Marrëveshja për financimin e shtëpive përbëhet nga transaksionet e mëposhtme:
- Krijimi i pronësisë së përbashkët në pronë (Shirkat-al-Milk).
- Dhënia me qira e pjesës së financuesit klientit.
- Premtimi nga klienti për të blerë njësitë e pjesës së financuesit.
- Blerja aktuale e njësive në faza të ndryshme.
- Rregullimi i qirasë sipas pjesës së mbetur të financuesit në pronë.
Le të diskutojmë secilin përbërës të marrëveshjes më hollësisht.
- i) Hapi i parë në marrëveshjen e mësipërme është krijimi i pronësisë së përbashkët në pronë. Është shpjeguar tashmë në fillim të këtij kapitulli se ‘Shirkat-al-Milk’ (prona e përbashkët) mund të lindë në mënyra të ndryshme, përfshirë blerjen e përbashkët nga palët. Kjo është lejuar shprehimisht nga të gjitha shkollat e jurisprudencës islame. Prandaj nuk mund të ngrihet asnjë kundërshtim ndaj krijimit të kësaj prone të përbashkët.
- ii) Pjesa e dytë e marrëveshjes është që financuesi e jep me qira pjesën e tij në shtëpi klientit dhe i ngarkon atij qira.
Kjo marrëveshje është gjithashtu e lejueshme, sepse nuk ka ndonjë mosmarrëveshje ndërmjet juristëve myslimanë për lejueshmërinë e dhënies me qira të pjesës së pandarë në një pronë partnerit të tij. Nëse pjesa e pandarë jepet me qira një pale të tretë, lejueshmëria e saj është pikë ndarjeje ndërmjet juristëve myslimanë. Imam Abu Hanife dhe Imam Zufar janë të mendimit se pjesa e pandarë nuk mund të jepet me qira një pale të tretë, ndërsa Imam Maliku dhe Imam Shafi’u, Abu Jusufi dhe Muhamed Ibn Hasani e lejojnë që pjesa e pandarë të jepet me qira kujtdo. Por sa i përket dhënies me qira partnerit vetë, të gjithë janë unanimë për vlefshmërinë e ‘ixharah’.
iii) Hapi i tretë në marrëveshjen e përmendur është që klienti blen njësi të ndryshme të pjesës së pandarë të financuesit. Kjo marrëveshje është gjithashtu e lejuar. Nëse pjesa e pandarë i përket si tokës ashtu edhe ndërtesës, shitja e të dyjave lejohet sipas të gjitha shkollave islame. Po ashtu, nëse pjesa e pandarë e ndërtesës ka për qëllim të shitet partnerit, edhe kjo lejohet njëzëri nga të gjithë juristët myslimanë. Megjithatë, ka një ndryshim mendimi nëse i shitet një pale të tretë.
Është e qartë nga tre pikat e mësipërme se secili nga këto transaksione është i lejuar në vetvete, por çështja është nëse këto transaksione mund të kombinohen në një marrëveshje të vetme. Përgjigjja është se nëse të gjitha këto transaksione janë kombinuar duke i bërë njëra kusht të tjetrës, atëherë kjo nuk lejohet në Sheriat, sepse është një rregull i njohur mirë në sistemin juridik islam që një transaksion nuk mund të bëhet parakusht për një tjetër. Megjithatë, skema e propozuar sugjeron që në vend të bëhen dy transaksione të kushtëzuara me njëra-tjetrën, duhet të ekzistojë një premtim njëanshëm nga klienti, fillimisht për të marrë me qira pjesën e financuesit dhe për të paguar qiranë e rënë dakord, dhe së dyti, për të blerë njësi të ndryshme të pjesës së financuesit të shtëpisë në faza të ndryshme. Kjo na çon te çështja e katërt, që është, zbatueshmëria e një premtimi të tillë.
- iv) Mendohet në përgjithësi se një premtim për të bërë diçka krijon vetëm një detyrim moral për premtuesin i cili nuk mund të zbatohet përmes gjykatave. Megjithatë, ka një numër juristësh myslimanë që mendojnë se premtimet janë të zbatueshme dhe gjykata mund ta detyrojë premtuesi të përmbushë premtimin e tij, veçanërisht në kontekstin e aktiviteteve tregtare. Disa juristë malikij dhe hanefij mund të përmenden në veçanti, të cilët kanë deklaruar se premtimet mund të zbatohen përmes gjykatës në raste nevoje. Juristët hanefij kanë përvetësuar këtë mendim në lidhje me një lloj të veçantë shitjeje të quajtur ‘bai-bilvafa’. Kjo ‘bai-bilvafa’ është një marrëveshje e veçantë për shitjen e një shtëpie ku blerësi i premton shitësit që sa herë që ky i fundit t’i japë çmimin e shtëpisë, ai do ta rishesë shtëpinë për të. Kjo marrëveshje ishte e përhapur në vendet e Azisë Qendrore, dhe juristët hanefij kanë menduar se nëse rishitja e shtëpisë tek shitësi origjinal bëhet një kusht për shitjen fillestare, ajo nuk lejohet. Megjithatë, nëse shitja e parë kryhet pa ndonjë kusht, por pas kryerjes së shitjes, blerësi premton të rishesë shtëpinë sa herë që shitësi i ofron të njëjtin çmim, ky premtim është i pranueshëm dhe krijon jo vetëm një detyrim moral, por edhe një të drejtë të zbatueshme për shitësin origjinal. Juristët myslimanë që lejojnë këtë marrëveshje e kanë bazuar mendimin e tyre në parimin që premtimi mund të bëhet i zbatueshëm në kohë nevoje.
Edhe nëse premtimi është dhënë para kryerjes së shitjes së parë, pas së cilës shitja është kryer pa ndonjë kusht, ajo gjithashtu lejohet nga disa juristë hanefij.
Dikush mund të ngrejë një kundërshtim se nëse premtimi për rishitje është marrë para hyrjes në një shitje aktuale, kjo praktikisht do të thotë vendosje e një kushti në vetë shitjen, sepse premtimi kuptohet se është bërë ndërmjet palëve në kohën e shitjes, dhe prandaj, edhe nëse shitja është pa një kusht të shprehur, ajo duhet të merret si e kushtëzuar sepse një premtim në term të shprehur e ka paraprirë atë.
Ky kundërshtim mund të përgjigjet duke thënë se ka një dallim të madh midis vendosjes së një kushti në shitje dhe dhënies së një premtimi të veçantë pa e bërë atë kusht. Nëse kushti përmendet shprehimisht në kohën e shitjes, kjo do të thotë se shitja do të jetë e vlefshme vetëm nëse plotësohet kushti, që do të thotë se nëse kushti nuk përmbushet në të ardhmen, shitja aktuale do të bëhet e pavlefshme. Kjo e bën transaksionin e shitjes të varur nga një ngjarje e ardhshme që mund të ndodhë ose jo. Kjo çon në pasiguri (gharar) në transaksion, e cila është plotësisht e ndaluar në Sheriat.
Përkundrazi, nëse shitja është pa asnjë kusht, por njëra nga dy palët ka premtuar të bëjë diçka veçmas, atëherë shitja nuk mund të konsiderohet si e varur ose kusht me përmbushjen e premtimit të bërë. Ajo do të hyjë në fuqi pavarësisht nëse premtuesi e përmbush apo jo premtimin e tij. Edhe nëse premtuesi tërhiqet nga premtimi i tij, shitja do të mbetet në fuqi. Më e shumta që mund të bëjë premtimi është të detyrojë premtuesin përmes gjykatës që të përmbushë premtimin, dhe nëse premtuesi nuk është në gjendje ta përmbushë atë, atëherë mund të kërkohen dëmshpërblime reale për shkak të mospërmbushjes.
Kjo e bën të qartë se një premtim i veçantë dhe i pavarur për të blerë nuk e bën kontratën origjinale të jetë e kushtëzuar apo e varur. Prandaj, ajo mund të zbatohet.
Bazuar në këtë analizë, musharakah në ulje mund të përdoret për financimin e shtëpive me kushtet në vijim:
- a) Marrëveshja për blerjen e përbashkët, qiradhënien dhe shitjen e njësive të ndryshme të pjesës së financuesit nuk duhet të lidhen së bashku në një kontratë të vetme. Megjithatë, blerja e përbashkët dhe kontrata e qirasë mund të përfshihen në një dokument, ku financuesi bie dakord që pas blerjes së përbashkët, ta japë me qira pjesën e tij klientit. Kjo lejohet sepse, siç është shpjeguar në kapitullin përkatës, ixharah mund të hyjë në fuqi për një datë të ardhshme. Në të njëjtën kohë, klienti mund të nënshkruajë një premtim njëanshëm për të blerë periodikisht njësi të ndryshme të pjesës së financuesit dhe financuesi mund të ndërmarrë që kur klienti do të blejë njësi nga pjesa e tij, qiraja për njësitë e mbetura do të ulet në përputhje me këtë.
- b) Në kohën e blerjes së çdo njësie, shitja duhet të kryhet përmes shkëmbimit të ofertës dhe pranimit në atë datë të caktuar.
- c) Do të ishte e preferueshme që blerja e njësive të ndryshme nga klienti të bëhet në bazë të vlerës së tregut të shtëpisë në datën e blerjes së njësisë përkatëse, por është gjithashtu e lejueshme që të bihet dakord për një çmim të caktuar në premtimin për blerje të nënshkruar nga klienti.