Bankat qendrore supozohet të frymëzojnë besimin në ekonomi duke mbajtur inflacionin të ulët dhe të qëndrueshëm. Rezerva Federale e Amerikës ka pësuar një humbje të madhe të kontrollit. Në mars, çmimet e konsumit ishin 8.5% më të larta se një vit më parë, rritja vjetore më e shpejtë që nga viti 1981. Tani gati një e pesta e amerikanëve thonë se inflacioni është problemi më i rëndësishëm i vendit. Presidenti Joe Biden ka nxjerrë naftë nga rezervat strategjike në përpjekje për të frenuar çmimet e naftës dhe demokratët janë në kërkim të keqbërësve për të fajësuar, përfshirë dhe bosët e pangopur te Vladimir Putin.
Megjithatë, është Fed që kishte mjetet për të ndaluar inflacionin dhe nuk i përdori ato në kohë. Rezultati është mbinxehja më e keqe në një ekonomi të madhe dhe të pasur në epokën 30-vjeçare të bankave qendrore që synojnë inflacionin. Lajmi i mirë është se inflacioni mund të ketë arritur kulmin më në fund. Por objektivi prej 2% i Fed-it do të mbetet shumë larg duke detyruar zgjedhje të dhimbshme në bankën qendrore. Apologjetët e politikëbërësve të Amerikës theksojnë rritjen vjetore të çmimeve prej 7.5% në zonën e euros dhe 7% në Britani si dëshmi e një problemi global, i nxitur nga çmimi në rritje i mallrave, veçanërisht që nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia. Gati tre të katërtat e inflacionit të eurozonës i atribuohet rritjes së çmimeve të energjisë dhe ushqimeve.
Amerika, megjithatë, përfiton nga gazi i bollshëm dhe të ardhurat e saj më të larta do të thotë se produktet kryesore kanë një efekt më të vogël në çmimet mesatare. Hiqni energjinë dhe ushqimin dhe inflacioni i eurozonës është 3%, por ai i Amerikës është 6.5%. Gjithashtu, tregu i punës i Amerikës, ndryshe nga ai i Evropës, është dukshëm duke u mbinxehur, me pagat që rriten me një ritëm mesatar prej afro 6%. Rënia e fundit e çmimeve të naftës, makinave të përdorura dhe transportit me siguri do të thotë se inflacioni do të bjerë në muajt e ardhshëm. Por ajo do të qëndrojë shumë e lartë, duke pasur parasysh presionin themelor rritës mbi çmimet.
Ndërsa Shtëpia e Bardhë goditi përshpejtuesin, Fed duhet të kishte vënë frenat. Nuk ndodhi. Hezitimi i tij buronte pjesërisht nga vështirësia e parashikimit të rrugës së ekonomisë gjatë pandemisë, si dhe nga tendenca e politikëbërësve për të luftuar luftën e fundit. Për pjesën më të madhe të dekadës pas krizës financiare globale të 2007-09, ekonomia ishte e varur dhe politika monetare ishte shumë e shtrënguar. Parashikimi i kthimit të inflacionit ishte për ata që mbanin ‘kapele prej llamarine’.
Megjithatë, dështimi i Fed reflekton gjithashtu një ndryshim tinëzar midis bankierëve qendrorë globalisht. Siç shpjegon raporti ynë i The Economist, në mbarë botën shumë janë të pakënaqur me punën e pandërprerë të menaxhimit të ciklit të biznesit dhe dëshirojnë të marrin përsipër detyra më magjepsëse, nga luftimi i ndryshimeve klimatike deri te prerja e monedhave dixhitale. Në Fed ndryshimi ishte i dukshëm në premtimet se do të ndiqte një rimëkëmbje “me bazë të gjerë dhe gjithëpërfshirëse”. Zhvendosja retorike e injoroi faktin, të mësuar nga çdo ekonomist universitar, se shkalla e papunësisë në të cilën rritet inflacioni nuk është diçka që bankat qendrore mund ta kontrollojnë.
Në shtator 2020, Fed kodifikoi pikëpamjet e saj të reja duke premtuar se nuk do të rriste fare normat e interesit derisa punësimi të kishte arritur tashmë nivelin maksimal të qëndrueshëm. Premtimi i saj garantonte se do të binte shumë prapa kurbës. Ajo u brohorit nga aktivistë të krahut të majtë që donin të mbushnin një nga institucionet e pakta funksionale të Uashingtonit me një etikë barazie.
Rezultati ishte një rrëmujë të cilën Fed vetëm tani po përpiqet ta zgjidhë. Në dhjetor, ajo parashikoi një rritje të ulët të normave të interesit me 0.75 pikë përqindjeje këtë vit. Sot pritet një rritje me 2.5 pikë. Si politikëbërësit ashtu edhe tregjet financiare mendojnë se kjo do të jetë e mjaftueshme për të ulur inflacionin. Ata ndoshta janë përsëri shumë optimistë. Mënyra e zakonshme për të frenuar inflacionin është rritja e normave mbi nivelin e tyre neutral, që mendohet të jetë rreth 2-3% më shumë se rritja e inflacionit bazë. Kjo tregon për një normë të fondeve federale prej 5-6%, e paparë që nga viti 2007.
Normat kaq të larta do të zbusin rritjen e çmimeve por duke inxhinieruar një recesion. Në 60 vitet e fundit Fed ka arritur vetëm në tre raste të ngadalësojë ndjeshëm ekonominë e Amerikës pa shkaktuar një rënie. Asnjëherë nuk e ka bërë këtë duke e lënë inflacionin të rritet aq lart sa është sot.
Prandaj, një tkurrje amerikane varet mbi ekonominë globale si pjesë e një treshe rreziqesh, së bashku me sigurinë energjetike të Evropës dhe luftën e Kinës për të shtypur Covid-19. Në veçanti, vendet e varfra dhe me të ardhura mesatare kanë shumë për të humbur nga normat e larta të Fed-it, të cilat do të joshin kapitalin dhe do të dobësojnë kursin e tyre të këmbimit, veçanërisht nëse një rënie globale ul kërkesën për eksportet e tyre në të njëjtën kohë.
A e ka Fed barkun për të shkaktuar një dhimbje të tillë ekonomike? Shumë ekonomistë mbrojnë inflacionin më të lartë, sepse në terma afatgjatë normat e interesit do të rriteshin së bashku, duke i larguar ato më larg nga zero, nën të cilin ato janë të vështira për t’u ulur në një krizë. Inflacioni tashmë po ndihmon qeverinë federale duke zvogëluar vlerën reale të borxheve të saj. Rreth vitit 2025, kur Fed të rishikojë kuadrin e saj të politikëbërjes, do të ketë mundësinë të rrisë objektivin. Nuk ka asgjë të veçantë për 2%, përveç faktit që Fed e ka premtuar në të kaluarën.
Inflacioni që është i qëndrueshëm dhe mesatarisht mbi 2% mund të jetë i tolerueshëm për ekonominë reale, por nuk ka asnjë garanci që qëndrimi i Fed-it sot mund të japë edhe këtë. Dhe thyerja e premtimeve ka pasoja. Ajo dëmton mbajtësit e obligacioneve afatgjata, duke përfshirë bankat qendrore të huaja dhe qeveritë që zotërojnë bono thesari me vlerë 4 trilion dollarë. (Një dekadë prej 4% inflacion në vend të 2% do të ulte fuqinë blerëse të parave të ripaguara në fund të asaj periudhe me 18%).) Mund të shtojë një premium rreziku inflacioni në koston e huamarrjes së Amerikës. Dhe nëse edhe Amerika thyen premtimet e saj për inflacionin në kohë të vështira, investitorët mund të shqetësohen se bankat e tjera qendrore shumë prej të cilave po shikojnë mbi supet e tyre qeveritë me borxhe do të bënin të njëjtën gjë. Në vitet 1980, recesionet e shkaktuara nga Fed e Paul Volcker-it hodhën themelet për regjimet e shënjestrimit të inflacionit në mbarë botën. Çdo muaj inflacioni është shumë i nxehtë, një pjesë e besueshmërisë së fituar me vështirësi zbehet. /scan/
