej tyre janë shumë më të avancuara se të tjerat. Prandaj, ato nuk mund të trajtohen njësoj. Vendet relativisht më të varfra kanë nevojë të ndërtojnë institucione, të krijojnë sisteme financiare të forta dhe të qëndrueshme, të bëjnë rregullime strukturore dhe të zhvillojnë një sistem ligjor dhe gjyqësor të drejtë dhe të besueshëm. Të gjitha këto detyra do të ishin të vështira për t’u arritur pa një qeverisje të mirë. Megjithatë, ato janë të gjitha mjete të domosdoshme për përparimin e vendeve në zhvillim. Arritja e këtyre objektivave do të kërkojë kohë. Prandaj, është krejtësisht joreale të pritet që vendet në zhvillim të heqin tarifat e tyre menjëherë. Një hap i tillë do të sillte vetëm më shumë problemeve – jo vetëm për këto vende, por për gjithë botën. Prandaj, globalizimi në vendet në zhvillim duhet të kuptohet si një proces i ngadaltë. Duhet të ketë një program të mirë-menduar, ku tarifat e tyre të reduktohen gradualisht në përputhje me krijimin e kushteve të nevojshme për zhvillim.
Sa i përket naftës, edhe kjo është bërë një problem i madh. Të gjithë ankohen për çmimin e lartë të naftës. Megjithatë, çmimi i lartë i naftës nuk është domosdoshmërisht për shkak të vendeve prodhuese të naftës. Ai vjen për shkak të dy faktorëve kryesorë. Së pari, rritja e kërkesës globale për një burim natyror të pazëvendësueshëm dhe që po shterohet. Së dyti, normat e larta të taksimit të naftës në pothuajse të gjitha vendet industriale. Në disa vende, taksat përbëjnë pjesën më të madhe të çmimit të naftës në treg, ndërsa vetëm një pjesë e vogël shkon për vendet prodhuese të naftës. Për më tepër, ekzistojnë tarifa të larta mbi petrokimikatet. Arsyeja për këtë është se shumë nga industritë petrokimike në Evropë janë të vjetruara. Ndërsa në krahasim me këto, industritë petrokimike në vendet prodhuese të naftës kanë teknologjinë më të avancuar dhe, për këtë arsye, janë më efikase. Nëse petrokimikatet do të përfshiheshin në kuadrin e Organizatës Botërore të Tregtisë (WTO), vendet evropiane do të detyroheshin të modernizonin makineritë e tyre për t’i bërë industritë e tyre më konkurruese.
Ekzistojnë edhe disa probleme të tjera. Globalizimi aktual bazohet në negociata dhe jo në parime të mirëpërcaktuara. Fuqia negociuese e vendeve industriale si SHBA dhe vendet evropiane është shumë më e madhe se ajo e vendeve në zhvillim. Ato shkojnë në tryezën e negociatave të shoqëruara nga avokatët e tyre, ekonomistë të kualifikuar dhe këshilltarë ligjorë. Kur vendet e varfra marrin pjesë, ato mezi mund të dërgojnë një ose dy përfaqësues për t’i mbështetur në negociata. Mesatarisht, numri i ekspertëve të sjellë nga vendet industriale në negociatat komplekse është afërsisht shtatë, ndërsa vendet në zhvillim nuk arrijnë as gjysmën e këtij numri. Për më tepër, ekspertët e tyre shpesh nuk kanë të njëjtin nivel kualifikimi si ata nga vendet industriale. Atëherë, si mund të priten negociata të drejta dhe të barabarta? Kështu, e gjithë ideja duket e padrejtë që në fillim. Dr. Ahmad Ali, Presidenti i Bankës Islamike për Zhvillim, me të drejtë ka vënë në dukje: “Anëtarësimi i vendeve në zhvillim në WTO është si të kalosh përmes një xhungle të dendur të mbushur me vegjetacion të dendur, shtigje të ndërlikuara dhe përbindësha gjigantë por të heshtur.”
Globalizimi nuk mund të ndodhë pa drejtësi, dhe nëse drejtësia merret në konsideratë, një numër lëshimesh duhet të bëhen për vendet në zhvillim – jo të njëjtat për të gjitha vendet, por sipas fazës së tyre të zhvillimit.
Umer Chapra
