Dr. Mabid Ali AlJarhi ka trajtuar një çështje me rëndësi të madhe si në aspektin politik ashtu edhe teorik. Cila do të ishte (ose duhet të jetë) struktura institucionale e sistemit monetar dhe financiar në një ekonomi pa interes? Përgjigja ndaj kësaj pyetjeje është thelbësore nëse një sistem ekonomik modern mund të ndërtohet mbi parimet themelore islame. Do të paraqes shkurtimisht argumentet kryesore të autorit dhe më pas do të ngre disa pyetje mbi to.
Autori identifikon saktë karakteristikat kryesore të strukturës financiare dhe monetare të stilit perëndimor dhe e krahason atë me strukturën alternative që mund të ekzistojë në një ekonomi islame pa interes. Një veçori thelbësore e dallon strukturën moderne financiare dhe monetare nga ajo që, sipas autorit, do të mbizotërojë në një ekonomi pa interes. Sistemi aktual ndan burimet e investueshme dhe krijon pasuri monetare nga këndvështrimi i huadhënësve. Burimet kalojnë nga pronarët e tyre te investitorët përmes organizatave të huadhënies, të cilat përdorin normat nominale të interesit si një mekanizëm ndarjeje për të racionuar burimet tek investitorë të ndryshëm. Sistemi modern bankar gjithashtu krijon para që u jepen hua qeverisë, konsumatorëve, bizneseve, etj. Karakteristika bazë e përbashkët në të dyja këto aktivitete është se bilancet monetare jepen hua mbi bazën e një kthimi të caktuar monetar me një normë interesi të rënë dakord. Aftësia e huamarrësve për të shlyer borxhin bëhet thelbësore, ndërsa “produktiviteti” i investimeve të kryera prej tyre konsiderohet si dytësor.
Ajo që propozon Dr. Al-Jarhi është zëvendësimi i këtij sistemi me atë që ai e quan strukturë financiare-monetare të bazuar në produktivitet. Struktura organizative e sistemit të tij alternativ është në thelb e njëjtë me sistemet ekzistuese në SHBA dhe vende të tjera të zhvilluara perëndimore: ekziston një bankë qendrore, disa banka tregtare dhe sektori publik që përdor shërbimet e sistemit monetar. Megjithatë, ndryshimi qëndron në mënyrën se si banka qendrore, bankat tregtare dhe thesari funksionojnë në një ekonomi pa interes. Banka qendrore krijon para fiat, por jo kundrejt letrave me vlerë shtetërore me interes. Ajo e ankoron rritjen e furnizimit me para me normën e rritjes ekonomike dhe, nëse punësimi i plotë mbizotëron, norma e inflacionit do të jetë zero. Në këtë sistem nuk ka rezerva fraksionale dhe banka qendrore emeton çertifikata si detyrime, mban llogari kredie dhe depozita në bankat anëtare, dhe disa nga asetet e saj mbahen në formën e parasë kesh. Bankat anëtare mbajnë asete në formën e parasë kesh, aksioneve, llogarive të ndarjes së fitimeve dhe llogarive të qirasë, ndërsa detyrimet e tyre përbëhen nga depozitat pa interes dhe çertifikatat e lëshuara për klientët e tyre. Thesari ka rolin e mbledhjes dhe shpërndarjes së të ardhurave nga Zekati dhe menaxhimit të burimeve sociale të shoqërisë. Më në fund, në këtë sistem ekziston një shumëllojshmëri instrumentesh financiare, siç janë Çertifikatat e depozitës ose huadhënies qendrore, çertifikatat e ndarjes së fitimit, çertifikatat e qirasë, etj.
Ajo që është e rëndësishme në këtë strukturë është se asnjë nga instrumentet financiare nuk përmban interes, në vend të kësaj, sistemi funksionon sepse bankat anëtare janë në thelb banka investimi, të cilat marrin pjesë në projekte të ndryshme investimi dhe realizojnë fitime ose humbje duke marrë pozicione në kapitalin real të projekteve investuese. Kështu, lidhja indirekte e tanishme midis tregut financiar dhe tregut të mallrave, e vendosur përmes ndërmjetësimit të institucioneve financiare, zëvendësohet me pjesëmarrjen e drejtpërdrejtë të bankave në projekte investuese produktive.
Disa pyetje që mund të ngrihen mbi strukturën e propozuar financiare dhe monetare:
- Nuk është e qartë se si do të funksiononte sistemi i propozuar kur ka goditje të paparashikuara në sektorin real të ekonomisë, të cilat mund të kërkojnë zgjerim të kreditit, gjithashtu nuk është e qartë se çfarë do t’i motivonte bankat anëtare të mbanin çertifikatat e bankës qendrore.
- Autori sugjeron që sistemi bankar duhet të ofrojë hua pa interes për të lehtësuar shpenzimet e konsumit. Por sa duhet të jenë këto hua dhe si duhet të shpërndahen? Cilat do të ishin kriteret e alokimit?
- Në një mjedis ndërkombëtar ku balancat monetare mund të zhvendosen nga një sistem bankar në tjetrin, çfarë do të ndalonte firmat dhe individët të zhvendosnin burimet e tyre jashtë ekonomisë pa interes?
- Megjithëse ekziston një taksë mbi të gjitha balancat e papërdorura, a do të ishte kjo e zbatueshme dhe a do të ishte shkalla e taksimit mjaft e lartë për të detyruar mbajtësit e parasë së papërdorur që ta lëshonin atë?
- Procesi i tregtimit të instrumenteve financiare në një treg financiar pa letra me vlerë që mbajnë interes nuk është i qartë, a mund të ekzistojë një strukturë implicite e normës së interesit në një treg të tillë dhe si do të përcaktohej ajo?
- Nëse qeverisë i ndalohet plotësisht hyrja në tregjet financiare dhe aktivitetet e saj mund të financohen vetëm përmes huamarrjes direkte nga publiku ose përmes taksave, a nuk do të pengonte kjo rolin ekonomik të sektorit publik? Është e vërtetë se deficitët e motivuar politikisht ka më pak gjasa të ndodhin në sistemin e Dr. Al-Jarhi, por si mund të përballojë qeveria goditjet ekonomike të jashtme që kërkojnë veprime të menjëhershme fiskale? Gjithashtu, çfarë do të ofronte thesari për publikun për t’i bindur ata të mbajnë çertifikatat qeveritare?
Më në fund, nuk është e qartë nëse inflacioni është gjithmonë një fenomen monetar dhe nëse një ekonomi mund të jetë në një gjendje të qëndrueshme ku norma e rritjes së furnizimit me para barazohet me normën reale të rritjes. Nëse këto dy kushte nuk ekzistojnë, atëherë mund të jetë e vështirë të imagjinohet se si do të funksiononte sistemi monetar.
Këto pyetje ngrihen për të nxitur diskutime dhe shpresoj që të jenë të dobishme për Dr. Al-Jarhi. Ai ka trajtuar një çështje shumë të rëndësishme dhe relevante dhe ka bërë përparime të konsiderueshme. Megjithatë, do të ishte e dobishme të shihej një zhvillim i mëtejshëm i sistemit të tij, pasi shumëçka varet nga fakti nëse është e mundur të bindësh njerëzit të braktisin një strukturë të rrënjosur financiare dhe monetare për një sistem të ri, ndoshta më të mirë, por megjithatë të paprovuar.
