Së pari, do të doja ta uroj Dr. Salaman për këtë punim të shkëlqyer. Megjithatë, kam dy pyetje të shkurtra që do doja t’ia drejtoja autorit. E para, më duket se nuk është e qartë në punim nëse shtetet e pasura, siçjanë ato pasura me naftë sot, mund të vendosin taksa; a është e lejuar për to që, përveç fondeve që kanë dhe që nuk absorbohen jashtë ose brenda vendit, të vazhdojnë dhe të vendosin taksa të tjera? Pyetja e dytë është se nëse objektivat që mund të arrihen me taksa mund të arrihen gjithashtu, dhe ndoshta në një mënyrë më të mirë, përmes mjeteve të tjera. A do të ishte e këshillueshme që ende të vendosim më shumë taksa?
Dr. Monzer Kahf
Së pari, do të doja ta uroj autorin për këtë punim të shkëlqyer. Megjithatë kam dy pyetje të shkurtëra lidhur me Kherajin (taksë mbi token). Prof. Waseem Ahmad ka thënë se dyshimet e tij lidhur me dallimin ndërmjet tokave Ushr (taksë mbi prodhimet bujqësore) dhe Kheraji janë shuar nga autori i nderuar, por shpresoj se ai do të na ndihmojë gjithashtu të kuptojmë më mire këtë çështje. Pyetja ime ka të bëjë me dallimin ndërmjet tokave Ushr dhe Kheraji. Sa kam kuptuar unë, sipas Fatawa-Alamgiri, të gjitha ato toka që u pushtuan nga myslimanët konsiderohen toka Kheraji dhe ato nuk janë të subjektuara ndaj rregullave dhe rregulloreve që janë hartuar për tokat Ushr. Kjo çështje është shumë e rëndësishme për Pakistanin, ku është shpallur Urdhri Ushr, dhe duhet të jemi të qartë në mendjen tonë lidhur me këtë pyetje. Aspekti i dytë i pyetjes sime është se edhe në diskutimin mbi Kherajin, autori nuk ka dhënë një indikacion të qartë për mënyrën e vlerësimit. Nuk është dhënë një ide e qartë se si është vlerësuar në të vërtetë, edhe pse ai ka dhënë norma të ndryshme. Çfarë ishin metodat në të vërtetë dhe nëse janë bërë ndryshime në to nga koha në kohë, çfarë ka qenë baza? Do të ishim mirënjohës nëse ai mund të na ndriçonte në këtë pikë.
Dr. Rafik Ahmed
Kam vetëm dy ose tre pika të vogla për të thënë. Më duket se ndikimi i ekonomistëve perëndimorë po sundon ende në mënyrë absolute. Në Islam, mendoj se një njeri që jeton një jetë të pamoralshme nuk ka të drejtë të marrë fonde nga Zekati, ndërsa nga këndvështrimi i sigurimeve sociale, edhe një njeri që jeton një jetë të pamoralshme, madje një alkoolist, ka një të drejtë legjitime për sigurimin social. Këto janë dallime themelore ndërmjet dy llojeve të ekonomive. Islami është krejtësisht ndryshe dhe mendoj se sa më shpejt të heqim dorë nga terminologjia perëndimore, vlerat perëndimore, sistemi perëndimor, aq më mirë është. Pastaj, përsëri, kam frikë se do të duhet të jem pak kritik ndaj pohimit që shteti islam ndihmon njerëzit e varfër në aspektin e ofrimit të arsimit dhe shëndetit. Kjo nuk është ndihmë për të personat me aftesi të kufizuara. Kjo është ndihmë për ata që janë të aftë për të punuar në mënyrë produktive në shoqëri. Mendoj se këta sektorë, sektori i arsimit dhe sektori i shëndetit, nuk kanë të bëjnë fare me Zekatin.
Dr. Mahfooz Ali
Dua thksoj disa gjëra. Së pari, mendoj se autori ka injoruar një element shumë të rëndësishëm në sistemin fiskal islam, pra vendosjen e Ushrit, i cili është gjithashtu një taksë e detyrueshme dhe autori nuk e ka diskutuar fare. Ai ka folur shumë për Kherajin. Në botën e sotme, shtrirja e Kherajit është shumë e kufizuar. Pika ime e dytë është se ai duket se është i preokupuar me kriteret perëndimore për vendosjen e taksave. Mendoj se nuk jemi të detyruar të ndjekim në mënyrë fetare kriteret e taksimit të Adam Smith-it. Në një ekonomi islame, ne duhet të përdorim kriteret tona. Nëse kriteret e dhëna nga Adam Smith ose ndonjë studiues tjetër perëndimor janë në përputhje me vlerat islame, nuk ka asnjë dëm që t’i përdorim ato, por nuk ka asgjë të shenjtë rreth atyre kritereve. Në një ekonomi islame, për shembull, mund të kemi një “kriter të drejtësisë sociale” ose një “kriter të devotshmërisë” etj., etj. Pastaj, nuk duhet të ndjehemi të turpëruar që të kemi kritere jo-materiale ose të orientuara nga vlerat në vlerësimin e sistemit tonë të taksave. Për shembull, vendosja e një takse 10 përqindësh për tokat e ujitura dhe 20 përqind për tokat e pa ujitura mund të mos justifikohet sipas kritereve ekonomike që ka dhënë Smith, por është e justifikuar shumë sipas kritereve tona. Pika ime e tretë është se autori ka dhënë objektivat e politikës fiskale në një shtet islam, por ai nuk ka diskutuar se si këto objektiva do të arrihen nga mjetet që ai ka sugjeruar. Nuk jam i sigurt se si taksa Kheraj do të arrijë stabilitetin. Kjo më sjell në mendje pikën e Dr. Monzer Kahf se a do të ishte më mirë të lihen disa nga këto objektiva të arrihen nga disa mjete të tjera të politikës ekonomike?
Dr. Munawar Ikbal
Kam një ose dy pyetje të shkurtra për t’ju bërë. E para, a ekziston një listë taksash që janë të pabazuara në islam? Në vendin tonë, ka pasur shumë diskutime të pasakta lidhur me taksat mbi të ardhurat që janë të pabazuara në islam, sidomos pas vendosjes së Zekatit. Pyetja tjetër që dua të bëj është se Zekati, gjithsesi, prek të njëjtën kapacitet tatimor si disa nga taksat ekzistuese dhe ligji ynë parashikon kredite për pagesën e Zekatit në vlerësimin e taksave ekzistuese. A është e drejtë apo e përshtatshme? Nëse jepet kredi për pagesën e Zekatit në vlerësimin e taksës, a e zvogëlon kjo elementin e detyrimit fetara që Zakah duhet të përfaqësojë?
- M. U. Suleman
Edhe pse punimi i Dr. Salamas është shumë i vlefshëm, ai nuk ka shpjeguar disa nga pikat e rëndësishme që duhen diskutuar në fushën e politikës fiskale në një ekonomi islame. Ka disa gjëra që shkencëtarët myslimanë kanë studiuar në këtë fushë, por duket se ka pasur shumë pak përpjekje për të koordinuar diskutimin dhe për të parë pasojat e asaj që ata kanë thënë. Për të dhënë vetëm një shembull, autori ka shpjeguar objektivat e shtetit islam në fushën e politikës fiskale. Objektivat janë shumë të mira dhe nuk ka dyshim që ato duhet të ndiqen, veçanërisht objektivat e zhvillimit dhe mirëqenies. Megjithatë, lind pyetja se si mund të gjejmë burime për të ndërmarrë të gjitha këto funksione për shtetin pa krijuar presione inflacioniste? Natyrisht, do të shikojmë në fushën e taksave. Dhe këtu shpesh kemi dështuar në realizimin e kësaj detyre. Dr. Salama ka vendosur shumë theks në Kheraj. Edhe pse kjo do të jetë një e ardhur e rëndësishme për tokat dhe është padyshim e rëndësishme për një shtet islam, ajo nuk është e rëndësishme në masën që ka qenë në të kaluarën. Duhet të flasim në terma të taksave të tjera dhe nëse këto taksa mund të vendosen dhe sa të ardhura do të mund të realizojmë nga këto taksa pa ngarkuar tepër njerëzit. Pastaj duhet të shohim edhe anën tjetër të kësaj medalje. Ka shkencëtarë si Dr. Monzer Kahf, që kanë treguar se në një kuadër islam, shteti ka një fuqi të kufizuar për të vendosur taksa. Pastaj ka të tjerë që kanë thënë se në një shtet islam ata nuk favorizojnë taksat mbi të ardhurat, etj. Edhe pse shumica prej nesh do të pajtohen që shteti ka fuqinë për të taksuar, megjithatë ai nuk do të mund të mbledhë një shumë të pakufizuar për të financuar të gjitha funksionet e tij. Kjo na sjell te ana e shpenzimeve. Cilat prioritete do t’u japim funksioneve të ndryshme që shteti islam pritet të kryejë dhe ku do të bëjmë kursime? Është pikërisht kjo këtë fushë specifike ku kemi dështuar më shumë. Nuk di për ndonjë punim që është shkruar në këtë fushë që do të tregonte funksionet e ndryshme të shtetit islam dhe do të tregonte ku mund të bëhen kursime. Të gjithë kemi tendenë të theksojmë mbrojtjen dhe kjo është një pjesë e konsiderueshme e shpenzimeve të vendeve myslimane në këtë moment. Edhe pse mund të jemi në gjendje të kursejmë një shumë të konsiderueshme përmes eliminimit të humbjeve dhe korrupsionit, ne duhet të shohim sa mund të kursejmë në këtë fushë. Në fjalë të tjera, ajo që duhet të bëjmë është të koordinojmë të gjitha këto gjëra së bashku dhe të shohim se çfarë mund të arrijmë në të vërtetë dhe do të duhet të vendosim prioritete për funksionet e shtetit islam dhe pastaj të veprojmë sipas këtyre prioriteteve. Na duhet gjithashtu të bëjmë përshtatje në sistemin tonë tatimor dhe në modelin e shpenzimeve për të qenë në gjendje të shmangim presionet inflacioniste që mund të krijojm.
Dr. Umer Chapra
Nuk kam pyetje të tjera. Thjesht dua të korrigjoj disa gjëra që janë bërë këtu. E para ka të bëjë me Ushrin dhe Zekatin. Në Sheriat, veçanërisht në shkrimet arabe, Ushri është një formë e Zekatit, prandaj është i përfshirë në fjalën Zekat. E dyta, në lidhje me Ushrin dhe Kherajin, mund ta bëni normën e Kherajit të barabartë me normën e Ushrit, kështu që nuk ka problem. Mund të jetë thjesht një pikë semantike. Së fundmi, u tha se një njeri i pamoralshëm nuk ka të drejtë në Zekat. Epo, edhe një njeri i aftë nuk ka të drejtë në Zekat. Personat e pamoralshëm kanë të drejtë në Zekat për jetesën dhe gjërat e tjera, por padyshim, ne nuk do t’i paguajmë për pirjen e alkoolit.
Dr. Monzer Kahf
Për të mbyllur diskutimin, do të doja t’i drejtoja një ose dy pyetje folësit tonë të nderuar, të cilat mendoj se mund të jenë të dobishme për rishikimin e tij. E para është çështja që në ekonominë islame, mund të ketë ende konflikte objektivash. Si do të zgjidhen këto konflikte? Pyetja lidhet me këtë problem të ngritur nga Dr. Chapra se mund të mos keni financim të mjaftueshëm për të realizuar të gjitha objektivat. Dr. Salama ka dhënë një pasqyrë historike të asaj që është bërë në kohët e kaluara në ekonominë islame, e cila mund të shërbejë si një precedent për të ndërtuar më tej. Një aspekt tjetër i punimit është analitik. Kombinimi i elementeve të ndryshme të asaj që duhet të jetë politika fiskale dhe instrumentet përkatëse në një ekonomi islame që mund të përmbushin kriteret e parimeve islame dhe në të njëjtën kohë të jenë të dobishme për rritjen ekonomike të ekonomive të pazhvilluara të vendeve islame. Mendoj se ai ka qenë shumë i fokusuar me kategorinë e parë, pra pasqyrën historike që është shumë e vlefshme. Megjithatë, do të sugjeroja që nëse koha e lejon, dhe nëse burimet janë të disponueshme, do të ishte e dobishme të rishikoj disa nga përvojat e qeverive islame në Spanjë në kohën kur arabët ishin atje dhe të rishikoj disa nga përvojat e Indisë, etj. Është e dobishme të shohim se cilat janë disa nga përvojat e tjera, sepse ajo që është e rëndësishme është të shohim nëse ka pasur ndonjë evolucion ose riinterpretim të doktrinave bazë apo jo.
Dr. Ishak Nadri (kryetar i sesionit)
Dua të falënderoj kryetarin dhe të gjithë pjesëmarrësit për këtë diskutim konstruktiv. Kjo, natyrisht, do të merret parasysh në rishikimin e punimit. Do të doja vetëm të përgjigjem në disa nga pyetjet.
Sa i përket pyetjes nëse vendet e pasura me naftë duhet të vendosin taksa apo jo, kjo është sigurisht në dorë të këtyre vendeve. Unë do të dëshiroja që ato të vendosin taksa sepse kjo do të na kursejë probleme të mëdha, veçanërisht në lidhje me importet. Mendoj se është në interesin e këtyre vendeve të zvogëlojnë konsumimin e shfrenuar, sidomos në rastin e importeve. Sa i përket burimeve të ardhshme, nëse duam të ruajmë këto burime për brezat e ardhshëm, duhet të gjejmë burime alternative financimi për buxhetin, përveç të ardhurave nga nafta. Kjo do të jetë në interes edhe të vendeve që nuk prodhojnë naftë. Sa i përket pyetjes nëse mjete të tjera mund të arrijnë objektivat e renditura apo jo, askush nuk do të thotë se asnjë mjet tjetër nuk do t’i arrinte këto objektiva. Nëse politika fiskale është më efikase në këtë rast apo jo, është ende një pyetje. Mendoj se edhe me kufizimet e saj, taksimi mbetet një nga mjetet më efektive për të arritur disa nga këto objektiva, qoftë me alternativat ose veçmas. Por jam dakord me Dr. Chapra se duhet të shohim cilat objektiva janë më të rëndësishme dhe duhet të përpiqemi të shmangim konfliktin mes këtyre objektivave.
Një nga komentuesit tha se kam përdorur analizën perëndimore. Në fakt, mendoj se analiza perëndimore ka përdorur analizën islame. Ky është një teori në të cilën besoj dhe shpresoj të kem burimet për ta provuar. Në rastin e kritereve të taksimit, për shembull, ato janë marrë drejtpërdrejt ose indirekt nga librat mbi Kheraj nga Abu Yusuf dhe nga veprat e Ibn Khaldun. Nuk mendoj se përdorimi i terminologjisë perëndimore është kundër Islamit, sepse çdo gjë që vjen nga Perëndimi nuk është domosdoshmërisht kundër Islamit.
Sa i përket pyetjes për taksat mbi të ardhurat dhe nëse ato janë islame apo jo, unë personalisht besoj se nuk ka dëm nëse taksat vendosen në përputhje me kriteret e parashtruara këtu. Do të isha plotësisht dakord me një qeveri islame që të vendosë cilado taksa që ndjen të nevojshme për të arritur këto objektiva.
Dr. Salama
