- Përjashtimi nga taksat do të favorizojë vetëm një pjesë të shoqërisë dhe, si rrjedhojë, do të jetë diskriminues. Ky argument fokusohet në strukturën shumë komplekse të shoqërisë indiane dhe pasqyron shqetësimin e ligjvënësve se nëse dhurimet myslimane (vakëfet) do të përjashtoheshin nga taksat, kjo mund të shkaktonte pakënaqësi te hindutë. Devotshmëria hindu shprehej përmes dhuratave për idhujt dhe imazhet fetare, përmes dhuratave ndaj matheve (tempuj) dhe institucioneve të tjera fetare. Kur pronat i kushtoheshin një tempulli, ato i përkisnin idhullit, i cili konsiderohej si person juridik. Kur kushtimi bëhej për një math, vetë math-i konsiderohej si person juridik. Po kështu, kur pronat i kushtoheshin një institucioni fetar, institucioni shihej si person juridik. Shabaiti i tempullit, mahanti i math-it apo administratori i institucionit nuk ishte pronari i pasurisë së dhuruar. Ai madje nuk konsiderohej as si kujdestar (myteveli), edhe pse mbante përgjegjësi si i tillë në rast të keqmenaxhimit (Diwan, 1992: 7).
Por myslimanët reaguan shpejt; ata propozuan që të gjitha llojet e dhurimeve fetare të gëzonin të njëjtat privilegje.
- Nëse këto vakëfe i nënshtrohen tatimit mbi të ardhurat, përse duhet të përjashtohen nga detyrimi mbi trashëgiminë? Ky argument u kundërshtua si më poshtë: Ka një ndryshim thelbësor mes këtyre taksave; ndërsa tatimi mbi të ardhurat nuk e shkatërron pronën, detyrimi mbi trashëgiminë, që është një taksë mbi vlerën kryesore të pasurisë (kapitalin), eventualisht do ta çonte në likuidimin e vetë vakëfit. Për më tepër, myslimanët argumentonin se, meqë vakëfet janë krijime të së drejtës islame, shenjtëria dhe karakteri i tyre bamirës duhet të vlerësohen sipas kësaj të drejte.
Konflikti i ashpër mes autoriteteve tatimore dhe shenjtërisë së dhurimeve fetare është përmbledhur nga Paras Diwan me fjalët e mëposhtme:
“Përjashtimi nga taksat në rastin e trusteve është një gjë, ndërsa në rastin e vakëfeve është diçka tjetër. Disa institucione të së drejtës hindu dhe myslimane janë shndërruar në kurthe të tilla, saqë sapo autoritetet tatimore hedhin hapin mbi to, nuk mund të çlirohen më dhe zhyten gjithnjë e më thellë. Për sa i përket tatimit mbi të ardhurat apo pasurinë në rastin e vakëfit, është përdorur një argument mjaft i çuditshëm dhe i paqartë. Argumenti është ky: … prona e vakëfit është e lidhur me pronësinë e Zotit. Por nuk është e Zotit në kuptimin laik, pasi Zoti i myslimanëve është i papërkufizueshëm dhe pa formë (dhe për këtë arsye nuk është person juridik si idhulli hindu). Myteveliu kujdeset për vakëfin si administrator … por pronat e vakëfit nuk i përkasin atij. Ai nuk është një kujdestar (trustee), pasi pronat e vakëfit nuk i përkasin atij siç ndodh me një trustee. Prandaj, pronat e vakëfit nuk mund të vlerësohen për taksim: Dhe mbi këtë argument nuk ka rëndësi nëse vakëfi është publik apo privat.”
Këto fjalë pasqyrojnë zhgënjimin e një studiuesi jomysliman, si dhe të zyrtarëve të tatimeve. Në të vërtetë, nuk është e lehtë të tatohen vakëfet pa shkelur ligjin islam. Për këtë arsye, roli i myteveliut merr një rëndësi të madhe në Indi, pasi është përmes tij që tatimi mbi të ardhurat aplikohet mbi të ardhurat e një vakëfi. Më konkretisht, në çështjen Wakf Haxhi Kerim Bux v. CIT, dy pyetje u referuan Gjykatës së Lartë:
- A mund të trajtohet një myteveli si një kujdestar (trustee) … dhe a mund të tatohet sipas nenit 21 të Ligjit mbi Tatimin e Pasurisë, 1957?
- A është e drejtë që Tribunali të mbajë qëndrimin se pjesët e mytevelive ishin të papërcaktuara dhe për këtë arsye, të patatueshme?
Duke qenë se sipas ligjit islam prona e vakëfit i përket Zotit dhe jo myteveliut, ky i fundit nuk mund të konsiderohet si një kujdestar në kuptimin anglez të fjalës. Ai është më shumë një administrator. Myteveliu i një vakëfi publik është një zyrtar publik.
Myteveliu ka fuqinë e plotë për të përdorur pasurinë e vakëfit për qëllimin për të cilin ai u krijua. Nëse akti i vakëfit e autorizon atë të ushtrojë istibdal (zëvendësim të pronës), ai madje mund të tjetërsojë pronën e vakëfit. Istibdali lejohet në Indi: në çështjen Md. Usuf v. Md. Sadig, një akt wvakëfi parashikonte shitjen e pronave të vakëfit dhe përdorimin e të ardhurave për ndërtimin dhe mirëmbajtjen e një shtëpie pushimi në Mekë. Gjykatat e aprovuan këtë praktikë.
Raporti EARC nr.10, i shkruar në vitin 1982, vërejti se nuk duhet të jetë funksion i departamentit të tatimeve monitorimi i funksionimit të trusteve dhe se ligjet tatimore nuk kanë për qëllim rregullimin e tyre. Autorët e raportit sugjeruan që të ekzistojë një ligj i unifikuar dhe i thjeshtuar për të gjitha besimet, që të rregullojë dhurimet fetare. Synimi i vetëm i këtij ligji duhet të jetë dhënia e përjashtimeve nga taksat për institucionet që e meritojnë dhe tatimi efektiv i atyre që përdoren si mekanizma për shmangien e taksave. Mbetet për t’u parë nëse këto argumente për taksimin e vakëfeve u përkthyen në realitet në aktin më të fundit, i cili hyri në fuqi në vitin 1995.
Duke bërë këto vëzhgime, autorët e raportit prekën një çështje thelbësore në menaxhimin modern të vakëfeve: krijimin e shoqërive aksionare ose bizneseve nga vakëfet për të rritur të ardhurat e tyre. Lexuesi do të kujtojë se aftësia për të krijuar kompani aksionare të inkorporuara në një vakëf ishte një nga arsyet kryesore që solli dinamizmin e fundit në sistemin e vakëfeve turke. Kjo ndodh sepse një vakëf që ka një kompani të lidhur me të mund të përvetësojë, nëse është e nevojshme, të gjitha fitimet e saj dhe kështu të rrisë ndjeshëm të ardhurat e tij. Sa i përket humbjeve, meqenëse kompania ka personalitetin e saj juridik, ajo mund ta mbrojë vakëfin nga detyrimet ndaj palëve të treta. Me fjalë të tjera, aftësia e një vakëfi për të krijuar një kompani e bën atë më dinamik dhe në të njëjtën kohë e mbron nga detyrimet ligjore ndaj palëve të treta.
Nga perspektiva e ligjit islam mbi partneritetet, ky model mund të quhet një mudaraba me dy nivele, ku:
- Vakëfi është parimi (rab-el mal),
- Kompania është agjenti i tij (mudarib),
- Palët e treta me të cilat agjenti (kompania) bën biznes nuk kanë nevojë të dinë për ekzistencën e parimit (vakëfit), pra ekziston një ndarje e plotë midis tyre.
Tani do të shqyrtojmë se si e trajtoi të njëjtën çështje komiteti EARC në Indi.
“Ndërsa është e vështirë të kundërshtohet parimisht fakti që një trust bamirës mund të zotërojë ose të drejtojë një biznes, lind pyetja se deri në çfarë mase energjitë e një trusti të tillë duhet të përqendrohen në aktivitete të tilla për të gjeneruar të ardhura, pa ngritur dyshime mbi karakterin e tij thelbësor dhe të drejtën për përjashtim nga taksat. Përveç kësaj, bizneset e lidhura me trustet bamirëse që përfitojnë nga lehtësitë tatimore do të kishin avantazhe të padrejta konkurruese ndaj bizneseve të tjera që nuk janë të lidhura me institucione të tilla.
Një mundësi do të ishte përcaktimi i një kufiri sasior mbi të cilin aktiviteti tregtar bëhet aq dominues në veprimtarinë e një trusti bamirës, saqë lind një pyetje legjitime nëse organizata është në fakt një trust apo një biznes. Një gjykim mbi meritat e secilit rast duket i pashmangshëm. Megjithatë, një qasje e tillë rast pas rasti çon në mospërputhje dhe vendime të ndryshme nga gjykatat. Prandaj, zgjidhja më e mirë do të ishte që përgjegjësia për të marrë vendime në raste të veçanta t’i besohej një agjencie ekzekutive të qeverisë, vendimet e së cilës do të ishin përfundimtare dhe detyruese”.
Kështu, komiteti e trajtoi të gjithë çështjen me skepticizëm dhe dyshim. Shqetësimi i tij se energjitë e vakëfit mund të shpërdorohen në aktivitete tregtare është plotësisht i pajustifikuar, duke pasur parasysh se kompania do të kishte personelin dhe personalitetin e saj juridik të veçantë. Megjithatë, shqetësimi tjetër i komitetit, se bizneset e lidhura me vakëfet do të përfitonin nga përjashtimi tatimor dhe kështu do të krijonin konkurrencë të padrejtë me bizneset e tjera, duket i justifikueshëm.
Ndërkohë, vlen të theksohet se, përpara se të distancohej nga çështja, komiteti sugjeroi që vendimi të bazohej në raportin midis të ardhurave nga biznesi dhe të ardhurave totale të trustit. Nëse ky raport e kalon 75%, atëherë e gjithë e ardhura e organizatës duhet të tatohet. Kontributi kryesor i komitetit mund të përmblidhet si më poshtë: ata propozuan ndryshimin e metodës së mëparshme të tatimit të trusteve bamirëse. Më parë, metoda bazohej në konceptin se një trust bamirës përjashtohej nga taksat, dhe qeveria vendoste nëse një trust (së bashku me të gjitha aktivitetet e tij) mund të kualifikohej si i tillë. Nëse po, ai do të përfitonte përjashtim tatimor mbi të gjitha të ardhurat e tij, përfshirë të ardhurat nga biznesi. Nëse vendimi ishte negativ, trusti duhej të paguante taksa mbi të gjitha të ardhurat e tij. Çfarë bëri komiteti ishte ndarja e të ardhurave të trustit në dy kategori: tregtare dhe jotregtare – duke i nënshtuar të parat taksimit dhe duke dhënë përjashtim për të dytat. Madje, edhe të ardhurat tregtare mund të përjashtoheshin nga taksat, nëse një agjenci qeveritare vendoste që aktiviteti tregtar ishte dytësor në raport me aktivitetin bamirës të trustit. Pra, për ta përmbledhur: nëse raporti midis të ardhurave nga biznesi dhe të ardhurave totale është më pak se 75%, një vakëf indian me një kompani aksionare të lidhur me të do të përfitonte përjashtim nga taksat.
Sa i përket lidhjes në drejtimin e kundërt, pra krijimit të trusteve nga konglomeratet industriale, komiteti e trajtoi këtë çështje, sërish, me dyshim të thellë. Më konkretisht, kishte frikë se konglomeratet industriale mund të përdornin trustet për të marrë kontrollin e kompanive të tjera. Kështu, në vend që të fokusohej te potenciali që vakëfet e mirëfinancuara mund të kishin për shoqërinë, komiteti u përqendrua te rivaliteti midis kompanive. Si rezultat, një formë shumë dinamike e financimit të vakëfeve, e zbatuar me sukses në Turqi, u pengua në Indi.
