Gjithçka po rritet: energjia elektrike, nafta, perimet, interneti, hotelet, fluturimet dhe tani, normat e interesit. Lufta në Ukrainë, bllokimet e vazhdueshme në Kinë, një krizë e vazhdueshme e energjisë dhe zinxhirët e ndërprerë të prodhimit janë përplasur me një oreks të madh për mallra dhe shërbime, duke prishur ekuilibrin delikat midis ofertës dhe kërkesës dhe duke i çuar çmimet në nivele rekord.
Në një mënyrë pothuajse të sinkronizuar, bankat qendrore nga e gjithë bota po nxitojnë të rrisin normat e tyre bazë të interesit në një përpjekje për të zbutur inflacionin në rritje, i cili, për zhgënjimin e tyre, vazhdon të thyejë rekorde mujore. Banka Qendrore Europiane (BQE) u bë një nga institucionet më të fundit që ndryshoi politikën monetare, duke mbyllur një kapitull të gjatë të normave negative që datojnë nga vitet më të këqija të krizës së borxhit sovran të BE-së.
Homologët e saj në Mbretërinë e Bashkuar, Suedi, Norvegji, Kanada, Korenë e Jugut dhe Australi kanë ndërmarrë hapa të ngjashëm në muajt e fundit, duke reaguar ndaj leximeve të frikshme të inflacionit. Në një njoftim të vetëm, Rezerva Federale e Shteteve të Bashkuara rriti normat me 0.75 pikë përqindjeje, rritja më e madhe që nga viti 1994.
Bankat qendrore janë institucione publike të një natyre unike: ato janë subjekte të pavarura, jo-tregtare, të ngarkuara me menaxhimin e monedhës së një vendi ose, në rastin e BQE-së, një grup vendesh. Ato kanë kompetenca ekskluzive për të emetuar kartëmonedha dhe monedha, për të kontrolluar rezervat valutore, për të vepruar si huadhënës emergjent dhe për të garantuar shëndetin e mirë të sistemit financiar. Misioni kryesor i një banke qendrore është të sigurojë stabilitetin e çmimeve. Kjo do të thotë se ato duhet të kontrollojnë inflacionin kur çmimet rriten dhe deflacionin kur çmimet ulen.
Deflacioni shtyp ekonominë dhe nxit papunësinë, kështu që çdo bankë qendrore vendos një objektiv të inflacionit të moderuar dhe pozitiv zakonisht rreth 2% për të inkurajuar një rritje graduale dhe të qëndrueshme. Por kur inflacioni fillon të rritet në qiell, banka qendrore është në telashe të thella.
Inflacioni i tepërt mund të shkatërrojë me shpejtësi përfitimet e korrura në vitet e mëparshme të prosperitetit, të gërryejë vlerën e kursimeve private dhe të hajë fitimet e kompanive private. Faturat bëhen më të shtrenjta për të gjithë: konsumatorët, bizneset dhe qeveritë lihen të gjithë të përpiqen për të përballuar jetesën.
Bankat komerciale, ato ku shkojmë kur duhet të hapim një llogari ose të marrim një kredi, marrin hua direkt nga banka qendrore për të mbuluar nevojat e tyre më imediate financiare. Bankat komerciale duhet të paraqesin një aktiv të vlefshëm të njohur si kolateral që garanton se do t’i kthejnë këto para. Obligacionet publike, borxhi i emetuar nga qeveritë, janë ndër format më të shpeshta të kolateralit. Me fjalë të tjera, një bankë qendrore u jep hua bankave tregtare, ndërsa bankat komerciale u japin hua familjeve dhe bizneseve.
Kur një bankë tregtare kthen atë që ka marrë hua nga banka qendrore, ajo duhet të paguajë një normë interesi. Banka qendrore ka fuqinë të vendosë normat e saj të interesit, të cilat në mënyrë efektive përcaktojnë çmimin e parasë. Këto janë normat bazë që bankat qendrore po i rrisin aktualisht për të zbutur inflacionin. Nëse banka qendrore vendos norma më të larta për bankat komerciale, bankat tregtare nga ana e tyre rrisin normat që u ofrojnë familjeve dhe bizneseve që duhet të marrin hua.
Si rezultat, borxhi personal, kreditë e makinave, kartat e kreditit dhe hipotekat janë më të shtrenjta dhe njerëzit bëhen më ngurrues për t’i kërkuar ato. Kompanitë që kërkojnë rregullisht kredi për të bërë investime, fillojnë të mendohen dy herë përpara se të bëjnë një lëvizje. Kushtet më të shtrënguara financiare çojnë në mënyrë të pashmangshme në një rënie të shpenzimeve të konsumatorëve në shumicën ose të gjithë sektorët ekonomikë. Kur kërkesa për mallra dhe shërbime zvogëlohet, çmimi i tyre tenton të bjerë.
Kjo është pikërisht ajo që bankat qendrore synojnë të bëjnë tani: të frenojnë shpenzimet për të frenuar inflacionin. Por efektet e politikës monetare mund të duhen deri në dy vjet për t’u materializuar dhe për këtë arsye nuk ka gjasa të ofrojnë një zgjidhje të menjëhershme për sfidat më urgjente.
Ajo që i ndërlikon është fakti se energjia është sot shtytësi kryesor i inflacionit, i nxitur fuqishëm nga një faktor që nuk ka lidhje me ekonominë: pushtimi rus i Ukrainës. Benzina dhe energjia elektrike janë mallra që të gjithë i përdorin pavarësisht se sa kushtojnë, kështu që një rënie e shpejtë e kërkesës për të ulur çmimet nuk mund të merret si e mirëqenë.
Kjo shpjegon pse bankat qendrore, si Fed, po ndërmarrin hapa të tillë radikalë, edhe nëse kjo përfundon duke dëmtuar ekonominë. Politika monetare agresive është një ecje mbi litar: shtrenjtimi i parave mund të ngadalësojë rritjen, të dobësojë pagat dhe të nxisë papunësinë./Scan/
