Miti i tiranit të drejtë:
Në shoqëritë islame, është përhapur rëndom koncepti i tiranit të drejtë dhe kjo për shkak të mungesës së ëndrrës së demokracisë. Kështu, ato kënaqen dhe e pranojnë tiraninë, të shoqëruar me një urim që ajo të jetë e drejtë. Për ta mbështetur këtë koncept të gabuar, ata u referohen shumë shembujve historike, duke e portretizuar kalifin e dytë Umer ibnul Hattab si një tiran dhe diktator, por të drejtë. Sipas tyre, ai dhe disa kalifë të tjerë, kanë qenë individualistë në marrjen e vendimeve dhe qeverisje, por gjithmonë të disiplinuar dhe në respekt të ligjeve dhe drejtësisë.
Këtë koncept e mbështesin edhe disa rryma islame, skeptike të demokracisë, burimit dhe origjinës së saj, e konsideruar prej tyre si diçka e ardhur nga jomyslimanët. Ata kanë qëndrim të mangët edhe lidhur me konceptin e “shuras” të cilën e interpretojnë thjesht si orientuese dhe jo obliguese, që do të thotë se sovrani këshillohet me stafin e tij thjesht për ta ditur mendimin e tyre, në fund ai vendos siç di vetë.
Këtu nuk jemi për ta gjykuar, vlerësuar dhe hedhur poshtë historikisht dhe fetarisht këtë mendim, edhe pse kjo është e nevojshme. Ajo që do të bëjmë, është se ne do ti qasemi termit “tiran i drejtë” nga aspekti psikologjik. Nga ky aspekt, shohim se ky term është i gabuar që në zanafillë. Që nga dita që njeriu shndërrohet në tiran dhe diktator, ai shkëput çdo lidhje me drejtësinë. Të jesh tiran dhe diktator do të thotë të kesh pushtet absolut, ti shpërfillësh dhe nëpërkëmbësh të tjerët, pasi nuk e meritojnë të këshillohesh me ta. Për një sovran të këtij kalibri, njerëzit nuk janë veçse një kope e bindur në mënyrë të verbër. Ai e sheh veten ashtu siç e shihte faraoni, i cili u thoshte masave:”Unë ju tregoj vetëm atë që shoh dhe ju udhëzoj vetëm në rrugën e drejtë”. (Gafir, 29)
E për çfarë drejtësie mund të flitet me një sovran të tillë?! Ai i injoron të gjithë aftësitë kreative tek të tjerët, urtësinë, mençurinë dhe profesionalizmin. A ka krim më të madh se ky?
Cilësi dhe tipare të tilla kanë qenë larg kalifit të drejtë Umer ibnul Hattab. Po, ai ishte i vendosur, energjik dhe nuk i dridhej syri kur bëhej fjalë për të drejtën. Por kurrsesi nuk mund të thuhet se ka qenë tiran dhe diktator.
Për ta vërtetuar këtë, mjafton të cekim deklaratën e tij të parë publike pasi u zgjodh si Prijës i Besimtarëve, ku tha:”O njerëz! Kushdo që konstaton ndonjë shtrembërim në qeverisjen time, le të më drejtojë!” Një nga myslimanët u ngrit dhe i tha:”Për Zotin, po konstatuam ndonjë shtrembërim, do ta drejtojmë me tehun e shpatave tona.” Umeri u përgjigj:”Të falënderoj o Zot që ke bërë myslimanë, të cilët i drejtojnë shtrembërimet e Umerit me tehun e shpatës!”
Një herë, teksa Umeri po fliste për dhuratën martesore dhe bënte thirrje që ajo të jetë sa më e paktë, me qëllim që të lehtësohet martesa, një grua e kundërshtoi në xhami duke i cituar dhe një ajet Kurani. Umeri e dëgjoi dhe pasi përfundoi tha:”Ia qëlloi kjo grua dhe gaboi Umeri.”
Ndërkohë që kishte zënë shtratin e vdekjes, Umeri nuk pranoi që pasardhësin e tij ta emërojë ai vetë. Ai ua la njerëzve që të zgjedhin si prijës të tyrin njeriun më të mirë dhe të ndershëm. Gjatë gjithë jetës së tij, ai nuk merrte vendime pa u këshilluar më parë me sahabët e Profetit a.s. Diktatura dhe tirania kurrë nuk mund të piqen tek një njeri si Umer ibnul Hattabi.
Trajtimi:
Trajtimi i çdo patologjie fillon me diagnostifikimin e duhur, bazuar në rezultatet më të fundit shkencore. Mandej, të sëmurit i flitet hapur me qëllim që të garantohet dhe bashkëpunimi i tij gjatë stadeve kurative të ndryshme. Në rast se i sëmuri e refuzon trajtimin, gjendemi përballë dy mundësive: Ose ai kërkon ti shtohet sëmundja dhe të vdesë, ose ka tendenca të fshehta për vetëvrasje. Në të dy rastet, i sëmuri e ka humbur aftësinë e gjykimit të drejtë, prandaj lipset ndërhyrja e të afërmve të arsyeshëm për ta trajtuar.
Trajtimi i një patologjie si tirania dhe despotizmi nuk bëhet me hajmali, fallxhorë, magjistarë, madje as me mjekësinë popullore. Trajtimi i një patologjie të tillë duhet të bëhet konform ligjeve të mjekësisë moderne, e sinkronizuar me:
1 – Rrënjosja e vlerës së lirisë tek njerëzit. Në fakt, çështja e lirisë nuk gëzon ndonjë status kushedi sa të lartë tek shumë shoqëri arabe dhe islame. Mesa duket, hoxhallarët dhe dijetarët myslimanë e kanë shmangur një temë të tillë nga frika prej qeveritarëve diktatorë në periudha të ndryshme të historisë islame. Ata kanë preferuar më shumë debatet rreth fikhut dhe shkollave interpretuese të ndryshme, por duke mos e ngritur nivelin e debatit në vlerën e lirisë. Këtë situatë e kanë mbështetur dhe kërcënimet e njëpasnjëshme nga jashtë, si rreziku mongol dhe kryqtar në lashtësi dhe ai anglez, francez, italian, izraelit, amerikan etj… Kjo ka bërë që temat lidhur me të drejtën e lirisë, të shtyhen për më vonë, pasi është koha e angazhimeve për të luftuar rrezikun e jashtëm. Këtë gjendje e kanë shfrytëzuar mjaft mirë despotët dhe diktatorët e brendshëm, për të justifikuar dhunën dhe tiraninë e tyre. Çështja e lirisë duhet parë dhe ngritur në nivelin e ndërgjegjes dhe vetëdijes islame, duke mos u fokusuar tek arsyet dhe shkaqet të cilat ftojnë për ta shtyrë dhe anashkaluar.
Ne synojmë që kultura e lirisë të përhapet në të gjithë nivelet e duhura, me qëllim që ajo të mos kufizohet vetëm në spektrin politik duke i përjashtuar të tjerët.
2 – Rrënjosja e vlerës së barazisë dhe nënshtetësisë. Të gjithë jemi bij të një atdheu dhe rrjedhimisht, kemi të drejtë të mendojmë, planifikojmë dhe zbatojmë projekte që i shërbejnë këtij atdheu ku kemi lindur dhe jetojmë. Me fjalën “të gjithë” synoj të gjithë njerëzit, me gjithë ndryshimet racore, fetare dhe kulturore. Kjo është zanafilla e parimit të pluralizmit, i cili është garantuesi i vetëm i rendit dhe qetësisë në shoqëri. Diskriminimet racore, mënjanimi dhe shpërfillja e çdo lloj grupi, etnie apo race, rrjedhimisht do të çojë në zhvillimin e rrymave agresive të cilat kërcënojnë stabilitetin e të gjithë vendit.
Demokracitë moderne i kanë dhënë shansin për tu përfaqësuar dhe ushtruar aktivitetin e tyre edhe rrymave ekstremiste, gjë e cila e kufizon aktivitetin e tyre në fshehtësi. Sakaq, aktiviteti haptazi i orienton dhe e minimizon ekstremizmin e tyre. Barazia garanton dhe vlerën e drejtësisë, pasi nëse të gjithë ndihen të barabartë, do të thotë se të gjithë gëzojnë të njëjtat të drejta dhe kanë të njëjtat detyrime.
Parimi i barazisë bën që të mos predominojë një grupacion mbi një tjetër, nuk lejon që një person apo një shtresë e caktuar të qëndrojnë në pushtet gjithë jetën, duke ua mohuar shtresave të tjera këtë të drejtë dhe duke i konsideruar ata si tradhtarë të atdheut. Sot, në shekullin e njëzet e një, shoqëria njerëzore nuk e lejon më këtë diskriminim racial. Kushdo që fiksohet pas ideve raciste të ngurta, do të shtypet nga treni i historisë dhe do të shihet si një vatër qelbi e cila duhet tharë dhe çrrënjosur një herë e mirë. Koha nuk i lejon më manovrat dhe dredhitë djallëzore. Atdheu nuk ka përse të shihet si pronë e një personi apo shtrese të caktuar, e cila privilegjon dhe privon kë të dojë.
3 – Sigurimi i një mekanizmi të përshtatshëm për zbatim. Vlen të theksojmë se demokracia është një sistem qeverisës dhe mekanizëm që garanton barazitë. Është vërtetuar nga vetë praktika e disa shoqërive që demokracia garanton (relativisht) shumë vlera të lirisë dhe barazisë. Demokracia nuk është sistemi më ideal për garantimin e lirisë, por është sistemi më i mirë i arritur ndonjëherë nga mendimi politik njerëzor në shërbim të parimit të lirisë. Nisur që këtu, ajo mund të ndryshohet dhe korrigjohet sipas pjekurisë së arsyes njerëzore. Në fund të fundit, ajo nuk shihet si pjesë e teksteve të shenjta dhe të pakontestueshme.
Herë pas here, dëgjojmë zëra sipas të cilëve demokracia është një vlerë dhe sistem perëndimor, e pavlefshme për ne. Në fakt, demokracia nuk është veçse një mekanizëm që shërben për të realizuar një objektiv madhor, ashtu siç shërben telefoni për të kontaktuar me njerëzit, makina për të udhëtuar etj… Pra, mekanizmat janë të tilla që përdoren për të realizuar objektivat e tua dhe nuk kanë të bëjnë me besimin, moralet dhe ritualet fetare. Megjithatë, nëse shoqëritë tona zhvillohen në atë masë, sa të prodhojnë një mekanizëm më efikas, le të ndryshohet mekanizmi i demokracisë. Ne i ngjajmë të sëmurit i cili ka nevojë urgjente për ilaçin dhe në këtë rast, dhe nuk duhe të na bëjë përshtypje vendi i prodhimit të ilaçit, e rëndësishme është që ai të jetë i dobishëm për ti kthyer shëndetin të sëmurit. Mungesa e një mekanizmi të tillë ka qenë shkaku që ne jemi sjellë rrotull vetes tonë që prej qindra vitesh. Edhe pse trashëgimia jonë kulturore, fetare dhe jo fetare, është plot e përplot me parime madhore, ne u jemi qasur atyre vetëm parimisht, pa i shndërruar në projekte sjellore, nuk jemi lodhur për të prodhuar mekanizmat e nevojshme, mjetet dhe vlerësimin.
Pasazhet e konsultimit (shura) në Kuranin fisnik janë cekur në mënyrë të përmbledhur. Zoti e ka lënë në duart e ne njerëzve shpikjen e mekanizmave të përshtatshme për realizimin e objektivave madhorë, të cilat ecin paralelisht me zhvillimin e shoqërisë njerëzore. Nëse do të ishte sanksionuar një mekanizëm i caktuar, do të haseshin shumë vështirësi në përshtatjen e tij me shoqëritë e ndryshme gjatë etapave të ndryshme historike. Prandaj, shohim që në sheriat kemi mekanizma të ndryshme, të tilla si gjykimi i elitës vendore, besa etj… dhe u janë lënë hapësirat e nevojshme hulumtimeve individuale dhe kolektive (ixhtihadi). Vetë i dërguari i Zotit a.s, nuk deshi që pasuesin e tij politik, ta caktojë vetë. Për këtë, ai ua la në dorë njerëzve ta zgjedhin, dhe ashtu ndodhi. Pas Ebu Bekrit, çdo Kalif zgjidhej në kontekst të kushteve të reja të krijuara. Nga kjo kuptojmë se njerëzve u është lënë mundësia të gjykojnë dhe hulumtojnë mekanizmin e duhur, në bazë të kohës dhe vendit.
Nga përvoja historike dhe zhvillimi i arsyes njerëzore në spektrin social dhe politik, është parë e nevojshme ekzistenca e një sistemi të qëndrueshëm, i cili garanton parimet e lirisë, drejtësisë dhe barazisë. Njëkohësisht ky sistem lipset për të mbajtur sa më larg ardhjes në pushtet të diktatorëve dhe tiranëve aventurierë, mohues të këtyre të drejtave themeltare në jetën e njerëzimit. Ky sistem kaq shumë i kërkuar dhe i nevojshëm gjer tani ka qenë pikërisht ai pluralist dhe demokratik. Ndoshta, disa qarqe në shoqëritë myslimane ndihen në siklet që të praktikojnë sisteme perëndimore, aq më tepër kur dimë se referenca e demokracisë në vendet perëndimore është populli, kurse në shoqëritë islame janë Kurani dhe tradita profetike. Kjo është një problematikë që duhet diskutuar dhe të gjenden zgjidhjet e duhura, por pa prekur vlerën e lirisë me pretekstin e specifikave kulturore. (Shih librin “Dialog jo përplasje” të dr. Ahmed Kemal Ebu Mexhd, si dhe “Fetva bashkëkohore” të dr. Jusuf Kardavi)
4 – Mjetet për vlerësimin e ndryshimeve. Sa herë që trajtojmë ndonjë sëmundje dhe patologji të caktuar, na nevojiten sinjale, indikatorë dhe matës, të cilat na tregojnë efikasitetin ose jo të kurës. Të njëjtët indikatorë, matës apo feed back, na lipsen për të vlerësuar aktivitetet e ndërmarra prej nesh. Feed back është një nga sekretet e civilizimeve, pasi të jep rastin për më shumë reflektim, zhvillim dhe përmirësim me baza shkencore.
5 – Besimi në shpirtin e grupit dhe sistemin e punës. Ne të gjithë kemi përjetuar një periudhë kohe, ku u kemi rënë daulleve për heroizmat individuale, i kemi duartrokitur ato dhe i kemi mitizuar. Për fat të keq, ne vazhdojmë të funksionojmë në mënyrë individuale, duke na munguar fryma kolektive, puna në grup dhe ajo e sistemuar, të cilat konsiderohen si sekrete të zhvillimit dhe qytetërimit. Rezultatet individuale, sado të mëdha të jenë, nuk do të prodhojnë civilizim. Më e shumta që mund të prodhojnë, është lavdia personale, e cila ndonjëherë i shkakton dhe narzicizëm personit.
Muhamed Mehdij | Perktheu: Elmaz Fida
Psikologjia e Tiranisë: Llojet e despotizmit dhe tipat e personalitetit që priren për despotizëm
