Murabahah është mënyra më e përdorur e financimit në pothuajse të gjitha bankat islame. Në disa banka islame, murabahah përbën më shumë se 90% të aseteve totale të bankës. Ajo ka përparësi të qarta që e bëjnë shumë të krahasueshme me huadhënien në bankat tradicionale. Për këtë arsye, murabahah tani po bëhet një formë financimi e praktikuar edhe nga bankat tradicionale. Në kundërshtim me atë që mendojnë shumë njerëz, murabahah nuk është një koncept i ri. Ajo është një formë e kontratës së shitjes, e njohur në sheriatin islam për qindra vjet, ndonëse jo në të njëjtën formë siç praktikohet sot nga bankat.
Kontratat e shitjes në sheriat kanë shumë forma. Ato mund të jenë si ankande, ku shitësi dhe blerësi negociojnë çmimin. Por gjithashtu mund të bazohen në besim të ndërsjellë, ku palët negociojnë normën e fitimit, e cila do të jetë mbi koston e blerjes për shitësin.
Murabahah dikur ishte një kontratë e thjeshtë shitjeje, ku marzha i fitimit negociohej midis palëve dhe llogaritej mbi bazën e kostos së blerjes për shitësin. Megjithatë, murabahah në bankimin bashkëkohor islam paraqet një rast interesant të inxhinierisë financiare, ku kjo kontratë e thjeshtë shitjeje u zhvillua në një zëvendësim për huadhënien bankare. Për shkak se bankat nuk janë “tregtarë”, mallrat ose asetet që mund të jenë objekt i murabahah nuk janë në pronësi të bankës në momentin që klienti dëshiron t’i blejë ato. Një zgjidhje do të ishte që banka të shiste e para dhe më pas të siguronte mallrat nga tregu. Kjo, megjithatë, nuk lejohet nga sheriati. Bankat islame kanë zgjedhur të marrin një “angazhim për blerje” nga klienti.
Dikush mund të thotë: nëse një angazhim i tillë është i detyrueshëm, atëherë është i ngjashëm me një kontratë shitjeje, dhe nëse është vetëm një premtim, atëherë klienti nuk është i detyruar të blejë, por është i detyruar të mbajë premtimin e tij. Nëse banka, duke u mbështetur në një premtim të tillë, i blen mallrat dhe klienti vendos të mos vazhdojë me blerjen, atëherë banka do të duhet t’i shesë ato një pale të tretë. Nëse banka pëson një humbje, atëherë ajo mund të kërkojë kompensim nga klienti, pasi humbja është shkaktuar nga premtimi. Vetëm humbja reale merret parasysh dhe nuk llogaritet kostoja e fondeve. Murabahah është një shitje me pagesë të shtyrë.
Fitimet për bankën janë kryesisht diferenca midis çmimit të blerjes (që paguhet me para në dorë) dhe çmimit të shitjes së shtyrë. Kjo diferencë lidhet ngushtë me normat e interesit ekzistuese, gjë që nganjëherë i bën njerëzit të dyshojnë te bankimi islam. Megjithatë, ato nuk janë e njëjta gjë. Marzha e fitimit në murabahah është pjesë e çmimit të shitjes, ai vendoset vetëm një herë dhe nuk ndryshon me kalimin e kohës. Banka mund ta llogarisë çmimin (kosto plus fitim) në çfarëdo mënyre, madje edhe duke u bazuar në LIBOR-in aktual. Sapo të vendoset, ai nuk mund të ndryshohet, edhe nëse klienti nuk arrin të paguajë borxhin e tij ose vonohet. Ndërsa kapitali mund të dallohet qartë nga marzha e fitimit, një ndarje e tillë duhet të mbetet thjesht një llogari kontabël. Murabahah është një kontratë shitjeje dhe çmimi duhet të trajtohet gjithmonë si një shumë e vetme.
Rreziqet
Murabahah, në profilin e saj të rrezikut, i ngjan huadhënies tradicionale. Përveç blerjes së mallrave nga banka dhe rishitjes së tyre te klienti, murabahah krijon një aset bankar të ngjashëm me atë të bankave tradicionale, me pothuajse të njëjtat rreziqe. Dallimet kryesore janë si më poshtë:
(a) Rreziqet e ndryshimit të çmimit të mallrave kur ato janë në pronësi të bankës para shitjes te klienti. Sheriati nuk kërkon një periudhë të caktuar kohe për mbajtjen e pronësisë, prandaj kjo periudhë mund të reduktohet në minimum për të kontrolluar rreziqet tregtare. Ajo që është e domosdoshme është që pronësia, siç përcaktohet nga sheriati, të ekzistojë në atë periudhë kohe. Prandaj, këto rreziqe mund të reduktohen ndjeshëm përmes procedurave efikase. Për më tepër, meqë murabahah është një kontratë e bazuar në koston e blerjes plus fitimin, ndryshimet në çmimin e mallrave para blerjes nuk ndikojnë në çmimin e shitjes për klientin.
(b) Sheriati nuk lejon vendosjen e ndonjë gjobe financiare për debitorët e papërgjegjshëm me qëllim kompensimin e kreditorit. Kjo përbën një disavantazh të madh në krahasim me bankat tradicionale. Kjo bën që rreziku i klientëve që vonojnë pagesat të jetë relativisht i lartë. Shumë banka islame vendosin gjoba për klientët dhe më pas i dhurojnë këto fonde për bamirësi. Në këtë mënyrë, klienti përballet me pasoja, por pa rënë në përkufizimin e kamatës (ribas) në sheriat.
(c) Murabaha është një formë financimi me kthim të fiks. Kjo e ekspozon atë ndaj rreziqeve të normave të interesit. Për këtë arsye, shumica e murabahah në bankat islame janë afatshkurtra.
Menaxhimi i rreziqeve në murabahah
Një nga mangësitë kryesore të mënyrës së financimit me murabahah është fakti se është një transaksion me kthim të fiks. Për këtë arsye, marrëveshjet e murabahah janë gjithmonë afatshkurtra. Ndërsa një murabahah me afat trevjeçar nuk është e pazakontë në bankat islame, çdo marrëveshje përtej këtij afati kërkon një mekanizëm mbrojtjeje kundër rreziqeve të normave të interesit.
Të gjitha mekanizmat konvencionalë të mbrojtjes përfshijnë kontrata që nuk lejohen nga sheriati. Për shkak se deri më tani asnjë metodë mbrojtjeje nuk është zhvilluar brenda sistemit të bankimit islam, murabahah mbetet një mënyrë financimi tregtare afatshkurtër.
Sekuritizimi i borxhit nuk lejohet nga sheriati, gjë që e bën mbrojtjen nga rreziqet një detyrë të vështirë për bankat islame.
