Kurani dhe Suneti dhe konsensusi i dijetareve jane burime kryesore për të gjitha çështjet. Muslimanët e gjeneratave të mëvonshme nuk të jenë të lidhur ngushtë me praktikat e periudhës së hershme islame. Mund të marrim udhëzim dhe frymëzim prej tyre, por nxjerrja e ligjeve dhe parimeve vetëm nga këto praktika, pa iu referuar burimeve themelore, është e pasaktë. Në fund të fundit, ne jemi të obligur ti ruajm kufijt e Allahut, të punojm me hallall dhe të largohemi nga harami të përcaktuar në Kuran dhe Sunet, por më vjen keq të them se, në mbështetje të argumenteve të tij, autori nuk ka sjellë asnjë provë nga këto burime themelore.
Një tjetër gabim metodologjik është se ai ka injoruar plotësisht ndryshimin e rolit të shtetit. Ai ka supozuar një situatë statike, të ngjashme me periudhën e hershme myslimane, duke neglizhuar evolucionin e qytetërimit dhe zgjerimin e funksioneve dhe rolit të qeverisë. Megjithëse të gjithë jemi krenarë për periudhën e hershme islame dhe e shohim atë si frymëzim, të supozohet se të gjitha praktikat dhe institucionet e asaj kohe janë ende relevante për kushtet tona aktuale, sipas mendimit tim, është një gabim i rëndë metodologjik.
Ai është mbështetur thuajese plotesisht në fikh. Edhe një herë theksoj se kemi respekt të madh për juristët mysliman të cilët kanë dhënë kontribute të rëndësishme, dhe i shohim ata si udhërrëfyes, por ndjekja e verbër e thënieve ose vendimeve të disa dijatarëve mund të na çojë në gabime serioze. Për shembull, ai pohon se disa dijatarë kanë lejuar qytetarët të shmangin pagesën e taksave nëse e konsiderojnë atë si zulm (padrejtësi). Por kush do të vendosë nëse vendosja e një takse të caktuar është zulm apo jo? Kjo do të jepte një leje të lirë për shmangien e taksave. Nuk e di për cilët dijatarë ai po flet, pasi nuk përmend emra, por është e mundur që në një periudhë shtypjeje dhe autokracie, disa dijatarë të kenë lejuar myslimanët të shmangin disa taksa, por të argumentosh diçka të tillë tani, në një sistem të përgjegjshëm qeverisës, do të hapte derën për një evazion të gjerë fiskal.
Po ashtu, ai pretendon se taksa doganore mund të vendosen vetëm mbi jobesimtarët. Nuk e di në çfarë rrethanash është zhvilluar ky parim, por në kohët moderne do të ngrinte çështje serioze të barazisë. Gjatë hartimit të këtij punimi, ai ka bërë një përdorim shumë selektiv të opinioneve të dijatarëve, që është sërish një gabim metodologjik i rëndë. Ai ka përmendur vetëm Kattanin dhe Ibn Hazmin, duke harruar në mënyrë të përshtatshme Mavardiun dhe Imam Ebu Jusufin, si dhe parimin themelor të jurisprudencës islame që legjitimon taksimin.
Një tjetër gabim serioz në këtë punim është qasja e tij juridike e ngushtë. Ai nuk e njeh ndikimin e faktorëve socio-ekonomikë në përcaktimin e natyrës dhe rolit të shtetit islam. Ai e kufizon funksionin e shtetit islam vetëm në zbatimin e Sheriatit, gjë që mendoj se nuk është një qasje e qëndrueshme.
Tani, duke kaluar te çështjet thelbësore, vërej një shpërfillje të plotë të politikës fiskale në trajtimin e këtij punimi. Për shkak të mosbesimit të tij ndaj taksave dhe zhvillimit, mirëqenies dhe ekuilibrit si objektiva të shtetit, ai ka zgjedhur të mos i referohet fare konsideratave të politikës fiskale në një shtet islam dhe se si do të vepronte taksimi për të arritur objektivat e politikës fiskale.
Komentimi i dytë thelbësor që kam mbi këtë punim është se ai ka injoruar plotësisht funksionet e mirëqenies, ekuilibrit dhe zhvillimit të shtetit islam. Në njëfarë mënyre, ai e sheh shtetin islam si të përqendruar vetëm në përmbushjen e nevojave minimale bazë dhe këtë kryesisht përmes Zekatit. Mendoj se nuk mund të injorojmë natyrën egalitare (barazinë) e shoqërisë islame. Deri më tani, theksi kryesor në punën tonë mbi politikën fiskale ka qenë përmirësimi i cilësisë së jetës, barazia, rritja ekonomike, drejtësia sociale dhe disa aspekte të tjera të zhvillimit ekonomik. Për të arritur të gjitha këto objektiva, duhet të ketë një rritje të shpenzimeve publike në një shtet islam, dhe kjo rritje mund të përballohet kryesisht përmes taksave, pasi burime të tjera nuk janë aq lehtësisht të disponueshme.
Sa i përket klasifikimit të tij të shërbimeve sociale, megjithëse mund të jetë i dobishëm për t’u përqendruar në nevojat bazë, përsëri mund të përballemi me një gabim metodologjik duke anashkaluar ose minimizuar rëndësinë e zhvillimit dhe përmirësimit të cilësisë së jetës në shoqërinë myslimane. Gjithashtu, në punimin e tij, ai i referohet vazhdimisht vetëm burimeve të disponueshme si përcaktuese të shpenzimeve publike, ndërkohë që në ekonominë fiskale bashkëkohore, niveli i shpenzimeve publike është ai që përcakton nivelin dhe burimet e të ardhurave publike, dhe jo anasjelltas.
Në fund, ai ka identifikuar disa burime të financimit të një shteti islam përveç taksave. Ai mbështetet kryesisht tek Zekati dhe disa burime të tjera, të cilat do t’i përmend më poshtë. Sa i përket Zekatit, shembulli i vetëm praktik në historinë bashkëkohore është ai i Pakistanit. Sipas njohurive të mia, në Pakistan janë mbledhur vetëm rreth 100 milionë dollarë amerikanë nga Amval uz Zahira, që është vetëm një fraksion i buxhetit kombëtar. Edhe nëse zgjerohen kategoritë e atyre që paguajnë Zekat dhe eliminohen të gjitha rrugët e shmangies, mendoj se mbështetja tek Zekati si burimi kryesor i të ardhurave të një shteti modern nuk na çon askund. Shumë studiues e kanë argumentuar këtë çështje, dhe duhet të jemi realistë mbi pritshmëritë nga Zekati.
Sa i përket burimeve të tjera të financimit që ai ka përmendur, le të marrim si shembull kharajin (taksë mbi tokën). Edhe nëse kapërcejmë vështirësitë ligjore se cilat toka duhet t’i nënshtrohen kharajit, kjo nuk ofron ndonjë burim real të ardhurash. Bujqësia është subvencionuar shumë nga të gjitha qeveritë, prandaj nuk mund të presim shumë të ardhura nga ky sektor. Po ashtu, për xhizjen, dyshoj shumë nëse mund të flasim për të në botën bashkëkohore dhe nëse mund të mbështetemi tek ajo si burim të ardhurash.
E sa i përket kontributeve vullnetare nga publiku, mund të presim diçka në raste emergjence ose lufte, por a mund të mbështetemi tek ato si një burim i rregullt të ardhurash? Kam shumë dyshime për këtë.
E vetmja mundësi e dobishme që ai ka përmendur është pjesëmarrja në kapital, ku aplikimi i sharakah dhe mudarabah mund të rezultojë në disa fonde, por edhe kjo do të zbatohej vetëm në sektorët bujqësorë dhe industrialë.
Në fund, do të doja të sugjeroja një përmirësim për këtë punim. Mendoj se cilësia e tij do të ishte përmirësuar ndjeshëm nëse autori do të kishte ndjekur një analizë të orientuar drejt objektivave. Fillimisht, duke përcaktuar qëllimet e shtetit islam, më pas duke formuluar objektivat e politikës fiskale, dhe më tej duke specifikuar qëllimet e politikës së taksave në përmbushjen e objektivave të shtetit islam dhe politikës fiskale. Një analizë e tillë, e qartë dhe konsistente, do të ishte shumë më e efektshme.
Dr. Abdel Hadi El-Naggar
Komenti im i parë mbi këtë punim është se zgjedhja e titullit nuk është e duhur. Subjekti i titullit (politika e taksave) është trajtuar vetëm në një të katërtën e punimit. Një titull më i përshtatshëm për këtë punim do të ishte “Çështje të financave publike në një ekonomi islame”.
Punimi pothuajse nuk përmban asnjë ide origjinale. Gjithashtu, i mungon logjika dhe koherenca. Të paktën, nga autori pritej ndonjë kontribut i ri. Ai mund të kishte propozuar një emërtim më të përshtatshëm për shtetin islam. Ta quash shtetin islam shtet i mirëqenies është konfuz, pasi kjo injoron aspektin fetar të tij. Shteti i drejtësisë mund të ishte një emërtim më i përshtatshëm për shtetin islam.
Autori duket se nënkupton që sigurimi i një standardi të përshtatshëm jetese është i dëshirueshëm, por jo i domosdoshëm. Kjo do të zhgënjente masat e varfra në vendet myslimane, të cilat e shohin Islamin si shpëtimin e tyre të vetëm.
Çështja e vendosjes së taksave lidhet me objektivat ekonomike të shtetit islam, si stabiliteti, rritja dhe efikasiteti. Prandaj, qasja duhet të jetë fleksibile. Pozicioni që ka marrë autori është mjaft ekstrem.
Të thuhet se doganat duhet të vendosen vetëm mbi jo mysliamanët nuk është e saktë. Umeri e zbatoi atë si për myslimanët ashtu edhe për jo myslimanët.
Së fundi, autori duket se insiston që ekonomistët bashkëkohorë duhet të zbatojnë Islamin në të njëjtën mënyrë siç është zbatuar në periudhat e hershme të Islamit. Kjo nuk është e justifikueshme. Pikërisht kjo qasje i bën myslimanët e kohëve moderne të hezitojnë në islamizimin e ekonomisë.
