Sekuritizimi i murabahah

Murabaha është një transaksion që nuk mund të sekuritizohet për të krijuar një instrument të negociueshëm që mund të shitet dhe blihet në tregun dytësor. Arsyeja është e qartë. Nëse blerësi/klienti në një transaksion murabahah nënshkruan një dokument që dëshmon borxhin e tij ndaj shitësit/financierit, ky dokument përfaqëson një borxh monetar të arkëtueshëm prej tij. Me fjalë të tjera, ai përfaqëson një shumë parash që duhet të paguajë. Prandaj, transferimi i këtij dokumenti te një palë e tretë do të nënkuptonte transferimin e parasë. Është shpjeguar tashmë se kur paraja shkëmbehet me para (në të njëjtën monedhë), transferimi duhet të bëhet me vlerë nominale. Nuk mund të shitet apo blihet me një çmim më të ulët ose më të lartë. Për këtë arsye, dokumenti që përfaqëson një detyrim monetar të krijuar nga një transaksion murabahah nuk mund të krijojë një instrument të negociueshëm. Nëse ky dokument transferohet, ai duhet të jetë me vlerë nominale. Megjithatë, nëse kemi një portofol të përzier që përfshin një numër transaksionesh si musharakah, qira dhe murabahah, atëherë ky portofol mund të lëshojë certifikata të negociueshme, me kusht që të plotësohen disa kritere të cilat diskutohen më hollësisht në kapitullin për “Fondet Islame”.

Disa Gabime Themelore në Financimin Murabaha

Pasi u shpjegua koncepti i murabahah dhe çështjet e saj përkatëse, është e rëndësishme të theksohen disa gabime të zakonshme që institucionet financiare bëjnë në zbatimin praktik të këtij koncepti.

1. Gabimi i parë dhe më i dukshëm është të supozohet se murabaha është një instrument universal që mund të përdoret për çdo lloj financimi të ofruar nga bankat konvencionale me interes dhe institucionet financiare jobankare. Nën këtë supozim të gabuar, disa institucione financiare e përdorin murabahah për të financuar shpenzimet operative të një firme ose kompanie, si pagat e stafit, faturat e energjisë elektrike etj., si dhe për të shlyer borxhet e tyre ndaj palëve të treta. Kjo praktikë është plotësisht e papranueshme, sepse murabahah mund të përdoret vetëm kur një klient ka për qëllim të blejë një mall specifik. Nëse fondet nevojiten për një qëllim tjetër, murabahah nuk mund të përdoret. Në këto raste, duhet të përdoren mënyra të tjera të përshtatshme financimi, si musharakah, lizing etj., në varësi të natyrës së nevojës.
2. Në disa raste, klientët nënshkruajnë dokumentet e murabahah vetëm për të marrë fonde, pa pasur kurrë ndërmend që t’i përdorin këto fonde për të blerë një mall specifik. Ata thjesht duan fonde për një qëllim të pacaktuar, por për të përmbushur kërkesën formale të dokumenteve, ata përmendin një mall fiktiv. Pasi marrin paratë, i përdorin për çdo qëllim që dëshirojnë.

Është e qartë se kjo është një marrëveshje fiktive dhe financierët islamë duhet të jenë shumë të kujdesshëm ndaj saj. Ata kanë detyrimin të sigurohen që klienti ka vërtet synimin të blejë një mall që mund të jetë objekt i murabahah. Kjo siguri duhet të merret nga autoritetet që miratojnë këtë financim për klientin. Më pas, duhet të ndërmerren të gjitha hapat e nevojshëm për të konfirmuar që transaksioni është i vërtetë. Për shembull:

(a) Në vend që t’i jepen fonde klientit, çmimi i blerjes duhet të paguhet drejtpërdrejt furnizuesit.

(b) Nëse bëhet e domosdoshme që klienti të autorizohet me fondet për të blerë mallin në emër të financierit, atëherë blerja e tij duhet të vërtetohet me fatura ose dokumente të tjera të ngjashme, të cilat ai duhet t’ia paraqesë financierit.

(c) Kur asnjëra nga dy kërkesat e mësipërme nuk mund të përmbushet, institucioni financiar duhet të organizojë inspektimin fizik të mallrave të blera.

Në çdo rast, institucionet financiare islame kanë detyrimin të sigurohen që murabaha është një transaksion real dhe i mirëfilltë i shitjes dhe nuk po përdoret për të fshehur një kredi me interes.

3. Në disa raste, shitja e mallit te klienti kryhet përpara se malli të blihet nga furnizuesi. Ky gabim ndodh zakonisht në transaksionet ku të gjitha dokumentet e murabahah nënshkruhen njëkohësisht, pa marrë parasysh fazat e ndryshme të murabahah. Disa institucione kanë vetëm një marrëveshje murabahah, e cila nënshkruhet në momentin e disbursimit të fondeve ose, në disa raste, në kohën e miratimit të financimit. Kjo është plotësisht në kundërshtim me parimet bazë të murabahah. Është shpjeguar tashmë në këtë artikull se marrëveshja e murabahah e praktikuar nga bankat është një paketë kontratash të ndryshme, të cilat hyjnë në fuqi njëra pas tjetrës në fazat e tyre përkatëse. Këto faza janë sqaruar më parë gjatë diskutimit të konceptit të financimit murabahah. Nëse kjo veçori themelore nuk respektohet, i gjithë transaksioni kthehet në një hua me interes. Ndryshimi i terminologjisë nuk e bën atë të ligjshëm sipas Sheriatit.

Përfaqësuesit e bordeve të Sheriatit të bankave islame, kur kontrollojnë transaksionet e bankës për pajtueshmëri me Sheriatin, duhet të sigurohen që të gjitha këto faza të jenë respektuar dhe që çdo transaksion të kryhet në kohën e duhur.

4. Transaksionet ndërkombëtare të mallrave shpesh përdoren për menaxhimin e likuiditetit. Disa banka islame besojnë se këto transaksione, duke qenë të bazuara në asete, mund të kryhen lehtësisht mbi bazën e murabahah dhe përfshihen në to, duke injoruar faktin se operacionet e mallrave, siç praktikohen në tregjet ndërkombëtare, nuk janë në përputhje me parimet e Sheriatit. Në shumë raste, këto janë transaksione fiktive ku nuk ndodh asnjë dorëzim i mallit dhe palët thjesht paguajnë diferencën. Në disa raste, mallrat ekzistojnë realisht, por janë objekt i shitjeve me afat ose shitjeve të shkurtra, të cilat nuk lejohen në Sheriat. Edhe nëse transaksionet kufizohen në shitje të menjëhershme (spot sales), ato duhet të strukturohen mbi bazën e parimeve islame të murabahah, duke përmbushur të gjitha kushtet e nevojshme të përmendura tashmë në artikujt paraprak.

5. Është vërejtur në disa institucione financiare që ato kryejnë murabahah mbi mallra që tashmë janë blerë nga klientët e tyre nga një palë e tretë. Kjo është një praktikë që nuk lejohet nga Sheriati. Njëherë që malli është blerë nga vetë klienti, ai nuk mund të blihet sërish nga i njëjti furnizues. Nëse banka e blen mallin nga vetë klienti dhe më pas ia shet atij, kjo përbën një teknikë të rishitjes (buy-back), e cila nuk lejohet nga Sheriati, veçanërisht në murabahah. Në të vërtetë, nëse klienti tashmë e ka blerë një mall dhe i drejtohet bankës për fonde, ai ose dëshiron të shlyejë detyrimin ndaj furnizuesit të tij, ose dëshiron t’i përdorë fondet për një qëllim tjetër. Në të dyja rastet, një bankë islame nuk mund ta financojë atë mbi bazën e murabahah. Murabahah mund të zbatohet vetëm për mallra që ende nuk janë blerë nga klienti.

Përfundime

Nga diskutimi i mësipërm mbi aspektet e ndryshme të financimit me murabahah, mund të nxirren përfundimet e mëposhtme si pikat kryesore për t’u mbajtur mend:

1. Murabaha nuk është në origjinën e saj një mënyrë financimi. Ajo është një shitje e thjeshtë me çmim të rritur mbi koston. Megjithatë, me shtimin e konceptit të pagesës së shtyrë, është përshtatur për t’u përdorur si një mënyrë financimi vetëm në rastet kur klienti ka për qëllim të blejë një mall. Prandaj, nuk duhet të konsiderohet si mënyra ideale islame e financimit apo si një instrument universal për të gjitha llojet e financimit. Ajo duhet të trajtohet si një hap kalimtar drejt sistemit ideal islam të financimit të bazuar në musharakah ose mudarabah. Përndryshe, përdorimi i saj duhet të kufizohet në ato fusha ku musharakah ose mudarabah nuk mund të zbatohen.
2. Gjatë aprovimit të një financimi me murabahah, autoriteti që e miraton duhet të sigurohet që klienti ka vërtet qëllim të blejë mallra që mund të jenë objekt i murabahah. Ajo nuk duhet të trajtohet kurrë thjesht si një procedurë formale pa bazë reale.
3. Murabahah nuk mund të përdoret për shpenzime operative, pagesën e faturave apo shlyerjen e borxheve të klientit, dhe as për blerjen e valutave.
4. Kushti kryesor për vlefshmërinë e murabahah është që malli të kalojë në pronësinë dhe posedimin fizik ose konstruktiv të financuesit përpara se ai t’ia shesë klientit mbi bazën e murabahah. Duhet të ketë një periudhë në të cilën rreziku i mallit i takon financuesit. Pa kaluar pronësia ose rreziku mbi mallin, edhe nëse për një kohë të shkurtër, transaksioni nuk është i pranueshëm nga Sheriati dhe fitimi i gjeneruar prej tij nuk është hallall.
5. Mënyra më e mirë për të realizuar murabahën është që financuesi ta blejë vetë mallin drejtpërdrejt nga furnizuesi dhe, pasi ta marrë në dorëzim, t’ia shesë klientit me murabahah. Caktimi i klientit si agjent për të blerë mallin në emër të financuesit e bën marrëveshjen të dyshimtë. Për këtë arsye, disa Këshilla të Sheriatit e kanë ndaluar këtë teknikë, përveç rasteve kur blerja direkte është e pamundur. Prandaj, koncepti i agjencisë duhet shmangur sa më shumë të jetë e mundur.
6. Në rastet kur, për nevoja të mirëfillta, financuesi e cakton klientin si agjent për të blerë mallin në emër të tij, duhet bërë një dallim i qartë mes dy roleve të tij (si agjent dhe si blerës përfundimtar). Si agjent, ai është kujdestar dhe, përveç rasteve të neglizhencës apo mashtrimit, nuk mban përgjegjësi për humbje për sa kohë që mallin e posedon si agjent i financuesit. Pasi ta ketë blerë mallin si agjent, ai duhet ta informojë financuesin se e ka marrë në dorëzim dhe tani paraqet ofertën e tij për ta blerë atë. Vetëm pas pranimit të kësaj oferte nga financuesi, shitja do të konsiderohet e përfunduar dhe rreziku i pronës do të kalojë te klienti si blerës. Në këtë pikë, ai bëhet debitor dhe pasojnë pasojat e borxhit. Këto janë kërkesa të domosdoshme të financimit me murabahah, të cilat nuk mund të shmangen. Gjatë shpjegimit të konceptit të “murabahës si mënyrë financimi”, kemi identifikuar pesë faza të murabahës nën marrëveshjen e agjencisë. Secila prej këtyre fazave është e nevojshme dhe mosrespektimi i ndonjërës e bën të gjithë marrëveshjen të papranueshme.

Duhet pasur kujdes që murabahah është një transaksion në kufijtë e ligjshmërisë dhe çdo shmangie e vogël nga procedura e përcaktuar mund ta kthejë atë në një financim të ndaluar me interes. Prandaj, ky transaksion duhet të kryhet me kujdes maksimal dhe asnjë kërkesë e Sheriatit nuk duhet të merret lehtë.

7. Dy çmime të ndryshme për shitjet me para në dorë dhe shitjet me pagesë të shtyrë janë të lejuara, me kusht që klienti të zgjedhë qartësisht njërën prej dy opsioneve. Pasi çmimi është caktuar, ai nuk mund të rritet për shkak të vonesës në pagesë dhe as të ulet për shkak të pagesës së hershme.
8. Për të siguruar që blerësi do ta paguajë çmimin në kohë, ai mund të marrë përsipër që, në rast të mospagesës, të japë një shumë të caktuar në një fond bamirësie të menaxhuar nga institucioni financiar. Kjo shumë mund të bazohet në një përqindje vjetore, por duhet të shpenzohet vetëm për qëllime bamirëse dhe në asnjë rast nuk duhet të përbëjë pjesë të të ardhurave të institucionit.
9. Në rast të pagesës së hershme, klienti nuk ka të drejtë të kërkojë ndonjë ulje të çmimit. Megjithatë, institucioni mund të heqë dorë nga një pjesë e çmimit sipas dëshirës së tij, por kjo nuk duhet të vendoset si kusht në marrëveshje.