Në shariat, “shitja” përkufizohet si “shkëmbimi i një gjëje me vlerë me një tjetër gjë me vlerë, me pëlqimin e ndërsjellë”. Jurisprudenca islame ka përcaktuar një sërë rregullash që rregullojnë kontratën e shitjes, dhe juristët myslimanë kanë shkruar një numër të madh librash për t’i shpjeguar ato në detaje. Qëllimi këtu është të paraqiten vetëm ato rregulla që janë më të rëndësishme për transaksionet e murabahah të kryera nga institucionet financiare:
Rregulli 1: Objekti i shitjes duhet të ekzistojë në momentin e shitjes.
Pra, një send që ende nuk ekziston nuk mund të shitet. Nëse një send që nuk ekziston shitet, edhe nëse palët bien dakord, shitja është e pavlefshme sipas sheriatit.
Shembull: A shet viçin e palindur të lopës së tij te B. Kjo shitje është e pavlefshme.
Rregulli 2: Objekti i shitjes duhet të jetë në pronësinë e shitësit në momentin e shitjes.
Pra, një send që nuk është në pronësi të shitësit nuk mund të shitet. Nëse dikush shet diçka para se ta ketë në pronësi, shitja është e pavlefshme.
Shembull: A shet një makinë te B, e cila aktualisht është në pronësi të C, por A shpreson ta blejë nga C dhe më pas ta dorëzojë te B. Kjo shitje është e pavlefshme, sepse makina nuk ishte në pronësi të A-së në momentin e shitjes.
Rregulli 3: Objekti i shitjes duhet të jetë në posedim fizik ose konstruktiv të shitësit në momentin kur ai e shet atë te një person tjetër.
“Posedimi konstruktiv” do të thotë një situatë ku poseduesi nuk e ka marrë ende fizikisht mallin, por ai ka ardhur nën kontrollin e tij dhe të gjitha të drejtat dhe detyrimet që lidhen me mallin i janë transferuar atij, përfshirë edhe rrezikun e dëmtimit ose shkatërrimit të tij.
Shembuj:
(i) A ka blerë një makinë nga B. B ende nuk ia ka dorëzuar atë A-së ose përfaqësuesit të tij. A nuk mund ta shesë makinën te C. Nëse e shet atë përpara se ta marrë në nga B, shitja është e pavlefshme.
(ii) A ka blerë një makinë nga B. B, pasi e ka identifikuar makinën, e ka vendosur atë në një garazh ku A ka qasje të lirë dhe e ka lejuar ta marrë nga aty kur të dëshirojë. Kështu, rreziku mbi makinën ka kaluar te A. Makina është në posedim konstruktiv të A-së. Nëse A e shet makinën te C pa e marrë fizikisht, shitja është e vlefshme.
Shpjegimi 1:
Thelbi i rregullave të përmendura më sipër është se një person nuk mund të shesë një mall nëse:
(a) Nuk ka ardhur ende në ekzistencë.
(b) Nuk është në pronësinë e shitësit.
(c) Nuk është në posedimin fizik ose konstruktiv të shitësit.
Shpjegimi 2:
Ekziston një ndryshim i madh midis një shitjeje të vërtetë dhe një premtimi për të shitur. Shitja e vërtetë nuk mund të kryhet pa u përmbushur tre kushtet e mësipërme. Megjithatë, një person mund të premtojë të shesë diçka që ende nuk e ka në pronësi ose në posedim.
Ky premtim fillimisht krijon vetëm një detyrim moral për premtuesin që ta përmbushë premtimin e tij, por zakonisht nuk është i detyrueshëm ligjërisht. Megjithatë, në disa raste, veçanërisht kur premtimi ka shkaktuar një detyrim ose humbje për palën tjetër, ai mund të zbatohet me ligj.
Në këto raste, gjykata mund të detyrojë premtuesin të përmbushë premtimin e tij, domethënë të kryejë shitjen, dhe nëse ai nuk e bën këtë, gjykata mund ta detyrojë të paguajë dëmet që ka pësuar pala tjetër për shkak të mosrealizimit të premtimit.
Por shitja e vërtetë mund të realizohet vetëm pasi malli të ketë kaluar në posedimin e shitësit. Ky proces kërkon një ofertë dhe pranim të veçantë, dhe pa këtë hap, shitja nuk do të ketë pasojat ligjore të një kontrate të vlefshme.
Përjashtimet:
Rregullat e përmendura në paragrafët 1 deri në 3 janë të zbutura për dy lloje të shitjeve:
(a) Bai Salam
(b) Istisna
Rregullat për këto dy lloje do të diskutohen më vonë në një kapitull të veçantë.
Rregulli 4: Shitja duhet të jetë e menjëhershme dhe e pakushtëzuar.
Një shitje që lidhet me një datë të ardhshme ose që varet nga një ngjarje e ardhshme është e pavlefshme. Nëse palët duan të kryejnë një shitje të vlefshme, atëherë duhet ta bëjnë atë sërish kur të vijë data e ardhshme ose të ndodhë ngjarja përkatëse.
Shembuj:
(a) A i thotë B më 1 janar: “Unë ta shes makinën më 1 shkurt.” Kjo shitje është e pavlefshme, sepse është lidhur me një datë të ardhshme.
(b) A i thotë B: “Nëse partia X fiton zgjedhjet, makina ime do të jetë e jotja.” Shitja është e pavlefshme, sepse varet nga një ngjarje e ardhshme.
Rregulli 5: Objekti i shitjes duhet të ketë vlerë tregtare.
Një send që nuk ka vlerë sipas përdorimit tregtar nuk mund të shitet ose blihet.
Rregulli 6: Objekti i shitjes nuk duhet të jetë një send që përdoret vetëm për një qëllim të ndaluar (haram), si mishi i derrit, vera, etj.
Rregulli 7: Objekti i shitjes duhet të jetë i njohur dhe i identifikuar qartë nga blerësi.
Shpjegim:
Një send mund të identifikohet ose me tregim të drejtpërdrejtë ose me një përshkrim të detajuar që e dallon nga sendet e tjera.
Shembull:
Një ndërtesë përmban disa apartamente të ndërtuara sipas të njëjtit model. A, pronari i ndërtesës, i thotë B: “Të shes një nga këto apartamente.” B e pranon. Kjo shitje është e pavlefshme nëse apartamenti që do të shitet nuk përcaktohet qartë ose nuk i tregohet saktësisht blerësit.
Rregulli 8: Dorëzimi i mallit të shitur duhet të jetë i sigurt dhe nuk duhet të varet nga rrethana të pasigurta ose të rastësishme.
Shembull:
A shet një makinë që është vjedhur nga një person i panjohur dhe blerësi e blen me shpresën se do të bëhet pronari i saj. Kjo shitje është e pavlefshme.
Rregulli 9: Çmimi duhet të jetë i qartë dhe i caktuar. Nëse çmimi është i pasigurt, shitja është e pavlefshme.
Shembull:
A i thotë B: “Nëse paguan brenda një muaji, çmimi është 50 euro. Por nëse paguan pas dy muajsh, çmimi është 55 euro.” B e pranon. Çmimi është i pasigurt dhe shitja është e pavlefshme, përveç rasteve kur palët bien dakord për njërin nga dy variantet në momentin e shitjes.
Rregulli 10: Shitja duhet të jetë pa kushte. Një shitje e kushtëzuar është e pavlefshme, përveç nëse kushti është i njohur si pjesë e zakonshme e marrëveshjes tregtare.
Shembuj:
(1) A blen një makinë nga B me kusht që B të punësojë djalin e tij në kompaninë e tij. Kjo shitje është e pavlefshme, sepse përmban një kusht të panjohur në praktikën tregtare.
(2) A blen një frigorifer nga B me kusht që B të sigurojë shërbim falas për 2 vjet. Ky kusht, duke qenë një praktikë e zakonshme tregtare, është i vlefshëm dhe shitja është e ligjshme.
