Ndërsa aktivitetet hapësinore zgjerohen dhe diversifikohen dita ditës, ekonomia hapësinore vazhdon të thellojë rritjen e saj.
Me rritjen e ekonomisë hapësinore, konkurrenca globale po nxehet. Ndërsa aktivitetet hapësinore zgjerohen dhe diversifikohen dita-ditës, ekonomia hapësinore vazhdon të thellojë rritjen e saj.
Aktualisht sfera e re e konkurrencës globale është në hapësirë. Si rezultat i kësaj konkurrence dramatike, industria hapësinore po rritet dhe ekonomia hapësinore po zgjerohet.
Rusia ka njoftuar se ka testuar me sukses raketën anti-satelit në hapësirë për herë të parë. Washingtoni akuzoi Moskën se ka rrezikuar ekuipazhet në Stacionin Ndërkombëtar të Hapësirës (ISS) pasi Ministria e Mbrojtjes më 15 nëntor njoftoi se kishte goditur anijen ruse Tselina-d, e cila ka qenë në orbitë që nga viti 1982 dhe nuk është më funksionale.
Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Jens Stoltenberg tha se testi ishte “i pamatur”, se përbënte një kërcënim për ISS dhe anijen hapësinore kineze në orbitë dhe ishte një tregues se Rusia po zhvillonte sisteme të reja armësh.
Nga ana tjetër, Rusia ka theksuar se aktivitete të ngjashme më parë kanë kryer SHBA-ja, Kina dhe India. Këto tensione, që të kujtojnë konkurrencën e reflektuar në aktivitetet hapësinore gjatë Luftës së Ftohtë, kanë vënë në fokus ekonominë dhe industrinë hapësinore, e cila po rritet nga dita në ditë.
Aktivitetet hapësinore, të filluara gjatë Luftës së Ftohtë pas Luftës së Dytë Botërore, janë përshpejtuar jashtëzakonisht shumë në shekullin 21.
Industria hapësinore, në të cilën konkurrenca globale po rritet më shpejt, ka shkëlqyer edhe më shumë vitet e fundit. Nga turizmi hapësinor te minierat hapësinore, nga komunikimet hapësinore te teknologjitë satelitore dhe raketore, kërkimet në hapësirë ku produktet dhe shërbimet e teknologjisë së lartë po fitojnë rëndësi në aviacion kanë qenë tërheqëse për vendet vizionare dhe sipërmarrësit privatë që kërkojnë mundësi të reja.
Ekonomia hapësinore po rritet dhe po zhvillohet së bashku me zhvillimin dhe transformimin e thellë të industrisë hapësinore. Ky transformim sjell me vete integrimin social dhe ekonomik të industrisë hapësinore. Ndërsa 20 vjet më parë kishte një numër të kufizuar vendesh të përfshira drejtpërdrejt në industrinë e hapësirës, vitet e fundit interesi për të është rritur. Sot, ai po bëhet gjithashtu i disponueshëm për një sërë kompanish private, institucione akademike dhe përdorues të sektorit publik për kërkime shkencore dhe përpjekje komerciale.
Një takim i udhëheqësve të ekonomisë hapësinore të G20 u mbajt në Itali më 20 dhe 21 shtator 2021. Gjatë këtyre dy ditëve, drejtuesit e agjencive hapësinore të G20 diskutuan kontributin e ekonomisë hapësinore në ekonominë globale dhe nevojën për të vazhduar rritjen e ndërgjegjësimit në komunitetin G20, me qëllimin përfundimtar të përfshirjes së hapësirës në temat e Samitit.
Takimi ishte një mundësi për të diskutuar projektet dhe skenarët e ardhshëm në industri në atë kontekst në të cilin hapësira është një burim jetik ekonomik për prosperitetin e njerëzimit. Burimet hapësinore janë gjithnjë e më shumë të lidhura me fusha kritike, si komunikimi, transporti, shëndetësia, bujqësia, mjedisi dhe klima, duke i hapur rrugën një game të gjerë industrish dhe tregjesh në zhvillim, që rezulton me punësim, rritje të mundësive dhe standarde më të mira jetese në vendet gjithandej botës.
Peizazhi global për aktivitetet hapësinore është përmirësuar ndjeshëm vitet e fundit, me vende të reja që investojnë në kërkimin dhe zhvillimin e hapësirës duke iu bashkuar zinxhirit globalë të vlerës. Gjithashtu është rritur dhe financimi privat i projekteve komerciale, me hyrje të paprecedentë të kapitalit privat në sektorin e hapësirës.
Me satelitët e regjistruar në orbitë të më shumë se 80 vendeve dhe rritjen e investimeve publike dhe private, nuk ka pasur kurrë një interes më të madh në industrinë hapësinore. Vlera e ekonomisë globale të hapësirës ka arritur në 447 miliardë dollarë amerikanë. Fondacioni Hapësinor, një organizatë jofitimprurëse e avokimit e themeluar në vitin 1983, publikoi një raport të quajtur “Raporti i Hapësirës 2021 T2 (Tremujori i dytë)”, i cili zbuloi se në vitin 2020 ekonomia globale e hapësirës u rrit në 447 miliardë dollarë, me një rritje prej 4.4 për qind në krahasim me vitin 2019.
Raporti thotë se kjo ekonomi hapësinore kap vlerën e 447 miliardë dollarëve, 55 për qind më e lartë se një dekadë më parë dhe është pjesë e një trendi pesëvjeçar të rritjes së vazhdueshme. Aktiviteti komercial i hapësirës u rrit me 6.6 për qind në gati 357 miliardë dollarë në vitin 2020 dhe ende përfaqëson afërsisht 80 për qind të ekonomisë totale të hapësirës. Shpenzimet globale qeveritare për hapësirën ranë 1.2 për qind në vitin 2020 në 90.2 miliardë dollarë nga maksimumi i rishikuar i vitit 2019. Gati 58 për qind të kësaj shume për aktivitetet hapësinore ndau SHBA-ja.
Duke reflektuar mbi këto të dhëna, Tom Zelibor, drejtori ekzekutiv i Fondacionit Hapësinor tha: “Ekosistemi hapësinor global është një forcë e re për rritje të vazhdueshme dhe mundësi të zgjeruara në mbarë botën. Gjetjet e raportit në tremujorin e dytë konfirmojnë se ekonomia globale e hapësirës është bërë më i fortë që nga shpërthimi i pandemisë globale. Kjo gjithashtu konfirmon forcën dhe qëndrueshmërinë e ekosistemit hapësinor dhe ilustron pse është i pozicionuar mirë për investime në rritje, zhvillim tregu dhe mundësi punësimi në shumë sektorë”.
Duke parë këto të dhëna, ekipi hapësinor i Drejtorit të Përgjithshëm të Fondacionit Hapësinor, Tom Morgan Stanley vlerëson se industria globale e hapësirës mund të rritet në mbi 1 trilion dollarë deri në vitin 2040. Ekipi thekson se pjesa më e madhe do t’i shkojë Ofruesve të Shërbimit të Internetit.
Modeli i udhëhequr nga qeveria ka përshpejtuar aktivitetet hapësinore. Vitet e fundit, sektori privat ka filluar të marrë përgjegjësi edhe për aktivitetet hapësinore.
Aktivitetet hapësinore, të cilat filluan gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë pas Luftës së Dytë Botërore, kanë hyrë në një fazë të re në shekullin 21 me pjesëmarrjen e lojtarëve të rinj dhe transformimin e teknologjisë. Fakti që kostot e larta të eksplorimit të hapësirës kanë filluar të bëhen zgjidhje më të përballueshme, ka kontribuar në transformimin e industrisë së hapësirës. Një nga zgjidhjet thelbësore është suksesi i kompanive si Space X dhe Blue Origin në zhvillimin e raketave shumë përdorimesh. Kompanitë private hapësinore filluan fluturimet komerciale dhe zhvilluan raketa dhe automjete shoqëruese. Këto kompani janë kthyer edhe në projekte në fusha të tilla si minierat hapësinore dhe turizmi hapësinor.
Ekonomia hapësinore parashikohet të arrijë rritje edhe më të thellë duke zgjeruar koston dhe efikasitetin kohorë në zinxhirët e vlerës së të gjithë sektorit hapësinor. Po kështu, sektori i hapësirës nuk është vetëm një sektor i rritjes, por një shtytës jetik i rritjes në sektorë të tjerë. Infrastruktura e tanishme hapësinore e vendosur mundëson zhvillimin e shërbimeve të reja në sektorë si energjia, siguria, meteorologjia, aviacioni, telekomunikacioni, detaria, transporti dhe zhvillimi urban, e cila rezulton në përfitime shtesë ekonomike dhe sociale.
Sipas OECD-së, e cila siguron sistematikisht të dhëna për aktivitetet hapësinore që nga viti 2007, pjesa më e madhe e investimeve fillestare tek lansuesit, satelitët dhe infrastrukturën tjetër të lidhur me hapësirën përbëhet nga qeveritë, të cilat po përpiqen gjithnjë e më shumë të matin ndikimin e programeve hapësinore dhe teknologjitë hapësinore në ekonomi dhe shoqëri.
Programet hapësinore të vendeve ndryshojnë në varësi të pozicionit gjeografik të kombeve, kompetencave të tyre teknologjike, kapaciteteve ekonomike të vendit, mundësive të tyre për bashkëpunim ndërkombëtar, multiplikatorëve ekonomikë dhe kërkesave ndërkombëtare.
Investimet publike zënë pjesën më të madhe të financimit në aktivitetet hapësinore duke arritur në rreth 90.2 miliardë dollarë në vitin 2020, pavarësisht ngarkesave të reja që solli COVID-19. SHBA-ja padyshim është vendi që investon më shumë në eksplorimin e hapësirës, të pasuar nga Rusia dhe Franca.
Megjithëse investimet publike përbëjnë shpenzimet më të larta, përpjekjet për të zhvendosur përgjegjësinë tek sektori privat janë në rritje. COVID-19 pritet të forcojë dhe përshpejtojë tendencën parapandemike të partneritetit publik-privat dhe komercializimit të hapësirës. Ndërsa aftësitë e sektorit privat vazhdojnë të piqen, institucionet publike transferojnë gjithnjë e më shumë përgjegjësi dhe rreziqe tek aktorët dhe kompanitë joqeveritare. Koreja e Jugut dhe India transferojnë teknologjinë dhe njohuritë rreth prodhimit të satelitëve dhe lansuesve te aktorët privatë. NASA zgjeron blerjen e shërbimeve për eksplorimin e hapësirës. Kina inkurajon financimin dhe iniciativat private në këtë sektor.
Rëndësia e bashkëpunimit ndërkombëtar në aktivitetet hapësinore po rritet gjithashtu. Një nga çështjet më të rëndësishme të eksplorimit të hapësirës në epokën e re do të jetë bashkëpunimi ndërkombëtar. Eksplorimi i hapësirës është një lloj i të mirës publike globale. Veprimi kolektiv i vendeve është çelësi për përdorimin efektiv dhe efikas të kostove dhe njohurive. Për shembull, Space Fence, sistemi i gjurmimit të objekteve hapësinore të LMT, si dhe disa programe të tjera, është një produkt i bashkëpunimit të rëndësishëm midis vendeve. Në këtë rast, Space Fence do të ndahet nga të paktën tetë vende (SHBA, Australia, Japonia, Italia, Kanadaja, Franca, Koreja e Jugut dhe Mbretëria e Bashkuar) dhe ESA.
Presidenti i Agjencisë Turke të Hapësirës, Serdar Huseyin Yildirim theksoi rëndësinë e bashkëpunimit ndërkombëtar në aktivitetet hapësinore. Yildirim tha se dëshirojnë të përfshihen në programe që realizohen me bashkëpunim ndërkombëtar. Duke iu referuar çështjeve aktuale të prodhimit në hapësirë, Yildirim tha se planifikohet ngritja e shtatë platformave në orbitën e botës dhe fillimi i prodhimit në këto platforma, veçanërisht në fushën e strukturave të kristalizuara dhe bioteknologjisë. Yildirim tha se këto shtatë platforma kanë filluar gradualisht të joshin vende dhe kompani të ndryshme që kanë shprehur interes.
Turqia është një lojtar në zhvillim në konkurrencën hapësinore
Një nga vendet që ka zënë një pozicion të rëndësishëm në konkurrencën globale në aktivitetet hapësinore është Turqia. Ideja për praninë e Turqisë në hapësirë u shfaq në fund të viteve 1960. Megjithatë, sateliti i parë TÜRKSAT 1B, i cili u nis me sukses, në hapësirë u lansua më 11 gusht 1994, përafërsisht 34 vjet më vonë. Turqia dërgoi satelitët e saj kombëtarë në hapësirë. Ajo themeloi zyrtarisht Agjencinë Hapësinore në 2018.
Agjencia Turke e Hapësirës (TUA) është e ngarkuar, ndër të tjera, për zhvillimin e një industrie konkurruese të hapësirës ajrore, zhvillimin e infrastrukturës shkencore dhe teknologjike dhe burimeve njerëzore në teknologjitë hapësinore, rritjen e kapaciteteve dhe aftësive. Qëllimi kryesor është kalimi i kufirit të vendosur të hapësirës sa më shpejt të jetë e mundur, fillimisht deri në orbitën e ulët dhe më pas në Hënë. Përvoja e fituar në prodhimin e satelitëve ka përshpejtuar procesin e prodhimit të sondave dhe moduleve hapësinore të gjeneratës së dytë të satelitëve artificialë.
Sistemi Kombëtar Global i Pozicionimit (GPS) dhe objektivat për të pasur vendet e tyre të lansimit janë pjesë e një strategjie për të reduktuar varësinë nga vendet tjera, siç është rasti në industrinë kombëtare të mbrojtjes. Lufta e Turqisë në konkurrencën kozmike ka vazhduar që nga viti 1985. Infrastruktura kryesore e kësaj konkurrence është hedhur në vitet 2000. Sateliti i kundërzbulimit GOKTURK-2, të cilin Turqia e prodhoi me fondet e veta dhe e lansoi në hapësirë në vitin 2012, është një nga shembujt e parë. Kjo e ka bërë Turqinë një nga vendet e pakta në botë të aftë për të prodhuar satelitë. Tani është radha e GOKTURK-3. Studimet planifikuese po vazhdojnë për këtë satelit, i cili do të sigurojë imazhe me rezolucion të lartë në të gjitha kushtet e motit, pavarësisht gjatë ditës apo natës.
Si rezultat, sfera në të cilën konkurrenca globale po përshpejtohet, së shpejti do të jetë një fazë e re e ekonomisë botërore. Për të ekzistuar në të gjitha aspektet e kësaj gare, qeveritë dhe sektori privat vazhdojnë të kërkojnë mundësi të reja. /Anadolu Agency/
