Popujt në të gjithë botën kanë krijuar mijëra sinonime për të mos përmendur fjalën ryshfet apo korrupsion. Dy gjuhëtarë kanë gjurmuar një pjesë të këtyre fjalëve të përdorura në vende të ndryshme
Peshku i qelbur, kafe, supë, kutia e Nokias
Çfarë do të thotë “groshë për fëmijët” në Kinshasa, “një gotë verë” në Paris dhe “krap i vogël” në Pragë? Çfarë kanë të përbashkët këto shprehje? Që të gjitha tregojnë diçka më shumë sesa gastronomia vendore. Ato janë sinonime për ryshfet.
Gjuha e korrupsionit dallon nga një vend te tjetri, por ka edhe shumë ngjashmëri të mëdha në distanca të largëta, siç tregon David Hening (Universiteti i Kentit) dhe Nicolette Makovicky (Universiteti i Oksfordit) përmes shembujve të mëposhtëm.
1. Ndonjë para për paçe (Turqi)
Nëse të ndalon policia rrugore në Afrikën e Veriut, polici mund të të kërkojë t’i paguash “kahve” ose kafenë. Në Kenia mund të të ndalojë polici dhe të të kërkojë të kontribuosh “për një çaj për të moshuarit” (“çai ya vazee” në gjuhën suahili). Por në Turqi, policia do të të kërkojë para për paçe (“çorba parasi”) – paçja zakonisht konsumohet në fund të një nate me konsum të lartë alkooli.
2. Respekt (Azerbajxhan)
Pavarësisht nëse ndodh në rrugë apo nëpër zyra, korrupsioni përbën abuzim me pushtetin dhe privilegjet. Por eufemizmat popullore shpesh e mohojnë këtë realitet dhe e prezantojnë sjelljen prej të korruptuarit si një “favorizim” altruist për miqtë. Në Azerbajxhan, fjala që zakonisht përdoret për ryshfetin është “hurmat”, ajo është e ndërthurur me fjalën respekt/nder. Një zyrtar që po kërkon ryshfet (“hurmatimi ela”) për rrjedhojë do t’ju kërkojë “t’i bëni atij një nder”.
3. Peshku qelbet nga koka (Turqi)
Fjala e urtë “peshku qelbet nga koka” (“balik bashtan kokar”) vjen nga Turqia për të na kujtuar ne se bakshishet e vogla në nivelin e rrugës shpesh janë një pjesë e dukshme e korrupsionit më të madh në majë të organizatave apo institucioneve.
Zyrtarët meksikanë që po kërkojnë të fitojnë para për të organizuar një marrëveshje biznesi, do të kërkojnë t’i japësh “një kafshatë” (“una mordida”), ndërsa homologët e tyre kolumbianë thuhet se do të kërkojnë një “rriskë” (“serrucho”) nga pjesa e kontratës qeveritare për vete.
4. Mirënjohje (Hungari/gjuha mandarin e Kinës)
Termi korrupsion nënkupton si sjelljet ilegale, ashtu edhe ato imorale. Por në disa rajone, ajo çfarë teknikisht është ilegale mund të shihet në fakt si e pranueshme, madje edhe sjellje e moralshme. Në Hungari, mjekët dhe infermieret mund të presin “mirënjohje” (“haalapenz”) nga pacientët në formën e një zarfi me para. Në Poloni, dhuratat në natyrë për ndonjë burokrat të pafytyrë e kthejnë atë në “të njohur” (“znayamoshch”), i cili mund të jetë i aftë të “rregullojë gjërat” (“zalatvich spravi”) për ju në të ardhmen. Në Kinë, punonjësit e kujdesit shëndetësor dhe zyrtarët e qeverisë presin gjithashtu “një falënderim të vogël” (“yidian xinyi”) për shërbimet e tyre.
Në Rusi, ka një shprehje që thotë: “Ti nuk mund të fusësh në xhep një ‘faleminderit’”, (“spasibo v karman ne polozhish”).
5. Nën tavolinë (anglisht/frëngjisht/fasi/suedisht)
Frazat popullore të përdorura për të folur për korrupsionin shumë shpesh janë metaforike. Shprehja e njohur e anglishtes që përshkruan paratë që paguhen “nën tavolinë”, për shembull, ekzistojnë gjithashtu në frëngjisht (“dessous de table”), në gjuhën farsi (“zir-e mize”) dhe në suedisht (“pengar under bordet”). Shprehi të tjera janë krijuar për të përshkruar procesin e transferimit. Në Hungari, “para për vaj” (“kenepenz”) paguhen te zyrtarët për të vaisur rrotat e burokracisë, ndërsa rusët e konsiderojnë shpesh si të nevojshme të vendosin diçka në pëllëmbën e dorës së një zyrtari (“polozhit na ladon” apo “dat na lapu”) në mënyrë që të bëjnë punën e tyre ligjore.
6. Diçka e vogël (suahili)
Shumë eufemizma të korrupsionit dhe ryshfetit punojnë për të zhvendosur vëmendjen nga veprimi apo për të minimizuar rëndësinë. Shprehja e suahilit “kitu kidogo” (diçka e vogël) është një shembull i mirë për këtë. Në Bregun e Fildishtë policia shpesh kërkon “pourboire” (kostoja e një pijeje), duke e krahasuar përmasën e ryshfetit me atë të një pijeje modeste. Termi brazilian për ryshfetin – “um cafezinho” – një kafe e vogël, përdoret gjithashtu për bakshishin si zëvendësues.
7. Para për çaj (pashtu/farsi)
Popullariteti universal i kafes dhe çajit si metafora për ryshfet tregojnë një mënyrë tjetër sesi eufemizmat funksionojnë për të fshehur natyrën e vërtetë të një pagese korruptive. Në Afganistan dhe Iran shprehja për ryshfet është “poul-e-chai”, që do të thotë “para për çaj”. Në të dyja vendet, pirja e çajit është pjesë thelbësore e jetës shoqërore. Duke kërkuar “para për çaj” sugjerohet gjithashtu se ryshfeti do të ndahet me shoqërinë, apo të tjerët. Disa shprehje si “groshë për fëmijët” – i japin ryshfetit një ndjenjë bamirësie duke pretenduar se përfituesit finalë do të jenë ata që janë më të pafajshëm e që kanë më shumë nevojë, pa fëmijët.
8. Para për pyetjet (anglisht)
Korrupsioni në shkallë të gjerë ka fjalorin e vet, shpesh të krijuar nga media. “Para të thata për pyetjet” ishte një skandal që përfshiu politikanët britanikë. (Skandali u shfaq kur një egjiptian i pasur Mohamed Al-Fayed, deklaroi se ka paguar disa deputetë të shtrojnë pyetje në Parlament ku tarifa ishte 2 mijë paund për pyetje të shtruara në vitin 1996.) Ndërkohë në Itali për korrupsionin e madh u krijua shprehja “tangentopoli” (fshati i ryshfetit), për skandalin e fillimit të viteve 1990. Duke kombinuar fjalën “tangjente”, pra një rrugë e shkurtër dhe “poli”, që do të thotë zonë e banuar/qytet, termi iu referua ryshfeteve që u jepeshin politikanëve për të përfituar kontratat e punës publike.
9. Kutia e Nokias (Hungari)
Në Hungari, termi “kutia e Nokias” u bë simbol i korrupsionit në vitin 2010, pasi kreu i kompanisë së transportit publik të Budapestit, Zsolt Balogh, u kap duke i dorëzuar zëvendëskryebashkiakut të qytetit, Miklos Hagyo, një kuti ambalazhi të një celulari “Nokia”. Që nga ajo kohë, “kutia Nokia” është bërë një farë njësie matëse – do të thotë 15 milionë forinta (65 mijë dollarë) – sasia e ryshfetit origjinal të Balogh.
10. Krap i vogël (Çeki)
Në Republikën e Çekisë, termat “krap i vogël” (“kaprzhici”), ose “peshk” (“ryby”), u përdorën si fjalë në kod përgjatë një skandali të madh korrupsioni në futbollin e Çekisë. Në komunikimin mes menaxherëve, arbitrave dhe lojtarëve, “një krap i vogël” funksionoi gjithashtu si një njësi matëse, gjë që do të thoshte 1 mijë koruna çeke (50 dollarë) për “peshk”. Eufemizmi “krap i vogël” u bë sinonim për korrupsionin në Çeki.
Rreth autorëve
David Henig dhe Nicolette Makovicky drejtojnë projektin e informalitetit të gjuhëve të krijuara për të gjeneruar një bazë të dhënash mbi fjalët apo shprehjet shumëkuptimshme të sajuara nga publiku në jetën e përditshme, veçanërisht në lidhje me aktivitetet informale. Të gjitha përkthimet janë të përafërta nga gjuhët origjinale ose të përshtatura për t’u bërë më të kuptueshme.
